KPSS Tarih Kitap

73 Pages·2012·12.53 MB·Turkish

KÜLTÜR MEDENİYET

İSLAM ÖNCESİ ORTA ASYA TÜRK DÜNYASI

Orta Asya: Türklerin dünya üzerinde ilk kez görüldükleri yerdir. Türklerin
anavatanıdır.
Orta Asya’nın Coğrafi Özellikleri:
 Yükseltisi fazla, deniz etkisi olmayan geniş arazilerdir.
 İklimi sert karasaldır. Bozkır (step)bitki örtüsü görülür. Bu yüzden “bozkır kültürü”
görülmektedir. İklim ve bitki örtüsünden dolayı hayvancılıkla uğraştılar. Hayvan
sürülerine otlak bulma ihtiyacından dolayı göçebe yaşam tarzını benimsediler.
 Hayvancılık ana geçim kaynaklarıdır. At, koyun, sığır sürüleri beslediler.
 Göçebe yaşam tarzı vardır. İlkbaharla birlikte yüksek yaylalara ve sonbaharla
birlikte alçak dağ eteklerine inerler(yaylak-kışlak kültürü).
 Göçebe yaşamdan dolayı yaşam alanları çadırlardır(kıl çadır; soğuğa ve sıcağa
dayanıklıdır).
 Çadırların yaygın olmasından da anlarız ki dokuma sanatı yaygındır. Hayvancılığın
uğraş alanı olması da dokuma sanatını hammadde yönünden(kıl, yün) destekler.
 Göçebe yaşamdan dolayı toplumda her birey(kadın-erkek)asker yetişir. “Ordu
Millet “ anlayışı hâkimdir. Kadın ve erkeğin sosyal hayatta eşit olması sosyal sınıf
faklarının olmadığını gösterir. Bunun sonucunda Türklerde kölecilik görülmez.
 Demir işleme konusunda ustadırlar. Dönemin şartlarında tekniğin geliştiğini gösterir.
 Atı evcilleştirmede ustadırlar.

 Taşıma ve ulaşımda kolaylık sağlar.
 Göç etmede kolaylık sağlar.
 Savaşta üstünlük sağlar.

 Uyarı: İslam öncesi Türk dünyasında; tarım, yerleşik yaşam, mimari, duvar
süslemesi ve sosyal sınıf farkları(kölecilik) görülmez. Ayrıca İslami unsurlarda
görülmez; sultan sıfatı, şerri hukuk, kadı, hicri takvim,Arap alfabesi ve halifeye
bağlılık gibi…
 Uyarı: Türklerde tarım, yerleşik yaşam, şehirleşme, mimari, duvar süslemesi…
Uygurlarla birlikte görülür.
 Uyarı:

Göçebe Göç etmek

Yaşam şeklidir. Vatanı terk etmektir.
Olağandır. Olağanüstüdür.
Sebebi: hayvancılıktır. Sebebi: kuraklık, hayvan hastalıkları,
Çin ya da Moğol İstilaları, Türk boyları
arasındaki çatışmalar, nüfus artışı,
cihan hakimiyeti anlayışı……

1
www.kpsscini.com
1.) DEVLET YÖNETİMİ:

 Merkezi teşkilatlanma ( devlet ) =-il, -el kavramlarıyla adlandırılır.
 Başkent = Ordu Balık = Ötüken (Asya Hun, Göktürkler, Kutluk (II. Göktürk) )
Karabalgasun (Uygurlar )
(Baş) (Şehir)
 Devletin başı = Hakan, Kaan, Han, İdikut, Şanyu, İlteber…gibi ünvanlardan birini
taşır Hakanın yetkileri:
 Devlet başkanı (siyasi)
 Başkomutan (askeri) kuvvetler birliği
 Baş yargıç (adli)

 Hakanın en önemli yardımcısı = Hatun ya da Katun sıfatını taşıyan hakanın eşidir.
Hatunun yetkileri:

 Kendi mührü vardır
 Kurultaya katılır
 Kaanın vekilidir siyasi yetkiler
 Elçileri kabul eder
 Hakanın diğer yardımcısı = Vezir, Aygucu ( Başbakan ) (Tonyukuk…)

Devletin Oluşumu:
Aile Sülale Soy Millet

Oguş Urug Boy Budun Budun’un başında kağan bulunur.

Siyasi Birim

Sosyal Birim

Boy: En küçük siyasi birimdir. Yöneticisi; boy beyidir ve boy beyi boyun en ileri
gelenleri tarafından demokratik bir şekilde seçilir. Boylar bir araya gelse bile asla
kaynaşmazlar.
Türk devletleri “ Boylar Federasyonu (eyalet) veya Konfederasyonu’’şeklinde
örgütlenir. Boyların ayrı bayrakları ve töreleri vardır. Boylar devlet tarafından
bölünmez, boylar doğal olarak ayrılmışlardır. !!Merkezi otorite zayıftır.

Kurultay (Toy, Kengeş) : Devletin önemli işlerinin(savaş-barış gibi) görüşüldüğü,
Kaan’a danışmanlık yapan meclistir. Son söz Kaan’ındır. Kurultay yılda iki kez
toplanır.
Üyeleri (Toygun) : Kaan, Hatun, Aygucu, Yabgu, Boy Beyleri,Buyruklar, İlim
Adamları…
 Olağan üstü durumlarda kurultay Kaan’ı kısıtlayabilir. !!Ama asla son sözü
söyleme yetkisi yoktur.

Kut Anlayışı (Veraset Sistemi) :
 Kaan’ın ve hanedanın tanrı tarafından seçildiğine inanılmasıdır. Kaan gücünü ilahi
bir güçten alır. Böylece otoritesini güçlendirir.
‘’ Ülke hanedanın ortak malıdır’’
2
www.kpsscini.com
‘’ Ülke hanedan tarafından ortak yönetilir’’. Yani ülke yönetimine hanedanının
bütün erkek üyeleri ( tigin - prens ) dâhildir.Tiginler Kaan adayıdır.Tiginlere devlet
yönetiminde görev verilerek kaan adaylarının tecrübe kazanması sağlanır. Kaan
öldüğünde birden fazla aday olduğu için taht kavgası başlar.
!!Taht kavgasının olumlu yönü ; en iyi adayın başa gelmesini sağlar.
!!Taht kavgasının olumsuz yönü ; devlet yıkılabilir.
Not: Taht kavgasını kazanan adayı Kurultay onaylar.
Uyarı: Türk veraset sisteminde; birden fazla aday olduğu için, sistem belirsiz yani
kuralsızdır. Bu yüzden Türk tarihinde sık sık taht kavgaları görülür. Taht kavgaları,
Türk devletlerinin hızlı yıkılmasında da temel nedendir.
Uyarı: Türk devletleri teokratik değildir. Dini kurallar devlet yönetiminde geçerli
değildir. Böylece laik devlet anlayışı hâkim olmuştur.

İkili Devlet Teşkilatı:

 Türk devletleri yönetimi kolaylaştırmak için ülke yönetimini ikiye ayırırlar. Bu
sistemin ortaya çıkışında kut anlayışı etkilidir. İkili devlet anlayışının olumlu yönü;
devlet hızlı gelişir. Olumsuz yönü ise; devlet parçalanıp yıkılabilir.

Doğu Batı
* Merkezdir. * Fetih alanıdır.
* Kaan yönetir. * Yabgu (Kaan’ın kardeşi) yönetir.Yabgu Kaan’a bağlıdır.

Uyarı: Eyalet sistemi kendini gösterir.

 Tarkan : Ordu komutanı.
 Subaşı : Ordu komutanı + Vali
 Tudun : Vali + vergilerin toplanmasından sorumlu
 Şad: Kaan çocuklarının vali olarak atanması.
 Tamgacı (Bitikçi) : Yazışmalar ile ilgilenir.
 Apaçı: Saray görevlisi.
 Yorgan-ıspara: Memurlar
 Buyruklar: Bakanlar

2. ) HUKUK ANLAYIŞI:

Göçebe yaşamdan dolayı sözlü hukuk(töre) gelişmiştir. Törenin kaynağı
gelenek, görenek örf ve adetleridir.
Baş yargıç Kaan’dır; ‘’Kaan son sözü söyler’’. Kaan töreye uymak zorundadır.
Buradan da anlaşır ki hukuk üstünlüğü vardır.
Sosyal hayattaki davalarla yorgucu-yargucular (hakim) sorumludur. Hapis
cezası en fazla 10 gün sürer. Sebebi ise göçebe yaşamdır.
Bir toplumda idam cezası verilen konular aslında o toplumun değer verdiği genel
başlıkları gösterir. İdam kararı gerektiren suçlar ise şunlardır: zina(aileye önem
verilir), adam öldürme(kan davası önlenir; toplumsal barış korunur), devlete ihanet,
töreye ihanet, askerden kaçma, hırsızlık(toplumsal barış korunur).Bu konularda
gösterir ki Türk toplumunda; aile, toplumsal barış, töre, askerlik, devlet ve adaletin
uygulanması en önemli konulardır.
Uygurların yerleşik yaşama geçmesiyle yazılı hukuk(kanunlar) başlar. Hapis
cezalarının sürelerinde ise artış olur.
3
www.kpsscini.com
3.) DİN VE İNANIŞ:

İslam öncesi Türk tarihinde milli din Gök tanrı (Göktengri) dini idi. Gök tanrı dini tek
tanrılı dindir, ama ilahi din değildir.
Din adamlarına; Şaman, Kaman, Kam, Baksı… denir. Din adamları kesinlikle
imtiyazlı değillerdir(sosyal sınıf farkı yok)

Yuğ: Cenaze töreni Sagu: Cenaze töreninde söylenen ağıtlardır
Kurgan: Anıt mezar(ölü eşyalarıyla gömülür, bu da ahiret inancının kanıtıdır.)
Balbal: Mezar taşı Uçmağ: Cennet Tamu: Cehennem

Türkler inanç konusunda hoşgörülülerdir. Bu yüzden kolay din değiştirdikleri
görülmektedir.
 Orta Asya’da ilk din değiştirenler; Uygurlar (Mani ve Buda )
 Kafkaslarda; Hazarlar (Yahudilik, Musevilik)
 Avrupa ya göç edenler; Macarlar, Bulgarlar, Uz, Peçenek, Avarlar, Avrupa Hun
(Hıristiyanlık )
 Oğuz Boyları (İslamiyet)

4. ) YAZI – DİL – EDEBİYAT:

Dil: Türkçe
Edebiyat: Göçebe yaşamdan dolayı sözlü edebiyat ürünleri gelişme göstermiştir.
 Sav: Atasözleri
 Sagu: Ağıtlar
 Koşuk: Coşkulu dönemlerde kopuz (türk çalgısı) eşliğinde söylenen şiirlerdir.
 Destanlar: Türk hayatını anlatan uzun, manzum ve abartılı hikâyelerdir.

Destanlarımız:

İskitler (Sakalar): Alper Tunga, Şu Destanları
Asya Hunlar: Oğuz Kaan Destanı
Göktürkler: Ergenekon, Bozkurt Destanları
Uygurlar: Göç, Türeyiş, Yaradılış Destanları
Kırgızlar: Manas Destanı

Yazılı Edebiyat:

İlk Türk Alfabesi: Göktürk (Orhon ) Alfabesi’dir. 38 harflidir. I. Göktürk devletine
aittir.

İlk Yazılı Türk Kaynağı: Orhon (Göktürk ) Kitabeleri’dir. II.Göktürk Devletine aittir.
Göktürk alfabesi ile yazılmıştır. Kültigin, Bilge Kaan ve Tonyukuk adına 8 y.y. da
dikildiler, Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır.

İkinci Türk Alfabesi: Uygur Alfabesi’dir. 18 harften oluşur. Uygurlar tarafından
bulunmuştur. Uygurlar kâğıt ile matbaayı kullanan ilk Türkler’ dir.
Uyarı: Uygurlar belli bir dönem soğd alfabesini kullandılar.
Uygurlar yerleşik yaşam ile birlikte yazıyı günlük yaşamda da kullanmaya başladılar.
(Ticari vesikalar, dini ve edebi metinler, yazılı hukuk…)
4
www.kpsscini.com
Uygurlar’a Ait Kitabeler: Karabalgasun Yazıtı ve Sine- Uşi Kitabeleri’dir.
Kırgızlara Ait Kitabeler: Yenisey Yazıtları’dır.
GENEL YORUM: Türklerin kendilerine has alfabeleri ; Göktürk ve Uygur alfabeleridir
Türklerin etkileşimle kullandıkları alfabeler;Soğd, Arap, Latin, Kiril
alfabeleridir.

5. ) ORDU SİSTEMİ:

 Göçebe yaşamdan dolayı her birey savaşçı yetişir. Ordu millet kavramı vardır.
 İlk düzenli ordu, Asya Hun Devleti lideri Metehan tarafından kurulmuştur(M.Ö.209).
 Metehan tarafından kurulan bu ordu, onlu ordu sisteminden oluşur, en küçük
birim 10, en büyük birim ise 10.000 kişidir.
 Metehan devlet oluşumundaki sistemi, sayısal değere dönüştürmüştür.
 Ordu, Türk ve atlılardan(süvari) oluşur, silahları ise ok, yay, kılıç, kalkan, mızrak,
süngü, kement, kargı vs.dir.
 Hilal ya da turan taktiğini kullandılar.
 Başkomutan = Kaan’dır.
Uyarı: Türklerin dünyayı etkiledikleri en önemli alan askerliktir.Bugün bile Türk
dünyası, geçmişten gelen duygularla orduya ve askerliğe verdiği önemi
korumaktadır.

6. ) BİLİM VE SANAT:

Bilim: 12 Hayvanlı Türk Takvimi bulunmuştur. Bu takvim güneş esaslı bir takvimdir.
21 Mart başlangıç olarak kabul edilmektedir. Her yıl ise bir hayvan ismi ile anılır ve 12
yılda bir devir eder.
Uygurlar, hareketli matbaayı buldular.
!! Tayanç-Keneşçi: Bilim adamlarıdır.
Sanat: Göçebe yaşamdan dolayı taşınabilir, pratik eşyalar yaptılar.
Ürünler:Çadır, halı, kilim, at koşumları, silahlar, süs eşyaları, kemer tokaları …
Sanatlar:Demir işlemeciliği, dokuma sanatı, deri işlemeciliği, oymacılık,
kakmacılık…
Hammaddeler:Yün, kıl, deri, demir,ahşap…
Motifler:Hayvan motifleri ve savaş figürleri kullanılmıştır.

Uygurlar ile birlikte (yerleşik yaşamın başlaması) kalıcı eserler bırakılmaya
başlanmıştır.
- Mimari (tapınak, saray),
- duvar süslemeleri, minyatür (temsili resimdir, sanatın kökü Hindistan’a dayanır
belli bir konusu vardır.), çini (bu sanatın kökü Çin’dir.) sanatlarını kullandılar.
Minyatür ve çini sanatları Uygurlar ile birlikte İslam dünyasına geçmiştir.

7.) İSLAM ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ

a) Asya Hun Devleti:

Bilinen ilk Türk devletidir. Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır.Teoman döneminde Çin
Türk akınlarını durdurmak için Çin seddini tamamladı. En ünlü hükümdarı ilk düzenli
orduyu kuran Metehan’dır. Metehan, Türk boylarını ilk kez bir bayrak altında
topladı,böylece millet bilinci ilk kez ortaya çıktı.Çin‘ i vergiye bağlayarak ,İpek Yoluna
5
www.kpsscini.com
hakim oldu. Asya Hun Devleti, kendinden sonra ki Türk devletlerine model olacak;
Türk devlet teşkilatlanmasının ve ordu sisteminin temelini atmıştır.

b) Göktürk Devleti:

“Türk “ adını kullanan ilk devlettir. Kurucusu Bumin Kaan + İstemi Yabgu’dur. İlk Türk
alfabesini ve takvimini buldular.En parlak dönem Mukan Kaan devridir.

c) Kutluk Devleti (II.Göktürk Devleti):

İlk bağımsızlık savaşı yapan devlettir. Kurucusu Kutluk İlteriş Kaan’ dır ve veziri
Tonyukuk’ dur. Devlet en parlak dönemini; Bilge+ Kültigin + Tonyukuk zamanında
yaşamıştır. İlk Türk yazılı eserleri bu devlete aittir.

d) Uygurlar:

Orta Asya da ilk din değiştiren Türk devletidir. Mani ve Buda dinlerini kabul etmişlerdir.

et yemek-savaşmak yasak

tarım ürünlerine ihtiyaç artı; böylece tarım başladı

tarımın sonucunda yerleşik yaşam başladı

Yerleşik yaşamın başlamasıyla; mimari başladı, duvar süslemeleri(çini-minyatür
sanatları) görüldü, şehirleşmeler başladı. Şehirlerin merkezinde tapınaklar
görülmektedir. Edindikleri dinler nedeni ile savaşçı özeliklerini kaybetmişlerdir. Fakat
asimile olmamışlardır. Matbaayı ve kâğıdı ilk kez kullandılar. Yerleşik yaşamın
etkisiyle; yazılı hukuk kuralları, ticari vesikalar, dini ve edebi metinler bıraktılar.

Avrupa’ya Göç Eden Türk Boyları: Avrupa Hun, Avarlar, Uz,
Peçenek,Kıpçak,Macarlar, Bulgarlar…
 Türgişler, Türk dünyasında ilk parayı kullanan devlettir.
 İskitler (Sakalar), ilk kez atı evcilleştirdiler.
Uyarı: İslam öncesi Türk devletleri en fazla gelişmeyi; devlet teşkilatlanması ve
askerlik sistemlerinde gösterdiler.

İLK TÜRK - İSLAM DEVLETLERİ

751 Talas Savaşı:
Arap ve Türk X Çin
Kutluk devletinin yıkılmasından sonra Orta Asya’da siyasi boşluğu fırsat bilen Çin
saldırıya geçti.Ama Arap-Türk ittifakı karşısında yenildi.Savaş hem Türk hem de
İslam tarihi açısında dönüm noktası oldu.Savaşın sonuçları:
a) Orta Asya Çin tehdidinden kurtuldu,
b) İslamiyet Türk dünyasında hızla yayıldı,
c) Türkler büyük gruplar halinde İslamiyet’i kabul ettiler,
d) Matbaa ve kağıt Çin’ in batısına kaymaya başladı ,
e) Semerkant’ ta Türklere ait kağıt üretimi başladı
Not: İslam’ı kabul eden ilk Türk boyu Karluklardır.

6
www.kpsscini.com
1.) KARAHANLILAR:
 İlk Türk-İslam devleti Karahanlılar’dır.
 Kurulduğu yer Orta Asya’dır. Yöneten ve yönetilenler Türk’tür.
 Karluk – Yağma – Çiğil Boyları’nın birleşmesi ile kuruldu.
 932’ de Saltuk Buğra Han döneminde devlet İslamiyet’i kabul etmiştir.
 Türk kültürünü koruyucu davranmışlarıdır(milli karakter gösterirler):
- Han, Hakan sıfatlarını kullandılar.
- Hatun son kez yönetim de görülmüştür.
- Kurultay son kez görülmüştür.
- Devlet ikiye ayrılarak yönetildi ’’Ülke hanedanın ortak malıdır’’ anlayışı devam
etti
- Ordu, atlı Türklerden oluşur.
- Türkçe’yi resmi dil olarak ilan ettiler. Uygur alfabesini kullandılar.
 Türk tarihinde Türkçeyi resmi dil olarak ilan eden 3 devlet vardır. Bunlar;
Karahanlılar, Karamanoğulları, Türkiye Cumhuriyeti’dir.

 İslam’ın kabulü ile Türk devletlerine şeri hukuk bunun sonucunda;kadılık makamı,
hicri takvim (dini ihtiyaç) geldi, Arap dili ve alfabesi Türk kültürüne girmeye
başlamıştır.
 İlk Türk İslam sentezi mimari eser ise kervansaray (Ribat)’dır.
 İlk posta örgütü kuruldu(Berit)
İlk Türk İslam Eseleri;

 Kutadgu Bilig: Yusuf Has Hacip(saray görevlisi) tarafından yazılmış ilk siyaset
kitabıdır. Türkçedir ve Uygur alfabesi ile yazılmıştır.
 Divan-ı Lûgatit Türk: Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmış ilk Türkçe sözlüktür.
Yazılma amacı Araplara Türkçe öğretmektir.
Uyarı: Türk dili ile ilgili bir başka çalışma 14.yy da Ali Şir Nevai tarafından yazılan
Muhakemetul Lugateyn adlı eserdir. Bu eserde Türkçe-Farsça kıyaslaması
yapılmıştır.

2.) GAZNELİLER:

 Kurulduğu yer bugünkü Afganistan’dır. Yöneten Türk yönetilenler ise; Türk, Afgan,
Arap,Farslılar, Hintliler…Farklı etnik yapıların bir arada olduğu bu toplumda ortak
değer İslam’dır. Böylece Gazne devletinde İslam kültürü daha baskın olmuştur.
 Gazneli Mahmut ilk kez sultan unvanını kullanmış ve Hindistan’a seferler
düzenlemiştir.Abbasi Halifesini Şii Büveyfoğullarının baskısından kurtardı.
 Gazneli Mesut döneminde 1040 Dandanakan Savaşı yapıldı ve Gazne Devleti
çöküşe geçti.
 Gazne Devleti ile ilk merkeziyetçi yapı görülür.
 Arapça resmi dil olarak ilan edilmiş ve Arap alfabesi kullanıldı.
 Guleman-ı Saray ordusu kuruldu: Ordu farklı etnik gruplardan oluşmuştur.
-Devşirme sisteminin temeli atıldı.
 Gazneli Selçuklu Osmanlı

Guleman-ı Saray Hassa Ordusu Kapıkulu (Yeniçeri)
Ordusu

 Firdevsi’ ye ait Şahname eseri bu döneme aittir.
7
www.kpsscini.com
3.) BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ

 Kurulduğu yer Horasan, geliştiği yer İran’dır.
 Tuğrul ve Çağrı Beyler, Devletin kurucusudur:
- 1040 yılında Dandanakan zaferiyle Gazneliler’ e karşı bağımsızlık kazandılar.
- Anadolu fetihlerini başlattılar ve Anadolu’nun Türk yurdu olmasını hedeflediler
- 1048’ de Pasinler savaşı ile Bizans’a karşı ilk savaşı kazandılar.
- 1055’ te Tuğrul Bey, Abbasi halifesini Şii Büveyhoğulları’nın baskısından
kurtardı. Halife Tuğrul’a ; “ Doğunun ve Batının Sultanı” unvanını verdi. Böylece
İslam dünyasının siyasi liderliği Türklere geçti.
- İlk Türk medresesi olan Nişabur Medresesi‘ ni açtılar.

Alparslan Dönemi:
 Selçuklu’da merkeziyetçi yapının başlaması bu dönemde olmuştur.
 Veziri Nizamülmülk’tür.
 1071 Malazgirt zaferi ile Bizans’ı yendi. Anadolu’nun kapılarını Türklere açtı.
- ”Gidin, Fethedin, Yönetin “ politikasını uyguladı, böylece Anadolu’da ilk Türk
beyliklerinin kurulmasını sağladı. ( Danişment, Artuk, Saltuk, Mengücek, Çaka
Beylikleri)
- İkta sisteminin temelleri atıldı.
 İlk divan teşkilatı kuruldu.
 Nizamiye Medreseleri açıldı.

Melikşah Dönemi:
 Devletin en parlak dönemidir. Veziri Nizamülmülk’tür.
 Sultanın emri ile Ömer Hayyam başkanlığında bir komisyon ile Celali Takvimi’ni
hazırladı. Bu takvim güneş esaslıdır, başlangıç 21 Mart alınmıştır. Sosyal ve
ekonomik ihtiyaçlardan dolayı hazırlanmış bir takvimdir.
Uyarı: Büyük Selçuklu Devletinde sultan çocukları(melik) yönetimde tecrübe
kazanmaları için eyaletlere vali olarak atanırlar. Melikleri yetiştirmesi için atabey
denilen görevlilerde onlarla eyalete giderlerdi.
Uyarı: Vezir Nizamülmülk Siyasetname adlı bir siyaset kitabı yazmıştır.
Uyarı: Selçuklular döneminde kümbet denilen anıt-mezarlar gelişti. Kümbet göçebe
Türk hayatını temsil eden çadırların şeklini almıştır.

TÜRKİYE COĞRAFYASINDA TÜRKLER

1.)İLK BEYLİKLER DÖNEMİ:

Saltuklular: Erzurum ve çevresinde kuruldular.
Mengücekliler: Erzincan ve çevresinde kuruldular.
Danişmentliler: Sivas, Tokat, Amasya çevresinde kuruldular. Anadolu da ilk
medrese Danişmentliler zamanında yapılmıştır. (Yağıbasan Medresesi)
Artuklular: G.D. A. Elazığ, Mardin çevresinde kuruldular. Hasankeyf kalıntıları,
Malabadi köprüsü Artuklulara aittir.
Çaka Beyliği: İzmir ve çevresinde yerleştiler ve ilk Türk denizciğini yaptılar.
 Anadolu da ilk beylikler Türkleşme ve İslamlaşma da öncü olmuşlardır.
 Anadolu da ilk Türk şehirleşmesi bu zamanda olmuştur
 Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlıdırlar.
 Türkiye Selçuklu Devleti tarafından son verilmişlerdir.
8
www.kpsscini.com
2.)TÜRKİYE SELÇUKLULARI:(1077–1308)

 Kurucusu Süleyman Şah’tır. (Mezarı Suriye - Caber Kalesinde)
 Kurulduğu yer İznik, devletin geliştiği merkez Konya’dır.
 I.Kılıçaslan Döneminde; I.Haçlı seferinden dolayı merkezi Konya’ ya taşıdı.
 I.Mesut Döneminde II.Haçlı seferini karşıladı.Ayrıca ilk para basıldı; bakır para.
 II. Kılıçaslan ,1176 Miryakefalon Savaşı ile Anadolu’nun tapusunu Bizans’ tan
aldı.Ayrıca 11 oğlu arasında ülke topraklarını paylaştırdı(ülke hanedanın ortak
malıdır anlayışı devam ediyor).Gümüş ve altın para basıldı.

Devletin Genel Özellikleri:

 Ticaret devletidir.
Kara ticareti; kervansaraylar, hanlar, yollar yapıldı, sigorta sistemi uygulandı,
karakol(derbent) yapıldı
Deniz ticareti; liman şehirlerini aldılar (Sinop, Antalya-Alanya, Kırım - Sudak limanı)
Tersaneler yapıldı(Sinop ve Alanya’ da) ,Kıbrıs krallığı ile ticari
sözleşme imzaladılar.

 Lonca (Ahi) Teşkilatı: Müslüman esnafın bir araya gelerek kurduğu mesleki
dayanışma teşkilatıdır. Devlet teşkilatı değildir.Bazı görevleri;
a) Fiyat ayarlamalarını yapar
b) Ürün kalitesini kontrol eder
c) Mesleklere yeni elemanlar yetiştirir(mesleki eğitim)
NOT: Muhtesip ; esnafı denetleyen görevlidir.
 Büyük Selçuklu Devleti’ni model aldılar.
Devletin adı; Selçuklu
Resmi dil; Farsça
Sultan isimleri; Farsça (Keykavus-Keyhüsrev-Keykubat)

 Türk edebiyatının geliştiği dönemdir.
Mevlana- Yunus Emre bu devlet döneminde yaşadılar.

 Çini sanatının geliştiği dönemdir. Minyatür sanatı da devam etti.
Karatay medresesi
Kubadabad Sarayı
 Süslemede; hat (güzel yazı yazma)sanatı, bitki motifleri, geometrik şekiller
kullanıldı.
NOT: !!T.Selçuklu paralarında sultan porteleri işlendi .Bazen süslemelerde hayvan
motifleri de kullanıldı.
 Huhant Hatun Külliyesi ve Gevher Nefise Şifahanesi, en ünlü mimarileridir.

Devlet Yönetimi:
 Devletin başı sultandır. Sultan devlet başkanı başkomutan ve örfi hukukun başıdır.
 Sultana danışmanlık yapan meclis, Divan-ı Saltanat (Büyük Divan) yüksek
mahkeme görevi yapar.
Divan mahkeme görevi üstlendiğinde ; Divanı-ı Mezalim adını alır.
 Divanın üyeleri;
Sultan; divan başkanıdır.
9
www.kpsscini.com
Vezir (Naip): Sultan vekilidir.
Müstevfi; Maliye bakanıdır.
Tuğracı; Yazışmalarla ilgilenir.
Pervaneci; Fethedilen toprakları kayıt eder. İkta topraklarını dağıtır.
Emir-i Dad (Kazıl Kuzad); Adalet bakanı
Emir-i Arz; Siyasi ve mali işleri denetler.

Diğer divanlar:
 Divan-ı Arz: Askeri işler ile ilgilenir.
 Divan-ı Tuğra: Yazışma işleri ile ilgilenir.
 Divan-ı İstifa: Mali işler ile ilgilenir.
 Divan-ı İşraf: Siyasi ve Mali işleri denetler. Başında Emir-i Müşrif bulunur.

3.)İKİNCİ BEYLİKLER DÖNEMİ:

 1243 Kösedağ Savaşında Türkiye Selçukluları’nın, Moğollara yenilmesi ile ikinci
beylikler ortaya çıktı.
a) Karamanoğulları (Konya):
 Osmanlıyı en çok uğraştıran beyliktir.
 1277 Karamanoğlu Mehmet Bey Türkçeyi resmi dil ilan etti.
b) Germiyanoğulları (Kütahya):
 Osmanlı çeyiz yoluyla toprak aldı.
c) Hamitoğulları (Isparta):
 Osmanlı parayla toprak aldı
d) Candaroğulları (Sinop):
 Denizcilik ile uğraştılar (İsfendiyaroğulları)
e) Karesioğulları (Balıkesir):
 Osmanlıya katılan ilk beyliktir(Orhan Bey döneminde)
 Denizcilik ile uğraştılar. Donanması Osmanlı’ya geçti.

f) Dulkadiroğulları(Maraş ) :
 Osmanlı’ya katılan son beyliktir.
g) Ramazanoğulları (Adana ) :
 Osmanlı’ya katılan son beyliktir.
h) Aydınoğulları ( İzmir ):
 Denizcilik ile uğraştılar.
 Umur Bey ilk Türk denizcilik politikasını belirledi.
ı) Saruhanoğulları (Manisa)
i) Menteşeoğulları (Muğla)
j) Osmanoğulları( Bilecik, Söğüt, Domaniç) :
 En küçük beyliktir.
 Hayvancılıkla uğraştılar.

4.) OSMANLI DEVLETİ (1299–1922)

 Kurucusu Osman Bey’dir. (İlk Osmanlı parasını bastırdı.)
 Başkent; Bursa, İznik, Edirne, İstanbul

10
www.kpsscini.com