Karşılama Karşılaştırma: Dinler Tarihi Araştırmaları

190 Pages·1999·2.986 MB·Turkish

by  Philippe Borgeaud

K P h i l i p p e B o r g e a u d
A
R
Ş
IL KARŞILAŞMA KARŞILAŞTIRMA
A
Ş
M
Dinler Tarihi Araştırmaları
A

K
A
R
Ş
I
L
A
Ş
T
I
R
M
A
DOST
anlam + tarih
Bu dizi Levent Yılma?’m yönetiminde
Dost Kitabevi Yayınlan için haziTlamnaktadır.
Karşılaşma Karşılaştırma
Philippe Borgeaud
(1946)
Halen Cenevre Üniversitesi’nde dinler tarihi dersleri veren
Philippe Borgeaud, öncelikle bir Antikçağ dinleri tarihi uzmanıdır.
Tanrı Pan üzerine yaptığı çalışma, alanının en yetkin araştırması olarak
bilinmektedir: Birçok dile çevrilen bu kitap ilk kez 1979 yılında
yayımlanmıştır (Recherches sur le dieu Pan, Institut Suisse de Rome,
Biblioteca Helvetica Romana XVII). Doktora tezini Cenevre ve Chicago
üniversitelerinde tamamlayan Borgeaud, buralarda Mircea Eliade,
Amaldo Momigliano gibi uzmanlarla çalışmıştır. Çeşitli ortak kitaplara
(Encyclopedia of Religions, Dictionnaire des Mythologies, I Greci vb.) katkıda
bulunan Borgeaud, dinler tarihinin tarihi üzerine birçok makale kaleme
almış, bu alana dallararası bir mercekten bakmaya çalışmıştır. Bir yandan
kavram çiftleri (kutsal/dindışı; temiz/kirli; insan/hayvan) üzerine çalışırken,
diğer yandan da Robertson Smith’le başlayıp Durkheim’dan geçip
Lévi-Strauss’a varan çizgiyi incelemeye çalışan Borgeaud’nun son kitabı,
Antikçağ’da Tanrıların Anası olarak adlandırılan tanrıça (Kibele) ve
kültünün etkileri üzerinedir (La Mère des dieux, Seuil, 1997).
Philippe Borgeaud çeşitli kurumlarda dersler vermiştir: Chicago, Princeton
üniversiteleri, EHESS, Fondazione San Carlo vb.
D
anlam «tarih
1) HERODOTOS'UN AYNASI, François Hartog, Mayıs 1997
2) MODERN DÜŞÜNCENİN DOĞUŞU Cemal Balı Alçal, Ekim 1997
3) TARİHYAZIMI ÜZERİNE DÜŞÜNMEK, İlhan Tekeli, Şubat 1998
4) KALPAZANLAR VE ELEŞTİRMENLER, Anthony Grafton, Mart 1998
5) TARİH ADALARI, Marshall Sahlins, Temmuz 1996
6) CENNETİN DİLLERİ, Maurice Olender, Eylül 1998
7) YENİDEN GEÇMİŞ, Roger Charticr, Kasım 1998
Borgeaud, Philippe
Karşılaşma Karşılaşlırma
ISBN 975-7501 -59-X / Türkçesi, Mehmet Emin özcan / Dost Kitabevi Yayınlan
Mart 1999, Ankora, 192 soyla.
Dinler Tarihi-Küllür-Mil-Dizin
KARŞILAŞMA KARŞILAŞTIRMA
Dinler Tarihi Araştırmaları
Philippe Borgeaud
DOST
kitabeyi
ISBN 975'7501'59'X
Karşılaşma Karşılaştırma
Dinler Tarihi Araştırmaları
PHILIPPE BORGEAUD
© Philippe Borgeaud, 1998
Bu kitabın Türkçe yayın haklan
Dost Kitabevi Yayınları’na aittir.
Birinci Baskı, Mart 1999, Ankara
Eriimızcıidım çeviren, Mehmet Eııün Ozcan
Yayma Hazırlayım, Levent Yılmaz - Dost ITB
Teknik Hazırlık, Ferhat Babacan - Dost İTB
Baskı ve Cilt, Pelin Ofset
Dost Kitabevi Yayınları
Karanfil Sokak, 29/4, Kızılay 06650, Ankara
Tel: [phone] Fax: [phone]
[email protected]
Bu kitap, Philippe Borgeaud tarafından "anlam+tarih" dizisi için
özel olarak hazırlanmıştır. Kitap, daha önce yayımlanmış sekiz,
yayımlanmamış iki makale ile Türkçe baskı için yazılmış özel bir Önsöz den oluşmaktadır
Kitap yayına hazırlanırken yazarın onayıyla bazı yerlerde değişiklikler yapılmıştır.
İçindekiler
Önsöz 9
I
Dinler Tarihi Kuramı ve Uygulamalar 13
Dinler Tarihinde Karşılaştırma Sorunu 15
Kutsal/Dindışı Çifti 35
Dinsel Belleğe Antropolojik Bir Yaklaşım 62
Simgesel İşletici Olarak Hayvan 77
II
Mit ve Tarih 87
Mitin Belleği ile Tarihin Unutkanlığı 89
Tarihte Mit: Roma Taslağı 98
Mircea Eliade’de Mit ve Tarih 110
III
Bir Bilimsel Mitin Eleştirisi 131
Dişil Yunan Sitesi 13)
Lafitau’dan Bachofen’e Anaerki Düşüncesinin Doğuşu 141
J. J. Bachofen’de Dionysos Babalığı ile Apollon Babalığı 161
Yazıların Kaynaklan INI
İsim Dizini I»

Önsöz
“Sorabileceğimiz zekice sorular ile verebileceğimiz
makul yanıtlar arastadaki oranastzkkla birlikte ya­
şamayı öğrenmeliyiz.”
Amaldo Momigliano
Levent Yılmaz’ın değerli önerisi olmasa, burada bir arada gördüğü'
nüz metinlerin bir gün kitap haline gelebileceği aklıma gelmezdi.
Gerçi yazılar, 70’li yılların sonundan beri temel konusu hiç değişme­
miş bir araştırma çerçevesinde yazıldılar. Bu yazılar, genel bir çerçe­
ve içinde dinler tarihi adı verilen bilim dalma ait olduğunu iddia
eden bir araştırmanın en az uzmanlaşmış veçhesini temsil etmekte­
dir. Aslında benim araştırma ve çalışma alanım Klasik Antikçağ’da
dinler tarihi; ancak buna karşın, on yılı aşkın bir süredir Cenevre
Üniversitesi’nde kapsamlı bir “Dinler Tarihine Giriş” ders^vermek­
teyim. Halihazırda araştırma aşaması süren ve şimdilik yazıya geçir­
meyi düşünmediğim bu ders, sözlü ve herkese açıktır. Bu kitapta
sunulan yazılar ise, hazırlık gereçleri ya da temel araştırmalar olarak
adlandırılabilir; daha sona ermemiş bir çözümleme için taslaklaı
diyelim. Atölyemin başka öğretim görevlilerine ve araştırma« ılaıa
yararlı olmasını dilerim.
Dinler tarihi nedir? Hiç kuşku yok (ve üstelik kökeninden beti)
söz konusu olan, karşılaştırmalı bir bilim alanıdır. İstet Vtınaıılılai
10 KARŞILAŞMA KARŞILAŞTIRMA
tarafına (öncelikle Mısır’da seyahat etmiş Herodotos, sonra Plu-
tarkhos), ister Hıristiyan Kilise Babaları’na (Justinianus, Tertullianus,
Hippolytes, Arnobios ya da Augustinus), ister Zerdüşt düşünürlerine1
ya da Müslüman düşünürlerine2, isterse de Avrupa’ya, Montaigne
ve Las Casas’tan geçip Aydınlanma çağına, sonra da 19. yüzyılın
son çeyreğinde Din bilimleri kürsülerininin açılmasına varan çizgiye
bakalım: Hem ilk baştaki hem de en sondaki dinler tarihi uygulama­
ları, karşılaştırma denen aygıt kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Met­
hiye düzme amacındaki tasarıların, ayrıca ansiklopedik iddiaların,
en azından günümüzde geçerliliği kalmamıştır. Göreliliğin de sonu
gelmiş gibi görünüyor. İnsan bilimlerinde, bu arada dinler tarihinde
uygulandığı biçimiyle karşılaştırma, J.-P. Vernant’ın deyimiyle bir
uzman işi haline gelmiştir. Amacı, dilini, tarihini ve kültürünü sade­
ce uzmanın bildiği bir alan içinde, komşu alanlardaki uzmanlara
yöneltilecek sorular dile getirmektir; elbette bu deneyim onların
ilgisini çektiği ve kendilerinde, kendi bağlamlarında soruların geçer­
liliğini ölçme zahmetine katlandıkları ya da bunun keyfini yaşamak
istedikleri ölçüde. Yani bu çalışma, gittikçe bilim alanlarının ötesin­
de, kolektif bir uğraş haline gelmektedir. Afrikanistlerin Sinologlar-
la karşılaşmaya çalıştığı ya da İncil uzmanlarının Amerikanistlere
ya da Antikçağcılara vb... başvurdukları bir uğraş.
Bununla birlikte şunu da kabul etmek gerekir: Dinler tarihi
(zikrettiğimiz daha “uç noktadaki” bilim alanlarının hepsi gibi),
yalnızca Yunan-Roma geleneğinden değil, ayrıca ve daha temelde,
ilk biçimlendiği zamanlardaki Hıristiyanlığın kurduğu gelenekten
çıkma bir Batı icatıdır. Hıristiyan merkezli veçhe, bu alandaki ilk
deneyimlere hâkim olan “methiye düzme” amacına bağlıdır. Demek
ki tarihsel ve eleştirel türde bir bilim alanının oluşması için, dinler
tarihine ^lişkin ve açıkça dinsel nitelikli ilk ifadelerin oluştuğu o
sofu ve mitolojik bağlamdan çıkmak şarttır (örnekse: Las Casas’ın
16. yüzyıl tarihli Historia Apoiogetica’sında, Peder Lafitau’nun 18.
yüzyılda yazdığı eserinde ve yine 1996 yılında Paris’te Kardinal Popard
yönetiminde yayımlanan Encyclopédie des religions’da bu türden ifadeler
1 ) Bkz. Peirre Jean de Menasce, Une apologétique mazdéenne du IXL' siècle. La solution
dêi’isiw des doutes Fribourg, 1945.
/) Sharastani, Livre des religions et des sectes, Fr. Çeviri ve yorum: Daniel Guimaret ve
Guy Monnoi, Louvain, Peeters, 1986-1993.