kur'an-ı kermn terceme edlmes ve âyetlernn sıhhatl anlaşılması konusunda bazı mülâhazalar

12 Pages·2003·0.13 MB·Turkish

47
KUR’AN-I KER(cid:11)M(cid:11)N TERCEME ED(cid:11)LMES(cid:11) VE
ÂYETLER(cid:11)N(cid:11)N SIHHATL(cid:11) ANLA(cid:22)ILMASI KONUSUNDA
BAZI MÜLÂHAZALAR

Prof. Dr. Yusuf (cid:13)ICIK*
A. KUR’AN-I KER(cid:11)M TERCEMES(cid:11)NE OLAN (cid:11)HT(cid:11)YAÇ
Kur’an-(cid:9) Kerim’in herhangi bir dile çevrilmesi, ilâhî kelâm’(cid:9)n o dilde
anla(cid:23)(cid:9)l(cid:9)r bir ifadeyle anlamland(cid:9)r(cid:9)lmas(cid:9)ndan ibarettir. Terceme kelimesiyle ilgili
olarak, Kur’an (cid:29)limleri ve Tefsir Usûlü kitaplar(cid:9)nda herhangi pratik bir de#eri
hâiz olmayan birtak(cid:9)m bilgilere yer verilmekle birlikte1, (cid:29)slâm(cid:9)n ilk dönelerinden
itibaren terceme kelimesinin anlam(cid:9):Sözlü yahut yaz.l. bir metnin, ba2ka
bir dile, anla2.l.r bir ifadeyle çevrilmesinden ibarettir. Dolay(cid:9)s(cid:9)yla,
Tercüme’de, bir kelam(cid:9)n motamot ve harfi harfine ba(cid:23)ka bir dile çevrilmesinin
sözkonusu oldu#u, bunun ise Kur’an tercemesinde mümkün olmad(cid:9)#(cid:9), buna
binaen, Kur’an Tercemesi sözünün do#ru olmayaca#(cid:9), bunun yerine meal
sözünün kullan(cid:9)lmas(cid:9) gerekti#i (cid:23)eklindeki fikir ve hassâsiyetlere kat(cid:9)lmak
mümkün de#ildir.2
*Selçuk Üniversitesi (cid:29)lahiyat Fakültesi Tefsir Anabilim Dal(cid:9)Ö#retim Üyesi
1 Tercüme kelimesinin anlamlar(cid:9)yla ilgili olarak bkz., Zehebi Huseyn, et-tefsir ve’l-Mufessirun,
M(cid:9)s(cid:9)r1961, 1/24 vd. ; Demirci Muhsin, Kur’an Tarihi, (cid:29)stanbul 1997, s. 204 vd.
2 Me(cid:23)hur Sahâbî (cid:11)bn Mes’ud’un, kendisi gibi ünlü bir Kur’an yorumcusu olan ça#da(cid:23)(cid:9) ve
talebesi (cid:11)bn Abbas hakk(cid:9)nda: “O, Kur’an’(cid:9)n ne güzel bir tercüman.’d(cid:9)r.” sözü me(cid:23)hurdur
(Zehebî Muhammed Huseyn, et-Tefsîr vel-ufessirûn, M(cid:9)s(cid:9)r1961, 1/66).
Zeyd b. Sâbit, Peygamber S.in emri üzerine Yahûdî (lisan(cid:9)n(cid:9) ve) yaz(cid:9)s(cid:9)n(cid:9) ö#renmi(cid:23), Hz.
Peygamber’in Yahûdîlere gönderdi#i mektuplar(cid:9)n(cid:9) yazm(cid:9)(cid:23) ve onlardan gelen mektuplar(cid:9)
Peygamber S.e tercüme etmi(cid:23)tir. Ebû Cemre, (cid:29)bn Abbas ve gelen heyetler aras(cid:9)ndaki
konu(cid:23)malar(cid:9), sürekli olarak tercüme eden bir zatt(cid:9)r. Bizans Kral(cid:9) Herakliyüs’ün, Kurey(cid:23)
heyetiyle, kendi tercüman(cid:9)arac(cid:9)ile görü(cid:23)mesi me(cid:23)hurdur. Hâkim veya yöneticinin, yan(cid:9)nda iki
adet mütercim (mütercimeyn) bulundurmas(cid:9)n(cid:9)n gerekli oldu#u, baz(cid:9) âlimler taraf(cid:9)ndarn (cid:23)art
ko(cid:23)ulmu(cid:23)tur (Buhari, ahkâm 40; Yine bkz., Buhari, menak(cid:9)b 25, (cid:29)lim 25, Bed’u’l-vahy 6;
Müslim, iman 24, cihad 74). Bütün bu olaylarda, tercüme yapan ki(cid:23)inin, yaz(cid:9)ve konu(cid:23)malar(cid:9),
48 KUR’AN-I KER#M#NTERCEME ED#LMES#
Kur’an’(cid:9)n ba(cid:23)ka bir dile tercüme edilmesinin gereklili#i, O’nu anlaman(cid:9)n
dinde gereklili#iyle e(cid:23) de#erdedir. Allah(cid:9)n Kitab(cid:9)’n(cid:9) anlama zaruretinin, ayn(cid:9)
zamanda O’nun terceme edilmesini de zorunlu k(cid:9)lmas(cid:9) nedeniyledir ki, Kur’an-(cid:9)
Kerim’i tercüme etme faaliyetleri, Kur’an’(cid:9)n nüzulüyle birlikte ba(cid:23)lam(cid:9)(cid:23)t(cid:9)r ve
O’nunla ya(cid:23)(cid:9)tt(cid:9)r. Bu nedenle, Kur’an-. Kerim’i ba2ka bir dile çevirmenin
dinen caiz olup olmad.:. tart.2malar. -her nekadar tarihte ve yak(cid:9)n
geçmi(cid:23)te yo#un olarak ya(cid:23)anm(cid:9)(cid:23)sa da- konunun tabiat.yla kesinlikle
3
ba:da2mayan bir durumdur.
Asl.nda Kur’an-. Kerim’in tercemesi meselesini, Allah.n
Kitab.n. anlama konusuyla birlikte dü2ünmek ve ele almak gerekir.
Çünkü, Kur’an(cid:9) okumaktan amaç, Onu anlamak ve muhtevas(cid:9)nca amel
etmektir. (cid:29)slam(cid:9)n ilk dönemlerinde, Kur’an(cid:9)n, anlam(cid:9)n(cid:9) dikkate almadan ve
manâlar(cid:9) üzerinde dü(cid:23)ünmeksizin salt hatim dü(cid:23)üncesiyle okundu#u
bilinmemektedir. Esasen, herhangi bir kitab(cid:9) okumak, onu anlamadan
mümkün de#ildir; yani, bir yaz(cid:9)y(cid:9), manâs(cid:9)n(cid:9) dikkate almadan ve anlam(cid:9)n(cid:9)
devreden ç(cid:9)kararak okumak, sözkonusu olamaz. Bu olsa olsa, ancak belli
maksatlarla ve özel nedenlerle -örne#in bir metnin ezberlenmesi gibi amaçlarla-
olabilir ki, bu durum, Allah’(cid:9)n Kitab(cid:9) için de bahis mevzuudur ve bizim
konumuzla da ilgili bir husus de#ildir. Bu nedenle, Peygamber S.in, her y(cid:9)l
Ramazan ay(cid:9)nda, o ana kadar kendisine inen Kur’an âyetlerini okuyarak
Cebrail’e dinletmesi ve kontrol ettirmesi, bu tesbitimizle çeli(cid:23)mez. Zira, arza
meselesi, bir tür ezber sa#lamakt(cid:9)r. Di#er taraftan, arza s(cid:9)ras(cid:9)nda Hz.
Peygamber’in, okudu#u Kur’an âyetlerinin manâlar(cid:9)n(cid:9) dikkate almad(cid:9)#(cid:9)n(cid:9) veya
onlar(cid:9)anlamadan okudu#unu söylemek de mümkün ve do#ru de#ildir.
Esasen bizim burada ifade etmek istedi#imiz husus, Kur’an(cid:9)n ba(cid:23)tan sona
kadar okunmas(cid:9) demek olan hatm’i reddetmek ve günümüzde -as(cid:9)rlard(cid:9)r
anla(cid:23)(cid:9)l(cid:9)r bir lisanla, kar(cid:23)(cid:9) dile çevirdi#i ve bunu yaparken de, tercümenin gerektirdi#i ve dil
vâk(cid:9)as(cid:9)n(cid:9)n zorunlu k(cid:9)ld(cid:9)#(cid:9) bilimsel baz(cid:9) tasarruflara gitti#i bir vak(cid:9)ad(cid:9)r. Bu, Kur’an- Kerim’in
tercemesinde de sözkonusudur ve de gereklidir. Ve bunun, dinen herhangi bir sak(cid:9)ncas(cid:9)n(cid:9)n
oldu#unu söylemek de mümkün de#ildir. Gerek i(cid:23)arette bulundu#umuz bu târihî olaylarda,
gerekse Kur’an tercemelerinde, hiçbir zaman motamot ve harfî bir çeviriye gidilmemi(cid:23) ve
yap(cid:9)lan bu çal(cid:9)(cid:23)malar(cid:9)n terceme olabilmesi için, harfi çeviriye gidilmesi gerekti#ini de kimse
iddia etmemi(cid:23)tir. Elbette ki Kur’an-(cid:9) Kerim gibi bir mu’cizu’l-beyan’(cid:9)n, bir ba(cid:23)ka dile
tercemesi s(cid:9)ras(cid:9)nda, Murad-.(cid:11)lâhî’nin ayn(cid:9)yla yans(cid:9)t(cid:9)lmas(cid:9)imkâns(cid:9)zd(cid:9)rve esasen burada be(cid:23)er
takat(cid:9)n(cid:9)n ötesinde de bir çaba istenmemektedir. Hem sonra bu, hangi konuda olursa olsun,
bütün tercemeler için belli ölçüde sözkonusudur.
3Kur’an(cid:9)nterceme edilmesine kar(cid:23)(cid:9) ç(cid:9)kan alimlerin ileri sürdükleri fikirler, konunun özüne ili(cid:23)kin
olmaktan çok, devrin (cid:23)artlar(cid:9)yla alâkal(cid:9) yani konjonktüreldir. Nitekim, cumhuriyetin ilk
y(cid:9)llar(cid:9)nda, namazda Kur’an.n Türkçesini okutma istek ve dayatmalar., bunun bir
isbat(cid:9)d(cid:9)r. Meselenin bilincinde olmaks(cid:9)z(cid:9)nkonunun ehli olmayanlarca körü körüne ileri sürülen
fikirleri ise dikkate almak elbette ki gerekmez.
Prof. Dr. Yusuf I)*c*k 49
devam etti#i üzere- geni(cid:23) halk kitleleri taraf(cid:9)ndan, Kur’an-(cid:9) Kerim’in, sevab
kazanmak maksad(cid:9)yla ve bir meal yard(cid:9)m(cid:9)yla da olsa âyetlerinin manâlar(cid:9)
üzerinde dü(cid:23)ünülmeden okunmas(cid:9)n(cid:9)n do#ru olmad(cid:9)#(cid:9)n(cid:9) söylemek de#ildir.
Burada güdülen maksat, Kur’an-(cid:9) Kerim’in indirili(cid:23) amac(cid:9)n(cid:9)n, anla(cid:23)(cid:9)lmak ve
gere#ince amel edilmek oldu#unu vurgulamakt(cid:9)r.4
Hz.Peygamber S. döneminden itibaren Kur’an(cid:9)n ancak anla(cid:23)(cid:9)lmak ve
içeri#ini hayata geçirmek için okundu#unu gösteren birçok mevsuk rivayetler
ve tarihi olaylar vard(cid:9)r.
Mesela sahabeden Abdullah b. Amr’(cid:9)n:
-“Kur’an-(cid:9) Kerim ba(cid:23)tan sona nekadar zamanda okunmal(cid:9)d(cid:9)r?” sorusuna
Hz. Peygamber:
-“Bir ayda ” cevab(cid:9)n(cid:9)verince Abdullah:
-“Bu süre çok uzundur ey Allah(cid:9)n Rasulü; ben daha k(cid:9)sa zamanda
okuyabilirim; benim için bunu k(cid:9)saltmaz m(cid:9)s(cid:9)n(cid:9)z?” demesi üzerine Hz.
Peygamber süreyi k(cid:9)saltm(cid:9)(cid:23), Abdullah b. Amr daha da k(cid:9)salt(cid:9)lmas(cid:9)n(cid:9) istemi(cid:23),
Peygamber S. süreyi on güne dü(cid:23)ürdü#ü halde Abdullah, yine (cid:9)srar edince,
Peygamber S. buna raz(cid:9)olmad(cid:9)#(cid:9) gibi, (cid:23)u önemli hat(cid:9)rlatmay(cid:9)yapm(cid:9)(cid:23)t(cid:9)r:
-Olmaz; çünkü bundan daha az zamanda Kur’an(cid:9) hatmeden kimse, onu
5
anlamadan okumu(cid:23)olur.”
Bir sahabi ile kar(cid:23)(cid:9)l(cid:9)kl(cid:9) diyalog (cid:23)eklinde cereyan eden bu konu(cid:23)mas(cid:9)nda
Peygamber S. in söyledikleri, Kur’an okumaktan amac(cid:9)n kesinlikle onu
anlamaya yönelik oldu#unu ve salt hatim dü(cid:23)üncesiyle o dönemde Kur’an
okumak diye bir uygulaman(cid:9)n bilinmedi#ini gösterir.
Ancak, bu olay(cid:9)n ve o esnada Hz. Peygamber taraf(cid:9)ndan söylenen
sözlerin ve konulan s(cid:9)n(cid:9)rlamalar(cid:9)n, öz itibariyle de#il, fakat (cid:23)ekil ve teferruat
bak(cid:9)m(cid:9)ndan, ad(cid:9) geçen sahabiye ve o günün (cid:23)artlar(cid:9)na has oldu#u da
unutulmamal(cid:9)d(cid:9)r. Çünkü, evvela, Hz. Peygamber’in Kur’an(cid:9) ba(cid:23)tan sona
okuyabilmesi için ad(cid:9)geçen sahabiye ba(cid:23)lang(cid:9)çta tan(cid:9)d(cid:9)#(cid:9) bir ayl(cid:9)k sürenin ve
nihayetinde bu i(cid:23) için asgari süre olarak tan(cid:9)d(cid:9)#(cid:9) üçtebirlik (on günlük) zaman
diliminin, Abdullah b. Amr’(cid:9)n zekas(cid:9) ve benzeri özel durumlar(cid:9)yla büyük ilgisi
vard(cid:9)r. Çünkü Abdullah b. Amr R. fevkalade zeki ve Kur’an okumaya
dü(cid:23)künlü#ü herkesçe bilinen alim ve zühdü dillere destan olan bir sahabi idi.
Dolay(cid:9)s(cid:9)yla Hz. Peygamber’in ba(cid:23)lang(cid:9)çta O’na tan(cid:9)d(cid:9)#(cid:9) bir ayl(cid:9)k süre ve
sonuçta O’nun için belirledi#i on günlük zaman, o sahabiye hast(cid:9)r ve bunlar

4 Bu konuda okurlara, Salâh el-Hâlidî’nin: “Kur’an. Anlamaya ve Ya2amaya Do:ru, terc.,
Yusuf I(cid:23)(cid:9)c(cid:9)k, (cid:29)ki Kaynak Yay(cid:9)nc(cid:9)l(cid:9)k, Ankara 1998” adl(cid:9)kitab(cid:9)tavsiye olunur.
5el-Bak(cid:9)llani Ebubekr, Nüketu’l-(cid:29)ntisar li Nakli’l-Kur’an, (cid:29)skenderiyye, tsz., s.68
50 KUR’AN-I KER#M#NTERCEME ED#LMES#
ayn(cid:9)yla bizim için geçerli olan hususlar de#ildir. Burada bizim için önemli olan,
Kur’an(cid:9)n ancak anla(cid:23)(cid:9)larak okunabilece#i ve bunun için de yeterli bir zamana
ihtiyaç oldu#udur ki, bu da ki(cid:23)iden ki(cid:23)iye de#i(cid:23)en, ortam ve (cid:23)artlara göre
farkl(cid:9)l(cid:9)k arzeden bir durumdur. Di#er taraftan, Kur’an(cid:9)n tamam(cid:9)n(cid:9)n o gün henüz
nazil olmamas(cid:9) da, ad(cid:9) geçen sahabiye ba(cid:23)tan sona Kur’an(cid:9) okumas(cid:9) için
belirlenen sürenin k(cid:9)sa olmas(cid:9)nda etkili olmu(cid:23)tur. Dolay.s.yla, bizim bu
olaydan ç.karaca:.m.z ana espiri, Kur’an.n ancak, manâlar.n.n
anla2.lacak bir tarzda ve bunu mümkün k.lacak bir süre içerisinde
okunmas. gerekti:idir.
Hem dinî hem de siyasî ve idarî ki(cid:23)ili#iyle, (cid:29)slam tarihinde büyük ve
önemli olaylara imzas(cid:9)n(cid:9) atan Halife Ömer, bir defas(cid:9)nda minberde irad etti#i
bir hutbesinde, evlendirilecek olan bayanlar(cid:9)n mehirlerini tahdid etmek
isteyince, mescidte haz(cid:9)r bulunan bir han(cid:9)m sahabinin, âyet okuyarak yapt(cid:9)#(cid:9)
6
bir itiraz(cid:9)yla kar(cid:23)(cid:9)la(cid:23)m(cid:9)(cid:23) ve bunun üzerine görü(cid:23)ünden dönmü(cid:23)tür. Bu olay, o
gün (cid:29)slam toplumunda çok me(cid:23)hur olmayan, aksine s.radan ve sade bir
müslüman kad.n.n bile, Kur’an. anlayarak okudu:unu ve kendi
meselesini, bugün dahi pek çok okumu2/kültürlü bayan.n bilmedi:i
kad.n haklar.na ili2kin Kur’an ayetlerine dayand.rabildi:ini gösterir.
Yine tarihi rivayetler göstermektedir ki, Halife Ömer, sadece Bakara
sûresi üzerinde uzun y.llar durmu2tur. Bu, ha(cid:23)a Ömer’in zekâ seviyesinin
dü(cid:23)üklü#ünden kaynaklanan bir olay de#ildi; bilakis o günün insan(cid:9)n(cid:9)n
7
nazar(cid:9)nda Kur’an okuman(cid:9)n anlam(cid:9)buydu.
Bu konuyla ilgili olarak kaynaklar(cid:9)m(cid:9)zda daha birçok belge ve bilgiler
bulunmakla birlikte biz, bunlardan bir tanesine daha yer vermekle yetinece#iz;
oda, Hz. Peygamber’in sevgili torunu Hz. Hasan’(cid:9)n (cid:23)u sözüdür:

6(cid:29)bn Kesir, Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, Beyrut, 1966, 2/230
7 Sahhabe’den Abdullah b. Ömer, babas(cid:9) Hz. Ömer’in oniki sene boyunca Bakara Sûresi
üzerinde durdu#unu ve bitirince bir deve kurban etti#ini söyler. (cid:29)bn Ömer bizzat kendisi de,
Bakara Suresini sekiz y(cid:9)lda bitirmi(cid:23)tir. Bkz., el-Kurtubi Ebu Abdillah, Fedailu’l-Kur’an,
Kahira,1989, s.54
“Sahabenin en bilgini olan Halife Ömer, (cid:23)ayet s(cid:9)rf Bakara Suresi için bu kadar y(cid:9)l harcad(cid:9)ysa,
Kur’an(cid:9)n geri kalan sûrelerini ne zaman okuyup inceleyebilmi(cid:23)tir? Acaba bu ve benzeri
rivayetler sahih midir?” gibi sorular(cid:9)n cevab(cid:9) (cid:23)udur: Hz. Ömer ve genel olarak di:er
sahabiler, Kur’an.n manalar.n. anahatlar.yla biliyorlard.. Hz. Ömer’in bu
çal.2mas., akademik düzeyde bir ihtisas çal.2mas.yd.ki, baz. sahabilerin, muhtelif
Kur’an sureleri üzerinde ihtisas düzeyinde böylesi özel çal.2ma ve ili2kileri
olmu2tur.
Prof. Dr. Yusuf I)*c*k 51
-“Sizden öncekiler, Kur’an ayetlerini, Rablerinden gelen mektuplar olarak
8
görürler ve onlar(cid:9)geceleyin dü(cid:23)ünüp, gündüzün uygularlard(cid:9).”
Hülasa olarak durum bundan ibaret olunca, tercüme ve mealler,
Kur’an(cid:9)n anla(cid:23)(cid:9)lmas(cid:9)na insanlar(cid:9) yönelten, ve bu i(cid:23)i kolayla(cid:23)t(cid:9)ran ve h(cid:9)zland(cid:9)ran
çok önemli unsurlar olarak görülmelidir.
B. TERCEMEDE ANLA(cid:22)ILIRLIK VE KUR’AN MEALLER(cid:11)NDE
BULUNMASI GEREKEN BAZI ÖZELL(cid:11)KLER
Her dilin kendine mahsus bir ifade biçimi ve rengi, kendine özgü
deyimleri ve kendine has bir atmosferi vard(cid:9)r. Terceme yaparken bunlar(cid:9) iyi
hesaplamak ve her dilin kendi deyimlerini kullanabilmek, yap(cid:9)lan bir çevirinin
do#ru, edebi ve bilimsel olmas(cid:9)na önemli ve büyük katk(cid:9)lar sa#lar.
Tercemelerde en büyük ba2ar., metindeki çeviri kokusunu
hissettirmemektir. Bunu sa#layabilmenin en önemli (cid:23)artlar(cid:9)ndan biri de,
tercemesi yap(cid:9)lan metnin dilinde kullan(cid:9)lan deyimleri, s(cid:9)rf çeviri tarz(cid:9)yla
tercüme etmeyip, kar(cid:23)(cid:9) dildeki o deyimlere tekabül eden tabirleri bulup
kullanmakt(cid:9)r.
Örne#in, arapçadaki: “el-musîbetu iza ammet tâbet” deyimi, düz bir
(cid:23)ekilde ve salt terceme mant(cid:9)#(cid:9)yla çevrildi#inde, (cid:23)öyle bir ifade ortaya ç(cid:9)kar:
“Musibet umumile2ti:inde güzel olur.” Böyle bir tercüme yanl(cid:9)(cid:23)
olmamakla birlikte, arapça asl(cid:9)nda kastedilen manay(cid:9) yans(cid:9)tmaktan uzakt(cid:9)r ve
Türkçe aç(cid:9)s(cid:9)ndan da gariptir. Oysa ki Türkçede, hem metinde murad edilen
manay(cid:9) tam olarak kar(cid:23)(cid:9)layabilecek, hem de çok edebi ve beli# dü(cid:23)ecek
9
deyimler vard(cid:9)r. Mesela : “Elle gelen, dü:ün bayram olur.” sözü, bu
deyimlerden biridir.
Genel olarak sözlü ve yaz(cid:9)l(cid:9) metinleri, özellikle de Kur’an ayetlerini
terceme ederken dikkat edilmesi, dolay(cid:9)s(cid:9)yla, bir Kur’an mealinde bulunmas(cid:9)
gereken ve günümüzde daha bir önemli hale gelen baz(cid:9) özellikleri, yukar(cid:9)da
i(cid:23)aret etti#imiz hususlara ilave olarak (cid:23)öyle s(cid:9)ralayabiliriz:
1. Terceme edilen bir ayet ne kadar k(cid:9)sa olursa olsun ve içinde yer ald(cid:9)#(cid:9)
kom(cid:23)u ayetlerle ne denli cümle ve anlam ba#lant(cid:9)s(cid:9) içerisinde bulunursa
bulunsun, hem yaln(cid:9)z ba(cid:23)(cid:9)na kendi müstakil anlam(cid:9)n(cid:9) ifade etmeli, hem de
birlikte bulundu#u ayetlerle beraber seslendirdi#i ortak/kolektif manay(cid:9)
verebilmelidir.

8 en-Nevevi,et-Tibyan fi Âdabi Hameleti’l-Kur’an, s.28 Bu söz, baz(cid:9) kaynaklarda Hasen el-
Basri’ye nisbet edilerek de rivayet edilmi(cid:23)tir.
9 Söz konusu Arapça bu deyimin bu (cid:23)ekildeki tercemesi, Diyanet i(cid:23)leri Ba(cid:23)kanlar(cid:9)ndan rahmetli
(cid:22)erefettin Yaltkaya’ya aittir ki, gerçekten bir terceme (cid:23)aheseridir.
52 KUR’AN-I KER#M#NTERCEME ED#LMES#
2. Ayete verilen anlam/meal, Kur’an(cid:9)n herhangi ba(cid:23)ka bir ayetinin
anlam(cid:9)na ters dü(cid:23)memelidir.
3. Yap(cid:9)lan meal, kar(cid:23)(cid:9)s(cid:9)nda mutlaka bir muhatap bulmal(cid:9) ve muhatab(cid:9)n
zihninde, ele ald(cid:9)#(cid:9) konuyla ilgili –dini, ahlaki, ictimai, hukuki, idari vb.- net bir
anlam olu(cid:23)turmal(cid:9)d(cid:9)r. Bunun için mütercim ayetlerdeki belâ#at, gramer vb.
inceliklere ve ayn(cid:9) zamanda ayetlerin ilgili bulundu#u tarihi ve di#er gerçeklere
vak(cid:9)folmal(cid:9)d(cid:9)r.
4. Tayet varsa, ayetlerdeki anlam s(cid:9)n(cid:9)rlamalar(cid:9)na (takyid’e) riayet
edilmeli, ve böylesi durumlarda, ayetlerle ilgili mutlak ifadelerden kaç(cid:9)n(cid:9)p,
mukayyed ve has ifadelerle çeviriler yap(cid:9)lmal(cid:9)d(cid:9)r.
5. Ayetlerin, güncel konularla kendili#inden ve tabii olarak anlam
ili(cid:23)kilerinin do#mas(cid:9) ve o (cid:23)ekilde ifade edilmesi durumlar(cid:9)nda dahi onlar(cid:9)n
özgün, mutlak, ba#(cid:9)ms(cid:9)z (tek ba(cid:23)lar(cid:9)na) ve orijinal manalar(cid:9) korunmaya
çal(cid:9)(cid:23)(cid:9)lmal(cid:9)d(cid:9)r.
6. Ayetlerde lafzi ve zahiri olarak bulunmasalar bile, Arap dilinin gramer
ve bela#at özelliklerinin gere#i olarak gerçekle(cid:23)en anlamlar(cid:9), tercemede lafzi
olarak tebarüz ettirmeli ve onlar(cid:9), cümlenin üvey ve zait unsurlar(cid:9)ym(cid:9)(cid:23) gibi
parantez içlerine kesinlikle hapsetmemeli, bilakis, cümlenin öz ve asli unsurlar(cid:9)
olarak parantez d(cid:9)(cid:23)(cid:9)nda normal olarak ifade etmelidir.
7. Lu#avi de#il de (cid:9)st(cid:9)lahi/teknik anlamlarda kullan(cid:9)lan laf(cid:9)zlar(cid:9)n, dini ve
kültürel derinlik ve zenginlikleri korunmal(cid:9)ve bunlara halel gelmemelidir.
Bir mealde bulunmas(cid:9) gereken özellikler elbette ki bunlardan ibaret
de#ildir. Bunlar ancak bu konuda çok cüz’i birkaç husustur. Timdi, yukar(cid:9)da
i(cid:23)aret etti#imiz bu özelliklerden baz(cid:9)lar(cid:9)n(cid:9), yapaca#(cid:9)m(cid:9)z bir Fatiha Suresi ve
Bakaran(cid:9)n ba(cid:23)lang(cid:9)ç ayetleri’nin tercemesinde uygulamal(cid:9)olarak görebiliriz.
FÂT(cid:11)HA SURES(cid:11):
1. Rahman ve Rahim olan Allah’.n ad.yla :
2. Her türlü övgü, Alemlerin Rabbi olan O Allah’a ki,
3. Rahmeti bol, ihsan. tükenmez (ve de),
4. Hüküm gününün tek sahibi.
5. (Ey Rabbimiz), yaln.z sana kulluk eder ve yaln.z senden
yard.m dileriz!
6. Bizi do:ru yola eri2tir;
7. Hidayetle nimetlendirdi:in kimselerin yoluna! Bilerek hakk.
terk edip gazaba u:rayanlarla, 2a2.r.p sap.tanlar.n yoluna de:il!
Prof. Dr. Yusuf I)*c*k 53
BAKARA SURES(cid:11) (1-3)
1. Elif,Lam, Mim (den ibaret, al*n size kendi dilinizden bir Kitap)!
2. Öyle bir Kitap ki, Onda hiç ku2ku yok! Allaha kar2.
gelmekten sak.nanlar için bir yol gösterici.
3. O sak.nanlar ki, gayba (görmedikleri gerçeklere) iman ederler;
namaz. hakk.yla k.lar ve kendilerine r.z.k olarak verdiklerimizden,
ba2kalar. için harcarlar.
Dikkat edilirse, bu ayetlerin tercemelerinde, yukar(cid:9)da belirtti#imiz, iyi ve
anla2.l.r bir terceme/meal için gerekli özelliklerden birço#u bulunmaktad(cid:9)r.
Mesela:
a. Ayetlerin, ne kadar k(cid:9)sa olurlarsa olsunlar ve di#er ayetlerle ne denli
anlam ili(cid:23)kisine sahip bulunurlarsa bulunsunlar, kendi ba#(cid:9)ms(cid:9)z manalar(cid:9)n(cid:9)n
korunmas(cid:9)na özen gösterilmi(cid:23), bununla birlikte, gramer ve siyak-sibak ili(cid:23)kileri
bulunan kom(cid:23)u ayetlerle olan ba#lant(cid:9)lar(cid:9) da korunmu(cid:23)tur. Bunun için, hem
noktalama i(cid:23)aretlerinden, hem de parantez içi ve d(cid:9)(cid:23)(cid:9) ba#laç ve edatlardan
yararlan(cid:9)lm(cid:9)(cid:23)t(cid:9)r. Bu nedenle ayet mealleri, hem tek ba(cid:23)lar(cid:9)na, hem de di#er
ayetlerle birlikte okunduklar(cid:9)nda, murad olunan manalar(cid:9) ifade etme niteli#ini
ta(cid:23)(cid:9)maktad(cid:9)rlar.
b.“Maliki yevmi’d-din: Din gününün tek sahibi” terkibindeki D(cid:11)N
kavram(cid:9)n(cid:9)n cümle içindeki özel (mukayyed ve mahsus) anlam(cid:9) olan hüküm,
hesap ve k*yamet manas(cid:9) gözetilmi(cid:23), ayr(cid:9)ca bu dünyadakinin aksine
k(cid:2)yamet günü yaln(cid:2)zca Allah(cid:2)n egemenli(cid:18)inin geçerli ve söz konusu
oldu(cid:18)u gerçe(cid:18)inden hareketle, ayet: “Hüküm gününün tek sahibi”
(cid:23)eklinde terceme edilmi(cid:23)tir; bunun için de herhangi bir paranteze gerek
görülmemi(cid:23)ve cümledeki vurgunun zay(cid:9)flamas(cid:9)na sebebiyet verilmemi(cid:23)tir.
c. Ayn(cid:9) (cid:23)ekilde, “En’amte aleyhim” deki ni’metlendirme’nin hidayet
ni’meti oldu#u belirtilmi(cid:23), siyak ve sibaktan hareketle, burada kastedilen
nimetin hidayet nimeti oldu#u vurgulanm(cid:9)(cid:23) ve paranteze de lüzum
görülmemi(cid:23)tir.
d. “el-hamdü lillah” kelimesi, bilindi#i üzere ba(cid:23)(cid:9)ndaki (-el ) tak(cid:9)s(cid:9)’ndan
dolay(cid:9), “her türlü övgü” (cid:23)eklinde terceme edilerek, manadaki kapsaml(cid:9)l(cid:9)k
(cinsin istiArak*) belirtilmi(cid:23) ve asli olan bu mana, parantez içine de al(cid:9)nmam(cid:9)(cid:23)t(cid:9)r.
Çünkü bu, kelimeye tefsir amac(cid:9)yla yüklenen zaid de#il, asli bir anlamd(cid:9)r.
e. “ed-Dallin ve el-MaAdubu aleyhim” kelimeleri de yine, zannedildi#inin
aksine, herhangi bir harici ve tefsiri ek/zaid ifadelerle de#il, tamamen bu iki
kelimenin (cid:9)st(cid:9)lahi ve orijinal manalar(cid:9)gözönüne al(cid:9)narak terceme edilmi(cid:23)lerdir.
54 KUR’AN-I KER#M#NTERCEME ED#LMES#
C. AYETLER(cid:11) DOORU ANLAMAK VE TEFS(cid:11)R ETMEK (cid:11)Ç(cid:11)N
GEREKL(cid:11) (cid:22)ARTLARIN B(cid:11)R ÖRNEK ÜZER(cid:11)NDE UYGULANI(cid:22)I
( BA(cid:22) ÖRTÜSÜ MÜ GÖOÜS ÖRTÜSÜ MÜ?)
“Ve’l-yadribne bi humurihinne ala cuyubihinne: Ba(cid:23)örtüleriyle boyun ve
gerdanlar(cid:9)n(cid:9)s(cid:9)k(cid:9)ca kapats(cid:9)nlar.”10
Günümüzde, bu ayet-i kerime ile, kad(cid:9)nlar(cid:9)n ba(cid:23)lar(cid:9)n(cid:9) de#il, gö#üs ve
boyunlar(cid:9)n(cid:9) örtmelerinin emredildi#i, dolay(cid:9)s(cid:9)yla Kur’an-(cid:9) Kerim’de
ba(cid:23)örtüsünün de#il gö#üs örtüsünün bulundu#u ileri sürülmektedir ki, özellikle
görüntülü medyada baz(cid:9) kesimlerce ileri sürülen bu iddiaya dayanak olarak,
ba(cid:23)l(cid:9)ca (cid:23)u hususlar ileri sürülmektedir:
“Bu ayet-i kerimede, ne, ba2 anlam(cid:9)na gelebilecek müfred (yal*n-tek
ba)*na) bir laf(cid:9)z, ne de ba2 örtüsü anlam(cid:9)na gelebilecek mürekkep (tamlama)
bir kelime mevcut olmay(cid:9)p, sadece “örtüler” manas(cid:9)na gelen humur kelimesi
bulunmaktad(cid:9)r. Ayr(cid:9)ca bir de, ba(cid:23)lar(cid:9)n de#il, tam tersine gö#üs ve boyunlar(cid:9)n(cid:9)n
örtülmesini ifade eden, ala cüyubihinne (göAüs ve boyunlar*n*n üzerini) lafz(cid:9)
bulunmaktad(cid:9)r.”
Ayet-i Kerime’nin bu (cid:23)ekilde anla(cid:23)(cid:9)lmas(cid:9)n(cid:9)n temelinde, onun ihtiva etti#i
lugavi, nahvi ve tarihi gerçeklerin görülmeden, yüzeysel olarak ele al(cid:9)nmas(cid:9)
yatmaktad(cid:9)r. Töyle ki:
1. Ayette geçen humur kelimesinin tekili olan h.mar lafz(cid:9), arap dilinde,
iddia edildi#i gibi mutlak anlamda herhangi bir örtü de#il, ba2örtüsü
anlam(cid:9)ndad(cid:9)r. Yani bu kelime, Kur’an(cid:9)n indi#i dönemde çe(cid:23)itli maksatlar için
kullan(cid:9)labilen ve vasf(cid:9) belli olmayan lâlettayin bir kuma) parças* veya herhangi
bir örtü olmay(cid:9)p, kad(cid:9)nlar(cid:9)n ba(cid:23)lar(cid:9)n(cid:9) örtmekte kulland(cid:9)klar(cid:9) örtünün ad(cid:9)d(cid:9)r.
Esasen, Kur’an laf(cid:9)zlar(cid:9)n(cid:9)n manalar(cid:9), ictihad’la de#il, Kur’an(cid:9)n indi#i dönemde
kullan(cid:9)ld(cid:9)klar(cid:9)manalar(cid:9)n tesbitiyle semai olarak bilinir.
Burada, (cid:11)mam (cid:22)at.bi ve benzeri muhakkik alimlerin önemle
vurgulad(cid:9)klar(cid:9), 2eriatin ümmili:i (ümmiyyetü’)-)eria) meselesinin nekadar
büyük önem arzetti#i, Kur’an ve Hadis metinlerini s(cid:9)hhatli anlamada o dönem
arapças(cid:9)n(cid:9), herhangi bir katk(cid:9)da bulunmadan oldu#u gibi anlaman(cid:9)n ne denli
gerekli oldu#u, bir defa daha anla(cid:23)(cid:9)lmaktad(cid:9)r. H.mar kelimesini, ba2 örtüsü
de#il de herhangi bir örtü olarak anlamaya çal(cid:9)(cid:23)anlar bilmelidirler ki, bu
kelimenin etimolojisinde salt örtü de#il, aksine ba2 örtüsü anlam(cid:9) hakimdir.
Bunun çok aç(cid:9)k bir delili, ayn(cid:9) kökten gelen ve içki anlam(cid:9)na gelen hamr
10 24 Nur 31
Prof. Dr. Yusuf I)*c*k 55
kelimesidir ki, malum oldu#u üzere, içki’ye bu ad(cid:9)n verilmesinin sebebi, onun
insan.n ba2.n. yani akl.n. örtmesindendir.
Asr-(cid:9) Saadet’te erkeklerin ba(cid:23)lar(cid:9)na imâme, kad(cid:9)nlar(cid:9)n ise himar
takt(cid:9)klar(cid:9), rivayetlerde aç(cid:9)kça görülür. Kur’an-(cid:9) Kerim’de geçen humur
kelimesinin ba2 örtüsü anlam(cid:9)nda oldu#u o kadar aç(cid:9)kt(cid:9)r ki, o gün müslüman
erkekler, abdest al(cid:9)rlarken imame’lerini ç(cid:9)kararak, kad(cid:9)nlar da himar’lar(cid:9)n(cid:9)
s(cid:9)y(cid:9)rarak ba(cid:23)lar(cid:9)na meshederler; imameleri yahut himarlar(cid:9) üzerinden ba(cid:23)lar(cid:9)n(cid:9)
meshetmek suretiyle abdest alanlar(cid:9)n abdestlerinin geçersiz olaca#(cid:9), ilgililer
taraf(cid:9)ndan soranlara hat(cid:9)rlat(cid:9)l(cid:9)rd(cid:9).11 Bir defas(cid:9)nda Peygamber S., yabanc(cid:9) ülke
devlet ba(cid:23)kanlar(cid:9)ndan birinin kendisine hediye olarak gönderdi#i ipekli bir
elbise veya kuma(cid:23)(cid:9), Hz. Ali’ye vererek bunu, evindeki bayanlar aras(cid:9)nda
himar olarak payla(cid:23)t(cid:9)rmas(cid:9)n(cid:9) emretmi(cid:23)tir.12 Ancak bir insana elbise olacak
kadar büyüklükteki bir kuma(cid:23)tan, Hz. Ali’nin hane halk(cid:9)ndan olan üç kad(cid:9)na
ancak birer tane ba2örtüsü ç(cid:9)kaca#(cid:9), izahtan varestedir (ayn(cid:9) rivayette, Hz.
Ali’nin bu kuma(cid:23)(cid:9),ev halk(cid:9)ndan üç bayan aras(cid:9)nda payla(cid:23)t(cid:9)rd(cid:9)#(cid:9) zikredilmi(cid:23)tir).
Malum oldu#u üzere Peygamber S. ipekli elbise giymeyi müslüman
erkeklere haram k(cid:9)ld(cid:9)#(cid:9) için, Hz. Ali, kendisine Hz. Peygamber’in verdi#i bu
elbiseyi veya kuma(cid:23)(cid:9) giymemi(cid:23), daha do#rusu, bunu kendisine Hz. Peygamber
emretmi(cid:23)tir. Di#er taraftan Hz.Peygamber de, Mekke’nin Fethi günü
(cid:23)ehirde, ba(cid:23)(cid:9)nda siyah imamesi oldu#u halde halka hitap etmi(cid:23)tir.13
2. Ayet-i kerimede humur (ba) örtüleri) kelimesi, yal(cid:9)n olarak de#il,
kad(cid:9)nlara izafe edilerek: bi humurihinne (ba)örtülerini) (cid:23)eklinde kullan(cid:9)lm(cid:9)(cid:23)t(cid:9)r
ki, bunun anlam(cid:9) (cid:23)udur: Kad.nlar.n o gün ba2lar.nda ba2 örtüleri
bulunmaktayd.. Çünkü, e#er o gün kad(cid:9)nlar ba(cid:23)örtüsü kullan(cid:9)yor
olmasalard(cid:9), ayette kad(cid:9)nlar(cid:9)n ba(cid:23) örtülerinden söz edilmesinin herhangi bir
anlam(cid:9) olmazd(cid:9)! Nas(cid:9)l ki bir s(cid:9)n(cid:9)fta ö#retmen ö#rencilerine “)apkalar*n*z*
ç*kar*n.!” dedi#inde, ö#rencilerin ba(cid:23)lar(cid:9)nda (cid:23)apkalar(cid:9)n(cid:9)n bulundu#u anla(cid:23)(cid:9)l(cid:9)rsa,
burada da durum ayn(cid:9)d(cid:9)r.
Kur’an-(cid:9) Kerim’in indi#i dönemdeki Arap toplumunun her türlü ahlaki
erdemlerden uzak, son derece vah(cid:23)i ve ayn(cid:9) zamanda dinsiz/ateist insanlardan
meydana geldi#ini ve onlar(cid:9)n ç(cid:9)plak/üryan, gayr-i medeni kimseler olduklar(cid:9)n(cid:9)
sanmak, Kur’an ve hadis metinlerini anlamada önemli hatalara da yol açan bir
tarih yan(cid:9)lg(cid:9)s(cid:9)d(cid:9)r ve tesettür meselesinin bu (cid:23)ekilde yanl(cid:9)(cid:23) anla(cid:23)(cid:9)lmas(cid:9)n(cid:9)n
temelinde de bu hata yatmaktad(cid:9)r. Halbuki mü(cid:23)rik araplar, dinsiz ve ateist

11 Bkz., Malik, Muvatta, tahare 39-41
12 Müslim, libas 18
13 Müslim, hac 451-453
56 KUR’AN-I KER#M#NTERCEME ED#LMES#
olmad(cid:9)klar(cid:9) gibi, normal ya(cid:23)ant(cid:9)lar(cid:9)nda üryan gezecek derecede vah(cid:23)i, gayr-i
medeni ve di#er ahlaki erdemlerden uzak kimseler de de#illerdi.
Aksine onlar, haclar(cid:9)n(cid:9) yapan, misafir a#(cid:9)rlamaya son derece önem
veren, kendilerine göre daha birtak(cid:9)m dini inanç ve ibadetleri olup bunlar(cid:9)
yerine getiren kimselerdi. Hatta onlar(cid:9)n, Ka’be’yi tavaf ederlerken okuduklar(cid:9)
ve bizim bugün okudu#umuz telbiye’ye çok benzeyen telbiyeleri bile vard(cid:9).
Ancak, onlar(cid:9)n, laf(cid:9)z olarak çok küçük, fakat mana olarak tevhid inanc(cid:9)n(cid:9)
berhava edecek kadar çok büyük bir fark bulunan telbiyeleri aynen (cid:23)öyle idi:
“Lebbeyk Allahumme lebbeyk, Lebbeyke la (cid:23)erike lek, (cid:11)lla 2eriken
huve lek,temlikuhu ve ma melek ...”14
Günümüzde Almanya ve benzeri baz(cid:9) Avrupa ülkelerinde, özellikle
dindar h(cid:9)ristiyan halk(cid:9)n ya(cid:23)ad(cid:9)#(cid:9) köy ve kasabalarda kad(cid:9)nlar(cid:9)n ba(cid:23)lar(cid:9)n(cid:9)
örtüyor olmalar(cid:9), Hz. (cid:11)sa’n(cid:9)n vaktiyle getirmi(cid:23) oldu#u hak dinin izleri olmaktan
ba(cid:23)ka ne ile izah edilebilir? Ayn(cid:9) (cid:23)ekilde Kur’an(cid:9)n indi#i dönemde arap kad(cid:9)n(cid:9)n
da ba(cid:23)(cid:9)n(cid:9) örtüyor olmas(cid:9), elbette ki Hz.(cid:29)brahim’in tebli#at ve talimat(cid:9)ndan kalan
izlerdi.
3. Nas(cid:9)l ki o günün insanlar(cid:9) birtak(cid:9)m ahlaki erdemlere sahip
bulunuyorlar ve hac, kurban gibi baz(cid:9) dini vecibeleri yerine getiriyor idiyseler,
toplumunun bir parças(cid:9) olan kad(cid:9)nlar da ba(cid:23)lar(cid:9)n(cid:9) örtüyorlard(cid:9); çünkü o dönem
mü(cid:23)rik arap toplumu, her (cid:23)eye ra#men Hz. (cid:29)brahim’in tebli#at ve talimat(cid:9)ndan
birtak(cid:9)m dini ve ahlaki izler ta(cid:23)(cid:9)yordu. Dolay.s.yla bu ayet-i kerime,
kad.nlara ba2lar.n. örtmelerini emretmekten öte, ba2lar. zaten örtülü
olan, ancak gö:üs ve gerdanlar. aç.k bulunan kad.nlara, ba2lar.ndaki
örtüleriyle, aç(cid:2)k olan gö(cid:18)üs ve gerdanlar(cid:2)n(cid:2) da kapatmalar(cid:2)n(cid:2)
emretmi2tir.
4. Ayet-i Kerime’de “ve’l-yesturne: örtsünler” gibi düz ve s(cid:9)radan bir
ifade yerine, vurgulu, s(cid:9)ra d(cid:9)(cid:23)(cid:9) ve mubalâ#al(cid:9) bir cümle yap(cid:9)s(cid:9) tercih edilerek,
“ve’l-yadribne: bast(cid:2)rarak ve s(cid:2)ms(cid:2)k(cid:2) örtsünler” denilmi(cid:23)tir ki, bilindi#i
üzere darb kelimesinin hakiki manalar(cid:9) içinde, örtmek diye bir kullan(cid:9)m ve
15
anlam yoktur. Dolay(cid:9)s(cid:9)yla burada böyle mecazi bir ifadeye gidilmekle, o gün
kad(cid:9)nlar(cid:9)n ba(cid:23)lar(cid:9)n(cid:9) örtmede titiz ve ciddi olmad(cid:9)klar(cid:9) ve bugün toplumumuzda
kullan(cid:9)lan ve ad(cid:9)na türban ve halayl(cid:9)kdedi#imiz bir )ifon ba#lad(cid:9)klar(cid:9),boyun ve
gerdanlar(cid:9) aç(cid:9)k, zülüfleri gözükür bir vaziyette soka#a ç(cid:9)kt(cid:9)klar(cid:9) için, bundan
böyle ba(cid:23)örtülerini ba(cid:23) ve boyunlar(cid:9)nda aç(cid:9)k herhangi bir zinet yeri kalmayacak
(cid:23)ekilde örtmeleri emredilmi(cid:23)tir

14 Bkz., Kurtubî Ebu Abdillah, el-Câmi’ li Ahkâm(cid:29)’l-Kur’an, Beyrut, 1952, 2/366
15 Bkz., el-Cevheri (cid:29)smail b. Hammad, es-S(cid:9)hah Tacu’l-Lu#a ve S(cid:9)hahu’l-Arabiyye, M(cid:9)s(cid:9)r, 1956,
1/168-170