Kelimeler Ve Şeyler

538 Pages·2001·9.844 MB·Turkish

by  Michel Foucault

IMGE
kitabevi
Michel Foucault, 1926'da Poitiers'de doğdu. 19701e College de France'a seçik.ı. Bütün
hayatım tarihin kapısından geçemeyen konulann tarihini yapmakla geçirdi. Foucault
1984'te Paris'te öldü.
Foucault'nun Eserleri:
Cinselliğin Tariki [3 c] (Afa Yayınlan, 1986)
Söylemin Düzeni (Hil Yayınları, 1987)
Annemi, Kızkardeşimi ve Erkek Kardeşimi Kadleden Ben, Pierre Riviere (Ara
Yayıncılık, 1991)
Hapishanenin Doğusu (İmge Kitabevi Yayınlan, 1992, 2000)
Deliliğin Tarihi (imge Kitabevi Yayınları, 1992, 1995, 2000)
Ders Özetleri (Yapı Kredi Yayınlan, 1992)
Ben'in Yapımı (Ara Yayıncılık, 1992)
Bu Bir Pipo Değildir (Yapı Kredi Yayınlan, 1993)
Kelimeler ve Şeyler (İmge Kitabevi Yayınlan, 1994, 2001)
Dostluğa Dair (Hil Yayınlan, 1994)
Bilginin Arkeolojisi (Birey Yayıncılık, 1999)
Kendini Bilmek (Om Yayıncılık, 1999)
Entelektüellerin Siyasi İşlevi [Seçme Yazılar 1] (Ayrıntı, Yayınlan, 2000)
Özne ve iktidar [Seçme Yazılar 2] (Ayrıntı Yayınlan, 2000]
Büyük Kapatılma [Seçme Yazılar 3] (Ayrıntı Yayınlan, 2000)
Mehmet Ali Kılıçbay, 1945 yılında Ankara'da doğdu. Galatarasay Lisesi ni ve AÜ
SBFyi bitirdi, iktisat doktorası yaptı. Gazi Üniversitesinde ders veriyor, çeviri yapıyor,
kitap yazıyor, polemik yapıyor.
Kılıçbay'ın eserleri:
Feodalite ve Klasik Dönem Osmanlı tirelim Tarzı (1982)
Doğu'nun Devleti Batı'mn Cumhuriyeti (Gece Yayınlan, 1992; İmge Kitabevi
Yayınlan, 2001)
Şehirler ve Kentler (Gece Yayınlan, 1993; İmge Kitabevi Yayınlan, 2000)
Cumhuriyet ya da Birey Olmak (İmge Kitabevi Yayınlan, 1995, 2001)
Benim Polemiklerim (İmge Kitabevi Yayınlan, 1995)
Bu Dünyayı Yaşamak (İmge Kitabevi Yayınlan, 1995)
Felsefesiz Sanat Oyumuz Tarih (İmge Kitabevi Yayınlan, 1996)
Uyruktan Vatandaşa Geçimden İktisada (İmge Kitabevi Yayınlan, 1996)
Siy/ısetsiz Siyaset (İmge Kitabevi Yayınlan, 1998)
Dinin Fiziği Demokrasinin Kimyası (İmge Kitabevi Yayınlan, 1999)
Efsaneler ve Gerçekler (A. Y. Ocak, 1. Ortaylı, 1. Togan, S. Divttçioglu, S. Faroqhi,
T. Timur ile birlikte, İmge Kitabevi Yayınlan, 2000)
Ahşabın Öyküsü (imge Kitabevi Yayınlan, 2000)
Michel Foucault
Les Mots et les Choses
Une Archâologie des Sciences Humanies
ISBN 975-533-075-5
© Editions Gallimard, 1966
© imge Kitabevi Yayınlan, 1994
Tüm haklan saklıdır.
Yayına izni olmadan, kısmen de olsa
fotokopi, film vb. elektronik ve mekanik
yöntemlerle çoğaltılamaz.
1 Baskı: Ocak 1994
2. Baskı: Ekim 2001
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü
Hasan Tahsin Benli
Kapak
T. Tolga Özçelik
Kapak Resmi
Velâzquez, Los Meninas
Düzelti
Eylem Soner
Baskı ve Cilt
Pelin Ofset (312) 418 70 93/94
İmge Kitabevi
Yayıncılık Paz. San. ve Tıc. Ltd. Şti.
Konur Sok.-No: 3 Kızılay 06650 Ankara
Tel: [phone] • Faks: (312) 425 29 87
İnternet: www.imge.com.tr • www.imgekitabevi.com
E-Posta: [email protected] • [email protected]
imge Dağıtım
Ankara İstanbul
Konur Sokak No: 43/A Kızılay Mühürdar Cad. No: 80 Kadıköy
tet (312) 417 50 95/96 - 418 28 65 Tel: [phone]
Faks: (312) 425 65 32 Faks: (216) 418 26 10
Michel Foucault
Kelimeler ve Şeyler
insan Bilimlerinin Bir Arkeolojisi
Fransızca Aslından Çeviren
Mehmet Ali Kılıçbay
2. Baskı
içindekiler
SUNUŞ 9
ÖNSÖZ 11
BİRİNCİ BÖLÜM
BİRİNCİ AYIRIM: ARKADAN GELENLER 27
İKİNCİ AYIRIM: DÜNYANIN ÜSLUBU 45
I. Dört Benzerlik 45
II. İmzalar 57
III. Dünyanın Sınırları 63
IV Şeylerin Yazısı 69
V. Dilin Varlığı 79
ÜÇÜNCÜ AYIRIM: TEMSlL ETMEK 83
1. Don Quichotte 83
II. Düzen 89
IH. İşaretin Temsili 100
6 Kelimeler ve Şeyler
IV İkiye Katlanmış Temsil 107
V Benzerliğin Hayal Edilmesi 112
"Mathesis" ve Taxinomia" 118
DÖRDÖNCÜ AYIRIM: KONUŞMAK 127
I. Eleştiri ve Yorum 127
II. Genel Gramer 132
III. Fiil Teorisi 147
IV Eklemleşme 153
V Adlandırma 164
VI. Türeme 172
VII. Dil Dörtgeni 180
BEŞİNCİ AYIRIM: SINIFLANDIRMAK 187
I. Tarihçilerin Söyledikleri 187
II. Doğa Tarihi 191
III. Yapı... § 197
IV Karakter 205
V Süreklilik ve Felaket 215
VI. Canavarlar ve Fosiller 223
VII. Doğanın Söylemi 232
ALTINCI AYIRIM: MÜBADELE ETMEK 241
I. Zenginliklerin Çözümlenmesi 241
II. Para ve Fiyat 245
III. Merkantilizm 252
IV Güvence ve Fiyat 261
V Değerin Oluşumu 274
VI. Yarar 282
VII. Genel Tablo 289
VIII. Arzu ve Temsil 298
İKİNCİ BÖLÜM
YEDİNCİ AYIRIM: TEMSİLİN SINIRLARI 307
I. Tarih Çağı 307
II. Emeğin Ölçüsü 313
III. Varlıkların Örgütü 319
IV. Kelimelerin Bükümü 328
V İdeoloji ve Eleştiri 334
VI. Nesnel Sentezler 343
SEKİZİNCİ AYIRIM: EMEK, HAYAT, DİL 351
I. Yeni Ampiriklikler 351
II. Ricardo 355
III. Cuvier 369
IV. Bopp 392
V. Nesne Haline Gelen Dil 413
DOKUZUNCU AYIRIM: İNSAN VE İKİZLERİ 423
I_ Dilin Geri Dönüşü 423
II. Kralın Yeri. . ^ 429
III. Sonluluğun Analitiği 435
IV. Ampirik ve Aşkın 444
V. Cogito ve Düşünülmemiş 449
VI. Kökenin Geri Çekilişi ve Geri Dönüşü 458
VII. Söylem ve İnsanın Varlığı 467
VIII. Antropolojik Uyku 474
ONUNCU AYIRIM: İNSAN BİLİMLERİ 479
I. Bilgiler Üçgeni 479
II. İnsan Bilimlerinin Biçimi 485
III. Üç Model 494
IV Tarih 511
V Psikanaliz, Etnoloji 520
VI. 538
Sunuş
Theophile Gautier, Velâzquez'in Las Meninas'mı ilk kez gör­
düğünde, "tablo nerede?" diye haykırmaktan kendini ahko-
yamamıştır.
İlk bakışta, tablo basit bir konuyu işlemektedir. Kralın
beş yaşındaki kızı infante Margarita, nedimeleri (las meni-
nas) ve soytanlanyla çevrelenmiş olarak tablonun ortasında-
dır. En dip tarafta, saray nazınmn silueti görülmektedir, ama
biraz daha yakından ve daha dikkatle bakılınca, tabloda baş­
ka kişilerin de olduğu fark edilmektedir. Dip duvarın üzerin­
de bir ayna vardır ve aynadan İspanya kralı IV. Felipe ile
Avusturyalı kraliçe Maria-Anna'nm görüntüleri yansımakta­
dır. Ve ressamın bizzat kendisi, üzerinde çalıştığı tuvalde bi­
ze ters dönmüş olarak görülmektedir. O halde, resmi yapılan
kimdir, kimlerdir? Tablonun adımn belirttiği gibi, nedimeler
mi, küçük prenses rai, yoksa kral ve kraliçe mi? Tablonun
mekânı nerededir? Ressamın çalıştığı atölyede mi, yoksa kral
ile kraliçenin bulunduğu yerde mi? Acaba iki tablo mu var­
dır? Biri gördüğümüz, diğeri de görmediğimiz, ama yapıldı­
ğını anladığımız. Asıl tablo hangisidir? Öte yandan, kral ile
kraliçenin durdukları yer, aynı zamanda bizim de, seyircinin
de durduğu yerdir. Las Meninas, bakanın bakılan olduğu ve
tablonun kişilerinin arasına katıldığı tek resimdir; ayna kral
ile kraliçenin görüntüleriyle birlikte, bizimkini de yansıtmak
durumundadır.
10 Kelimeler ve Şeyler
Böylesine bir tablo, bilgiyi bir kerede ebediyete kadar
verilmiş sayanları, eğer anlarlarsa, altüst edecek bir ele alış
tarzına sahiptir. Bilginin, bayrak yarışı gibi birikimli ilerledi­
ğine inanan, buna iman eden (ne yazık ki bunların çoğu bi­
zim ülkemizde yaşıyor) kişiler bu tabloda sadece nedimeleri
göreceklerdir.
Foucault, Kelimeler ve Şeyleri .yazmaya, însan Bilimleri­
nin ArkeolojisVm oluşturmaya bu noktadan itibaren başla­
maktadır. Yazar bu çok önemli ve fazlasıyla gürültü kopar­
mış ve koparmakta olan eserinde, "biyoloji"den "psikolo­
jiye, "dilbilim"den "iktisat"a kadar, insana ilişkin bütün bil­
gilerin ani değişimlerin ürünü olduklarını ortaya koymakta­
dır. Bu ani değişimler, bilgi edinmenin, bilgi sahibi olmanın
örgüdenmesini tepeden tırnağa elden geçirmekte ve gelişim­
lerinin koşul ve sınırlarım her alanda tanımlayan epistemo-
lojik bir bütünü (episteme) yeni baştan yaratmaktadır. Bilgi,
bir kerede ebediyete kadar geçerli olmak üzere ne bulunur,
ne de verilidir. Bilgi doğru veya yanlış olmak zorunda değil­
dir. Bilgi bir episteme'nin çerçevesi içinde belirir.
Çözümlemesi yapılan dönemlere göre, Rönesans episte-
me'sine benzerlik yasasının egemen olduğu, XVII. yüzyılda
bunun yerine "akıl" gibi soyut bir kavramın hükmü altında­
ki bir çözümleme tarzının geçtiği görülmektedir. Foucault'ya
göre, XIX. yüzyıl, "tarihsel zaman'1 fikrini devreye sokarak
"temsiller* halinde örgütlenmiş olan analitik bilgiyi tahrip
etmiş ve insana ilişkin "bilimsel" bir bilgi böylece mümkün
hale gelmiştir, ama bu bilgi de yok olmaya mahkûmdur.
Bu olağanüstü güçlükteki ve derinlikteki kitabı, felsefe­
siz, düşüncesiz ve bu yüzden de "dilsiz" bir toplumun diline
çevirmeye kalkışmanın en mükemmelinden bir saçmalık ol­
duğunu biliyorum; ama Las Meninas o kadar büyüleyici ki...
Mehmet Ali Kılıçbay
Ağustos 1993
Önsöz
Bu kitabın doğum yeri, Borges'in bir metninin içindedir.
Okunduğunda, düzene sokulmuş tüm yüzeyleri ve varlık­
ların kaynaşmasını bizim için yatıştıran tüm düzlemleri
sarsalayarak, bizim bin yıllık Aynı ve Başka uygulamamızı
şirazesinden çıkartarak ve onu uzun bir süre boyunca kay­
gılara sevk ederek, tüm düşünce alışkanlıklarını —bizimki­
leri: bizim çağımız ve coğrafyamızın sahip olduklarım—
sarsan gülüşün içindedir. Bu metin "bir Çin ansiklopedi­
sini zikretmektedir, bu eserde, "hayvanlar: a) İmparatora
ait olanlar, b) içi saman doldurulmuş olanlar, c) evcilleşti-
rilmiş olanlar, d) süt domuzlan, e) denizkızlan, f) masalsı
hayvanlar, g) başıboş köpekler, h) bu tasnifin içinde yer
alanlar, i) deli gibi çırpınanlar, j) sayılamayacak kadar çok
olanlar, k) devetüyünden çok ince bir fırçayla resmedilen-
ler, 1) vesaire, m) testiyi kırmış olanlar, n) uzaktan sineğe
benzeyenler olarak ayrılırlar" diye yazılmıştır. Bu sınıflan­
dırmanın yol açtığı büyülenmenin içinde bir solukta ulaşı-