Konya'nın Çınarları Ahmet Necati ÇEKİRDEKÇİ

16 Pages·2012·1.05 MB·Turkish

gazetesinin
okurlarına
armağanıdır.
Çarşamba
günleri Cilt: 12 Sayı: 21
yayımlanır. 13 HAZİRAN 2012 ÇARŞAMBA
Hazırlayanlar: M. Ali UZ - Ali IŞIK
[email protected] • [email protected]
Sayfalar
Bir Mesleğin Tükenişi ve
Dünden Bugüne Konya
Konya’nın Ahmet Necati
-2-
Çınarları ÇEKİRDEKÇİ
Merhaba 321
Akademik Sayfalar
13 HAZİRAN 2012
AHMET NECATİ
ÇEKİRDEKÇİ
Mehmet Ali UZ
Konya tarihi, kültürü ve yaşantısı ret hayatlarının önemli bir bölümü de
ile ilgili olarak geçen aylarda iplik ve halı imalâtı ile geçmiştir.
başladığımız, “Konya Çınarları” Necati Bey Konya’da, özellikle hem
başlıklı ikinci röportajımızı bir akşam, doğup büyüdüğü mahallede, hem de
Ahmet Necati Çekirdekçi Bey’in evin- ticarî hayatının geçtiği bölgede meyda-
de, bir sohbet ortamında, gerçekleştir- na gelen çok köklü değişikliklere tanık
dik. Kendilerine teşekkür borçlu oldu- olmuştur.
ğumuzu ifade etmek isterim.
Ahmet Necati Bey’le ticarî hayatını,
Ahmet Necati Bey, 1928 doğumlu yıl yıl tarihî dokuda meydana gelen de-
ve seksen dört yaşında, Konya’mızın ğişiklikleri konuştuğumuz gibi dünle
yerlilerinden, aynı zamanda da köklü ve bugünün de bir mukayesesini yaptık.
geniş bir aileye mensup. Son derecede
Bilindiği gibi Konya’da köklü deği-
sağlıklı ve hafızası güçlü bir insan. Yok
şiklikler, 60-70 yıl önce meydana gel-
olmaya yüz tutan bir mesleğin de son
meye başlamış. tarihî dokuda ki tahri-
temsilcilerinden birisi.
bat da bu dönemlerden itibaren olmuş-
Konya Anadolu’da, Selçukludan tur.
beri dericiliğin yani debbağlığın önemli
Günümüz insanı, Konya’da 60-70
merkezlerinden birisidir. Selçuklu dö-
yıl önce nerede ne vardı, hangi tarihî
neminde sur içerisinde faaliyet gösteren
eserler yok oldu, bilmemektedir. İnsan
debbağlar, Osmanlı Döneminde sur dı-
konusunda da aynı şeyler yaşandı.
şına çıkarılmış, Debbağlar uzun yıllar,
Konya’da yetişen pek çok değerli insan
Sırçalı Mescit’in kuzeyinde İsmet Paşa ve aileler de unutuldu.
İlkokulu’ndan Kuzgunkavak
Dününü, geçmişini bilmeyen top-
Mahallesi’ne doğru geniş bir alanda fa-
lumların, geleceğini sağlıklı olarak kur-
aliyet göstermişlerdir.
ması mümkün olmaz. Her geçen gün,
Selçuklu Döneminde olsun, Os- bunları bilen insan sayısı da süratle
manlı Dönemlerinde olsun dünyanın azalmaktadır. Bu hususta elimizi çabuk
en meşhur ve en kaliteli derileri, tutmak gerektiğinin de farkındayız.
Konya’da imal edilmiştir. Evliya Çelebi,
Bu konuda görüştüğümüz ve bilgi-
Seyahatnamesi’nde Konya’da üretilen
sine başvurduğumuz insanların seksen
derilerden sitayişle bahseder.
ve seksen yaşın üzerindeki yaşlarda ol-
Dericiliğin bir yan kolu ise yapağıcı- masına dikkat ediyoruz. Maalesef daha
lık olup dericilikle yakın ilişkisi vardır. aşağı yaştaki insanlar fazla bir şey bil-
Keçecilik de öyledir. Günümüzde her memektedir. Bu konuda hem bilgili
iki meslek de tarihe karışmış gibidir. hem de hafızası güçlü insan bulmak da
Günümüzde keçe, sergiden ziyade, bir kolay olmuyor.
süs eşyası olarak hayatiyetini devam et-
Fırsat buldukça Konya çınarları ile
tirmektedir.
yapacağımız bu röportajlarımız devam
Ahmet Necati Bey uzun yıllar deri edecektir. Başka bir röportajda buluşma
ve yapağı ticaretiyle uğraştığı gibi, tica- dileğiyle
322 Merhaba
Akademik Sayfalar
13 HAZİRAN 2012
KONYA’NIN ÇINARLARI -2-
Ahmet Necati Çekirdekçi
Uz: Necati Bey, siz köklü bir köşesinde de meşhur
aileye mensupsunuz. Yaşınız Cingenoğlu’nun ekmek fırını
itibariyle de Konya kültürü ve var.
ticarî hayatıyla ilgili pek çok
Ailemize gelince, babam,
bilgiye sahipsiniz. Önce haya-
Mustafa Çekirdekçi, annem Mi-
tınızdan başlayalım. Kısaca ha-
yase Hanım’dır.
yatınızdan ve ailenizden bahse-
İlkokulu Hakimiyeti Milliye
der misiniz?
İlkokulu’nda bitirdikten sonra,
Necati Bey: 1 Şubat 1928 ta- Karma Orta Okulu’na devam
rihinde Konya’nın tarihî mahal- edip, bu okuldan mezun oldum.
lelerinden Muhtar Mahallesi’nin Liseye devam etmedim. Bundan
Kale Sokağı’ndaki evimizde dün- sonra babamın yanında çalışma-
yaya geldim. Konya Suru bu so-
kağın hemen güneyinden geçi-
yordu. Sokak bu sebeple Kale
Sokağı adını taşıyor olmalı.
Muhtar Mahallesi’nin yıkılan
eski mescidinin kıblesinde kü-
çük bir bahçesi vardı. 1990’lı yıl-
larda eski mescit yerine bugünkü
Muhtar Camii yapılırken, bah-
çenin Ladende Caddesi’ne para-
lel bölümünde sur kalıntılarına
rastlandı. Sur doğuya doğru,
uzanıyordu. Bildiniz gibi cami-
nin batısında sokak var. Bu so-
kak aynı zamanda diğer bir tarihî
mahalle olan Sephavan
Mahallesi’ni de Ladende
Caddesi’ne bağlar. Sokağın karşı
Merhaba 323
Akademik Sayfalar
13 HAZİRAN 2012
ya başladım. 1948 yılında asker- ğı ticareti ile uğraştılar. Yapağıcı-
liğimi tamamladıktan sonra da lık ailenin baba mesleği idi
babam ve ağabeyim Necip Çe- Ortanca amcam Ali Efendi,
kirdekçi ile birlikte çalışmaya de- Kalleci Osman Efendi ve Tahir
vam ettim. Elliiki Hoca son dönemde Islah-ı
Medaris’te sınıf arkadaşı imiş.
Uz: Efendim, baba tarafı- Medreselerin kapatılmasından
mızdan soyumuz Hacı Kulluk’a sonra Osman Efendi, bankacı
uzanıyor. Hacı Kulluk olarak hayatını sürdürürken, Ta-
Konya’nın tanınmış şahsiyetle- hir Elliiki Hoca İstanbul’da bir
süre daha okumaya devam etmiş,
rinden ve zenginlerinden bir
bir süre Sıtma Mücadele teşkila-
zattır. Dedem Sarı Ali Efendi,
tında çalıştıktan sonra, ticaret
onun babası Mehmet Feyzi
hayatına atılmış. Amcam ise
Efendi’den sonra soy, Hacı
Islah-ı Medaris kapanınca baba-
Kulluk’a ulaşıyor. Bildiğime
sının yanında ticarete devam et-
göre sizin soy da Bu Hacı Kul-
miş. Daha sonra üç kardeş işleri-
luk’ tan geliyor. Kısaca bu irti-
ni ayırıp, ayrı ayrı ticaretlerine
battan bahseder misiniz?
devam etmişler.
Necati Bey: Dedem Ahmet
Dedem Ahmet Efendi ve
Necati Efendi, onun babası da
onun babası Hacı Mehmet Efen-
Mehmet Efendi’dir. Ben dede-
di de bugün benim oturduğum
min adını almışım. Bundan son-
Bostan Çelebi Sokağı’ndaki ma-
ra hakkında fazla bilgi sahibi ol-
ğazada deri ve yapağı ticareti ile
madığımız Hacı Kulluk geliyor.
uğraşmışlar. Böylece babam ve
Her iki kolda da Mehmet adına
amcalarım da baba mesleklerini
rastlanması Hacı Kulluk’un adı-
devam ettirdiler.
nın Mehmet olabileceğini veya
bu zatın babasının adının Meh- Necip ve Ömer adında iki er-
met Efendi olduğunu düşündü- kek ve Lütfiye adında bir kız kar-
rüyor. Maalesef soyumuzda Hacı deşim vardı. Ablam, babamın
Kulluk’tan daha gerilere gidemi- amcası Hasan Efendi’nin oğlu
yoruz. Hacı Kulluk’un Kalecik Şehit Sadık İlkokulu müdürü İb-
Mahallesi’nde ve Meram’da Sel- rahim Çekirdekçi ile evlendi.
ver ve Bürümcekbaşı semtlerin- Ağabeyim Necip
de geniş arazileri varmış. Belki Çekirdekçi’nin İsmail Hakkı ve
tapu kayıtları incelense bazı bil- Ahmet Çekirdekçi adında iki
gilere ulaşılabilir. Nüfus kayıtları oğlu, Şerife ve Fahriye adında iki
daha eskilere gitmiyor. kızı oldu. Prof. Dr. Ahmet Çe-
Babamlar üç kardeştiler. Di- kirdekçi, halen Konya dışında
ğer iki kardeşi Ali ve sizin de ha- bulunmaktadır.
lanızın eşi Enişteniz Osman am- Ben 1951 yılında Melahat
calarım da babam gibi hep yapa- Hanım’la evlendim. Bu evlilik-
324 Merhaba
Akademik Sayfalar
13 HAZİRAN 2012
ten Mustafa adında bir oğlumuz ve amcalarım da bu mahallede
ile Miyase ve Hüsniye adında iki doğmuş. Muhtar Mahallesi’nde-
kızımız oldu. Maalesef oğlum ki evi, adını aldığım Hacı Ahmet
geçen yıllarda vefat etti. Selçuk Necati dedem sonradan satın al-
Üniversitesi’nde Yardımcı Doç. mış. Bu mahalle, pek çok eski
Dr. Melek Hidayetoğlu da kı- Konyalının oturduğu bir mahal-
zım, Miyase’den torunum olur. le idi. Hafız Halil Ağa, kundura-
cı Lazoğulları eski komşularımız-
UZ: Necati Bey, Muhtar dı. Atçekenlerden Ahmet Atçe-
Mahallesi’ndeki eski evinizi ken, kırk yıl mahallenin muhtar-
hatırlarım. Çok güzel bir evdi. lığını yaptı. Şimdi mahallede
Geniş salonu bahçeye bakardı. eski komşulardan kimse kalma-
Burası şimdi bir vakfa ait sanı- dı. Tarihî doku da büyük deği-
yorum. Ev, vakfa nasıl intikal şikliğe uğradı..
etti. Anlatır mısınız? Muhtar Mahallesi’ndeki bu
Necati Bey: Dedem Ahmet ev, dedemin vefatından sonra ba-
Efendi’nin eski evleri sizin ve Ali bama intikal etti. Osman amcam
amcamın oturduğu Kalecik Kınacı Sokağı’nın başında Erme-
Mahallesi’nde imiş. Evin yerini nilerden kalma bir evde oturur-
Ziraat Bankası’nın arkasında du. Buralarda da büyük değişik-
diye tarif ederlerdi. Evin yerini likler oldu. Babamın vefatından
tam olarak bilemiyorum. Babam sonra da ben diğer mirasçıların
Merhaba 325
Akademik Sayfalar
13 HAZİRAN 2012
bu evdeki hisselerini satın aldım.
Bir süre ben de bu evde otur-
duktan sonra buraya dört daire
ile altlarına beş dükkân inşa et-
tirdim. O zamanlar gördüğüm
bir rüya üzerine burayı Koyuncu
Vakfı’na bağışlamaya karar ver-
dim. Burası şimdi bu vakfın
mülkiyetindedir.
UZ: Demek ki, Hacı
Kulluk’tan gelen iki kol da Ka-
lecik Mahallesi’nde oturmuş.
Bu da Hacı Kulluk’un evinin
bu mahallede olduğunu gös-
termiyor mu?
Necati Bey: Öyle anlaşılıyor.
UZ: Necati Bey, “Çekirdek-
çi” soyadını nereden aldınız?
İlgi çekici bir hikâyesi var mı?
Necati Bey: pek çok aile gibi
biz de, aile lakabımızı alamadık.
Soyadı Kanunu çıktığı zaman ai-
leler, hiç ilgileri olmayan soyad-
ları aldı veya almak mecburiye-
tinde bırakıldı.. Büyük dayımız
çekirdek ticareti ile uğraşırmış.
Soyadımız oradan alınmış. Özel
bir hikâyesi yok.
UZ: Küçük yaşlardan itiba-
ren hayatınız ticaretle geçti.
Ticarî hayatınıza geçmeden
önce, mağazanızın bulunduğu
bölgeden ve bölgede meydana
gelen değişikliklerden bahse-
delim. Bölgede ne gibi değişik-
likler oldu?
Necati Bey: Osmanlı, hatta
Selçuklu Döneminden itibaren
deri ve yapağı ticaret, eski adıyla
326 Merhaba
Akademik Sayfalar
13 HAZİRAN 2012
debbağlık Konya’da itibarlı ve ticareti ile uğraşan esnaf
geçerli bir meslekti. Bir dönem dükkânları ile dolu idi. Şimdi
bunu, esas meslekleri yanında, burada matbaa dahil çeşitli iş
ek bir faaliyet olarak sürdürenler kollarında faaliyet gösteren
bile vardı. Zaman içerisinde dükkânlar var.
ticarî hayatta ve tarihî dokuda
Bir zamanlar (1935- 1940’lı
büyük değişiklikler meydana gel-
yıllar) Yapağı Borsası’nın 330 ci-
di. Bizim sokağın karşısında cad-
varında üyesi varken, şimdi bu
de üzerinde Solakların buz ve
sayı 13’lere düştü. Bunların ara-
gazoz imalathanesi vardı. Onla-
sında o zamanlar keçecilerin sa-
rın doğusundaki dar sokak, eski
yısı da bir hayli fazla idi. Kırklı
yanan Askeri Hastane’nin arkası-
yıllarda Yapağı Borsası şimdiki
na, kıvrılarak da meşhur İhtisa-
katlı otoparkın güneydoğusunda
bın Altı’na çıkardı. Burada paza-
idi. Sonra Kızılay Hastanesi’nin
ra bakan belediye dükkânlar var-
bulunduğu yere taşındı.
dı. Cadde üzerinde de tek katlı
Bugünkü Mevlâna Caddesi
küçük dükkânlar sıralı idi.
açılmadan önce eski Pürçüklü
Çocukluk yıllarımda
Sokağı’nın kuzey batı köşesinde
İktisap’ın altına develerle tuz ve
Esenli Mescidi, mescidin karşı-
pirinç getirildiğini hatırlarım.
sındaki küçük çıkmaz sokağın İstanbul
Burası sonradan sadece üretici ve köşesinde de Galleci Osman Caddesi'nden
tüketicilerin kullandığı bir pazar Mevlana
Efendi Hoca’nın evi vardı. Os-
Müzesi'ne doğru.
haline geldi. Bu pazar Aziziye
man Efendi çok değerli bir in-
Camii’nin doğu kapısından iti-
sandı. Onun evinin yanında da
baren sabah namazını müteakip
tarihî Esenli Çeşmesi bulunu-
kurulur ve öğleye doğru dağılır-
yordu. Çeşme kesme taşlar-
dı. Burasının bir bölümünde
dan inşa edilmiş, kitabeli
şimdi küçük bir park var. Bölge-
tarihî bir çeşme idi. Mes-
nin daha doğu tarafı ise Mevlâna
cit ve çeşme cadde açılır-
Katlı Otoparkı’nın altında kaldı.
ken yıkıldı. Bu sokak, es-
Eski Pürçüklü Sokağı ve çev- kiden dar sokaklarla kıvrı-
resi de tamamen deri ve yapağı la kıvrıla İstanbul
Merhaba 327
Akademik Sayfalar
13 HAZİRAN 2012
Caddesi’ne çıkardı. O zamanlar UZ: Konya’da tarihî dokuda
mahalleni adı, Esenli Mahallesi en büyük değişiklik, Aziziye
idi. Esenli/Esenlu mahallesi kal- Cami ile Mevlâna Türbesi ara-
dırıldıktan sonra mahalle, Pür- sındaki alanda oldu. Tanık ol-
çüklü Mahallesi’ne dahil edildi. duğunuz bu değişikliklerden
biraz bahseder misiniz?
Eski İş Bankası’nın yerinde de
Hacı Kaymakların mescidi vardı. Necati Bey: Bahsettiğiniz
Buralar da yıkılarak Mevlâna bölgede gerçekten çok büyük de-
Caddesi açıldı. Zamanla cadde ğişiklikler oldu. Aziziye Camii
üzeri tamamen işyerleri ile dol- önündeki Pazar yani İhtisap’ın
du. Günümüzde bölgede yapağı altı,binası ile birlikte kaldırıldı.
ve deri işiyle uğraşan kimse kal- Şimdi buranın yerinde küçük bir
madı. Bu işle uğraşanlar kadınlar park var. Pazarla cadde arazında-
Pazarı’nın doğusundaki sokak ki dükkânlar da yıkıldı. Bu
üzerinde ve Cıvıloğlu Camii çev- dükkânlar sırt sırta idi.
resinde yoğunlaştı. Bunlar da Aziziye Camii’nin doğusun-
küçük çapta faaliyetlerdir. Eski- daki yol açılıp genişletilirken,
den deri ve yapağı işleri daha Ahmet Efendi Hamamı’nın vak-
canlı idi. Bu dalda büyük esnaf- fı olan tarihî Selimiye Fırını da
lar iş yapıyordu. yıkıldı. Aslında tarihî olan fırın
değil, fırının binası olan mağaza
idi. Fırın sonradan yapıldı. Bu-
328 Merhaba
Akademik Sayfalar
13 HAZİRAN 2012
nun karşısında da cumbalı eski konak bulunuyordu.
bir Konya evi bulunuyordu. Al- Türbe’nin çevresindeki Seli-
tında bazı taşçı esnafının miye İmareti ve Başaralı Konağı
dükkânları vardı. da diğer binalarla birlikte yıkıldı.
Bugünkü Mevlâna Çarşısı ve Bölgedeki tarihî doku böyle yok
Oto Park’ın bulunduğu yerin edildi. Aslında Türbe Önü’nü
büyük bir bölümünde eskiden Türbe Önü yapan da bu doku
Askeri Hastane vardı. Hastane yani Türbe’nin çevresindeki ya-
yandıktan sonra burası bir süre pılardı. Bu arada Türbe’nin do-
hal olarak kullanıldı. Daha sonra ğusunda da büyük değişiklikler
hastanenin arkasındaki Üzüm oldu. Türbe Önü’nün meşhur
Pazarı ve Türbe’nin karşısındaki Tamtam Sokağı da bu arada yok
kahvelerle birlikte yıkılarak yeri- oldu. Bu sokak içerisinde pek
ne Mevlâna Çarşısı yapıldı.beton çok meşhur Konyalının evi bulu-
yığınından ibaret bu yapı tarihî nuyordu.
doku ile pek bağdaşmadı. Yapılan bu değişiklikleri ve
Günümüzdeki Balıkçılar tarihî dokudaki tahribatı çok iyi
Oteli’nin karşısında ve yolun or- hatırlarım. Bizim bölgede bir
tasında Türbe Hamamı vardı. Bu asrı aşkın bir zamandan beri de-
tarihî hamam, yol ve meydan ğişmeyen yapı halen benim otur-
açılırken bir gecede yok edildi. duğum mağazadır. Eski hali ko-
Otelin yerinde de eski ahşap bir runarak yeniden yapılmıştır. .
Türbe Hamamı
Merhaba 329
Akademik Sayfalar
13 HAZİRAN 2012
UZ: Biraz da 1940’lı yıllar- iflas ettiler ve fabrika kapandı.
dan ve dükkân komşularınız-
dan bahsedebilir misiniz? Meş-
UZ; Sizin bir de halıcılık
hur yapağı tüccarlarından
döneminiz var. Konya’da halı
kimler vardı?
imaliyle uğraşan sayılı firma-
Necati Bey: Hayhay… Ke- lardan birisi idiniz. Bu halıcı-
mal ve Özcan Sili’nin babaları lık işi nasıl başladı ve nasıl bit-
Hakkı Sili, o zamanlar Konya’nın ti, kısaca anlatır mısınız?
en zengin esnaflarından birisi
Necati Bey: 1954 yılında
idi. Koyunculuk ve yapağıcılık
önce fason olarak Uşak, Isparta
yapardı. Yusuf ve Kemal
ve Senirkent’te halı ipi yaptırma-
Erkanlar’ın, Topatanların, bizim
ya başladık. Malzemesini biz ve-
mağazanın yanında Hafız Ahmet
riyorduk. İmal ettirdiğimiz ipleri
Kirtiş’in babası Hakkı Çavuş’un
Konya’da ve Konya dışında halı
dükkânı vardı. Ali ve Osman
imalatçılarına satıyorduk. 1956
amcamlar da aynı işi yapıyorlar-
yılında Aslanlı Kışla Caddesi’nde
dı. Onların da dükkânları ayrı
iplik fabrikamızı kurduk.
idi.
1957 yılında Kemal Sililerin
Hakkı Sili’nin oğlu Kemal
fabrikası kapanınca, onların ya-
Sili, 1951 yılında Sile Yolu’nda
nında çalışan Acem Ali Usta bi-
iplik ve halı fabrikasını kurdu.
zim yanımıza geldi. Halıcılığın
Fabrika çok büyük ve teşkilatlı
yaygın olduğu Ladik ve
idi. Fabrikaya giren yün, halı ola-
Taşpınar’da halı atölyelerinde
rak çıkıyordu. İpini ve boya işle-
seksenin üzerinde halı tezgahı
rini de kendileri yapıyordu. O
kurduk. Halı imalatımız aralık-
günün şartlarında fabrika mo-
sız, 1961 yılı sonuna kadar de-
dern bir fabrika idi. 1957 yılında
vam etti. Dokunan halılar altı ile
her halde banka işlerinden dolayı
on iki metrekare arasında ve kali-
teli halılardı. Halılar 40/50-
50/50 düğümlü idi.
330 Merhaba
Akademik Sayfalar
13 HAZİRAN 2012