KIRSAL KALKINMA POLİTİKALARININ AB POLİTİKALARI ÇERÇEVESİNDE İNCELENMESİ ...

277 Pages·2015·4.35 MB·Turkish

KIRSAL KALKINMA POLİTİKALARININ AB
POLİTİKALARI ÇERÇEVESİNDE İNCELENMESİ:

DENİZLİ İLİ ÖRNEĞİ

Okan AKIN

Doktora Tezi

Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı

Danışman: Doç. Dr. Gülen ÖZDEMİR
2015
T.C.

NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DOKTORA TEZİ

KIRSAL KALKINMA POLİTİKALARININ AB POLİTİKALARI
ÇERÇEVESİNDE İNCELENMESİ: DENİZLİ İLİ ÖRNEĞİ

Okan AKIN

TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI

DANIŞMAN: Doç. Dr. Gülen ÖZDEMİR

TEKİRDAĞ-2015
Her hakkı saklıdır.
Doç. Dr. Gülen ÖZDEMİR danışmanlığında, Okan AKIN tarafından hazırlanan ”Kırsal
Kalkınma Politikalarının AB Politikaları Çerçevesinde İncelenmesi: Denizli İli Örneği” isimli
aşağıdaki jüri tarafından Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı’nda Doktora tezi olarak oy birliği
ile kabul edilmiştir.

Juri Başkanı: Prof. Dr. Bülent GÜLÇUBUK İmza :

Üye: Prof. Dr. İ. Hakkı İNAN İmza :

Üye: Doç. Dr. Gülen ÖZDEMİR (Danışman) İmza :

Üye: Doç. Dr. Tuğba KİPER İmza :

Üye: Doç. Dr. Gökhan UNAKITAN İmza :

Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulu adına

Prof. Dr. Fatih KONUKCU
Enstitü Müdürü
ÖZET
Doktora Tezi
KIRSAL KALKINMA POLİTİKALARININ AB POLİTİKALARI ÇERÇEVESİNDE
İNCELENMESİ: DENİZLİ İLİ ÖRNEĞİ

Okan AKIN
Namık Kemal Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü
Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı

Danışman: Doç. Dr. Gülen ÖZDEMİR
Bu çalışmada AB’nin kuruluşundan itibaren izlediği kırsal kalkınma politikaları ile üye
ülkelere yönelik yapılan mali yardımlar incelenmiştir. Bunun yanı sıra Türkiye de Cumhuriyetin
kuruluşundan itibaren uygulanan kırsal kalkınma politikaları ve uygulamalara konu olan kırsal
kalkınma paradigmalarının etkileri çalışmanın içerisinde yer almıştır. Özellikle AB tarafından 2007-
2013 yılları arasında uygulamaya başlanan Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA), bu aracın Kırsal
Kalkınma Bileşeni IPARD ve Türkiye uygulayıcısı TKDK’nın kırsal kalkınma faaliyetleri araştırma
kapsamında ele alınmıştır. Araştırmanın saha çalışmasında Denizli ilinin kırsal potansiyeli ortaya
konularak kırsal kalkınma dinamikleri sosyal, ekonomik ve fiziki olarak incelenmiştir. Bunun için
Denizli'de seçilen 6 ilçede, Neyman Yöntemi ile belirlenen ve basit tesadüfî olarak seçilen 220 işletme
yöneticisi ile anket yapılarak doğrudan veriler elde edilmiştir. Bu kapsamda işletmelere ait ortalama
arazi varlığı 77,3 da olarak tespit edilmiştir. Anket yapılan işletmelerin %53,2’sinin bitkisel ve
hayvansal üretim yapan tarım işletmesi olduğu, işletmelerin %76,8’inin başlıca geçim kaynağının
tarımsal faaliyet olduğu ve işletmelerin %54,5’inin tarımsal faaliyetinden dolayı borçlu olduğu
görülmüştür. İşletme yöneticileri devletten ilk üç sırada ucuz tarımsal girdi, projeli hibe desteği ve
ürünlerin değerinde satılmasını istemektedirler. Ayrıca araştırmada gelir düzeyi artıkça kırsal
kalkınma desteği alma isteğinin artış gösterdiği, eğitim düzeyi artıkça kırsal kalkınma kooperatiflerine
katılım isteğinin arttığı tespit edilmiştir. Bu sonuçlar oldukça önemli olup, ülkenin kırsal kalkınması
açısından AB üyesi gelişmiş ülkelerde uygulandığı gibi koperatifçilik ve eğitimin önemini ortaya
koymaktadır. Denizli'de gelecekte kırsal alanların kalkınmasında et tavukçuluğu, tıbbi aromatik bitki
yetiştiriciliği, süt hayvancılığı (süt ineği), yerel ürünlerin (Serinhisar leblebisi ve traverten işleme)
lokomotif faaliyet olacağı tespit edilmiştir. Ayrıca kırsal turiziminde bölge kalkınması için ciddi bir
yatırım potansiyeli oluşturacağı vurgulanmıştır. Bu sonuçlar değerlendirildiğinde IPARD fonlarının
etkin kullanımı açısından kırsal yatırımlara ve bölgeye katma değer sağlayacaktır.
Anahtar kelimeler: AB, Ortak Tarım Politikası (OTP), Denizli, Kırsal Kalkınma, IPARD, TKDK
2015, 256 sayfa
i
ABSTRACT
Ph.D. Thesis
AN INVESTIGATION ON THE RURAL DEVELOPMENT POLICIES WITHIN THE
CONTEXT OF EU POLICIES: THE CASE OF DENIZLI PROVINCE

Okan AKIN
Namık Kemal University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Agricultural Economics

Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Gülen ÖZDEMİR
In this study were investigated the EU’s rural development policies and the financial aids for
the member countries since the establishment of the union. Rural development efforts and the effect of
rural development paradigms which have been the subject of the applications were also included in the
objectives. Especially, Instrument for Pre-Accession Assistance (IPA), initiated between 2007 and
2013 by EU for all member and candidate countries, and the content of IPARD, the rural development
component of IPA, were examined and information on the activities executed in Turkey by TKDK, an
agency of IPARD, was given. Rural development dynamics of Denizli province, which is the core of
the study, were investigated socially, economically and physically through revealing the rural
development potential of this province. To do this, primary data were obtained from 220 farm
enterprises in 6 districts according to simple random sampling method. According to data analysis,
average farm sizes were found 7.73 ha respectively 53.2% of all enterprises were poly-culture farms.
76.8% of the respondents stated that their main livelihood was agriculture and it was found that 54.5%
were indebted due to their agricultural production activities. The income level of increase for rural
development support has shown an increase of appetite, the level of education has now been found
that by increasing the participation of rural cooperative development request. First three priority
expectations of the farm operators from the government were cheap agricultural inputs, supportive
grants for the projects and marketing the agricultural products at their real values. It was determined
that broiler poultry production, medicinal and aromatic plant production, dairy cattle farming and local
products (Serinhisar roasted chickpeas and travertine processing) would be the locomotive activities
for rural development efforts in Denizli in near future. Rural tourism was also emphasized as a serious
investment potential for the regional development. These results will allow the evaluation of the added
value in rural investment and efficient use of IPARD funds.
Keywords: EU, Common Agricultural Policy (CAP), Denizli, Rural Development, IPARD, TKDK
2015, 256 pages
ii
TEŞEKKÜR

Öncelikli bana her daim bilgisi ve bakış açısıyla destek olan Namık Kemal
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümünden kıymetli danışman hocam Doç.
Dr. Gülen ÖZDEMİR’e, Bölüm Başkanı değerli hocam Prof. Dr. İ. Hakkı İNAN’a, çok
değerli jüri başkanım Prof. Dr. Bülent GÜLÇUBUK'a ve jüri üyelerim Doç. Dr. Tuba
KİPER'e ve Doç. Dr. Gökhan UNAKITAN'a

Yapmış olduğum araştırma sürecinde, yine bilgi ve deneyimlerinden yararlanma fırsatı
bulduğum kıymetli bilim insanı Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesinden Yrd. Doç. Dr.
Abdurrahman KARA’ya, eski ve yeni Denizli TKDK İl Koordinatörlerim Ümit
DAĞDEVİREN’e ve Dr. Sadık YETİM'e, Meteoroloji Uzmanı Mevlüt DEMİR’e, Denizli
TKDK çalışanlarına ve Denizli Tarım İl ve İlçe Müdürlüğü Personellerine

Ayrıca sahada anket çalışmalarına yardım eden Osman Bilal KAROL’a, Sefa
ATICI’ya, Nazım KOCAEFE’ye, Ali YAĞCIYA ve Hülya KAHVECİ’ye

Doktora yapma konusunda beni her daim teşvik eden ve manevi desteğini
esirgemeyen çok değerli şefim Fizik Mühendisi ve Meteoroloji Uzmanı olan Tuncay
ÖZDEMİR’e,

Çalışmamın gerçekleşmesinde beni, maddi-manevi, sabır ve inançla destekleyen
Annem Ayşe AKIN’a, babam Murat AKIN’a ve eşim Yasemin AKIN ile biricik oğlum Erkan
Murat AKIN’a

tüm içtenliğimle teşekkür ederim.

Okan AKIN
Şubat 2015
iii
KISALTMALAR DİZİNİ
AB : Avrupa Birliği
ABGS : Avrupa Birliği Genel Sekreterliği
AET : Avrupa Ekonomik Topluluğu
AKÇT : Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu
AYB : Avrupa Yatırım Bankası
BELDES : Belediyelerin Altyapısını Destekleme Projesi
CAO : Competent Accrediting Officer (Yetkili Akreditasyon Görevlisi)
CARDS : Community Assistance to Reconstruction Development and Stability
(Yeniden Yapılanma, Kalkınma ve İstikrar için Birlik Yardımı)

ÇATAK : Çevre Amaçlı Tarımsal Alanların Korunması Programı

ÇKS : Çiftçi Kayıt Sistemi
DAP : Doğu Anadolu Projesi
DGD : Doğrudan Gelir Desteği
DOKAP : Doğu Karadeniz Projesi
DPT : Devlet Planlama Teşkilatı
DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü
EAFG : European Agriculture Fund for Guarantee (Avrupa Tarımsal Garanti Fonu)

EAFRD : European Agricultural Fund for Rural Development (Kırsal Kalkınma için
Avrupa Tarımsal Fonu)

EDIS : Extended Decentralized Implementation System (Genişletilmiş Merkezi
Olmayan Uygulama Sistemi)

EFRD : European Fond For Regional Development (Avrupa Kırsal Kalkınma
Fonu)

EURATOM : Europen Atomic Energy Community (Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu)
FAO : Food and Agriculture Organization (Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım
Örgütü)

FEOGA : Fonds Europeen d’Orientation et de Garantie Agricole (Tarımsal
Yönlendirme ve Garanti Fonu)

iv
GAP : Güney Doğu Anadolu Projesi
GEKA : Güney Eğe Kalkınma Ajansı
GSMH : Gayri Safi Milli Hâsıla
GTHB : Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
IFAD : International Fund for Agricultural Development (Uluslararası Tarımsal
Kalkınma Fonu)
IMF : Uluslararası Para Fonu
IPA : Katılım Öncesi Yardım Aracı
IPARD : Kırsal Kalkınma Bileşeni
ISPA : Instrument for Structural Policies for Pre-Acession (Katılım Öncesi
Yapısal Politika Aracı)

KBKYP : Köy Bazlı Kırsal Kalkınma Yatırım Programı

KDV : Katma Değer Vergisi
KKYDP : Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı
KOP : Konya Ovası Projesi
KÖYDES : Köy Altyapısını Destekleme Projesi
LEADER : Liaison Entre Actions de Développement de l'Economie Rurale (AB Kırsal
Kalkınma Girişimi)
MDAÜ : Merkez ve Doğu Avrupa Ülkeleri
MEDA : Akdeniz Kalkınma Yardımları
MFIB : Merkezi Finans ve İhale Birimi
NIPAC : National IPA Coordinator (Ulusal IPA Koordinatörü)

NAO : National Authorising Officer (Ulusal Yetkilendirme Görevlisi)

OECD : Organisation for Economic Co-operation and Development (İktisadi
İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı)

OTP : Ortak Tarım Politikası
PHARE : Coordinated Support for the Reconstructuring of Economics of Poland and
Hungary (Polonya ve Macaristan Ekonomilerinin Yeniden
Yapılandırılmasına Yönelik Destek Programı)

SAPARD : Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development (Tarım
ve Kırsal Kalkınma için Özel Katılım Programı)

v
TERRA : Turkey Earthquake Relief and Rehabilitation Aid (Türkiye Deprem
Kurtarma ve Rehabilitasyon Yardımı)

TKB : Tarım ve Köyişleri Bakanlığı

TKDK : Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu
TRUP : Tarım Reformu Uygulama Projesi
UKKP : Ulusal Kırsal Kalkınma Planı
UKKS : Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi Belgesi
UNDP :United Nations Development Programme (Birleşmiş Milletler
Kalkınma Programı)
YHGP : Yeşilırmak Havza Gelişim Projesi

vi
İÇİNDEKİLER
ÖZET .......................................................................................................................................... i
ABSTRACT .............................................................................................................................. ii
TEŞEKKÜR ............................................................................................................................. iii
KISALTMALAR DİZİNİ ....................................................................................................... iv
İÇİNDEKİLER ......................................................................................................................... v
ÇİZELGELER DİZİNİ .......................................................................................................... xii
ŞEKİLLER DİZİNİ .............................................................................................................. xvii
1. GİRİŞ ..................................................................................................................................... 1
2. KAYNAK ÖZETLERİ ........................................................................................................ 6
3. MATERYAL ve YÖNTEM ............................................................................................... 15
3.1. Materyal ............................................................................................................................. 15
3.2. Yöntem .............................................................................................................................. 15
3.2.1. Araştırma alanı seçimi ve kapsamı ................................................................................. 15
3.2.1.2. Alt Bölgeleri temsil eden ilçelerin seçimi ................................................................... 17
3.2.1.3. Ana kitlenin tespiti....................................................................................................... 18
3.2.1.4. Örnek büyüklüğünün tespiti ........................................................................................ 18
3.2.1.5. Örnek işletme sayısının tespiti ..................................................................................... 19
3.2.1.6. Yapılacak anket sayısının, seçilen işletmelere göre dağılımı ...................................... 20
3.2.2. Analiz aşamasında izlenen yöntemler ............................................................................ 20
4. AB HAREKETİ, AB ORTAK TARIM POLİTİKASI ve KIRSAL KALKINMA
HAREKETİ ............................................................................................................................. 22
4.1. Avrupa Birliği Hareketi ..................................................................................................... 22
4.1.1. Avrupa entegrasyonunun siyasi ve ekonomik gerekçeleri ............................................. 22
4.1.2. Avrupa Topluluğu'nun genişlemesi süreci ..................................................................... 24
4.1.3. Türkiye’nin Avrupa Birliği adaylık süreci ..................................................................... 27
4.2. Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası ............................................................................... 29
4.2.1. AB Ortak Tarım Politikası ve temel unsurları ................................................................ 29
4.2.2. OTP’nin uygulama araçları ............................................................................................ 32
4.2.3. OTP reformları ve reformların getirdikleri ..................................................................... 33
4.2.3.1. Mansholt Planı ............................................................................................................. 33
4.2.3.2. 1970-1980’li yıllar ....................................................................................................... 34
4.2.3.3. 1988 reformu ............................................................................................................... 34
4.2.3.4. 1992 Mac Sharry Reformu .......................................................................................... 35
vii