Kuraklık Eylem Planı

84 Pages·2013·1.51 MB·Turkish

by  Kemal Pekdoğan

T.C.
GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI
TÜRKİYE TARIMSAL KURAKLIKLA
MÜCADELE STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI
(2013-2017)

ANKARA – 2013013
ÖNSÖZ

Küresel ölçekte en büyük sorunlardan birisi olan kuraklık, bugün gelinen nokta itibariyle
fiziksel ve doğal çevre, kent yaşamı, kalkınma ve ekonomi, teknoloji, tarım ve gıda, temiz su ve
sağlık olmak üzere hayatımızın her aşamasını etkileyeceği bilinmektedir.
Hükümetler arası iklim Değişim Paneli (IPCC) (Intergovernmental Panel for Climate
Change) tarafından hazırlanan 2030 yılı senaryolarına göre artacak olan olası tehlikeler genelde;
sıcak hava dalgaları, orman yangınları, kuraklık, şiddetli yağışlar, tropikal fırtınalar, tarım ve
agro-kültür üzerinde etkiler şeklinde sıralanmıştır.
İklim değişikliğinin çok ciddi çevresel ve sosyo-ekonomik sonuçlara yol açabilecek çok
yönlü ve karmaşık bir sorun olduğu ve bunların sebep olacağı etkilerin gelecek nesillerin
yaşamını tehdit eden bir unsur olacağı bilinmektedir.
Kuraklık genellikle yavaş gelişir, sıklıkla uzun bir süreklilik gösterir ve doğal afetler
içinde tahmini en zor olmasıyla birlikte etkileride çok geniştir.
Ülkemizde yaşanması muhtemel tarımsal kuraklığın etkilerini azaltmak ve bu hususta
alınacak tedbirleri belirlemek için; Bakanlığımız koordinatörlüğünde ülkemiz şartlarına uygun
olarak 2008-2012 dönemini kapsayan 5 yıllık Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Stratejisi ve
Eylem Planını hazırlanmış ve uygulamaya konulmuştur.
Tarımsal kuraklıkla mücadelede temel amaç, kamuoyunun bilinç düzeyini artırarak tüm
paydaşların sürece dahil edilmesiyle arz ve talep yönetimini de dikkate alarak, çevresel açıdan
sürdürülebilir tarımsal su kullanım planlaması ile kuraklığın yaşanmadığı dönemlerde ileriye
dönük gerekli bütün tedbirlerin alınmasını; kriz dönemlerinde ise, etkin bir mücadele programını
uygulayarak kuraklığın etkilerinin asgari düzeyde kalmasını sağlamaktır.
Tarımsal Kuraklık Yönetimi Koordinasyon Kurulu kurulmuş ve bu kurula bağlı
olarak çalışan merkezde İzleme Erken Uyarı ve Tahmin Komitesi ile Risk Değerlendirme
Komitesi İllerde ise Vali’ler başkanlığında Tarımsal Kuraklık İl Kriz Merkezleri
oluşturulmuştur.
Kuraklığın etkilerinin azaltılması için eylemler geniş perspektifte ela alınmıştır. Tarımsal
Kuraklıkla Mücadele Stratejisi ve Eylem Planı sadece kuraklık olduğu yıllarda alınacak önlemleri
değil normal koşullardaki alınacak önlemleride içermektedir. Kuraklık olduğu yıllarda, kuru ve
sulu tarım alanları için kuraklık eylemi faaliyetleri 4 adımdan oluşmaktadır. Bunlar; 1.adım
kuraklığa hazırlanma, 2.Adım kuraklık alarmı, 3.Adım acil eylem, 4. kısıtlama şeklinde
belirlenmiştir.
Tarımsal kuraklıkla mücadele kapsamında oluşturulan, Tarımsal Kuraklık Yönetimi
Koordinasyon Kurulunun, komitelerin ve il kriz merkezlerinin çalışmalarının kesintiye
uğramaması amacıyla 2013-2017 yıllarını kapsayacak şekilde günümüz şartlarına göre yeniden
hazırlanarak, tarımsal kuraklıkla mücadeleye etkin bir şekilde devam edilecektir.
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı koordinasyonunda hazırlanan 2013-2017 yıllarını
içeren yeni Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Stratejisi ve Eylem Planının önümüzdeki beş
yıllık dönemde de tarımsal kuraklığın etkilerini azaltacağı, ülkemize ve halkımıza faydalı olacağı
inancını taşıyorum.

Mehmet Mehdi EKER
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanı
TARIMSAL KURAKLIKLA MÜCADELE STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI
HAZIRLAMA GRUBU

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
 Tarım Reformu Genel Müdürlüğü
 Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü
 Bitkisel Üretim genel Müdürlüğü
 Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü
 Strateji Geliştirme Başkanlığı
 Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü
 Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü

Kalkınma Bakanlığı
 İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü

Orman ve Su İşleri Bakanlığı
 Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
 Meteoroloji Genel Müdürlüğü
 Orman Genel Müdürlüğü
 Su Yönetimi Genel Müdürlüğü
 Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
 Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı
E D İ T Ö R L E R

Vedat MİRMAHMUTOĞULLARI (Başkan) GTHB Müsteşarı
Dr. Ferhat ŞELLİ (Koordinatör) GTHB Müsteşar Yardımcısı
Dr. Gürsel KÜSEK TRGM Genel Müdür V.
Mehmet ÖZGÜN TRGM Genel Müdür Yardımcısı
Dr. Metin TÜRKER TRGM Genel Müdür Yardımcısı
Bekir ENGÜRÜLÜ TRGM Daire Başkanı
Mehmet ÜNAL TRGM Koordinatör
Dr. İnci TEKELİ TAPGEM Koordinatör
Kemal PEKDOĞAN Mühendis
Timuçin ÜNLÜ Mühendis
Mehmet Bülent KOÇUŞAĞI Mühendis
KISALTMALAR
AR-GE : Araştırma ve Geliştirme
BİMKO : Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü
BÜGEM : Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü
BKK : Bakanlar Kurulu Kararı
CBS : Coğrafi Bilgi Sistemi
DSİ : Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
ÇG : Çalışma Grubu
ÇŞB : Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
ÇYGM : Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü
ÇEMGEM : Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü
GKGM : Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü
GTHB : Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
GTS : Genel Tarım Sayımı
HİSG : Hayvan İçme Suyu Göletleri
IPCC : Hükümetler arası İklim Değişikliği Paneli
İDKK : İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu
İEUTK : İzleme Erken Uyarı ve Tahmin Komitesi
İÖİ : İl Özel İdareleri
KB : Kalkınma Bakanlığı
MGM : Meteoroloji Genel Müdürlüğü
MİGM : Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü
OGM : Orman Genel Müdürlüğü
OSİB : Orman ve Su İşleri Bakanlığı
RDK : Risk Değerlendirme Komitesi
STK : Sivil Toplum Kuruluşları
SGB : Strateji Geliştirme Başkanlığı
SYGM : Su Yönetimi Genel Müdürlüğü
TAKMÜSEP : Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Stratejisi ve Eylem Planı
TKY : Tarımsal Kuraklık Yönetimi
TKYKK : Tarımsal Kuraklık Yönetimi Koordinasyon Kurulu
TAPGEM : Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü
TEAE : Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü
TEMA : Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları
Koruma Vakfı
TİGEM : Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü
TKİKM : Tarımsal Kuraklık İl Kriz Merkezi
TOBB : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu
TMO : Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü
TRGM : Tarım Reformu Genel Müdürlüğü
UNEP : United Nations Environment Programme
(Birleşmiş Milletler Çevre Programı)
TZOB : Türkiye Ziraat Odaları Birliği
VAB : Veri Akış Birimi
WMO : World Meteorological Organization (Dünya Meteoroloji Örgütü)
YAS : Yeraltı Suları
YÜS : Yerüstü Suları
İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ .............................................................................................................................. 1
2. DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE KURAKLIK RİSKİ .................................................... 3
3. TARIMSAL KURAKLIK TAHMİNİ ......................................................................... 13
4. AMAÇ VE STRATEJİ .................................................................................................. 22
5. TARIMSAL KURAKLIKLA MÜCADELE STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI
FAALİYETLERİ .......................................................................................................... 22
6. EKLER........................................................................................................................... 36
EK 1. KURAKLIK TANIMI VE İLGİLİ KAVRAMLAR .............................................. 37
EK 2. TARIMSAL KURAKLIK YÖNETİMİ VE GÖREVLERİ .................................. 38
2.1. Tarımsal Kuraklık Yönetimi Koordinasyon Kurulu (TKYKK) .......................... 38
2.2 İzleme, Erken Uyarı ve Tahmin Komitesi (İEUTK) ............................................. 39
2.3. Risk Değerlendirme Komitesi (RDK) .................................................................... 39
2.4. Veri Akış Birimi (VAB) ......................................................................................... 40
2.5. Çalışma Grupları (ÇG) .......................................................................................... 40
2.6. Tarımsal Kuraklık İl Kriz Merkezi (TKİKM) ...................................................... 40
EK 3. İLGİLİ YASALAR ................................................................................................. 43
EK 4. TARIMSAL KURAKLIKLA MÜCADELE VE KURAKLIK YÖNETİMİ
ÇALIŞMALARI HAKKINDA KARAR ............................................................... 44
EK:5. TARIMSAL KURAKLIK YÖNETİMİNİN GÖREVLERİ, ÇALIŞMA USUL VE
ESASLARINA DAİR YÖNETMELİK ................................................................. 48
EK 6. TABLOLAR: Kuraklık Kriter Tahminine Rehber Tablolar .............................. 53
EK:7. İL KURAKLIK EYLEM PLANI HAZIRLAMA KLAVUZU ............................. 60
TABLOLAR

Tablo 1. Türkiye Su Varlığı .................................................................................................8
Tablo 2. Türkiye’de Sektörlere Göre Su Kullanımı Ve 2023 Yılı Hedefi ...........................9
Tablo 3. Sulama Oranlarının Düşüklüğünün Nedenleri ................................................... 10
Tablo 4. 1991-2001 Genel Tarım Sayımları İşletme Büyüklük İstatistikleri .................... 10
Tablo 5. Türkiye Orman Varlığı (2005 - 2012)……............................................................12
Tablo 6. Tarım Yılına Göre (1 Ekim-30 Eylül) Türkiye Geneli Uzun Yıllar Yağış
Değişim Oranları. ............................................................................................................... 14
Tablo 7. Kuru Tarım Alanlarında Tarımsal İl Kuraklık Eylem Adımları ...................... 17
Tablo 8. Sulu Tarım Alanlarında Tarımsal İl Kuraklık Eylem Adımları ....................... 19
Tablo 9. GZFT Analizi (SWOT ANALİZİ)………………………….……………………………..21
1. GİRİŞ
Son dönemlerde yoğunlaşarak gündemde olan ve “küresel ısınma” şeklinde dile
getirilen iklim değişiklikleri, günlük yaşamda pek çok sorunun kaynağı olarak gösterilmeye
başlanmıştır. Günümüzde etkisinin daha da artarak hissedildiği ileri sürülen iklim
değişikliklerinin kaynaklarının belirlenmesi, söz konusu değişikliklerin olumsuz etkilerinin
azaltılması veya ortadan kaldırılması amacıyla alınacak önlemlerin belirlenmesi açısından
büyük öneme sahiptir. Hükümetler arası iklim Değişim Paneli (Intergovernmental Panel for
Climate Change-IPCC) 1988 yılından bugüne kadar süren çalışmaları sonucunda iklimde
değişimin var olduğunu ve insan kaynaklı olduğunu ortaya koymuştur (IPCC,1990; IPCC,
2001; IPCC, 2007). Buna göre iklim değişikliği “karşılaştırılabilir bir zaman diliminde
gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak, doğrudan yada dolaylı olarak ta küresel
atmosferin bileşimini bozan insan etkileri sonunda iklim de oluşan değişiklik “ biçiminde
tanımlanmıştır. Atmosferdeki birikimleri artmaya devam eden sera gazları nedeniyle,
kuvvetlenen sera etkisinin oluşturduğu küresel ısınma, özellikle 1980’li yıllardan sonra daha
da belirginleşmiş ve 1990’lı yıllarda en yüksek değerlerine ulaşmış ve son dönemlerde
artmaya devam etmiştir. Gelecekte hangi olumlu yada olumsuz sonuçların oluşabileceği
konusunda bize ışık tutabilecek somut deliller bulunmamakla birlikte bilim adamlarının bu
konuda yaptıkları değişik tahminler bulunmaktadır. IPCC tarafından 2030 yılı senaryolarına
göre artacak olan olası tehlikeler genelde; Sıcak hava dalgaları, orman yangınları, kuraklık,
şiddetli yağışlar, tropikal fırtınalar, tarım ve agro-kültür üzerinde etkiler şeklinde
sıralanmıştır.
İklimsel değişimin en önemli etkilerinden birisi olarak gösterilen Kuraklık, yağışın
uzun yıllar ortalamasından daha az gerçekleşmesi ile ortaya çıkan ve herhangi bir zamanda,
herhangi bir yerde meydana gelebilecek olan doğal bir iklim olayıdır. Ekstrem olaylar içinde
kuraklık genellikle yavaş gelişir, sıklıkla uzun bir süreklilik gösterir ve doğal afetler içinde
tahmini en zor olmasıyla birlikte etkileri çok geniştir. Günümüzde; dünyada, karşılaştığımız
küresel ölçekte en büyük sorunlardan birisi olan kuraklık, bugün gelinen nokta itibariyle
fiziksel ve doğal çevre, kent yaşamı, kalkınma ve ekonomi, teknoloji, tarım ve gıda, temiz su
ve sağlık olmak üzere hayatımızın her aşamasını etkilemektedir. Kuraklığın literatürlerde
tanımlanan dört çeşidi vardır. Meteorolojik Kuraklık: Uzun bir zaman içinde yağışın normal
değerlerinin altına düşmesi; Tarımsal Kuraklık: Toprakta bitkinin ihtiyacını karşılayacak
miktarda su bulunmaması; Hidrolojik Kuraklık; Uzun süren yağış azlığından dolayı kaynak
1
seviyeleri, yüzey akış ve toprak nemi gibi hidrolojik sistemde meydana gelen
değişimler; Sosyo-Ekonomik Kuraklık: Meteorolojik, tarımsal ve hidroljik etkilere bağlı
olarak ekonomik ürünlerin arz ve talebinde meydana gelen değişimi.
İklim değişikliği senaryoları ve bu senaryoların ortaya koyduğu beklentilere göre
gelecekte, atmosferde bir miktar ısınma, buna bağlı olarak buharlaşmanın artması, kar ve
yağmur yağışlarında mevsimlere göre olan mevcut dağılımın bozulması gibi dünyadaki
kullanılabilir su miktarını ve tarımsal üretimi olumsuz yönde etkileyecek değişiklikler
beklenmektedir. Bu nedenle, kuraklık ve sel bir arada düşünülmeli ve değerlendirmeler, bu
iklim olaylarına göre yapılmalıdır. Küresel ısınma ile birlikte yaşanması muhtemel tarımsal
kuraklıktan, sadece bir coğrafik bölgemizin etkileneceği gibi bütün bölgelerimizin de
etkilenmesi mümkündür. Artan dünya nüfusu, endüstrileşme ve refah düzeyinin artması, suya
olan ihtiyacı da artırmaktadır. Endüstride ve yerleşim alanlarında kullanılan su miktarındaki
artış, tarımda kullanılan su miktarında azalma anlamına gelmekte ve artan nüfusla birlikte
daha çok su kirlenmektedir. Bütün bu ifade edilen hususlar, tarım alanlarında kullanılan
suyun, daha etkin kullanımının bir zorunluluk olduğunu göstermektedir. Tarımsal kuraklık
sonucu, tarımsal üretimde düşüklük, ekonomik kayıplar, ekolojik dengenin bozulması, sosyal
yaşantının etkilenmesi kaçınılmazdır. Tarımsal kuraklığın olumsuz etkilerini azaltmak,
kuraklık olmadan önceki dönemlerde alınacak tedbirler ve kuraklığın yaşandığı dönemlerde
yapılacak doğru planlamalarla mümkündür. Bu nedenle, kuraklıktan önceki dönemde alınacak
tedbirler ve kuraklık yaşanırken atılacak adımlar ayrı ayrı planlanmalıdır. Yağışların
devamlılığını sağlayarak, su arzını artırmak elimizde olmasa da, kuraklıktan kaynaklanan
olumsuz etkileri azaltmak elimizdedir.
Sonuçta dünyadaki ve ülkemizdeki kuraklık yönündeki olumsuz iklim değişimleri ve
artan su talepleri kuraklık riskini göz önünde bulunduracak şekilde bir planlama ve yönetimi
gerekli kılmaktadır. Bu noktada içinde bulunduğumuz kuraklık, ulusal düzeyde konu ile ilgili
önlemlerin alınması açısından, bir çalışma yapılması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Ayrıca,
Dokuzuncu Kalkınma Planı, Toprak ve Su Kaynaklarının Kullanımı ve Yönetimi Özel İhtisas
Komisyonu Raporunda, geleceğe dönük strateji başlığı altında kuraklık eylem planının
hazırlanması gerektiği ifade edilmiştir. Bu amaçla, ülkemizde yaşanması muhtemel tarımsal
kuraklığın etkilerini azaltmak ve bu hususta alınacak tedbirleri belirlemek için, ilk olarak,
ilgili bakanlıklar, üniversiteler, valilikler, yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluşlarının
katılımıyla yapılacak çalışmalardaki koordinasyonu sağlamak ve bu çalışmalarda görev, yetki
2