KOBİ'lerde Stratejik Planlama ve Karar Alma Sürecinde YBS'ler Yeri ve Önemi

407 Pages·2014·5.56 MB·Turkish

T.C.
TRAKYA ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
ĠġLETME ANABĠLĠM DALI
DOKTORA TEZĠ

KOBİ’LERDE STRATEJİK PLANLAMA VE
KARAR ALMA SÜRECİNDE YÖNETİM
BİLGİ SİSTEMLERİNİN ROLÜ VE ÖNEMİ:
EDİRNE’DE BİR ARAŞTIRMA

SERDAR CANBAZ

TEZ DANIġMANI
YRD. DOÇ. DR. EMEL YILDIZ

EDĠRNE 2014

i
ÖN SÖZ
Bu çalıĢmanın oluĢturulmasında büyük katkısı olan değerli hocalarım,
Prof. Dr. Sayın K. Derman KÜÇÜKALTAN’a, Prof. Dr. Sayın AyĢe AKYOL’a,
Doç. Dr. Sayın Aykut Hamit TURAN’a, Doç. Dr. Sayın A. Sinan ÜNSAR’a,
Doç. Dr. Sayın Adil OĞUZHAN’a, Yrd. Doç. Dr. Sayın Emel YILDIZ’a, manevi
desteklerini esirgemeyen EĢim Evrim CANBAZ’a ve Kızım Deniz CANBAZ ile bu
çalıĢmanın oluĢturulmasına destek veren tüm kurum ve kuruluĢlara teĢekkürü bir
borç bilirim.
Bu tezi merhum Prof. Dr. Fehmi YILDIZ hocama ithaf ediyorum.
ii
Tezin Adı : KOBĠ’lerde Stratejik Planlama ve Karar Alma Sürecinde
Yönetim Bilgi Sistemlerinin Rolü ve Önemi: Edirne’de Bir
AraĢtırma
Hazırlayan : Serdar CANBAZ
ÖZET
Küresel ölçekte yoğun rekabet ortamı, iĢletmelerin faaliyetlerini
sürdürebilmeleri için gerekli doğru ve zamanında ulaĢan bilgi ihtiyacını
arttırmaktadır. ĠĢletme yönetimi; gerek stratejik gerekse taktiksel planlarını,
bütçelerini ve fizibilite raporlarını hazırlarken son derece önemli verilerin büyük bir
çoğunluğunu Yönetim Bilgi Sistemleri (YBS) aracılığıyla temin etmektedir. Bu
çalıĢmanın amacı; iĢletmelerde ve özellikle Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletme
(KOBĠ) türünde karĢılan problemlerin çözümünde kullanılan stratejik planlamada ve
karar alma süreçlerinde baĢvurulacak YBS’nin etkilerinin analiz edilmesidir.
Bu amaçla; KOBĠ’lerde stratejik planlama ve karar alma süreçlerinde
YBS’nin etkisine iliĢkin stratejik planlama ölçeği ve bilgi sistemleri ölçeği
kullanılarak bir araĢtırma yürütülmüĢtür. AraĢtırmada güvenirlik testi, faktör analizi,
Kolmogorov-Simirnov, Mann-Whitney U, Kruskal Wallis testleri ve çoklu regresyon
analizleri gerçekleĢtirilmiĢtir. Stratejik planlama ölçeğinde; problem çözme ve karar,
üretim ve maliyet, yatırım ile kurumsal etkinlik için stratejik planlama ve karar, dıĢ
faaliyet ile stratejik analiz boyutları üzerinde araĢtırma yapılmıĢtır. Bilgi sistemleri
ölçeğinde ise; fonksiyonel, stratejik karar, dıĢ faaliyet ile stratejik analiz için bilgi
sistemleri, karar, üretim/maliyet, yatırım ve finansman ile kurumsal etkinlik boyutları
incelenmiĢtir. Sonuçta; YBS kullanmanın iĢletmelerin fonksiyonları dâhil stratejik
planlama süreci üzerinde kurumsal etkinlik dıĢında karar alma, üretim ve
maliyetlerin yönetilmesi ile yatırım ve finansman için alınan kararlarda anlamlı etkisi
olduğu; stratejik karar alma üzerinde ise kurumsal etkinlik dıĢında anlamlı bir etkisi
bulunmadığı tespit edilmiĢtir.
Anahtar Kelimeler: Yönetim Bilgi Sistemleri, KOBĠ, Stratejik Planlama,
Stratejik Karar.
iii
Thesis Name : The Role and Importance of Management Information
Systems on the Strategic Planning and Decision Making
Process in SMEs: a Study in Edirne
Author : Serdar CANBAZ
ABSTRACT
Globally intensive competitive atmosphere increases the need of accurate
and timely information that is required by the businesses in order to sustain their
activities. Business management procures most parts of the ultimately important data
while preparing both strategic and tactical plans, budgets and feasibility reports by
the means of Management Information Systems (MIS). The aim of this study is to
analyze the effects of MIS which are applied for resolving the problems of
businesses, particularly Small and Medium Sized Enterprises (SMEs), as a part of
strategic planning and decision making processes.
For this objective, a research related to the effects of MIS on strategic
planning and decision making process in SMEs was conducted by using a scale of
strategic planning and a scale of information systems. In the study; reliability test,
factor analysis; Kolmogorov-Smirnov, Mann-Whitney U, and Kruskal-Wallis tests
and multiple regression analyses were performed. In the scale of strategic planning;
researches were done on the dimensions of strategic planning and decision, outer
operations and strategic analysis for decision, production and cost, investment and
institutional effectiveness. In the scale of information systems on the other hand; the
dimensions of information systems, problem solving and decision, production/cost,
investment and financing, and institutional effectiveness were examined for
functional, strategic decision, outer operations and strategic analysis. Consequently;
the use of MIS, including the functions of the businesses, has a significant effect on
the strategic planning process for decision making, for the decisions on managing the
production and cost, investment and financing except institutional effectiveness;
however, excluding institutional effectiveness no significance on strategic decisions
was determined.
Key Words: Management Information Systems, SME, Strategic Planning,
Strategic Decision.
iv
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
ÖN SÖZ ........................................................................................................................ i
ÖZET .......................................................................................................................... ii
ABSTRACT ............................................................................................................... iii
TABLOLAR LİSTESİ .............................................................................................. ix
ŞEKİLLER LİSTESİ ............................................................................................... xv
KISALTMALAR LİSTESİ ................................................................................... xvii
GİRİŞ .......................................................................................................................... 1
BİRİNCİ BÖLÜM ...................................................................................................... 3
1. İŞLETMELERDE STRATEJİK PLANLAMA VE KARAR ALMA
SÜRECİ ....................................................................................................................... 3
1.1. Yönetim ve Stratejik Yönetim....................................................................... 3
1.2. Strateji Kavramı............................................................................................. 5
1.3. Stratejik Planlama ile İlişkili Kavramlar .................................................. 10
1.3.1. Misyon ....................................................................................................... 10
1.3.2. Vizyon ........................................................................................................ 11
1.3.3. Amaç ve Hedefler ...................................................................................... 13
1.3.4. Plan ve Planlama ........................................................................................ 15
1.3.5. Strateji ve Taktik ........................................................................................ 19
1.3.6. Program ve Bütçe ....................................................................................... 20
1.3.7. Politika ....................................................................................................... 21
1.3.8. Prosedür (Yöntem) ..................................................................................... 21
1.4. Planlama ve Stratejik Planlama Anlayışının Gelişimi .............................. 22
v
1.5. Stratejik Yönetim Kavramı ......................................................................... 25
1.6. Stratejik Yönetim Süreci ............................................................................. 28
1.7. Stratejik Planlama ....................................................................................... 32
1.8. Strateji Geliştirme Süreci ............................................................................ 38
1.9. Stratejik Planlamada Çevre Analizi ........................................................... 42
1.10. SWOT Analizi .............................................................................................. 45
1.11. Performans Güçleri Analizi ve Denge Analizi ........................................... 49
1.12. Karar Almanın Tanımı ve Önemi .............................................................. 49
1.13. Karar Alanların Nitelikleri ......................................................................... 54
1.14. Karar Alınan Ortamın Özellikleri .............................................................. 56
1.15. Karar Alma Sürecinin Evreleri .................................................................. 56
1.16. Karar Alma Sürecinin Özellikleri .............................................................. 63
1.17. Karar Alma Teknik ve Türleri ................................................................... 66
İKİNCİ BÖLÜM ...................................................................................................... 69
2. İŞLETMELERDE YÖNETİM BİLGİ SİSTEMLERİ VE KOBİ’LER . 69
2.1. Bilgi Kavramı ve Önemi .............................................................................. 69
2.1.1. Bilgi HiyerarĢisi ......................................................................................... 74
2.1.2. Bilginin Sınıflandırılması ........................................................................... 79
2.1.3. Bilginin Karakteristikleri ........................................................................... 83
2.2. Bilgi Yönetimi, Bilgi Sistemleri ve İşletme Bilgi Sistemi .......................... 84
2.3. Bilgi Sistemlerinin Sınıflandırılması .......................................................... 97
2.3.1. Elektronik Veri ĠĢleme Sistemleri ............................................................ 100
2.3.2. Ofis Otomasyon Sistemleri ...................................................................... 102
2.3.3. Karar Destek Sistemleri ........................................................................... 104
2.3.4. Üst Düzey Yönetici Bilgi Sistemleri ........................................................ 110
vi
2.3.5. Yapay Zekâ – Uzman Sistemler ............................................................... 114
2.4. Yönetim Bilgi Sistemleri (YBS) ................................................................ 117
2.4.1. YBS’nin Tarihsel GeliĢimi ....................................................................... 122
2.4.2. YBS’nin Özellikleri ................................................................................. 124
2.4.3. YBS ile EVĠS EtkileĢimi ve Farklılıkları ................................................. 125
2.4.4. YBS’nin ĠĢ Üzerindeki Etkileri ve Yararları ............................................ 127
2.4.5. YBS’de Sorunlar ...................................................................................... 129
2.4.6. YBS ve Planlama ĠliĢkisi ......................................................................... 130
2.4.7. YBS ile Karar Alma ĠliĢkisi ve EtkileĢimi ............................................... 135
2.4.8. Fonksiyonlara Göre YBS ......................................................................... 139
2.4.8.1. Pazarlama Bilgi Sistemi ................................................................... 143
2.4.8.2. Üretim Bilgi Sistemi ........................................................................ 145
2.4.8.3. Ġnsan Kaynakları Bilgi Sistemi ........................................................ 149
2.4.8.4. Finans Bilgi Sistemi ......................................................................... 153
2.4.8.5. Muhasebe Bilgi Sistemi (MBS) ....................................................... 154
2.5. KOBİ’lerin Tanımı ve Sınıflandırılması .................................................. 163
2.6. KOBİ’lerin Ortak Özellikleri ................................................................... 171
2.7. KOBİ’lerin Ekonomilerdeki Rolü ve Önemi ........................................... 172
2.8. KOBİ’lerin Avantajları ............................................................................. 174
2.9. KOBİ’lerin Sorunları ................................................................................ 175
2.10. KOBİ’ler ve YBS ........................................................................................ 181
2.11. Stratejik Planlama ve Karar Alma Sürecinde YBS’nin Rolü, Önemi ve
Etkileşimi .................................................................................................... 184
vii
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ................................................................................................ 191
3. KOBİ’LERDE STRATEJİK PLANLAMA VE KARAR ALMA
SÜRECİNDE YÖNETİM BİLGİ SİSTEMLERİNİN ROLÜ VE ÖNEMİ
İLE İLGİLİ EDİRNE’DE BİR ARAŞTIRMA ....................................... 191
3.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi ................................................................. 191
3.2. Araştırma Modeli ve Yöntemi................................................................... 192
3.3. Araştırmanın Hipotezleri .......................................................................... 195
3.4. Evren ve Örneklem .................................................................................... 197
3.5. Veriler ve Toplanması................................................................................ 198
3.6. Verilerin Çözümü ve Yorumlanması ....................................................... 198
3.6.1. AraĢtırmaya Katılanların Demografik Özellikleri ................................... 198
3.6.2. AraĢtırmaya Katılan ĠĢletmelerin Özellikleri ........................................... 200
3.6.3. AraĢtırmaya Katılanların Ölçeklere Verdiği Cevapların Betimsel
Ġstatistikleri ........................................................................................................... 209
3.6.4. Faktör Analizi........................................................................................... 217
3.6.5. Bilgi Sistemleri Ölçeği Ġçin Faktör Analizi ............................................. 220
3.6.6. Bilgi Sistemleri Ölçeği Ġçin Güvenirlik Testi .......................................... 223
3.6.7. Bilgi Sistemleri Ölçeğinin Alt Boyutlarının AraĢtırmaya Katılanların
Demografik Özelliklerine ve ĠĢletme Özelliklerine Göre Farklılıklarının Testi .. 224
3.6.8. Stratejik Planlama Ölçeği Ġçin Faktör Analizi ......................................... 240
3.6.9. Stratejik Planlama Ölçeği Ġçin Güvenirlik Testi ...................................... 244
3.6.10. Stratejik Planlama Ölçeğinin Alt Boyutlarının AraĢtırmaya Katılanların
Demografik Özelliklerine ve ĠĢletme Özelliklerine Göre Farklılıklarının Testi .. 245
3.6.11. Yönetim Bilgi Sistemlerinin Stratejik Planlama ve Karar Alma Sürecine
Etkisine ĠliĢkin Çoklu Regresyon Analizleri ........................................................ 259
TARTIŞMA ............................................................................................................ 299
SONUÇ .................................................................................................................... 310