Kurum ve Organizasyon Olarak Ordu

405 Pages·2014·4.19 MB·Turkish

SİVİL-ASKER İLİŞKİLERİ
VE ORDU-TOPLUM MESAFESİ

Dr. Salih Akyürek
F. Serap Koydemir
Esra Atalay
Adnan Bıçaksız

Ankara
Haziran 2014
Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi
Wise Men Center For Strategic Studies

Mecidiyeköy Yolu Caddesi No:10 Celil Ağa İş Merkezi
Kat:9 Daire:36 Mecidiyeköy / İstanbul / Türkiye
Tel: [phone] - Faks: [phone]
www.bilgesam.org [email protected]

Atatürk Bulvarı Havuzlu Sok. No:4/6
A. Ayrancı / Çankaya / Ankara / Türkiye
Tel : [phone] - Faks: [phone]

Copyright © HAZİRAN 2014
Bu yayının tüm hakları saklıdır. Yayının hiçbir
bölümü Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar
Merkezinin (BİLGESAM) ve Uluslararası Sivil
Toplumu Destekleme ve Geliştirme Derneğinin
(STD) izni olmadan elektronik veya mekanik
yollarla çoğaltılamaz. Bu kitapta yer alan görüşler
yazarlara aittir; başka hiçbir kişi veya kurumu bağlamaz.

Çalışmayı Destekleyen Kurum:
Uluslararası Sivil Toplumu
Destekleme ve Geliştirme Derneği

İçerik Danışmanı: Prof. Dr. Cengiz Yılmaz
Düzeltme: Ahmet Ünal
Kapak: Mehmet Ali Yılmaz

ISBN: 978-605-86097-8-5
İkinci Baskı

Baskı & Cilt:
SAGE Yayıncılık Rek.Mat.San.Tic.Ltd.Şti.
Kazım Karabekir Caddesi Kültür Çarşısı No:7 / 101-102
İskitler – Ankara www.bizimdijitalmatbaa.com

ii
KISALTMALAR DİZİNİ

AB : Avrupa Birliği
ABD : Amerika Birleşik Devletleri
AGİT : Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı
AKP : Adalet ve Kalkınma Partisi
ANAP : Anavatan Partisi
AP : Adalet Partisi
AR-GE : Araştırma-Geliştirme
Astsb. : Astsubay
AYİM : Askeri Yüksek İdari Mahkemesi
BİLGESAM: Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi
CENTCOM: ABD Merkez Komutanlığı (Central Command)
CHP : Cumhuriyet Halk Partisi
CMC : Merkez Askeri Komisyon (Central Military Commission)
DGM : Devlet Güvenlik Mahkemesi
DP : Demokrat Parti
DYP : Doğru Yol Partisi
EUCOM : ABD Avrupa Komutanlığı (European Command)
GPS : Küresel Konumlama Sistemi (Global Positioning System)
IDF : İsrail Savunma Kuvvetleri (Israel Defense Forces)
IMF : Uluslararası Para Fonu (International Monetary Fund)
ISAF : Uluslararası Güvenlik Yardım Kuvveti
(International Security Assistance Force)
J.Gn.K.lığı. : Jandarma Genel Komutanlığı
MBK : Milli Birlik Komitesi
MDP : Milliyetçi Demokrasi Partisi
MGK : Milli Güvenlik Kurulu
MIT : Massachusetts Institute of Technology

iii
MİLGEM : Milli Gemi Projesi
MSB : Milli Savunma Bakanlığı
NATO : Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatı
(North Atlantic Treaty Organization)
NORTHCOM: ABD Kuzey Komutanlığı (Northern Command)
OECD :Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü
(Organization for Economic Co-operation and Development)
OHAL : Olağanüstü Hal
Org. : Orgeneral
OYAK : Ordu Yardımlaşma Kurumu
PACOM : ABD Pasifik Komutanlığı (Pacific Command)
PKK : Kürdistan İşçi Partisi (Partiya Karkeren Kurdistan)
PX : Amerikan Ordu Pazarı (Post Exchange)
RMA : Askeri İlişkilerde Devrim (Revolution in Military Affairs)
ROTC : Yedek Subay Eğitim Mer. (Reserve Officers Training Corps)
SCF : Serbest Cumhuriyet Fırkası
SDE : Stratejik Düşünce Enstitüsü
SETA : Siyaset Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı
STK : Sivil Toplum Kuruluşu
TASAM : Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi
TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi
TCF : Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası
TESEV : Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı
TISS : Triangle Institute for Security Studies
TRT : Türkiye Radyo Televizyon Kurumu
TSK : Türk Silahlı Kuvvetleri
TÜBİTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu
YAŞ : Yüksek Askeri Şura
YÖK : Yükseköğretim Kurulu

iv
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ ............................................................................................. XI
YAZARLARIN ÖNSÖZÜ .................................................................... XIII
GİRİŞ ................................................................................................ 1
BİRİNCİ KISIM: KURUM VE ORGANİZASYON OLARAK ORDU ................. 7
BİRİNCİ BÖLÜM: ASKERİ SOSYOLOJİ ÇALIŞMALARI VE ÖNEMİ ............... 9
Alt-Disiplin Olarak Askeri Sosyoloji .............................................. 10
Kısıtlar, Sınırlılıklar ve Sorunlar .................................................... 11
Askeri Sosyoloji Konuları .............................................................. 13
Askeri Sosyoloji Çalışmalarını Kimler Yapmalı? ............................ 14
İKİNCİ BÖLÜM: ASKERİ KÜLTÜR ........................................................... 16
Askeri Kültürün Varlığı ve Ayrıklığı ............................................... 16
Askeri Kültürün Temel Özellikleri ................................................. 21
Farklı Kültür Tiplerinin Birlikteliği ................................................. 24
Askeri Kültürün Temel Belirleyicisi Olarak Subaylar..................... 26
Askeri Kültür-Sivil Kültür Etkileşimi .............................................. 29
Ülkeler Arasında Farklılaşan ve Benzeşen Askeri Kültürler .......... 31
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: TÜRKİYE’DE TOPLUMSAL KÜLTÜR BOYUTLARI
VE ASKERİ KÜLTÜR İLİŞKİSİ................................................................... 34
Güç Mesafesi................................................................................ 35
Belirsizlikten Kaçınma .................................................................. 40
Bireycilik - Toplulukçuluk ............................................................. 41
Erillik - Dişillik ............................................................................... 44
İKİNCİ KISIM: SİVİL-ASKER İLİŞKİLERİ .................................................47
BİRİNCİ BÖLÜM: TOPLUM, DEVLET VE ASKERİN EVRİMİ ...................... 47
Toplumsal Örgütlenmenin Evrimi ................................................ 49
Devlet Yönetiminin Evrimi ........................................................... 51
Tek Kişi (Monarşi) ..................................................................... 51
Birkaç Kişi (Aristokrasi) ............................................................. 52
Birçok Kişi (Demokrasi)............................................................. 52
Askerin Evrimi .............................................................................. 55

v
İKİNCİ BÖLÜM: SİVİL-ASKER İLİŞKİLERİ SORUNSALI ............................. 58
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: SİVİL-ASKER İLİŞKİLERİNDE KURAM ........................ 68
Kurumsal Ayrım Teorisi: Huntington ............................................ 69
Yakınlaşma Teorisi: Janowitz ........................................................ 70
Uyum Teorisi: Schiff ..................................................................... 71
Vekalet Teorisi Uyarlaması: Feaver .............................................. 73
Müştereklik Teorisi: Bland ........................................................... 77
Konsolide Demokrasi Teorisi: Diamond ve Heywood .................. 78
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: ORDULARIN ÖZERKLİĞİ ..................................... 79
BEŞİNCİ BÖLÜM: ORDULARIN SİVİL DENETİMİ .................................... 84
ALTINCI BÖLÜM: SEÇİLMİŞ BAZI ÜLKELER ÜZERİNE KISA NOTLAR ....... 96
Büyük Askeri/İktisadi Güçler ........................................................ 97
Büyük Britanya ......................................................................... 97
Amerika Birleşik Devletleri ..................................................... 101
Almanya ................................................................................. 106
Fransa ..................................................................................... 109
Japonya .................................................................................. 112
Çin .......................................................................................... 116
Rusya ...................................................................................... 119
Özgül Örnekler: İsrail, İsviçre ..................................................... 122
İsrail ........................................................................................ 122
İsviçre ..................................................................................... 124
Arap Ülkeleri: Mısır, Irak, Suriye, Libya ve Cezayir ..................... 127
Mısır ....................................................................................... 128
Irak-Libya-Suriye-Cezayir ........................................................ 129
Latin Amerika: Brezilya, Arjantin, Şili vd. ................................... 129
ÜÇÜNCÜ KISIM: TÜRKİYE’DE SİVİL-ASKER İLİŞKİLERİ ......................... 131
BİRİNCİ BÖLÜM:DEVLET GELENEĞİ VE ASKER ................................... 131
Doğu’nun Devlet ve Siyaset Anlayışı .......................................... 132
Osmanlı’dan Ulus Devlete Asker ............................................... 133
Cumhuriyet’ten Darbeler Dönemine Asker................................ 137
1960’tan Günümüze Asker......................................................... 138
İKİNCİ BÖLÜM: GÜNÜMÜZDE İLİŞKİLERİ BELİRLEYEN TEMALAR........ 145
Güvenlik Teması ......................................................................... 145

vi
Ordunun Devraldığı Miras .......................................................... 147
Ordunun Rolüne Toplumsal Bakış .............................................. 149
Sivil İradenin Yetkinliği ............................................................... 151
Çatışmacı Paradigmanın Hakimiyeti ........................................... 155
2000’li Yıllar ve AB Uyum Süreci ................................................ 157
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: SİVİL DENETİM VE ÖZERKLİK ................................. 166
1960 Sonrasında Zayıflayan Sivil Denetim ................................. 166
Ordunun Özerklik Mekanizmaları .............................................. 171
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: MERKEZİYETÇİLİK VE MİLİTARİZM ................... 181
Merkeziyetçi Yapılanmanın Sivil-Asker İlişkilerine Yansıması .... 181
Türk Ordusunda Güç Algısı ve Militarizm ................................... 184
Edilgen Bireyler ve Toplum Yapısının Militarizme Etkisi............. 192
DÖRDÜNCÜ KISIM: ORDU-TOPLUM MESAFESİ ................................. 195
BİRİNCİ BÖLÜM: TARİHSEL KÖKENİ VE KURAMSAL AÇIKLAMALAR .... 195
Mesafenin Kaçınılmazlığı............................................................ 197
Mesafenin Değişen Doğası ......................................................... 199
Daralan Mesafe, Değişen Yönelimler ......................................... 200
İKİNCİ BÖLÜM: ORDU-TOPLUM MESAFESİNİN BOYUTLARI ............... 203
Demografik Mesafe.................................................................... 203
Kültürel Mesafe.......................................................................... 208
Toplumların Askerlere Bakışı .................................................. 210
Askerlerin Topluma Bakışı ...................................................... 216
Ülkelerde Kültürel Mesafe ..................................................... 218
Kurumsal Mesafe ....................................................................... 220
Politika Tercihlerindeki Mesafe ve Ülke Örnekleri ..................... 222
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: ORDU-TOPLUM MESAFESİNİN NEDENLERİ .......... 225
Ordudaki Değişimlerin Etkisi ...................................................... 226
Toplumsal Değişimlerin Etkisi .................................................... 229
Uluslararası Güvenlik Ortamındaki Değişimlerin Etkisi .............. 230
Fiziksel Uzaklık/Yalıtımın Etkisi................................................... 231
Seçim, Eğitim ve Sosyalizasyon Sürecinin Etkisi ......................... 233
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: ORDU-TOPLUM MESAFESİNİN SONUÇLARI ..... 237
Mesafeyi Azaltma Çabaları......................................................... 239

vii
BEŞİNCİ KISIM: TÜRKİYE’DE ORDU-TOPLUM MESAFESİ ..................... 243
BİRİNCİ BÖLÜM: MESAFENİN DÜNÜ, BUGÜNÜ VE BOYUTLARI ......... 243
Yakın Tarihimizde Ordu-Toplum Mesafesi ................................. 243
Cumhuriyet Öncesi ................................................................. 243
Cumhuriyet Dönemi ............................................................... 244
Güncel Görüşler ..................................................................... 246
Demografik Mesafe.................................................................... 250
Sosyo-ekonomik Köken .......................................................... 252
Dinsel ve Etnik Köken ............................................................. 257
Cinsiyet ve Cinsel Tercihler..................................................... 258
Kültürel Mesafe.......................................................................... 259
Tutum, Değerler ve Yaşam Felsefesi ...................................... 259
Din Bağlamı ............................................................................ 261
Kültürel Mesafede Güncel Bulgular ....................................... 263
Kurumsal Mesafe ....................................................................... 264
Kurumsal Mesafe – Zümreleşme İlişkisi ..................................... 269
İKİNCİ BÖLÜM: KURUM İÇİ MESAFE REALİTESİ .................................. 272
Tekyapı Algısı / Yanılsaması ....................................................... 272
Yatay Ayrışma: Kuvvet Alt-kültürleri .......................................... 273
Dikey Ayrışma: Statü Alt-kültürleri ............................................. 274
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: MESAFENİN ORDUDAN KAYNAKLANAN
NEDENLERİ ........................................................................................ 276
Formel Eğitim: Temel Sosyalizasyon Süreci ............................... 277
Yaşam Tarzı ve Günlük Mesai..................................................... 279
Kurumun Rotasyon Politikası ..................................................... 281
Askeri Konutlar ve Sosyal Tesisler .............................................. 282
Görev ve Görevi İcra Ederken Yapılan Hatalar ........................... 284
ALTINCI KISIM: DÖNÜŞEN ORDULAR VE SİVİL-ASKER İLİŞKİLERİNE
ETKİSİ ............................................................................................ 287
BİRİNCİ BÖLÜM: SON YARIM YÜZYILDA YAŞANAN DEĞİŞİMLER ........ 288
Uluslararası Güvenlik Ortamındaki Değişiklikler ........................ 289
Dönüşümü Etkileyen Toplumsal Değişimler............................... 291
Dönüşen Ordularda Profesyonel Asker Tipolojisi ....................... 293

viii