kobieta a współczesne strategie tożsamościowe w kontekście analizy wybranych przekazów ...

261 Pages·2014·2.75 MB·Polish

Wprowadzenie 1
2 Mariola Marczak, Urszula Doliwa
Tytuł czasopisma w języku angielskim: „Media – Culture – Social Communication”
Rada Naukowa
Zbigniew Anculewicz (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski),
Irena B. Czajkowska (Uniwersytet Opolski), Bernadetta Darska (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski),
Marek Haltof (Northern Michigan University), Maria Hołubowicz (Université Stendhal – Grenoble),
Henryka Ilgiewicz (Instytut Badań Kultury Litwy), Jurij Władimirowicz Kostjaszow
(Bałtycki Federalny Uniwersytet im. E. Kanta), Andrzej C. Leszczyński (Uniwersytet Gdański),
Walery Pisarek (Uniwersytet Jagielloński), Małgorzata Radkiewicz (Uniwersytet Jagielloński),
Agata Zawiszewska (Uniwersytet Szczeciński),
Dorota Zaworska-Nikoniuk (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski)
Redakcja
Andrzej Staniszewski (redaktor naczelny)
Miłosz Babecki (zastępca redaktora naczelnego)
Mariola Marczak (zastępca redaktora naczelnego)
Urszula Doliwa (sekretarz redakcji)
Małgorzata Kubacka (redaktor językowy tekstów polskojęzycznych)
Mark Jensen (redaktor językowy tekstów angielskojęzycznych)
Recenzenci
Joanna Chłosta-Zielonka, Janusz Gołota, Maria Hołubowicz, Brunon Hołyst, Stanisław Jędrzejewski,
Alicja Kisielewska, Marek Lis, Mariola Marczak, Alina Naruszewicz-Duchlińska, Stanisław Pikulski,
Andrzej Pitrus, Piotr Skrzypczak, Wiesław Sonczyk
Adres redakcji
„Media – Kultura – Komunikacja Społeczna”
Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski
ul. Kurta Obitza 1
10-725 Olsztyn
strona internetowa pisma: http://www.uwm.edu.pl/mkks
Redakcja informuje, że wersją pierwotną czasopisma jest wydanie papierowe
Projekt okładki
Maria Fafi ńska
Redakcja wydawnicza
Małgorzata Kubacka
ISSN 1734–3801
© Copyright by Wydawnictwo UWM • Olsztyn 2013
Wydawnictwo UWM
ul. Jana Heweliusza 14, 10-718 Olsztyn
tel. [phone], fax [phone]
www.uwm.edu.pl/wydawnictwo/
e-mail: [email protected]

Nakład 120 egz., ark. wyd. 19,25; ark. druk. 16,25
Druk: Zakład Poligrafi czny UWM w Olsztynie, zam. 25
Wprowadzenie 3
Spis treści
Mariola Marczak, Urszula Doliwa
Wprowadzenie ............................................................................................................ 5
(Re)formatowanie mediów
Grażyna Stachyra
Radio jako przestrzeń dla rytuału ............................................................................ 9
Tomasz Olczyk
Celebrytyzacja polityki – politycy i ich rodziny w „Twoim Stylu” i „Vivie” ........... 23
Miłosz Babecki
Funkcje epizodycznych gier internetowych w procesach modelowania wirtual-
nego wizerunku terrorysty i terroryzmu. Analiza aspektowa ................................ 38
Aleksandra Powierska
Moda i uroda – kobieta a współczesne strategie tożsamościowe w kontekście
analizy wybranych przekazów telewizyjnych .......................................................... 59
Maria Rółkowska
Uczenie się i postrzeganie języka polskiego oraz kultury polskiej przez studen-
tów programu Erasmus jako aspekt komunikacji międzykulturowej ................... 72
Uniwersum słowa i obrazu
Joanna Chłosta-Zielonka
Zamiast powieści obyczajowej. Cechy współczesnej polskiej powieści sensacyjnej ... 87
Ewa Szczepkowska
Relacje polsko-ukraińskie na łamach tygodnika „Przymierze” ze szczególnym
uwzględnieniem publicystyki Joachima Wołoszynowskiego .................................. 99
Sławomir Bobowski
Czejenów „droga przez mękę” (na podstawie przekazów historycznych, litera-
ckich i filmowych) ...................................................................................................... 114
Artur Piskorz
Spartakus: prawda czasu czy prawda ekranu? ....................................................... 131
Piotr Przytuła
Kultywacja czy dekonstrukcja mitu? Zmiany w paradygmacie bondowskim
w kontekście trzech najnowszych części serii (Casino Royale, Quantum of Solace,
Skyfall) ....................................................................................................................... 142
44 Mariola MarScpzias ktr, eUścriszula Doliwa
Aldona Witkowska
American Gothic, czyli horror amerykańskiego domostwa. Analiza „udomowio-
nej”, amerykańskiej wersji gotyku na przykładzie seriali American Gothic
i American Horror Story ........................................................................................... 154
Andrzej Pitrus
The Passing: obrazy z soli i pieprzu ......................................................................... 163
Prawo w mediach – media w prawie
Maciej Kledzik
Cenzura w demokracji (przyczynek do ograniczania i nadużywania wolności
słowa) ......................................................................................................................... 175
Sławomir Blichiewicz
Problem piractwa muzycznego. Alternatywne spojrzenia na spór o pobieranie
muzyki z Internetu ................................................................................................... 192
Robert Dziembowski, Małgorzata Szwejkowska
Medialny obraz tak zwanych pedofilów a uregulowania karnoprawne problemu .... 209
Krystyna Ziółkowska
Podstawy prawne zatrudniania dziennikarzy – główne pojęcia ............................ 219
Krystyna Szczechowicz
Dostęp do akt sądowych w postępowaniu karnym ................................................. 227
Recenzje i sprawozdania
Daria Bruszewska
Dziesięć opowieści na czas przepływającej kultury popularnej (która nie jest
kulturą masową) ....................................................................................................... 241
Aldona Witkowska
Czarny romans, wściekła pulpa i hektolitry krwi, czyli spaghetti western
w wydaniu Quentina Tarantino ............................................................................... 247
Małgorzata Cieślik-Florczyk
Sprawozdanie z konferencji naukowej „PR w polityce” .......................................... 251
Autorzy ......................................................................................................................... 255
Table of content ............................................................................................................ 260
Wprowadzenie 5
Mariola Marczak, Urszula Doliwa
Wprowadzenie
Introduction
To już dziewiąty numer „Mediów – Kultury – Komunikacji Społecznej”,
który trafia do Czytelników. Niekoniecznie jednak trzymają oni teraz w ręce
papierowe wydanie naszego czasopisma, coraz więcej bowiem odbiorców ko-
rzysta z jego wersji elektronicznej, zamieszczonej na naszej stronie interneto-
wej www.uwm.edu.pl/mkks/. Tendencję tę można uznać za znak czasów. Udo-
stępnianie publikacji naukowych w sieci staje się nie tylko priorytetem, ale
wręcz obowiązkiem wydawcy. Dokładamy starań, by pismo było jak najlepiej
dostosowane do wymagań, które stawia przed nim Czytelnik, także ten inter-
netowy. Obecnie na naszej stronie można znaleźć wszystkie numery „MKKS-u”,
począwszy od numeru 3–4 – serdecznie zachęcamy do ich lektury.
Z przyjemnością informujemy także, że czasopismo „Media – Kultura
– Komunikacja Społeczna” pozytywnie przeszło proces ewaluacji i znalazło się
na liście IC Journals Master List 2012 ze wskaźnikiem ICV (Index Copernicus
Value) w wysokości 4,42 punktu. Do czasopisma napływają teksty z całego
kraju i są one recenzowane przez uznanych naukowców zajmujących się tema-
tyką medialną, pracujących w wiodących ośrodkach uniwersyteckich w Polsce,
a także za granicą. Dzięki temu udało się wyłuskać z tekstów nadesłanych do
Redakcji 17 artykułów, które weszły w skład niniejszego numeru – tych speł-
niających kryteria stawiane publikacjom naukowym, zarówno przez Redakcję,
jak i Recenzentów.
Prace, które publikujemy w tym numerze, dotyczą niemal całego spektrum
mediów i komunikacji. Podobnie jak w poprzednich, tak i w tym tomie nie za-
brakło analiz treści medialnych w kontekście ważnych kwestii społecznych.
Zostały one umieszczone w części pierwszej pod hasłem „(Re)formatowanie
mediów”, ponieważ wspólną cechą większości tych analiz jest obecny w nich
aspekt transformacyjny. Ich autorzy zajmują się przemianami zachodzą-
cymi w mediach, w treściach w nich zawartych, ale i w samej komunikacji.
Na uwagę zasługuje zwłaszcza obecność w tym zestawieniu opracowań po-
święconych mediom często pomijanym w podobnych analizach: radiu oraz
grom cyfrowym. Grażyna Stachyra próbuje wykazać, jak bardzo zrytualizo-
wany charakter ma przekaz radiowy, i tłumaczy, dlaczego takiej powtarzal-
ności i rytualności programu radiowego słuchacze oczekują. Miłosz Babecki
z kolei, w swoim studium poświęconym grom internetowym, przestrzega
przed postrzeganiem ich jedynie jako medium służącego rozrywce – równie
ważna, a może nawet ważniejsza, staje się bowiem ich funkcja perswazyjna.
Kolejną część pisma wypełnia blok studiów nad mediami audiowizualny-
mi: filmem, telewizją, a także nad pewną formą sztuki audiowizualnej, choć
znalazły tu miejsce także teksty o literaturze. W prezentowanych badaniach
6 Mariola Marczak, Urszula Doliwa
filmoznawczych nad tak klasycznymi tematami, jak paradygmat bondowski,
western czy dokumentowanie i analiza dorobku mistrzów kina, dominuje
perspektywa genologiczna, historycznofilmowa oraz antropologiczna. War-
to zwrócić uwagę na odświeżenie przez Sławomira Bobowskiego nieczęsto
poruszanego tematu literackich i filmowych przedstawień Indian północno-
amerykańskich, na tekst o równie niesłusznie zapomnianym pisarzu i dzien-
nikarzu z Kresów, Joachimie Wołoszynowskim, przypomnianym przez Ewę
Szczepkowską, a także na dwa teksty otwierające i zamykające dział. Oba są
efektem źródłowych, oryginalnych badań autorów. Joanna Chłosta-Zielonka
szczegółowo opisuje cały szereg działań, inicjatyw i zjawisk kulturalno-lite-
rackich, które można nazwać współczesną „kulturą kryminału”, a ponadto ze
znawstwem analizuje gatunek, który – jak pisze – „staje się szczegółowym
świadectwem kulturowym czasów, w których powstaje” (s. 91–92). Andrzej
Pitrus z kolei prezentuje w naszym czasopiśmie fragment swoich rozległych
badań nad twórczością klasyka video artu – Billa Violi. Tym razem jest to
historia powstania oraz analiza The Passing, „pracy przełomowej z wielu po-
wodów [...] w istocie ostatniej realizacji typu single channel video” (s. 170),
„uważanej za jedną z najważniejszych w dorobku” artysty, jak podkreśla au-
tor artykułu (s. 163). Ze względu na kontrowersje natury etycznej związane
ze sposobem jej powstawania (filmowanie umierania matki artysty) rodzi się
pytanie o aspekty prawne nietypowych działań twórczych, co łączy ów dział
z następnym, w którym są poruszane rozmaite kwestie prawne związane
z mediami, w tym z działalnością twórczą w mediach.
Dział prawny, choć ostatni w tym tomie, z pewnością zasługuje również
na uwagę Czytelnika. Umieszczone w tej części pisma artykuły dotyczą często
spraw fundamentalnych dla roli mediów i dziennikarstwa w systemie demo-
kratycznym, takich jak cenzura, podstawy prawne zatrudniania dziennika-
rzy, dostęp dziennikarza do akt sądowych czy bardzo szeroko dyskutowana
obecnie kwestia uregulowań prawnych dotyczących korzystania z muzyki po-
bieranej z Internetu. Alternatywne w stosunku do obowiązujących obecnie
przepisów spojrzenie na problem piractwa w sieci prezentuje w obszernym
artykule Sławomir Blichiewicz.
Całość dopełnia dział „Recenzje i sprawozdania”. To – jak zwykle – subiek-
tywny wybór dokonany przez autorów, którzy dzielą się swoimi opiniami na
temat ciekawych zdarzeń, imprez naukowych i kulturalnych czy też interesu-
jących publikacji.
Mamy nadzieję, że dziewiąty numer „MKKS-u” spotka się z Państwa za-
interesowaniem i zachęci do sięgnięcia po następne. Zapraszamy również do
współpracy wszystkich, którzy prowadzą badania nad mediami tradycyjnymi
i cyfrowymi, komunikacją społeczną oraz kulturą.
Radio jako przestrzeń dla rytuału 7
(Re)formatowanie mediów
8 Grażyna Stachyra
Radio jako przestrzeń dla rytuału 9
Grażyna Stachyra
Radio jako przestrzeń dla rytuału
Słowa kluczowe: komunikacja, radio, rytuał, osobowość, performance
Key words: communication, radio, ritual, personality, performance
Rytuał to działanie rozgrywające się w określonej przestrzeni społeczno-
-kulturowej1. Współczesne poszukiwanie rytuałów w sferze profanum, w po-
wszedniości, jest spowodowane pragnieniem odnalezienia punktu odniesie-
nia, constans, w rozedrganej, „płynnej” nowoczesności2. Laicyzacja kultury
w epoce nowożytnej doprowadziła do desakralizacji form przeżywania i or-
ganizowania czasu wolnego. Wyzwolenie od obowiązku pracy stało się war-
tością. „Przetrwały obrzędowe formy, lecz duch religijny się ulotnił. Wszyst-
kie głębsze bodźce duchowe wycofały się z tej powierzchownej kultury”3.
Po utracie głębi i zerwaniu kontaktu ze sferą sacrum najtrwalszym elemen-
tem rytualnego charakteru wypełniających czas wolny zachowań okazała się
ich rytmiczna powtarzalność. Współczesne radio dostarcza odpowiedniej opra-
wy do przeżywania rytuału. Formatowanie rozgłośni jako strategia precyzyj-
nego komponowania powtarzalnych treści zakłada przyzwyczajanie słuchaczy
do określonego rytmu elementów programu, pojawiających się w przewidy-
walnych dla słuchaczy interwałach.
Rozpatrywanie rytuału w kontekście komunikacji prowadzi do jego definicji
jako działania rozgrywającego się w określonej przestrzeni społeczno-kulturo-
wej4. Do jego istotnych elementów zaliczają się: obecność mistrza ceremonii,
przewodzącego rytuałowi, komunikacyjny charakter aktów rytualnych, a także
ekspresja rytualna, wyrażająca się poprzez systemy znaków i znaczeń. Właści-
wości komunikacyjne rytuału dające mu moc to słowa oraz gesty. Istotna jest
rola świadka, będącego świadomym uczestnikiem, który dobrowolnie włącza się
w porządek znaczeń. Teorie magiczności i religii były przez antropologów ada-
ptowane do komunikacji masowej. Główne ich założenia zawiera praca Erica
Rothenbuhlera z 1998 roku Komunikacja rytualna. Od rozmowy codziennej do
ceremonii medialnej, ukazująca ideę rytualnego rozpatrywania komunikacji.
Choć teoria ta powstała na podstawie obserwacji społeczności tubylczych, ujaw-
nia mechanizmy charakterystyczne dla mediów, które na różnych etapach ich
1 E.W. Rothenbuhler, Komunikacja rytualna. Od rozmowy codziennej do ceremonii me-
dialnej, tłum. J. Barański, Kraków 2003, s. 38.
2 Z. Bauman, Płynna nowoczesność, Kraków 2006.
3 J. Woźniakowski, Czy kultura jest do zbawienia koniecznie potrzebna?, Kraków 1998,
s. 215–218.
4 E.W. Rothenbuhler, dz. cyt., s. 47.
10 Grażyna Stachyra
rozwoju można rozpatrywać jako swoiste produkty kulturowe czy estetyczne5.
Abstrahując od spornej koncepcji zwyczajowego korzystania z mediów, określa-
nej przez niektórych antropologów zrytualizowanym wykorzystaniem mediów,
zwracamy się ku tezie Rothenbuhlera, nadającej rytuałowi ożywczy cel oraz
symboliczny wpływ na „życie poważne”6. Rytualne komunikowanie w radiu
stanowi rodzaj przenikania się sfer nadawcy i odbiorcy w symbolicznej aurze
audycji. Audialne rekwizyty, którymi posługuje się nadawca, podlegają, dzięki
współuczestnictwu odbiorcy, interpretacji. Aktor w rytuale jest przewodnikiem
i z założenia posiada ponadprzeciętną wiedzę. Konfirmacja jego niezwykłości
następuje poprzez sposób mówienia, operowania symbolami, kodami, które są
znane jego słuchaczom, budując wzajemne więzi i krąg wtajemniczenia. Defini-
cja działań rytualnych zakłada, że „uczestnicy rytuału wykonują coś symbolicz-
nie, posługując się symbolami w celu osiągnięcia celów społecznych”7.
Inicjacja
Dan Berkowitz i Robert Gutsche na łamach „Journalism & Mass Com-
munication Quarterly” przytoczyli swoje badania dotyczące wykorzystania
przez mainstreamowe media oraz blogosferę kolektywnej pamięci o wielkiej
osobowości radia amerykańskiego, Edwardzie R. Murrowie. Autorzy przed-
stawili zarówno analizę konkretnych tekstów on-line, jak i dogłębny szkic na
temat istoty współczesnego dziennikarstwa w ogóle8. Bezkompromisowy styl
działalności antenowej Murrowa połączony z profesjonalizmem i umiejętnoś-
cią intrygowania słuchaczy (zwłaszcza w korespondencjach z okresu II wojny
światowej) uczyniły go ikoną dziennikarstwa, jego bezsprzeczną osobowością.
Współcześnie radiowe modele popularności rodzą się w kontekście nie tylko
technologicznych, ale też społecznych i kulturowych zmian, którym to medium
podlega. Jedną z wielu konsekwencji tych współzależności jest funkcjonowanie
na równych prawach różnorodnych formuł komunikacji ze słuchaczami, podpo-
rządkowanych głównie założeniom formatowym rozgłośni. Stąd trudności defi-
nicyjnych przysparza określenie „osobowość”, będące raczej kompilacją różnych
zakresów znaczeniowych, jak „DJ”, „prowadzący”, „celebryta”, „dziennikarz”.
„Osobowość” można dziś rozumieć zupełnie potocznie – jako podmiot występu-
jący na antenie radiowej i preferujący pewien model komunikacji z odbiorcami.
Może on być swoistym autorytetem9, personality, skandalistą, ekscentrykiem.
5 F. Osorio, Proposal for Mass Media Anthropology, w: Media Anthropology, red. E.W. Rothen-
buhler, M. Coman, Thousand Oaks – London – New Delhi 2005, s. 36–45.
6 E.W. Rothenbuhler, dz. cyt., s. 48.
7 Tamże, s. 64.
8 D. Berkowitz, R.E. Gutsche, Jr., Drawing Lines in the Journalistic Sand: Jon Stewart,
Edward R. Murrow, and Memory of News Gone By, „Journalism & Mass Communication
Quarterly” 2012, August 20th.
9 W. Stróżewski, Mała fenomenologia autorytetu, w: O autorytecie. W poszukiwaniu
punktu odniesienia, red. J. Jagiełło, Kraków 2008, s. 108.