kan AFC Ajax gebruiken om het eetgedrag van de jeugdspelers te verbeteren door beïnvloeding

60 Pages·2015·0.82 MB·Dutch

Welke methode(s) kan AFC Ajax gebruiken
om het eetgedrag van de jeugdspelers te
verbeteren door beïnvloeding van de
ouders?

Bachelor opleiding Voeding & Diëtetiek
Hogeschool van Amsterdam
2015124
Rosanna Snijder & Melissa Vissie
Welke methode(s) kan AFC Ajax gebruiken om het eetgedrag van de
jeugdspelers te verbeteren door beïnvloeding van de ouders?

Auteurs: Rosanna Snijder en Melissa Vissie
Afstudeernummer: 2015124
Opdrachtgever: AFC Ajax
Borchlandweg 16-18
1082 LR Amsterdam
Praktijkbegeleider: Peter Res
Docentbegeleider: Anne-Marijke Ambergen
Examinator: Linda Kromhout
Datum: 30-12-2014

2
Voorwoord

Deze scriptie is geschreven ter afronding van de studie Voeding en Diëtetiek aan de Hogeschool van
Amsterdam in de periode september 2014 tot en met januari 2015.
Vanuit profvoetbalclub Ajax is ons gevraagd onderzoek te doen naar de informatiebehoefte van
ouders van jeugdspelers met betrekking tot gezonde voeding. Onderzocht is de bereidwilligheid van
ouders om de voeding van hun kind aan te passen. Hiervoor zullen ze eerst hun eigen eetgewoonten
moeten aanpassen. Dit kan bereikt worden door met behulp van de Stages of Change te bekijken in
welke fase van gedragsverandering de ouders zich bevinden en daar de voorlichting op aan te
passen. Wij hebben met veel plezier aan deze scriptie gewerkt en kijken met tevredenheid terug op
de afgelopen vijf maanden.

Graag willen wij iedereen bedanken die heeft bijgedragen aan de totstandkoming van deze scriptie.
Wij willen in het bijzonder onze docentbegeleider Anne-Marijke Ambergen bedanken voor de fijne
samenwerking en praktijkbegeleider Peter Res voor het inzetten van zijn wetenschappelijke kennis
en ervaring. Tot slot bedanken wij Aldo Zuddas en Pieter Snijder voor hun kritische blik en positieve
feedback.

Wij wensen u veel leesplezier!

Melissa Vissie & Rosanna Snijder

Amsterdam, januari 2015

3
Samenvatting

Inleiding: Uit intern onderzoek van AFC Ajax is gebleken dat de voeding van veel onder- en
middenbouwspelers (6-15 jaar) nog niet optimaal is. Een manier om de voedingsinname te
beïnvloeden is het stimuleren van gedragsverandering bij de ouders. De voedselkeuze van deze
spelers wordt namelijk nog (groten)deels door de ouders bepaald. Ajax heeft momenteel geen
concreet beeld hoe zij de ouders passende informatie kunnen bieden, dat leidt tot
gedragsverandering. Het is belangrijk te weten in welk gedragsstadium ouders zich bevinden, omdat
de manier van voorlichten per gedragsstadium kan verschillen. De onderzoeksvraag luidt dan ook:
In welk gedragsstadium van de Stages of Change met betrekking tot gezonde voeding en
sportprestaties bevinden de ouders van spelers in de onder- en middenbouw (6-15 jaar) van AFC Ajax
zich en welke methode(s) kan AFC Ajax gebruiken om de ouders in een volgend gedragsstadium te
krijgen?

Methoden: Er is een korte literatuurstudie uitgevoerd naar onder andere de voorbeeldfunctie van
ouders, het Stages of Change Model en voorlichtingsmethodieken. Dertig respondenten zijn met
behulp van twee aselecte steekproeven in SPSS getrokken voor zowel de onder- als middenbouw.
Vervolgens zijn zij aan de hand van een grotendeels gesloten vragenlijst geïnterviewd. De
antwoorden op de gesloten vragen zijn met behulp van SPSS in percentages omgezet en de open
vragen zijn met behulp van WORD geanalyseerd. Hierna is bepaald in welke fase van het
gedragsveranderingsmodel de Stages of Change de ouders van de onder- en middenbouwspelers zich
bevinden met betrekking tot het verbeteren van hun eigen eetgedrag en het eetgedrag van hun
zoon. Tot slot zijn methodieken per fase van de Stages of Change in kaart gebracht. Met de
uitkomsten van de interviews en het literatuuronderzoek is er een adviesrapport opgesteld met
concrete tips en praktische adviezen voor Ajax.

Resultaten: De ouders van onderbouwspelers vallen grotendeels in de contemplatie- en actiefase. De
ouders van middenbouwspelers bevinden zich voornamelijk in de preparatie- en actiefase.
Vierenzestig procent van de respondenten heeft behoefte aan extra informatie omtrent gezonde
(sport)voeding. Zij worden het liefst voorgelicht door middel van sociale media, een workshop
sportvoeding, een receptenboek of een persoonlijk gesprek met een (sport)diëtist. Veel
respondenten zijn geïnteresseerd in de voedingsbehoefte van hun zoon. Enkele respondenten
hebben ook interesse in informatie omtrent voedselallergieën en verantwoord aankomen/afvallen.
De respondenten vinden het belangrijk dat Ajax meewerkt bij het verbeteren van de voeding. Zij
vinden dat Ajax meer moet toezien op wat de jongens eten bij de club.

Conclusie: Ajax kan twee methodieken gebruiken om ouders in een volgende gedragsfase te krijgen.
Dit zijn voorlichting op maat (tailoring) en de zelfregulatie methode. Bij ouders van
onderbouwspelers moet het accent liggen op het vergroten van de kennis en bewustwording en bij
ouders van de middenbouw meer op het stellen van doelen en het maken van concrete plannen.
Daarnaast moet rekening worden gehouden met persoonlijke determinanten zoals de attitude,
sociale steun en zelfeffectiviteit.

Trefwoorden: gedragsverandering, voorlichting, Stages of Change, voetbal, voeding

4
Inhoudsopgave

Voorwoord .......................................................................................................................................... 3
Samenvatting ...................................................................................................................................... 4
Begrippenlijst ...................................................................................................................................... 6
1 Inleiding ........................................................................................................................................... 7
1.1 Achtergrond ............................................................................................................................. 7
1.2 Aanleiding ................................................................................................................................ 7
1.3 Doel- en probleemstelling ....................................................................................................... 7
1.4 Indeling scriptie ....................................................................................................................... 7
2 Materialen en methoden ............................................................................................................... 8
2.1 Onderzoeksmethode ............................................................................................................... 8
2.1.2 Onderzoeksgroep .................................................................................................................... 8
2.1.3 In- en exclusiecriteria .............................................................................................................. 8
2.1.4 Vergelijkingsgroepen ............................................................................................................... 8
2.2 Gegevensverzameling ............................................................................................................. 9
2.2.1 Deskresearch ........................................................................................................................... 9
2.2.2 Fieldresearch ........................................................................................................................... 9
2.3 Statistiek ................................................................................................................................ 10
3 Resultaten literatuuronderzoek ................................................................................................... 11
3.1 Gedragsmodellen .................................................................................................................. 11
3.2 De fases van het Stages of Change Model ............................................................................ 12
3.3 Het Transtheoretisch Model en de Stages of Change in andere onderzoeken..................... 13
3.4 Determinanten van gedrag ................................................................................................... 13
3.5 Voorlichting ........................................................................................................................... 15
3.6 Sportvoeding ......................................................................................................................... 17
3.7 Cultuurverschillen.................................................................................................................. 17
4 Resultaten ..................................................................................................................................... 19
4.1 Belangrijke uitkomsten van de vragenlijst ............................................................................ 19
4.2 Indeling van gedragsfases ..................................................................................................... 25
4.3 Samenvatting van de resultaten ........................................................................................... 28
5 Discussie ........................................................................................................................................ 29
5.1 Antwoord op de probleemstelling ........................................................................................ 29
5.2 Belangrijkste resultaten......................................................................................................... 29
5.3 Sterke en zwakke punten ...................................................................................................... 30
5.4 Conclusie ............................................................................................................................... 31
5.5 Aanbevelingen voor vervolgonderzoek en Quick Wins ......................................................... 32
6 Literatuurlijst ................................................................................................................................ 33
7 Bijlagen .......................................................................................................................................... 37
Bijlage I: De vragenlijst ................................................................................................................. 37
Bijlage II: Antwoorden gesloten vragen en indelingslijst gedragsfases ........................................ 46
Bijlage III: Antwoorden open vragen ............................................................................................. 48
Bijlage IV: Beredenering van gedragsfase ...................................................................................... 56

5
Begrippenlijst

Ambivalentie Het ervaren van twee tegenovergestelde gedachten of gevoelens,
waardoor geen keuze gemaakt kan worden
Aselecte steekproef Als alle elementen uit de populatie dezelfde kans hebben om in de
steekproef te worden opgenomen
Determinant Factor die een ontwikkeling of een toestand (mede) bepaalt
Intrinsieke motivatie Een vorm van motivatie die vanuit de persoon zelf komt
Modeling Gedragstherapeutische vaardigheid waarbij het gewenste gedrag
vele malen wordt voorgedaan, zodat de persoon die moet
veranderen dit uiteindelijk gaat herhalen
Sociale steun Sociale steun ontvang je binnen sociale relaties met andere mensen
in de omgeving. Voorbeelden van deze interacties zijn een
compliment, advies of het krijgen van gezelschap
Tailoring Een methodiek om voorlichting-op-maat te realiseren, door middel
van voorlichtingsprogramma’s af te stemmen op ideeën, wensen en
behoeften van verschillende individuen in een groep
Zelf-effectiviteit Het vertrouwen van een persoon in de eigen bekwaamheid om met
succes invloed uit te oefenen op zijn of haar omgeving
Zelfregulatie Het proces waarin een individu controle krijgt over zichtzelf, het
gedrag en de omgeving door middel van observatie en stellen van
haalbare doelen

6
1 Inleiding
In dit hoofdstuk wordt achtereenvolgens de achtergrond en aanleiding van dit onderzoek toegelicht,
de doelstelling en de probleemstelling geformuleerd en wordt kort de opbouw van de scriptie
weergegeven.

1.1 Achtergrond
De afgelopen tien jaar is er veel onderzoek gedaan naar de invloed van omgevingsfactoren op het
eetgedrag van kinderen. Vereecken, Keukelier en Maes (1) zien een verband tussen de kennis en
attitude van moeders en de voedingsinname van hun kinderen. Het eetgedrag van ouders is van
invloed op de voedselvoorkeur en voedingsgewoonten van kinderen (2). Om het eetgedrag van
kinderen te veranderen zal het eetgedrag van ouders beïnvloed moeten worden.

De voedingssituatie van veel jonge sporters is voor verbetering vatbaar. Mannelijke voetballers
krijgen over het algemeen te weinig koolhydraten binnen en teveel verzadigde vetten (3,4).
Onderzoek naar het effect van voedingsvoorlichting gericht op ouders en jeugdspelers van
voetbalverenigingen wijst uit dat voedingsadviezen aan het begin van de competitie leiden tot een
verbeterde voedingsinname van spelers (5).

Er is voor gekozen om het geven van voedingsadviezen te baseren op de fases van het Stages of
Change Model. Dit kan ervoor zorgen dat de toekomstige adviezen sneller worden aangenomen.
Het Stages of Change Model is een beschrijvend model, dat als leidraad kan dienen in het proces van
gedragsverandering. Het is belangrijk te weten in welk gedragsstadium ouders zitten, omdat de
manier van voorlichten per gedragsstadium verschilt (6). In hoofdstuk 3.2 wordt hier dieper op in
gegaan. Naast de Stages of Change is het vertrouwen in de eigen bekwaamheid (zelfeffectiviteit)
belangrijk (7).

1.2 Aanleiding
De Nederlandse profvoetbalclub AFC Ajax is één van de drie traditionele topclubs van Nederland.
Voeding speelt in de visie van de club een belangrijke rol bij het behalen van optimale
sportprestaties. Vorig jaar is de voeding van jeugdspelers geanalyseerd aan de hand van
eetdagboekjes. Hieruit bleek dat de voeding van veel spelers geoptimaliseerd kan worden (8).
Daarnaast heeft voedingskundige Peter Res geconstateerd dat ouders behoefte hebben aan
voedingsvoorlichting. Hier wil hij namens Ajax graag gehoor aan geven.

1.3 Doel- en probleemstelling
Het doel is om te onderzoeken hoe gedragsverandering bereikt kan worden bij de ouders van de
onder- en middenbouwspelers van Ajax, zodat het voedingsgedrag van de spelers geoptimaliseerd
kan worden, als één van de voorwaarden voor de spelers om beter te gaan presteren.

Probleemstelling: In welk gedragsstadium van de Stages of Change met betrekking tot gezonde
voeding bevinden de ouders van spelers in de onder- en middenbouw (6-15 jaar) van AFC Ajax zich en
welke methode(s) kan AFC Ajax gebruiken om de ouders in een volgend gedragsstadium te krijgen?

1.4 Indeling scriptie
Na deze inleiding worden in hoofdstuk 2 de materialen en methoden benoemd die zijn gebruikt voor
dit onderzoek. In hoofdstuk 3 wordt er ingegaan op meerdere gedragsveranderingsmodellen
waaronder de Stages of Change. Vervolgens worden de determinanten van gedrag en verschillende
voorlichtingsmethoden uitgelicht. Factoren als religie en cultuur zullen in dit hoofdstuk ook aan bod
komen. In hoofdstuk 4 komen de belangrijkste resultaten en uitkomsten van het onderzoek voorbij.
In hoofdstuk 5 worden de sterke en zwakke punten van het onderzoek benoemd. Tot slot wordt er
een conclusie getrokken en een advies gegeven voor eventueel vervolgonderzoek.
7
2 Materialen en methoden

2.1 Onderzoeksmethode
Dit onderzoek betreft een casestudy (9). Het onderzoek richtte zich op de sociale processen die zich
afspelen tussen Ajax, ouders en de jeugdspelers. Om antwoord te kunnen geven op de
probleemstelling zijn de volgende methoden gebruikt:
 Literatuuronderzoek;
 Interviews met ouders/verzorgers van jeugdspelers.

2.1.2 Onderzoeksgroep
In de onderbouw spelen 112 jongens (leeftijd 6-11 jaar) en in de middenbouw 57 (leeftijd 12-15 jaar).
Het totaal aantal ouders dat meedeed aan dit onderzoek was 30 (n=30). Dit betrof 15 ouders van
onderbouwspelers en 15 ouders van middenbouwspelers. Deze groep is geselecteerd door middel
van twee aselecte steekproeven in SPSS versie 22.0. De geselecteerde ouders/verzorgers zijn per e-
mail op de hoogte gesteld en telefonisch benaderd voor het maken van een afspraak op locatie.

2.1.3 In- en exclusiecriteria
Inclusiecriteria
Literatuur was geschikt als het voldeed aan de volgende voorwaarden:
 De onderzoeksgroep van de artikelen bestaat uit ouders, kinderen en/of adolescenten.
Een ouder was geschikt als hij/zij voldeed aan de volgende voorwaarden:
 Er minimaal één zoon voetbalt in één van de jeugdelftallen van AFC Ajax (F1 t/m B2);
 De ouder per dag minimaal twee maaltijden van het kind verzorgt.

Exclusiecriteria
 Literatuur heeft niet de juiste onderzoeksgroep (zie inclusiecriteria);
 Ouders werden uitgesloten van deelname aan dit onderzoek als zij niet voldeden aan deze
inclusiecriteria.

2.1.4 Vergelijkingsgroepen
In dit onderzoek zijn vier groepen met elkaar vergeleken:
 Ouders van onderbouwspelers en ouders van middenbouwspelers: respondenten van wie de
zoon in de D2, E1, E2/E3, F1 of F2 speelt, behoren tot de groep onderbouw. Respondenten van
wie de zoon in de D1, B2, C1 of C2 speelt, behoren tot de groep middenbouw.
 Laag opgeleid en hoogopgeleid (HBO of hoger): respondenten die een lagere opleiding dan HBO
hebben afgerond, behoren tot de groep laagopgeleid. Respondenten die HBO of hoger hebben
afgerond behoren tot de groep hoogopgeleid.
 Allochtone ouders en autochtone ouders: respondenten met een zoon van wie beide ouders
geboren zijn in Nederland, behoren tot de groep autochtoon. Respondenten met een zoon die
minimaal 1 ouder heeft die niet in Nederland is geboren, behoren tot de groep allochtoon1.
 Gezinssamenstelling: respondenten die een (nieuwe) partner hebben en gehuwd zijn of
samenwonen behoren tot de groep gehuwd/samenwonend met kinderen. Respondenten die
alleen met hun kinderen wonen behoren tot de groep alleenstaand met kinderen.

1 Bij deze groepsindeling is gekeken naar de etniciteit van de jeugdspelers. Als de jeugdspeler allochtoon is (met minimaal 1 ouder die niet
in Nederland is geboren), valt de respondent ook onder allochtoon. Het kan voorkomen dat de geïnterviewde respondent, zelf wel in
Nederland is geboren. Andersom geldt ook: Een geïnterviewde respondent die zelf in Nederland is geboren, maar waarvan de andere
ouder van zijn/haar zoon niet in Nederland is geboren, valt ook onder allochtoon.

8
2.2 Gegevensverzameling

2.2.1 Deskresearch
Door middel van literatuuronderzoek is informatie verzameld over de Stages of Change,
voorlichtingsmethoden en de ouderlijke invloed op het eetgedrag van kinderen. Voor het vinden van
literatuur is gebruik gemaakt van artikelen in de online databases PubMed, ScienceDirect en
Springerlink. De volgende Engelse zoektermen zijn gebruikt:
o Transtheoretical Model o Upbringing
o Motivational Interviewing o Sports nutrition
o Food habits o Youth
o (Parental) education o Parents
o Behavioral change o Mother’s nutritional knowledge

Behalve het gebruik van databases is ook gekeken naar relevante artikelen die stonden vermeld in de
literatuurlijst van gevonden artikelen. Ook is gebruik gemaakt van de websites van TNO en het
Nationaal Kompas Volksgezondheid en de boeken: Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering:
een planmatige aanpak van J. Brug en Projecten voor gezondheidspromotie: Een handleiding voor
kwaliteitsvol werken van G. Scheerder.
De kwaliteit van een artikel is beoordeeld aan de hand van de onderzoeksgroep en de studieopzet.
Om de kwaliteit van de onderzoekspublicaties te beoordelen is er gekeken naar de bewijskracht, ook
wel ‘Level of Evidence’ genoemd (10). De bewijskracht van onderzoekspublicaties was afhankelijk van
de gekozen studieopzet. In tabel 1 staan vijf soorten onderzoeken. In dit onderzoek is vooral gebruik
gemaakt van literatuur met een bewijskracht van A1, A2 of B.
De literatuurstudie diende als basis voor de interviewvragen en voor het opstellen van het
adviesrapport.

Tabel 1 Verschillende niveaus van bewijs (10)
A1 systematische reviews (meta-analyse)
A2 gerandomiseerd vergelijkend onderzoek (dubbelblind)
B gerandomiseerd vergelijkend onderzoek van matige kwaliteit of onvoldoende
omvang (niet-gerandomiseerd, patiënt-controle-onderzoek)
C niet vergelijkend onderzoek
D mening van deskundigen
2.2.2 Fieldresearch
Er is gekozen voor een gedeeltelijk gestructureerd interview. De informatie uit de deskresearch is
gebruikt bij het opstellen van de vragenlijst. Zodoende werd duidelijk welke vragen gesteld moesten
worden. Buiten de vragenlijst om was er voldoende ruimte voor de respondent om vrijuit te spreken.
Er zijn 22 vragenlijsten face-to-face in de kantine van sportcomplex de Toekomst afgenomen. Acht
interviews zijn telefonisch afgenomen. De vragenlijst bevat 44 vragen en is terug te vinden in bijlage
I. In de vragenlijst zijn meerdere variabelen gemeten waaronder het geslacht, gezinssituatie,
opleidingsniveau, leeftijd en achtergrond.

Non respons
27 ouders wilden meewerken aan het onderzoek. Eén ouder van de onderbouw wilde niet
meewerken en twee ouders van de middenbouw konden niet worden bereikt. Door middel van twee
nieuwe aselecte steekproeven in SPSS zijn drie nieuwe respondenten geselecteerd.
9
2.3 Statistiek
De resultaten van de gesloten vragen (zie bijlage II) zijn weergegeven in percentages en berekend in
IBM SPSS Statistics 22.0 met de procedure crosstabs. De SPSS output van de vergelijkingsgroepen (zie
2.1.4) zijn vervolgens met elkaar vergeleken.

10