Kim Var İmiş Biz Burada Yoğ İken - Cemal Kafadar

228 Pages·2013·3.38 MB·Turkish

by  Cemal Kafadar

Cemal Kafadar
Kim var imiş
biz burada yoğ iken
Dört Osmanlı: Yeniçeri, Tüccar, Derviş ve
Hatun
Metis Yayınları
İpek Sokak 5, 34433 Beyoğlu,
İstanbul Tel: [phone] Faks: 212 2454519
e-posta: [email protected]
www.metiskitap.com
Kim var imiş biz burada yoğ iken
Dört Osmanlı: Yeniçeri, Tüccar, Derviş ve Hatun
Cemal Kafadar
© Cemal Kafadar, 2009
© Metis Yayınları, 2009
Birinci Basım: Ekim 2009
Yayıma Hazırlayan: Tuncay Birkan,
Kapak Tasarımı: Emine Bora
Kapak Resmi ve Vinyetler:
Murat Morova, “Menâzir-i Mensiyye”, 2007
Dizgi ve Baskı Öncesi Hazırlık: Metis Yayıncılık Ltd.
Baskı ve Cilt: Yaylacık Matbaacılık Ltd.
Fatih Sanayi Sitesi No. 12/197-203
Topkapı, İstanbul Tel: [phone]

ISBN-13: 978-975-342-706-7

Cemal Kafadar
Kim var imiş biz
burada yoğ iken
Dört Osmanlı: Yeniçeri, Tüccar, Derviş ve Hatun
Cemal Kafadar, halen Harvard Üniversitesi
Ortadoğu Tarihi Bölümü'nde öğretim üyesi.
Between Two Worlds: The Construction of the
Ottoman State (İki Dünya Âresinde) adlı
OsmanlI'nın kuruluş düzenini anlattığı 1995
tarihli bir kitabı bulunmaktadır.
Teşekkürler ve Yayın Bilgileri
1986-94 ARASINDA ayrı yerlerde ve dillerde (üçü
İngilizce biri Türkçe) yayımladığım bu yazıların bir bütün
oluşturabileceğini gören ve bir kitapta toplanmasını öneren,
dostum Fatih Özgüven oldu, kendisine minnettarım. Ayrıca
İngilizce metinlerin Türkçeye aktarılmasına ve giriş yazısına
emek verdiği, ve benim kaplumbağa yavaşlığında çalışmama
tahammül ettiği için kendimi talihli addediyorum. Kitap
kapağında “çeviren”, hatta “çekip çeviren” başlığıyla Fatih
Özgüven adı çıkmamışsa, bu onun cömertliğindendir.
Yok olmaya yüz tutan canlı türlerinden editörleri yaşatmakta
ısrarlı olduğu için Metis Yayınları’na, özellikle Tuncay
Birkan’a ve Müge Sökmen'e ne kadar teşekkür etsem azdır.
Ressam Murat Morova, “Menâzır-i Mensiyye (Unutulmuş
Manzaralar)” isimli nefis panosundan kapak resmi yapmam
konusunda son derece eliaçık davranarak sanat ehlinin hâlâ
fütüvvet ehli olabildiğini gösterdi; kendisine müteşekkirim.
Dipnotlar ve tashihlerde yardımlarını esirgemeyen
meslektaşlarım İklil Erefe, Himmet Taşkömür ve Ekin
Tuşalp'a da teşekkürlerimi sunarak makalelerin yayın
bilgilerini bu kitaptaki sırasıyla veriyorum:
“On the Purity and Corruption of the Janissaries”, Turkish
Studies Association Bulletin 15 (1991): 273-80, Aynı yıl
Princeton Üniversitesi’nde Michael Cook'un düzenlediği bir
seminer için hazırlayıp sunduğum ve Yeniçerilerle ilgili
çalışmalarımın çok daha geniş bir panoramasını veren tebliğ,
Norman Itzkovvitz için hazırlanan bir armağan içinde
(armağanın editörlüğünü yapan Baki Tezcan'ın ısrarı ve sabrı
sayesinde) yayımlandı: “Janissaries and Other Riffraff of
Ottoman İstanbul: Rebels Without a Cause?”, International
Journal of Turkish Studies, 13 (2007). Ayrıca bkz. Cemal
Kafadar, “Yeniçeriler”, Tarih Vakfı İstanbul Ansiklopedisi.
“Şelf and Others: The Diary of a Dervish in Seventeenth-
Century İstanbul and First Person Narratives in Classical
Ottoman Literatüre”, Studia Islamica 69 (1989): 121-50.
“A Death in Venice (1575): Anatolian Müslim Merchants
Trading in the Serenissima”, Journal of Turkish Studies 9
(1986) [=Raiyyet Rüsûmu: Halil Inalcık'a Armağan, haz.
Şinasi Tekin], s. 191-218. Doktorasını bitirmemiş bir
öğrenciye güvenerek bu makaleyi İnalcık armağanı için
yazmamı öneren rahmetli hocam Şinasi Tekin'i hürmetle
anarım. Makalede ele aldığım belge, Latin harfli çevrimyazı
ile birlikte Mahmut Şakiroğlu tarafından yayımlandı:
“Venedik Arşivi ve Kitaplıklarından Türk Tarih ve Kültürüne
Ait Kayıtlar II”, Erdem 6 (1990): 454-62.
“Mütereddit Bir Mutasavvıf: Üsküplü Asiye Hatun’un Rüya
Defteri, 1641-43”, Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık 5 (1992):
168-222. O yıllarda saray kütüphanesinin, daha sonra da tüm
sarayın, müdiresi olarak Topkapı Sarayı'nda canlı bir
araştırma ve kültürel alışveriş ortamı yaratmak için büyük
çabalar veren, bu arada yayımladığı yıllıkta benim çalışmama
da yer ayıran Filiz Çağman'a şükranlarımı sunarım. Bu
makalenin (bir sadeleştirme ile birlikte) kitap olarak
yayımlanması ve daha geniş bir okur kitlesine ulaşması
dostlarım Şenay Haznedaroğlu ve Raşit Çavaş sayesinde
oldu: Oğlak Yayınları, 1994; burada tekrar yayımlamama izin
verdikleri için teşekkür ederim. Sadeleştirme, yani Osmanlı
Türkçesi ile yazılmış metinlerin günümüz Türkçesine çevirisi,
konusunda hep ikircikli oldum. Ama eğer bu işe
koyulmasaydım, Saffet Murat Tura'nın (bkz. “Şeyh ve Ayna”,
Şeyh ve Arzu içinde, İstanbul: Metis, 2002) düşündürücü
yorumlarını okumak gibi büyük bir zevkten mahrum kalmış
olacaktık.
Şu yalan dünyaya geldim geleli
Tas tas içtim ağulan sağ iken
Kahpe felek vermez benim muradım
Viran oldum mor sümbüllü bağ iken
Aradılar bir tenhada buldular
Yaslandılar şıvgalarım kırdılar
Yaz bahar ayında bir od verdiler
Yandım gittim ala karlı dağ iken
Farımaz da deli gönlüm farımaz
Akar gözlerimin yaşı kurumaz
Şimden geri benim hükmüm yürümez
Azil oldum güzellere beğ iken
Karac'oğlan der ki bakın olana
Ömrümün yarısı gitti talana
Sual eylen bizden evvel gelene
Kim var imiş biz burada yoğ iken

Karacaoğlan
GİRİŞ
KİM VAR İMİŞ BİZ BURADA YOĞ İKEN sorusunu
neden hayatın acılarından dem vuran, “tas tas içtim ağuları
sağ iken” diyerek başladığı bir şiirin sonunda sorar
Karacaoğlan? Kâh âşık kâh düpedüz çapkın sesi ile
tanıdığımız şiirlerinde pek görülmeyen, ya da açık edilmeyen
bu felsefi-tarihi duyarlığı, neden kendisine kolayca
yakıştıramadığımız efkârlı bir şiirin sonuna yerleştirir?
Bu soru sizde bir merak uyandırmadıysa, hatta tarihçilerin bu
tür sorularla uğraşmasını yadırgıyorsanız bu kitabı okumanızı
tavsiye etmem,
Burada bir araya getirdiğim dört denemede, on altı ve on
yedinci yüzyıllar Osmanlı dünyasından oldukça mütevazı dört
kişi ve onlarla ilgili bulduğum belgelerin ışığında peşine
düştüğüm bazı sorular ele alınıyor: Babasından kalan arazi
üzerindeki haklarını korumak için 1521'de divan-ı hümayuna
başvuran Mustafa adlı Yeniçeri; 1660-64 arasında İstanbul'da
günce tutan Seyyid Hasan adlı derviş; ticaret için gittiği
Venedik'te 1575'te ölen Ayaşlı Hüseyin Çelebi; rüyalarını
kaleme alarak şeyhine mektupla gönderen ve bu yolla irşad
edilmeyi bekleyen Üsküplü Asiye Hatun. Yazıların her biri
ampirik malzemeye, arşivlerde ve yazma kütüphanelerinde
bulduğum kaynaklara dayanmakla birlikte, tarihçinin “uzak