karlos santamariaren pentsamendua

430 Pages·2013·2.53 MB·French

KARLOS SANTAMARIAREN
PENTSAMENDUA
Joxe Azurmendi
Eskubide guztiak jabedunak dira. Galarazia dago liburu honen kopia egitea, osoa zein zatika-
koa, argitaraldi honen jabeen aurretiazko eta idatzizko baimenik gabe.
Egilea: Joxe Azurmendi
Edizio arduraduna: Jakin
Argitalpen partekatua: Jakin eta UPV/EHU
Maketa: Lorea Uribe-Etxebarria
Azala: Markos Ansorena
Inprimaketa: Leitzaran Grafikak S.L.
© Joxe Azurmendi
© Argitaraldi honena: Jakinberri S.L.
© Argitaraldi honena: UPV/EHU
I.S.B.N.: 978-84-95234-46-9
L.G.: SS 750-2013
AURKIBIDEA
Argitaratzailearen aurkezpena: JAKIN ..................................................................................................... 7
Argitaratzailearen aurkezpena: UPV/EHU ............................................................................................... 11
IDEIA ....................................................................................................................................................... 13
KRISIAN ............................................................................................................................................................... 17
ESKOLA ETA MAISU ARTEAN ........................................................................................................................... 30
Positibismoa, materialismoa ............................................................................................................... 30
Estrukturalismoa .................................................................................................................................... 35
Existentzialismoa .................................................................................................................................... 36
Marx ............................................................................................................................................................ 39
Blondel ....................................................................................................................................................... 41
Maritain ..................................................................................................................................................... 42
Mounier ..................................................................................................................................................... 45
Simone Weil ............................................................................................................................................. 48
Gandhi, Martin Luther King ............................................................................................................... 50
Ortega y Gasset ........................................................................................................................................ 50
Unamuno .................................................................................................................................................. 53
Zubiri .......................................................................................................................................................... 56
Zaragueta ................................................................................................................................................... 60
ESPIRITUA TEKNIKAREN AZPIAN ................................................................................................................... 61
Problemak: ikerketa biologikoan, adibidez .................................................................................... 63
Problemak: ikerketa nuklearrean ...................................................................................................... 64
Zientismoaren krisia .............................................................................................................................. 67
Aro berrirako hezkuntza ...................................................................................................................... 69
Gainditze poetiko-mistikoa ................................................................................................................. 74
KOMUNISMOA ETA KAPITALISMOA .............................................................................................................. 77
Kapitalismoaren salaketa ..................................................................................................................... 78
Komunismoaren onargaiztasuna ...................................................................................................... 80
Ezker berria edo zinismo zaharra ...................................................................................................... 83
Euskadi autogestionatu bat ................................................................................................................. 88
MARXISMOA ETA KRISTAUTASUNA ............................................................................................................... 90
Lanaren kontzeptuaz ............................................................................................................................. 91
Hirugarren Munduaren arazoa .......................................................................................................... 95
Komunistak eta bakea ........................................................................................................................... 99
Marxisten eta kristauen elkarrizketa .............................................................................................. 100
Toribio Etxebarria jauna .................................................................................................................... 104
HISTORIA ......................................................................................................................................................... 107
Determinismoaren auzia .................................................................................................................... 109
Iraultzaren kontua ................................................................................................................................ 112
Gaizkia historian ................................................................................................................................... 113
Ongiaren efikazia .................................................................................................................................. 116
Aurrerabidea zer? ................................................................................................................................. 118
TRANSZENDENTZIA ........................................................................................................................................ 120
Poesia ........................................................................................................................................................ 121
Fedea ......................................................................................................................................................... 124
Isiltasuna, hutsa ..................................................................................................................................... 128
Frai Joan Gurutzekoa .......................................................................................................................... 129
Kristautasuna eta humanismoa (natura eta grazia) .................................................................. 132
Heriotzaren garaipena ........................................................................................................................ 136
Kristoren misterioa .............................................................................................................................. 139
PERTSONA ........................................................................................................................................................ 143
Indibiduoa, pertsona ........................................................................................................................... 144
Pertsona saldoan urtuta ...................................................................................................................... 145
Marxismoa eta pertsonalismoa ........................................................................................................ 149
Pertsonaren eskubideak ...................................................................................................................... 152
Pertsonaren eginbideak ...................................................................................................................... 157
Fedea pertsonan .................................................................................................................................... 159
Barne isileko lagun hori ...................................................................................................................... 161
EKINTZA ............................................................................................................................................... 165
ELIZA ................................................................................................................................................................. 169
Aldagarria eta aldagaitza Elizan ....................................................................................................... 169
Pio XII.a Aita Santua ........................................................................................................................... 174
Ekumenismoa ........................................................................................................................................ 175
Laikoen misioa Elizan ......................................................................................................................... 176
Politika eta Eliza .................................................................................................................................... 180
Eliza espainola ....................................................................................................................................... 183
ESTATUA ........................................................................................................................................................... 186
Ongi komun orokorra ......................................................................................................................... 187
Estatu irenskorra ................................................................................................................................... 189
Estatu konfesionala .............................................................................................................................. 191
Estatua eta nazioa ................................................................................................................................. 193
Federalismoa .......................................................................................................................................... 195
Alderdi sukurtsalistak ......................................................................................................................... 198
Erregionalismoa .................................................................................................................................... 200
Nazioz gaindiko erakundeak ............................................................................................................ 205
EUSKADI ........................................................................................................................................................... 210
Euskal arazoa .......................................................................................................................................... 211
Nazionalismoaren jatorriaz ............................................................................................................... 213
Nazionalitateen printzipioaz ............................................................................................................. 215
Nazio-arazo, klase-arazo .................................................................................................................... 217
Nazioaren kontzeptu pertsonalista ................................................................................................. 220
Aberriaren misterioa ........................................................................................................................... 222
EUSKARA .......................................................................................................................................................... 229
Euskara eta euskotasuna ..................................................................................................................... 229
Hizkuntza subjektu bat da: nortasun bat ...................................................................................... 231
Euskal Herria eta euskara ................................................................................................................... 233
Unibertsalaz eta partikularraz .......................................................................................................... 233
Euskalgintza, herrigintza (etorkinen arazoa) .............................................................................. 236
Euskara, kultura-hizkuntza modernoa .......................................................................................... 238
Euskara irakaskuntzan ........................................................................................................................ 241
Euskara prentsan: egunkariaren premia ....................................................................................... 243
HEZKUNTZA ...................................................................................................................................................... 245
Eskola publiko autonomoa ................................................................................................................ 245
Eskola laizista? ....................................................................................................................................... 247
Hezkuntza unibertsitarioaz ............................................................................................................... 249
Langile ikasleak, ikasle langileak ...................................................................................................... 253
Hezkuntza unibertsalista bakerakoa .............................................................................................. 254
DEMOKRAZIA ................................................................................................................................................... 256
«Herriari, herriaren onez, herriak» ................................................................................................. 257
Alderdiak, alderdikrazia ..................................................................................................................... 260
Politika berdin morala ........................................................................................................................ 263
Demokrazia kristaua? .......................................................................................................................... 266
Demokrazia kriminala ........................................................................................................................ 269
Demokrazia orwellianoa .................................................................................................................... 273
Kritika ....................................................................................................................................................... 274
Elefantea eta arkakusoa ...................................................................................................................... 276
TOLERANTZIA .................................................................................................................................................. 278
Intolerantzia katolikoa ........................................................................................................................ 282
Intolerantzia espainola ........................................................................................................................ 284
Estatu katolikoaren arazoa ................................................................................................................ 287
Egia norberak bilatzeko eskubidea ................................................................................................. 290
BAKEA (I) .......................................................................................................................................................... 293
Ezbaian Gandhiren inguruan ........................................................................................................... 296
Ekologismoa ........................................................................................................................................... 303
Bake-hezkuntza ..................................................................................................................................... 305
Kristaua eta bakea ................................................................................................................................. 307
Pax Christi ............................................................................................................................................... 311
BAKEA (II) ........................................................................................................................................................ 316
Bortxa eta gerra tipoak ........................................................................................................................ 316
Gerraz ....................................................................................................................................................... 319
Gerra iraultzaileaz ................................................................................................................................ 321
ETA ........................................................................................................................................................... 324
Gerra nuklearraz ................................................................................................................................... 325
Indar morala ........................................................................................................................................... 327
Nazio Batuen Erakundea ................................................................................................................... 329
IDAZLEA BERE FILOSOFIAREKIN ................................................................................................. 333
ETA EMAIGUZU GURE EGUNEROKO FILOSOFIA ....................................................................................... 337
FILOSOFIA KRITIKO BAT ............................................................................................................................... 340
FILOSOFIA TXIKI BAT .................................................................................................................................... 343
FILOSOFIA OBJEKTIBOA ............................................................................................................................... 345
DENBORAREN GOGOETAN ............................................................................................................................ 347
NOLA LORTU MEZULARI PERTSONALA IZATEA? ...................................................................................... 350
OHARRAK ............................................................................................................................................ 352
ARGITARATZAILEAREN AURKEZPENA: JAKIN
Karlos Santamariaren obra eta pentsamendua bildu, sistematizatu eta azter-
tu zuen Jakin Taldeak 1991tik 1994ra bitartean. Karlos Santamariari Gipuzkoa-
ko Foru Aldundiak urrezko domina eman eta Gipuzkoako seme kutun izenda-
tzearen kariaz, Imanol Murua Ahaldun Nagusiak eman zion Jakini haren obra
bildu eta aztertzeko enkargua. Horren emaitza Koldo Mitxelena Kulturuneak
kudeatzen duen www.karlossantamaria.com webgunean aurki daiteke.
Orain, Euskal Herriko Unibertsitateak euskal unibertsitatearen aitzindari
izan zenaren lana biziberritu nahi du. Duela 21 urte, 1992an, Honoris Causa
izendatu zuen Karlos Santamaria; gero, 2011n, Gipuzkoako Campuseko iker-
gune enblematiko bati Carlos Santamariaren izena jarri zion. Eta orain bere
obra birbaloratu eta ezagutzera eman nahi du, modu txalogarrian.
Eta hori egiteko Jakin Taldera jo du UPV/EHUk.
90eko hamarkadan egin genuenaren bertsio berria prestatu dugu, nola edi-
zio digitalerako hala edizio analogikorako. Material osoari orraztapena eman
diogu (azterlanetako euskararen gaurkotzea UPV/EHUko Euskara Zerbitzuko
zenbait kidek burutu dute), aurkibide tematikoa eta izen aurkibidea landu ditu-
gu, eta batez ere materiala osatu eta gehitu dugu: 53 artikulu gehiago, 22 elka-
rrizketa berri eta material grafiko ugari ditu oraingo argitalpen berrituak.
Bi edizio mota antolatu ditugu: edizio digitala eta edizio analogikoa.
Digitalean Karlos Santamariaren obra oso-osorik dago, erdaraz zein euska-
raz idatzi zuen guztia, egunkaritan zein aldizkaritan edo liburutan eman zuena.
Guztira 1.000 idazlan: zehazki, 966 lan periodistiko eta saio, 30 elkarrizketa eta
4 liburu. Berak idatzi zuenaz gainera, hainbat adituk Karlos Santamariaren obra
eta pentsamenduari buruz idatzitakoak ere biltzen dira.
Paper edizioan, aldiz, euskaraz argitaratu zuena biltzen da lehen libu-
rukian, eta beste bietan berari buruzko azterketak. Edizio analogiko hori
7
beste bi materialekin osatzen da, Karlosen biografiarekin eta berari egindako
elkarrizketekin.
Karlos Santamariak idatzi zituen mila idazlan horietatik gehien-gehienak,
arestian aipatu dugun bezala, laburrak dira, egunkarietako lankidetzak, 800 in-
guru. Gainerakoak saioak, komunikazioak eta elkarlanean egindakoak dira. La-
nik ugariena egunkarietan eman bazuen ere, Karlos Santamaria ez zen kazeta-
ria, pentsalaria baizik. Nahiz eta ez zuen pentsamendu sistema bat osatu, bere
pentsaera sistematikoa da, koherentea, ardatz nagusi batzuen jiran landua. Dosi
txikitan emana eta mila modutara barreiatua dagoen pentsaera hori sistema-
tizatu eta aztertzea ezinbestekoa iruditu zitzaigun. Egin diren azterketek hori
bilatzen dute, lehen mailako hurbilketa gisa, geroko lan sakonagoen atari edo
aurrelan izatea.
Bitan banatu dugu azterketari dagokion atala.
Joxe Azurmendik Karlos Santamariaren pentsamendua bere osoan araka-
tu du, bi atal nagusitan partiturik. «Ideia» izeneko lehen zatian, Santamariaren
autokontzientzia intelektuala aztertzen du, alegia, berak non kokatzen duen be-
re burua, bere pentsamendua, garaiko autore eta joera ezberdinen artean, hots,
pertsonalismoan.
Bigarren zatiak «ekintza» du izena. Baina ez dira Santamariaren ekintzak
edo jarduera sozio-politiko-kulturalak zerrendatzen, baizik eta ekintza horiei
buruz eta horietan garatu dituen gogoetak. Azurmendik aurkezten duen Santa-
maria ez da pentsalari platonikoa, justu kontrakoa baizik: gogoetalari bidelagu-
na, pedagogoa eta adiskidea, bere herriaren peregrinazioan herriarekin doana.
Ikuspegi orohartzaile eta oso hau osatze edo aberaste aldera, egoki ikusi da
Santamariaren pentsamenduan eta obran agertzen diren gai zentral batzuk arta
monografikoz tratatzea. Ondoko bost gaiok adituek jorratu dituzte: Xabier Ei-
zagirre eta Andoni Ibarrak landu dute «Zientzia, Teknika eta Gizartea, Santa-
maria matematikariaren pentsamoldean»; Paulo Agirrebaltzategik arakatu du
Santamariak bakeaz eta gerraz idatzi duena: «Bakea eta gerra. Etikaren eta tek-
nikaren artean»; Xabier Apaolazak, bere aldetik, estatuaz, nazioaz eta politikaz
Santamariak idatzi duena aztertu du: «Karlos Santamariaren pentsamendu po-
litiko-soziala». Joan Mari Torrealdaik Santamariak euskarari, kulturari eta eus-
kal kulturari buruz landu zuena azaldu du: «Karlos Santamaria eta (euskal) kul-
tura». Santamariak gidaturiko Donostiako Solasaldien dokumentazioan mur-
gildu da Joseba Intxausti, eta, «Nazioartetik Donostiara» izenburuz, ekimen
arrakastatsu haiek aztertu ditu.
8
Gure irudiko, modu honetan, Joxe Azurmendiren ikuspegi orokorra eta
osoa beste bost monografia horien bidez aberasten da, eta, aldi berean, ondoko
belaunaldiei bide berean sakontzeko abiapuntua eskaintzen zaie.
Nori berea emateko orduan, gure esker ona jende askori agertu beharko ge-
nioke. Guztiak ezin dira aipatu, baina aipatu gabe ezin dira utzi Euskal Herriko
Unibertsitatea, eta ibaian gora joanez, Gipuzkoako Foru Aldundia, eta Santa-
mariaren familia edo Karlos bera.
Jakinkideontzat ohorea eta Karlosekiko zorra kitatzeko modu bat ere ba-
da lan hau. Izan ere, gauza asko izan da Karlos guretzat: pentsalaria, irakas-
lea, zientzialaria, euskaltzalea, abertzalea, politikaria, eta oroz gainetik: lagun
eta maisu, kide eta lider.
Joan Mari Torrealdai
JAKINen kudeatzailea
9