Table Of ContentKRYTYCZNA
ANALIZA
DYSKURSU
interdyscyplinarne
podejście do
komunikacji
społecznej
* -k
universitas
Jürgen Habermas
FILOZOFICZNY DYSKURS
NOWOCZESNOŚCI
tłum. Małgorzata Lukasiewicz
IKONICZNOŚĆ ZNAKU:
SŁOWO - PRZEDMIOT - OBRAZ - GEST
red. Elżbieta Tabakowska
Halina Grzmil-Tylutki
GATUNEK W ŚWIETLE FRANCUSKIEJ
TEORII DYSKURSU
KULTURA, TEKST, IDEOLOGIA.
DYSKURSY WSPÓŁCZESNEJ
AMERYKANI STYKI
red. Agata Preis-Smith
Danuta Ulicka
LITERATUROZNAWCZE
DYSKURSY MOŻLIWE.
STUDIA Z DZIEJÓW NOWOCZESNEJ
TEORII LITERATURY W EUROPIE
ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ
KRYTYCZNA
ANALIZA
DYSKURSU
KRYTYCZNA
ANALIZA
DYSKURSU
interdyscyplinarne
podejście do
komunikacji
społecznej
redakcja
Anna Duszak
Norman Fairclough
Kraków
Publikacja dofinansowana przez Wydział Lingwistyki Stosowanej i Filologii
© Copyright for this édition by Towarzystwo Autorów
i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2008
© Copyright for Polish translation by Towarzystwo Autorów
i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2008
ISBN 97883-242-0719-0
TAiWPN UNIVERSITAS
Opracowanie redakcyjne
Wkftdd Lohman
Projekt okładki i stron tytułowych
Ewa Gray
www.universitas.com.pl
Spis treści
Norman Fairclough, Anna Duszak
Wstęp: Krytyczna analiza dyskursu - nowy obszar badawczy
dla lingwistyki i nauk społecznych............................................ 7
Część I
KAD w badaniach interdyscyplinarnych
Phil Graham
KAD a wartości: interdyscyplinarność jako zwrot w kierunku
podejścia krytycznego....................................................................................... 33
Paul Chilton
Brakujące ogniwo KAD: moduły, amalgamaty i instynkt krytyczny......... 61
Robert de Beaugrande
Krytyczna analiza dyskursu a znaczenia „demokracji”
w wielkim korpusie.............................................................................................103
Bob Jessop
Kulturowa ekonomia polityczna a analiza dyskursu......................................121
Dariusz Galasińsh
Dyskurs a nieznośna lekkość psychopatologii ...............................................149
Część II
KAD a media
Ruth Wodak
Dyskurs populistyczny: retoryka wykluczenia a gatunki
języka pisanego................................................................................................. 185
TŁun A. van Dijk
Kontekstualizacja w dyskursie parlamentarnym. Aznar, Irak
i pragmatyka kłamania......................................................................................215
6 Spis treści
Piotr Cap
Legitymizacja w dyskursie politycznym: retoryka wojny w Iraku
w kontekście pojęcia „proksymizacji”..............................................................245
Michał Krzyżanowski
Konstrukcja tożsamości narodowych i europejskich w polskim dyskursie
politycznym po roku 1989: analiza dyskursywno-historyczna......................267
Lilie Chouliaraki
W stronę analityki mediacji................................................................................305
Jay Lemke
Analiza krytyczna w obszarze mediów: gry, koncesje
i nowy ład kulturowy...........................................................................................343
Część III
KAD a dyskursy korporacyjne
Eve Chiapello, Norman Fairclough
Nowa ideologia zarządzania. Podejście transdyscypliname
krytycznej analizy dyskursu i nowej socjologii kapitalizmu...........................373
Dorte Salskov-Iversen, Hans Krause Hansen
„Momenty dyskursywne”: zarządzanie modernizacją
sektora publicznego.............................................................................................405
Luisa Martín Rojo, Concepción Gómez Esteban
Płeć władzy: kobiecy styl komunikacji i zarządzania w hiszpańskich
miejscach pracy....................................................................................................429
Ron Scollon, Suzie Wong Scollon
KAD w działaniu: ścieranie się dyskursów w polityce państwa
dotyczącej wydobycia ropy naftowej ze złóż oceanicznych...........................459
Theo van Leeuwen
Czas w dyskursie.................................................................................................491
Nota edytorska..........................................................................................................515
Indeksosób ...............................................................................................................517
Noty o autorach........................................................................................................525
Norman Fairclough
Anna Duszak
WSTĘP
Krytyczna analiza dyskursu - nowy obszar
badawczy dla lingwistyki i nauk społecznych
Książka ta ma przedstawić krytyczną analizę dyskursu (dalej: KAD) pol
skiej społeczności akademickiej. Adresowana jest nie tylko do specjalistów
zajmujących się językiem, ale i do szerszego grona badaczy w naukach so
cjologicznych i humanistycznych. KAD miała swoje początki w lingwistyce,
jednak, jak wskazujemy poniżej, przejęta została przez wiele dyscyplin jako
metoda badania językowych (czyli „dyskursywnych”) aspektów podmiotów,
które stanowią przedmiot zainteresowania tych dyscyplin. Książka obejmu
je nowe oraz drukowane wcześniej artykuły praktyków KAD, niejednokrot
nie autorytetów o światowej renomie.
W ciągu ostatnich mniej więcej dwudziestu pięciu lat - początkowo tylko
w Europie Zachodniej - KAD rozwinęła się w bogaty i zróżnicowany teren
badań interdyscyplinarnych. Jak postaramy się wykazać w niniejszym Wstę
pie, istnieją dostateczne przesłanki, aby traktować go jako wyodrębniony
(pojedynczy) obszar badawczy, pomimo różnorodności stanowisk i metod,
co ilustrują zresztą prace zebrane w tym tomie. Zauważmy, że, jakkolwiek
przed dziesięciu laty olbrzymia większość praktyków KAD wywodziła się
z akademickich kręgów lingwistycznych, to od tamtego czasu obserwujemy
zainteresowanie KAD w wielu innych dyscyplinach, takich jak psychologia,
socjologia czy nauki polityczne. Sugerowano nawet (Fairclough, Graham,
Lemke i Wodak 2004), aby termin „krytyczna analiza dyskursu” zastąpić
8 Norman Fairclough, Anna Duszak
terminem „krytyczne studia nad dyskursem”, który odzwierciedlałby ros
nącą interdyscyplinarność zainteresowań i analiz. Tendencje te świadczą
także o rosnących problemach z utrzymaniem dotychczasowych rozgrani
czeń pomiędzy poszczególnymi dyscyplinami wiedzy. Tradycyjnie lingwisty
kę wiązano z filologią i naukami humanistycznymi, chociaż sam rozdział na
nauki humanistyczne i społeczne nierzadko nasuwał wątpliwości. Z kolei
naukowe podejście do języka prowadziło także w inne, z pozoru odleg
łe, obszary ludzkiego poznania. Przez lata humanistycznemu nastawieniu
badań lingwistycznych towarzyszyło więc faktyczne ignorowanie aspektów
lingwistycznych w badaniach społecznych. Dzisiaj wzrastające zaintereso
wanie dyskursem w tych naukach dostarcza dodatkowych dowodów na
sztuczność podziału na nauki humanistyczne i społeczne, podobnie zresztą
jak na zasadność wydzielania jakichkolwiek wąsko rozumianych dyscyplin
wiedzy.
KAD postrzegać można jako rodzinę różnych podejść krytycznych do
skomplikowanej relacji między językiem, czy dyskursem, a innymi ele
mentami („momentami”) procesów społecznych. Jakich więc elementów
brakowało dotychczas w analizach i jak KAD może przyczynić się do ich
wyeksponowania? Jest rzeczą oczywistą w społecznych naukach niepozy-
tywistycznych, że zjawiska społeczne są społecznie konstruowane, a zatem
stanowią domenę znaczenia - ale i związków przyczynowo-skutkowych;
domenę interpretacji - ale i objaśnienia; kultury - ale i materialności; su
biektywizmu - ale i obiektywizmu; działania - ale i struktury. Z konieczno
ści kondensujemy tu niezależne, lecz wzajemnie powiązane kwestie, które
w szczegółowym ujęciu teoretycznym należałoby rozdzielić, a ich relacje
określić szczegółowo - widzimy jednak, że wszystkie te kwestie skupiają się
wokół centralnej osi dialektycznej: powstawanie, konsolidacja, reprodukcja
i transformacja wszelkich zjawisk społecznych wymaga dialektycznej relacji
między znaczeniem (a więc kulturą, interpretacją, subiektywizmem i działa
niem) zmaterialnością.
W wielu badaniach społecznych brakuje dostatecznego skupienia na
znaczeniu oraz na relacjach między znaczeniem a materialnością. Jeśli przyj-
miemy szeroką definicję dyskursu jako semiozy - wytwarzania znaczeń po
przez bogactwo środków semiotycznych, obejmujących język werbalny, ale
również „język wizualny” (w tym „język ciała”) - to skupienie uwagi na
