kamu kuruluşlarında ve işletmelerde insan kaynakları yönetimi ve iletişim ilişkisi

201 Pages·2007·2 MB·Turkish

T.C.
EGE ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
Halkla İlişkiler ve Tanıtım Anabilim Dalı

KAMU KURULUŞLARINDA VE İŞLETMELERDE
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ
VE İLETİŞİM İLİŞKİSİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan
K. SELCEN KERİMOĞLU İNCE

Danışman
DOÇ. DR. MİNE SARAN

İZMİR-2006
Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne sunduğum “KAMU
KURULUŞLARINDA VE İŞLETMELERDE İNSAN KAYNAKLARI
YÖNETİMİ VE İLETİŞİM İLİŞKİSİ” adlı Yüksek Lisans Tezinin tarafımdan,
bilimsel ahlak ve normlara uygun bir şekilde hazırlandığını, tezimde yararlandığım
kaynakları bibliyografyada ve dipnotlarda gösterdiğimi onurumla doğrularım.

K. SELCEN (KERİMOĞLU) İNCE
TUTANAK

Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitiüsü Yönetim Kurulu’nun... ./... ./... ... .
tarih ve... ... ... ... sayılı kararınca oluşturulan jüri; Halkla İlişkiler ve Tanıtım Anabilim
Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi K. Selcen KERİMOĞLU İNCE’in “KAMU
KURULUŞLARINDA VE İŞLETMELERDE İNSAN KAYNAKLARI
YÖNETİMİ VE İLETİŞİM İLİŞKİSİ” başlıklı tezini incelemiş ve adayı... ./... ./... ... .
günü saat... ... ... ..’ da tez savunmasına almıştır.
Sınav sonunda adayın tez savunmasını ve jüri üyeleri tarafından tezi ile ilgili
kendisine yöneltilen sorulara verdiği cevaplar değerlendirilerek tezin başarılı olduğuna
oybirliğiyle/ oy çokluğuyla karar vermiştir.

BAŞKAN

ÜYE ÜYE
(cid:0) (cid:0) (cid:0) (cid:0)
Başarılı Başarısız Başarılı Başarısız

ÜYE ÜYE
(cid:0) (cid:0) (cid:0) (cid:0)
Başarılı Başarısız Başarılı Başarısız
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ................................................................................................................................1

BÖLÜM I: KAVRAMSAL ÇERÇEVE.......................................................................7
I. KÜRESEL EKONOMİ KAVRAMI VE YAŞANAN DÖNÜŞÜMLER..................7
A. KÜRESEL EKONOMİNİN ÖZELLİKLERİ......................................................8
B- BİLGİ TOPLUMU.............................................................................................15
C- KÜRESELLEŞME VE YAŞANAN DÖNÜŞÜM SÜRECİ.............................16
II-KÜRESELLEŞME SÜRECİNDE ÖZEL VE KAMU SEKTÖR AYRIMININ
DEĞİŞEN NİTELİĞİ..................................................................................................17
A-KAMU SEKTÖRÜ VE ÖZEL SEKTÖR AYRIMI...........................................17
III-EKONOMİK SİSTEMİN AKTÖRÜ OLARAK ÖZEL SEKTÖR VE İŞLETME
OLGUSU.....................................................................................................................20
A. İŞLETMENİN EKONOMİ İÇİNDEKİ YERİ...................................................23
B. İŞLETMENİN İŞLEVLERİ...............................................................................24
IV-EKONOMİK SİSTEMİN DİĞER AKTÖRÜ OLARAK KAMU SEKTÖRÜ.....25
A. GELENEKSEL KAMU YÖNETİMİ ANLAYIŞI............................................27
B. YENİ KAMU YÖNETİMİ ANLAYIŞI.............................................................29

BÖLÜM 2: İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN TEMEL NİTELİKLERİ..36
I-İNSAN KAYNAKLARI OLGUSUNUN GELİŞİMİ..............................................36
II-YENİ EKONOMİDE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN
ORGANİZASYON İÇİNDEKİ YERİ........................................................................40
III. TÜRKİYE’DE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ.........................................50
IV. ÖZEL SEKTÖRDE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ.................................56
A-İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE STRATEJİLER.............................61
B-İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE TEMEL İLKE VE YÖNTEMLER67
V-KAMU SEKTÖRÜNDE İNSAN KAYNAKLARININ GELİŞİMİ......................68
VI-KAMU YÖNETİMİNDE REFORM İHTİYACI VE İNSAN KAYNAKLARI
YÖNETİMİ.................................................................................................................71
A-KAMU SEKTÖRÜ İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE YENİLİKLER
.................................................................................................................................73
B-KAMU’DA PERSONEL GÜÇLENDİRME......................................................75
VII-TÜRK KAMU SEKTÖRÜNDE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ............76
A-TÜRK KAMU SEKTÖRÜNDE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN
NİTELİKLERİ........................................................................................................79
B-KAMU KURULUŞLARINDA İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ SİTEMİ
.................................................................................................................................83

III
BÖLÜM 3: İLETİŞİM OLGUSUNUN KAMU VE ÖZE SEKTÖRDEKİ İNSAN
KAYNAKLARINA ETKİSİ........................................................................................98
I-İLETİŞİM OLGUSUNUN TANIMI VE NİTELİKLERİ........................................98
A-İLETİŞİM, İLETİŞİM SÜRECİ VE İŞLEYİŞİ.................................................98
B-İLETİŞİM SÜRECİNİN UNSURLARI...........................................................100
II-KÜRESEL SİSTEM İÇİNDE İLETİŞİM (KÜRESELLEŞMENİN EKONOMİK,
SİYASAL, KÜLTÜREL TEMELLERİ BAĞLAMINDA)......................................103
III-İLETİŞİM KAVRAMININ ORGANİZASYONLAR İÇİN ÖNEMİ.................106
IV-ÖRGÜTSEL İLETİŞİM VE ÖRGÜTLERDE İLETİŞİM BİÇİMLERİ.............108
A-BİÇİMSEL İLETİŞİM......................................................................................109
B-BİÇİMSEL OLMAYAN İLETİŞİM................................................................111
C-ÖRGÜT DIŞI İLETİŞİM..................................................................................111
D-GRUPLAR ARASINDA İLETİŞİM................................................................111
E-BİLGİSAYAR YÖNELİMLİ İLETİŞİM.........................................................113
V- ÖRGÜTSEL İLETİŞİM ARAÇLARI.................................................................115
A-YAZILI İLETİŞİM ARAÇLARI......................................................................115
B-SÖZLÜ İLETİŞİM ARAÇLARI......................................................................115
C-GÖRSEL İLETİŞİM ARAÇLARI....................................................................116
VI-İLETİŞİM VE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ İLİŞKİSİNİN
NİTELİKLERİ..........................................................................................................116
VI-KAMU VE ÖZEL SEKTÖR ALANINDA YAŞANAN DÖNÜŞÜM
SÜRECİNDE İNSAN KAYNAKLARI VE İLETİŞİM FAALİYETLERİNİN
KATKISI...................................................................................................................120
A-ÇALIŞANLARIN MOTİVASYONUNUN ARTTIRILMASI........................122
B-ÇALIŞANLARIN NİTELİĞİNİN ARTTIRILMASI.......................................126
C-ÇALIŞANLARIN EĞİTİLMESİ VE GELİŞTİRİLMESİ...............................127
D-ÇALIŞANLARIN KATILIMLARININ SAĞLANMASI...............................129
E-VERİMLİLİĞİN ARTTIRILMASI..................................................................129
F-MÜŞTERİ MUTLULUĞUNUN SAĞLANMASI...........................................133
G-ÖRGÜT KÜLTÜRÜNÜN AKTARILMASI VE ÖRGÜTSEL SADAKATIN
SAĞLANMASI....................................................................................................134
H-KURUMSAL YÖNETİŞİM.............................................................................135

BÖLÜM 4: ÖRNEK KURULUŞ İNCELEMELERİ ..............................................139
I-ARAŞTIRMAYA İLİŞKİN BİLGİLER................................................................139
A-ARAŞTIRMANIN KONUSU ve AMACI.......................................................142
B-ARAŞTIRMANIN KAPSAMI VE YÖNTEMİ...............................................142
C-ARAŞTIRMAYA KONU OLAN KURULUŞLAR HAKKINDA TANITICI
BİLGİLER............................................................................................................148
II-T.C. ZİRAAT BANKASI İNSAN KAYNAKLARI UYGULAMALARI...........151
III- T.C. GARANTİ BANKASI İNSANKAYNAKLARI UYGULAMALARI......157
IV. SEKTÖREL FARKLILAŞMA...........................................................................165
V. GENEL DEĞERLENDİRME ve ÖNERİLER....................................................169

IV
SONUÇ.........................................................................................................................176

KAYNAKÇA................................................................................................................181

ÖZET............................................................................................................................193

ABSTRACT..................................................................................................................194

ÖZGEÇMİŞ..................................................................................................................195

V
GİRİŞ
Küreselleşme olgusu üzerinde farklı tartışmalar yapılması yanında, söz konusu
olgunun özellikle son yirmi yılın fenomeni olduğu, şüphe götürmez bir gerçektir.
1980’li yıllardan itibaren özellikle de soğuk savaşın bitimi ile birlikte, küresel ekonomi,
küresel aktörler, küresel politikalar şeklindeki analizler oldukça sık gündeme gelmeye
başlamıştır. Deyim yerinde ise hemen her olgunun önüne “küresel” kavramı getirilir
olmuş ve mevcut tartışmalar artık küreselleşme üzerinden sürdürülmeye başlanmıştır.
Küreselleşme kavramı, üzerinde tanımsal ve yapısal bir uzlaşmaya varılamasa da
öncelikle dünyada son yıllarda yaşanan dönüşümleri açıklayan bir süreçtir. Özellikle
iletişim teknolojilerindeki devrim sayılabilecek yenilikler küreselleşmeyi besleyen
yegâne unsurdur. Çünkü teknolojinin sağladığı kolaylık olmasaydı, bugün global bir
ekonomik ya da sosyal dünyadan bahsedilemeyecekti. Teknolojik yenilikler (internet,
Telekom ve benzeri bilişim sektörü ile ilgili birçok yenilik) sayesinde uzaklıklar bir tür
engel olmaktan çıkmıştır.
Uluslararası ekonomik ilişkiler için uzaklık, maliyeti arttıran bir sebep olmaktan
çıkmış, bilgiler ve iktisadi faaliyetler saniyelik eylemler haline dönüşmüştür. Aynı
zamanda toplumsal ve siyasal olarak bireyler, gruplar ve genel anlamda toplumlar
teknolojik ilerlemeler sonucunda birbirlerinden haberdar olmaya başlamıştır. Eskiden
ulus devletin tekelinde olan ve ona güç veren ulusal sınırlar; bilgiyi edinme ve iletişim
faaliyetleri gibi olgularla eski önemini göreceli olarak kaybetmiştir.
Bu açıklamalar ışığında küreselleşme teknolojin sağladığı yararlarla birlikte,
ekonomi temelli bir sürecin siyasal ve kültürel yansımasıdır. Bu tanımdan da
anlaşılacağı üzere küreselleşmenin farklı boyutları bulunmaktadır.Söz konusu bu
boyutlar ise birbirleriyle ilişkilidir ve etki alanındaki diğer unsurları da dönüşüme
uğratarak küreselleşmeye şekil vermektedir.
Küreselleşme kavramına ilişkin tartışmalar bu çalışmanın konu ve kapsamını
fazlası ile aşacak nitelikte olup, bu aşama da hangi süreçlerden geçtiğimiz konusunun
aydınlatılması açısından yeterli bulunmaktadır. Ancak küreselleşme kavramının
konumuz ile ilgili bir boyutu bulunmaktadır ki, aydınlatılması konunun sağlam bir
zeminde tartışılabilmesi için gerekli olacaktır. Günümüzde hem çalışan hem de müşteri
1
konumundaki birey tipolojisinin analizini yapmak faydalı olacaktır. Çünkü küreselleşme
ile birlikte hem kurumlar hem de bireylerin istek ve taleplerinde oldukça büyük
farklılaşmalar yaşanmaktadır.
Geleneksel olarak, insanlar içerisinde bulundukları farklı ortamlarda (özel hayat,
iş yaşamı vb) farklı statü ve rolleriyle bağlantılı olarak, farklı davranış kalıpları
geliştirmektedir. Özellikle modern yaşamda bireylere toplum tarafından farklı roller
yüklenmekte ve bu bağlamda farklı beklentiler oluşmaktadır. Modern toplumlardaki
insanlar gündelik yaşamlarında farklı davranış kalıpları sergilemektedirler.
Bireylerin sosyal yaşamındaki farklı statü ve buna bağlı davranış kalıplarının
yanında özellikle günümüz bilgi toplumlarında profesyonel iş yaşamına bağlı olarak,
farklı iş davranışları sergilemektedirler. Bu olgu bireyin sosyal yaşamında bir şekilde
kendiliğinden oluşan toplumsal rol ve davranışlardan farklıdır. Aynı zamanda bireyler
gündelik yaşamlarında da kişilik yapıları ve statülerine göre farklılaşmaktadır.. Bu
durum elbette ki bireylerin zevk ve tercihlerini de etkilemekte ve dolayısıyla bu farklı
tutum ve davranışlar, müşteri olarak da tercihlerini değiştirmektedir..
Günümüzdeki gelişmiş toplumlarda artık sanayileşme sürecinde farklı olarak
bilgi toplumu kavramından söz edilmektedir. Bilginin kullanımı gerek üretim tarzı
gerekse profesyonel iş yaşamında ağırlıklı bir yer tutmaktadır. Modern toplumların çoğu
gerek bürokrasisinde gerekse işletmelerinde“bilgi” olgusuna çok önem vermektedir.
Bu bağlamda, bilgiyi işlemek ve belli yöntem ve tekniklerin kullanımı günümüz
toplumlarının temel referansı olmaktadır. Elbette ki günümüz modern yönetim
anlayışında da bilgiyi kullanmak önemli hale gelmiştir. İşletmelerin pazara yönelik
belirledikleri stratejilerde, bilgi ve bilimsel yaklaşım ve yöntemler önem kazanıştır.
İşletmelerin pazara, hedef kitleye ve çalışanlarına yönelik politikaları (müşteriye
yönelik pazarlama teknikleri, satış anlayışları vb) yeni ve günümüz koşullarına uygun
olarak şekillenmektedir.
İşletmelerde, müşteri ya da hedef kitleye yönelik yapılan çalışmaların yanında,
örgüt içindeki çalışanlara yönelik kurumsal çabalar da artarak önem kazanmaya
2
başlamıştır. Bilindiği üzere günümüz bilgi toplumlarındaki kurum ve kuruluşlar belli
sistematik kurallar çerçevesinde işleyişlerini sürdürmektedirler.
Örgüt içi çalışanlararası ilişkiler, çalışanların sahip oldukları görev, yetki ve
bunların kullanımı ve ayrıca çalışanların memnuniyeti önem kazanmıştır. Artık firmalar
için müşteri ya da hedef kitleye ilişkin politikalar yanında örgüt içi alana yönelikte
politikalar geliştirilmekte olup, bunların çoğu yenilikçi politikalarla, günümüz
koşullarına uygun olarak şekillenmektedir. Günümüzde toplumsal yaşamın daha da
karışık hale gelmesi, bireylerin birden fazla statü ve rolü üstlenerek yaşamlarına yön
vermeleri işletme plan ve faaliyetlerini de fazlasıyla etkilemektedir.
Pratikte işletmelere ilişkin yeni uygulamalar geliştirilmekle birlikte, işletme
bilimi ile ilgili olarak da yeni alanlarda çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Bu çalışmalar,
gerek içinde bulunulan koşulları açıklamak gerekse geleceğe yönelik öngörüleri
netleştirmek çabasını yansıtmaktadır. Ancak küresel ekonomi dönemi işletmeleri
etkilediği kadar kamu sektörünü de etkilemektedir. Özellikle “Weberyan Bürokrasi
Geleneğinin” yerine günümüzde farklı yönelimler tartışılıp, uygulanmaya başlanmıştır.
Geleneksel işletme yapıları yani aile şirketleri anlayışından, günümüz kurumsal
ve sistematik örgüt yapısına evrilen süreçte işletmeler hem kimlikleri hem mevcut hedef
ve politikaları ile farklılaşmışlardır. Modern toplumsal yapı ve ekonomik alanda
yaşanan dönüşümlerle birlikte günümüz işletmelerinin mevcut politikalarının analizi,
ayrı ayrı ve detaylı bir araştırma konusunu gerektirse de çalışmanın ana konusu
itibariyle kamu ve özel sektör ekseninde incelenecektir. İşletmenin günümüz ekonomik
sisteminde bilgiyi işleme ve yönetme anlayışı önem kazandıkça, örgütsel iletişim olgusu
da temel referanslardan bir haline dönüşmüştür.
Yukarıda da belirtildiği gibi, toplumsal yapı daha komplike hale gelmiştir.
Özellikle küreselleşme süreci (özellikle iletişim teknolojilerindeki gelişmeler) ile
birlikte bireysel tutum ve davranışlarda farklılaşmıştır. Artık işletmeler satış ve
pazarlama tekniklerini planlar ve uygularken özel olarak bireysel tercihleri göz önüne
alan, modaya yönelik politikalar uygulamaktadır.
3
Öncelikle küreselleşmenin en belirgin sonuçlarından biri;global
ekonomidir.Global ekonominin temel özellikleri birinci bölümde de tartışılacak olmakla
beraber bu sürecin yarattığı en önemli konu bilgidir.Günümüz ekonomik sisteminin
temel dinamikleri artık bilgiye dayalı olarak şekillenmektedir.Literatürde yeni ekonomi
olarak da tanımlanan bu kavramda en belirgin özellik,bilginin temel üretim faktörü
olarak ele alınmasıdır
Geçtiğimiz yüzyılda ya da geleneksel olarak ağır sanayi ya da fabrika
üretimlerinden ziyade global ekonominin ana ekseni özellikle hizmet sektörüne
dayanmaktadır. Ana üretim faaliyeti ise özellikle gelişmiş ülkelerde “high technology”
olarak tanımlanan sektördür. Günümüz ekonomik faaliyetleri gerek hizmet gerekse mal
üretim pazarında tüksek teknoloji ürünlerinin yaratılması ve üretilmesi üzerine
kuruludur. Çünkü bilgiyi hem üreten hem de girdi olarak kullanan sektörlerde önemli
ölçüde verimlilik artışı ortaya çıkmaktadır.
Bu gelişmeler ise bilgi kavramının önemini iyice arttırmakta ve günümüz
firmaları ve buna bağlı işletmecilik anlayışı bilgi ekonomisi bağlamında gelişmektedir..
Bilgi ekonomisi ya da yeni ekonomi olarak adlandırılan süreçte firmalar hayatta
kalabilmek, pazardaki etkinliğini arttırabilmek için ister istemez sürece uyum sağlamak
zorunda kalmaktadır.Çünkü günümüz bilgi ekonomisi birçok yeni yöntem ve
uygulamaları da beraberinde getirmektedir.. Özel sektör ve kamu sektörü ve bu
sektörlerin alt birimleri sürece uyum sağlamak için modern yöntemler benimsemekte ve
uygulamaya çalışmaktadır.
Günümüz ekonomik sisteminde kamu kurumları ve özel sektör alanındaki
kurumlar, bilgiye dayalı olarak mevcut politikalarını şekillendirmektedir. Bu bağlamda
insan kaynakları, özel ve kamu sektörünün belki de can damarı haline
gelmiştir.Öncelikle yeniliklere uyumu kendisine referans edinen modern işletmecilik
anlayışı doğrultusunda insan kaynakları özellikle örgüt içi iletişim, verimlilik,
çalışanları örgütün amaç ve misyonuna entegre etmek bakımından oldukça önem
kazanmıştır.
İşgücünün yönetim biliminin tarihsel süreci içinde kazandığı önemin paralelinde,
yaklaşık 20 yıldan beri pasif bir konumda kalan Personel Yönetimi, kabuk değiştirerek
4