Table Of ContentT A D E U S Z Ś L I P K O
S J
K A R A
Ś M I E R C I
Z A C Z Y P R Z E C I W
K R A K Ó W
Copyright by Wydawnictwo PETRUS 2010
Redakcja i skład:
Wydawnictwo PETRUS
Projekt okładki:
Artur Falkowski
Mecenas Wydawnictwa:
Kancelarie adwokackie
Andrzej Stelmach
Leszek Wojtasik
Książka rekomendowana przez Okręgową Radę Adwokacką w Krakowie
www.adwokatura.krakow.pl
ISBN 978-83-61533-10-8
W Y D A W N I C T W U P E T R U S
30-384 Kraków, ul. Raciborska 13/31
tel. 601 974 991
e-mail: [email protected]
Zapraszamy do księgarni internetowej:
www.WydawnictwoPetrus.pl
SŁOWO WSTĘPNE
Kara śmierci stanowi zagadnienie tchnące zbyt głębokim dramaty-
zmem, aby nie weszła w krąg moralnego nauczania Kościoła od samych
początków jego istnienia. W chwili obecnej sprawa ta nabrała jednak
szczególnego znaczenia. Powodem zaś są nie tyle abolicjonistyczne ten-
dencje, z biegiem czasu coraz wyraźniej przybierające na sile w krajach
europejsko-amerykariskiej cywilizacji, ile raczej fakt, że ta wzbierająca
fala ogarnęła po II Soborze Watykańskim także część teologów oraz
niektóre ośrodki intelektualistów katolickich. Natomiast przysłowio-
wej oliwy do ognia - głównie w prasie i w środkach masowego przeka-
zu — dolały tyczące tej sprawy ostatnie wypowiedzi Jana Pawła II.
Jak to często bywa, z rosnącą ilością naukowych i publicystycznych
wystąpień nie idzie w parze proces klarownego formowania się proble-
mu i jego pogłębionego rozumienia. Wręcz przeciwnie, w niejednym
przypadku dochodzi do znacznego uproszczenia sprawy, a nawet po-
mieszania pojęć. Zazwyczaj ma to miejsce tam, gdzie merytoryczna
strona zagadnienia ulega zaciemnieniu na skutek nacisków subiektyw-
nych uprzedzeń wypowiadających się autorów, a także pozanaukowych
ideologicznych nacieków.
Klarownym tego przykładem jest niewielkich rozmiarów notatka
zamieszczona w „Tygodniku Powszechnym" z dn. 24 stycznia 1999 r.
pt. Kościół przeciw karze śmierci1. Wyrazicielem stanowiska „Kościoła",
a więc instytucji o ogólnoludzkim zasięgu jest w tej rubryce głos jedne-
go biskupa amerykańskiego oraz dwu biskupów filipińskich. Pierwszy
w liście pasterskim chwali wiernych stanu Michigan za zniesienie kary
śmierci i przestrzega przed jej ponownym wprowadzeniem, natomiast
biskupi filipińscy wyrażają aprobatę dla decyzji Sądu Najwyższego
zawieszającego wykonanie kary śmierci na wielokrotnym gwałcicielu
- 4 -
nieletniej dziewczynki. To jest cała dokumentacja zawartego w tytu-
le stwierdzenia „Kościół przeciw karze śmierci". W podobnym stylu
utrzymane są dziennikarskie i telewizyjne komentarze, w jakie zaopa-
truje się apele Jana Pawła II o zniesienie kary śmierci w orędziu wy-
stosowanym do całego świata w grudniu 1998 r. z okazji świąt Bożego
Narodzenia oraz na początku następnego roku w przemówieniu wy-
głoszonym podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych.
Zwolennicy utrzymania kary śmierci, a więc tzw. retencjoniści,
nie zawsze zdobywają się na adekwatne interpretacje tego problemu.
Rozpatrują stanowisko Jana Pawła II w dwu kategoriach: definicji ex
cathedra, a więc nieomylnych orzeczeń ustalających treść określonych
prawd wiary bądź zasad moralności, oraz - zwyczajnego nauczania Koś-
cioła, które z racji jego „zwyczajnego" charakteru kwalifikuje się jako
nauczanie omylne i otwierające pole dla swobodnej dyskusji2. Te i tym
podobne opinie prowokują do rozpatrzenia problemu kary śmierci na
szerszym tle nauczania Kościoła, aby za pomocą uzyskanych tą drogą
danych naświetlić w miarę możności wszechstronnie rzeczoną naukę
Kościoła i uzyskać kryteria do rozwiania narosłych w tej materii niepo-
rozumień. Takie ustawienie tematu w niniejszej pracy zakłada wszakże
odpowiednie przesłanki teologiczne, przede wszystkim zaś uściślenie
pojęcia „zwyczajnego nauczania Kościoła".
ROZDZIAŁ PIERWSZY
PRZESŁANKI TEOLOGICZNE
Za wstęp niech nam posłuży zgoła oczywisty truizm: żaden biskup
ani nawet krajowy episkopat nie jest władny mocą własnych auto-
nomicznych kompetencji określać naukę Kościoła w jej uniwersalnie
ważnym i obowiązującym charakterze. Kompetentną w tym względzie
instytucją jest Nauczycielski Urząd Kościoła {Magisterium Ecclesiae).
Nauczycielski Urząd Kościoła występuje zaś w dwu różnych posta-
ciach. Najpierw jako magisterium kolegialne, a wtedy dzieje się to
bądź w formie soboru powszechnego biskupów pod przewodnictwem
papieża (tzw. magisterium zjednoczone), bądź w formie ogółu bisku-
pów nauczających we własnych diecezjach w doktrynalnej zgodzie
z papieżem (magisterium rozproszone). Obok tego mamy do czynie-
nia z indywidualnym kształtem Nauczycielskiego Urzędu Kościoła.
Dzieje się to wtedy, kiedy papież, zajmując nadrzędną pozycję w hie-
rarchicznej strukturze Kościoła, głosi naukę wiary i moralności lub też
podaje ich autentyczną wykładnię.
Z ustaleniem podmiotów Magisterium Kościoła idzie w parze za-
kreślenie kompetencji, a więc przedmiotu i rangi ich nauczania. Kla-
syczną formę stanowi określenie: „w sprawach wiary i moralności".
Co do „wiary", pojęcie to objaśnia wystarczająco stwierdzenie, że cho-
dzi o całość prawd objętych objawieniem Chrystusowym lub z nim
istotnie związanych. Inaczej ma się sprawa z pojęciem „moralności".
Prawdy wiary są prawdami wiecznymi i niezmiennymi, z moralnością
natomiast sprawa ma się inaczej. Moralność obejmuje bowiem zasady
postępowania, z których część tylko, i to stosunkowo niewielka, została
we właściwym tego słowa znaczeniu objawiona, np. obowiązek uznania
Chrystusowej Ewangelii. Na ogół w skład moralności wchodzą zasady
- 6 -
poznawalne za pomocą „naturalnych", czyli wrodzonych człowiekowi,
zdolności poznawczych, ważne jednak również w objawionym przez
Chrystusa porządku nadprzyrodzonym. Na wyróżnienie zasługują
dwie przede wszystkim kategorie. Trzonem niejako tej moralności są
zasady i normy postępowania o charakterze absolutnym, tj. niezmien-
nym i powszechnie obowiązującym, a równocześnie już gatunkowo
określone, np. dekalogowe normy - nie zabijaj, nie kradnij itd., zwane
najczęściej „prawem naturalnym". Obok nich, a raczej na ich gruncie
formują się również normatywy uwarunkowane historycznie i sytua-
cyjnie, a więc zmienne i ograniczone w zasięgu swej obowiązywalności.
W związku z tym także nauczanie Magisterium Kościoła przybiera róż-
ne formy, które zostaną wyszczególnione już w bezpośrednim odniesie-
niu do problematyki kary śmierci.
Jeżeli chodzi o rangę poszczególnych wypowiedzi Nauczycielskiego
Urzędu Kościoła, niewątpliwie największą powagą cieszą się formalne
orzeczenia doktrynalne soborów powszechnych oraz uroczyste definicje
ex cathedra ogłoszone przez papieży zgodnie z obowiązującą w Kościele
procedurą. To w terminologii kościelnej tzw. nadzwyczajne nauczanie
Kościoła {Magisterium Ecclesiae extraordinarium) dzięki obiecanej Koś-
ciołowi przez Chrystusa asystencji Ducha Świętego jest bezwzględnie
nieomylne w swej doktrynalnej treści i wiernych absolutnie wiążące.
Dlatego zaprzeczenie prawd podawanych w tej formie stanowi grzech
przeciwko wierze. Jednakowoż w odniesieniu do kary śmierci tego ro-
dzaju uroczystej deklaracji nie posiadamy.
Problem przesuwa się zatem w stronę zwyczajnego nauczania Koś-
cioła {Magisterium ordinarium), ale tu zaczynają się trudności. Zarze-
wiem umysłowego niepokoju stały się wystąpienia teologów spod zna-
ku tzw. nowej teologii. Jednym z przejawów ich rewizjonistycznych
tendencji stała się kontestacja doktrynalnego waloru Magisterium
Kościoła w ogólności, szczególnie zaś zwyczajnego nauczania Kościo-
ła. Rozpatrywany problem kary śmierci zwalnia z obowiązku zapusz-
czania się głębiej w poruszony temat. Niepodobna jednak pominąć
milczeniem stanowiska, które ma istotne znaczenie dla ustalenia roli,
- 7-
jaką zwyczajne nauczanie Kościoła odgrywa w odczytaniu moralnych
aspektów kary śmierci. Idzie tu o pogląd, w myśl którego atrybut nie-
omylności przysługuje bez żadnych ograniczeń jedynie nauczaniu nad-
zwyczajnemu, odnośnie natomiast do nauczania zwyczajnego koniecz-
ne są - zdaniem tych autorów - modyfikujące je komentarze. Może
