kamu idarelerinde muhasebe sistemi ve özelliklerinin incelenmesi

144 Pages·2014·1.53 MB·Turkish

T.C.
TRAKYA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS DÖNEM PROJESİ

KAMU İDARELERİNDE MUHASEBE
SİSTEMİ VE ÖZELLİKLERİNİN
İNCELENMESİ

TÜLAY AYVAÇİÇEĞİ

PROJE DANIŞMANI
DOÇ.DR.AYHAN AYTAÇ

EDİRNE 2014

I

Projenin Adı: Kamu Ġdarelerinde Muhasebe Sistemi ve Özellikleri

Hazırlayan: Tülay AYVAÇĠÇEĞĠ
ÖZET
Bu çalıĢmamda kamu kurum ve kuruluĢlarında uygulanan devlet
muhasebesi araĢtırılmıĢtır.

ÇalıĢmamın birinci bölümünde devlet muhasebesinin genel özellikleri ve
devlet muhasebe sistemleri ele alınarak devlet hizmeti anlayıĢında meydana gelen
değiĢiklikler ile birlikte mevcut devlet muhasebe sisteminde yaĢanılan sorunlar ve
reform ihtiyacı incelenerek tahakkuk esaslı muhasebe sistemine geçiĢ süreci
incelenmeye çalıĢılmıĢtır.

Ġkinci bölümde tahakkuk esaslı muhasebe sistemi incelenerek 5018 sayılı
Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu ile birlikte devlet muhasebe sisteminde
yaĢanılan yenilikler araĢtırılarak, bölüm sonunda devlet muhasebesi ile ticari
muhasebe karĢılaĢtırılarak tahakkuk esaslı sisteme geçiĢ nedenleri daha ayrıntılı
olarak incelenmeye çalıĢılmıĢtır.

ÇalıĢmamın dördüncü bölümünde ise Türkiye’de bütçe sistemi ele alınarak
analitik bütçe sistemi uygulaması incelenmiĢtir.
II

Name of Project: In Public Administration and Accounting System Features

Prepared by: Tülay AYVAÇĠÇEĞĠ

ABSTRACT
In my study governmental accounting practiced in state institutions and
organizations has been researced.

In the first part of the study, general characteristics of the governmental
accounting and systems of govermental accounting have been discussed and the
problems experienced within the present governmental accounting system and the
need for reform have been analysed together with the government service manner
and transition to accurals accounting has been researced.

In the second part, accurals accounting has been studied the renovations in
the governmental accounting system along with Public Finance Management and
Control Law no 5018, and at the end of the part governmental accounting and
commercial accounting has been compared and the reasons for transition to accurals
accounting has been discussed more elaborately.

In the fourth part budget system in Turkey has been tackled and analytic
budget system has been studied.
III

ÖNSÖZ

Kamu alanında ekonomik alanda verilen kararların belirli bir dönemdeki
olumlu-olumsuz sonuçlarını görme geleceğe yönelik isabetli kararlar alabilme
hükümetlerin mali politikalarını yönlendirmesi için kuĢkusuz ihtiyaç duyulan en
önemli bilgi muhasebe verilerinden sağlanmaktadır.

Türkiye'de de dünyada yaĢanan değiĢim ve geliĢimin etkileri Tahakkuk
Esaslı Muhasebe Sistemine geçiĢ ihtiyacını doğurmuĢ bu nedenle yapılan çalıĢmalar
ile muhasebe sisteminde kamu idarelerinde konsolidasyonun sağlanması
amaçlanmıĢtır.

Bu çalıĢmamda Tahakkuk Esaslı Muhasebe Sistemine geçiĢ nedenleri,
süreci ve sonuçları ile kamu idarelerinde uygulama yöntemleri araĢtırılarak
muhasebe sistemimize getirdiği yenilikler incelenmeye çalıĢılmıĢtır.

Bu çalıĢmamda, araĢtırma konusuna birlikte baĢladığım hocam
Prof.Dr.Fehmi YILDIZ'a kendisinin sağlık sorunları nedeniyle çalıĢmamı devam
ettirerek sonlandırmamı sağlayan Doç.Dr. Ayhan AYTAÇ'a ve hakkını bu
çalıĢmamda da ödeyemeyeceğim kadar çok geçiren annem ġükran AYVAÇĠÇEĞĠ'ne
teĢekkürü bir borç bilirim.
IV

İÇİNDEKİLER

ÖZET……………………………………….……….…………………………..…….I
ABSTRACT……………………………………………….……..……………….….II
ÖNSÖZ………………………………………………………………………..…….III
ĠÇĠNDEKĠLER………………………………………………………………….…..IV
KISALTMALAR LĠSTESĠ………………………………..……….……………….XI
GĠRĠġ………………………………………………………..…………….………….1

BİRİNCİ BÖLÜM

1. DEVLET MUHASEBESİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ VE
DEVLET MUHASEBESİ SİSTEMLERİ

1.1. Devlet Muhasebesinin Tanımı ve Kavramı………...………..…………….2
1.2. Devlet Muhasebesinin Amacı…………………………………….….…….3
1.3. Devlet Muhasebesinin Kapsamı……………………………….….……….4
1.4. Devlet Muhasebesinin Tarihçesi……………………………….……..…….4
1.4.1. 1973-2004 Dönemi………………………………………….…….…..4
1.4.2. 2004 Sonrası Dönem………………………………………………….6

1.5. Devlet Muhasebesinin Önemi ve Devlet Muhasebesinin
Önem Kazanmasında Etkili Olan Unsurlar………………………….……..6
1.5.1. Devlet Kavramı ve AnlayıĢındaki DeğiĢmeler………………..…..…..8
1.5.2. Üretilen Mal ve Hizmetlerin
Niteliğindeki DeğiĢmeler…………………….…………...…………..9
1.5.3. Kamu Ekonomisindeki DeğiĢmeler…………………………………10
1.5.4. Devlet Bütçe Sistemindeki DeğiĢmeler………………………….…..10

1.6. Ülkemizde Kamu Sektörü Muhasebe Uygulamaları ……………………...11
1.6.1. Ticari Amaçlı Kamu KuruluĢlarında
Muhasebe Uygulamaları………………………………………….…11
V

1.6.2. Genel ve Katma Bütçeli KuruluĢlarda
Muhasebe Uygulamaları………………………………………….…12
1.6.2.1. Döner Sermayeli KuruluĢlarda
Muhasebe Uygulamaları. ……………………………....…...13
1.6.2.2. Belediyelerde Muhasebe Uygulamaları……………..…..…..13
1.6.2.3. Ġl Özel Ġdarelerinde Muhasebe Uygulamaları………..…...…14
1.6.2.4. Sosyal Güvenlik Kurumlarında
Muhasebe Uygulamaları…...……………………………..…14
1.6.2.5. Merkezi Yönetim Kapsamındaki
Kamu Ġdarelerinin Muhasebesi………………………..….…15
1.6.2.6. Mahalli Ġdarelerin Muhasebesi……………………...………16

1.7. Devlet Muhasebesine ĠliĢkin YaklaĢımlar…………………………………17
1.7.1. Klasik GörüĢe Göre Devlet Muhasebesi……………………….……17
1.7.2. ÇağdaĢ GörüĢe Göre Devlet Muhasebesi……………..………..……17

1.8. Devlet Muhasebesinin Ticari ve Milli Muhasebeden Farkı…………….…18
1.8.1. Devlet Muhasebesinin Ticari Muhasebeden Farkı……………..……18
1.8.1.1. UlaĢılmak Ġstenen Hedefler Açısından………………………19
1.8.1.2. Mal Varlıklarının izlenmesi Açısından…………………...…19
1.8.1.3. Gelirlerin Niteliği Açısından…………………………...……20
1.8.1.4. Giderlerin Niteliği Açısından………………..………………20
1.8.1.5. Kullanılan Hesap Planı Açısından…………………..….……21

1.8.2. Devlet Muhasebesinin Milli Muhasebeden Farkı……...……………21

1.9. Devlet Muhasebesi Sisteminde Kullanılan Yöntemler……………..……22
1.9.1. Nakit Esaslı Devlet Muhasebesi………………..……………………22
1.9.2. Taahhüt Esasına Dayalı Devlet Muhasebesi……………..…….……23
1.9.3. UyarlanmıĢ Nakit Esaslı Devlet Muhasebesi………..………………24
1.9.4. Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi…………………………...……24
VI

1.9.5. UyarlanmıĢ Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi…………...………26

1.10. Devlet Muhasebesinde Hesapların Kapatılmasında
Kullanılan Yöntemler…………… …..…...……27
……………………….………………..
1.10.1. Jestisyon Yöntemi
(Yönetim Dönemi Yöntemi) …………… ……28
…………………....………....…
1.10.2. Egzersiz Yöntemi
(Hesap Dönemi Yöntemi) … ………… 28
…………………………..………….……

1.11. Devlet Muhasebesi Sistemleri………… …..…29
……………………….…………………
1.11.1. Kameral Muhasebe Sistemi…………… …………29
..…………….....…………
1.11.1.1. Eski (Basit) Kameral Muhasebe Sistemi… ……30
……………………
1.11.1.2. Yeni Kameral Muhasebe Sistemi……… ..……31
…………...…..……
1.11.1.3. Schmeider Muhasebe Sistemi………… …..………31
………………
1.11.2. Constantane Muhasebe Sistemi……… ………….…32
……………….…..……
1.11.3. Logismografi Muhasebe Sistemi…… …………32
………………….….……...…

1.12. Devlet Muhasebesi Alanında
YaĢanan GeliĢmeler…………………………………………...……….….33
1.12.1. Ulusal Hesaplar Sistemi 1993 (SNA 93) ………..…………..………35
1.12.2. Devlet Mali Ġstatistikleri Elkitabı 2001 (GFSM2001).…… …36
……….…
1.12.3. Avrupa Hesap Sistemi 1995 (ESA95) …………………………....…36
1.12.4. Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu
Kamu Kesimi Muhasebe Komitesi (IFAC-PSC) …… …...…37
……...……

1.13. Türkiye’de Devlet Muhasebe Sisteminin Yasal Çerçevesi…………….….38

1.14. Türkiye’de Devlet Muhasebe Sisteminin ĠĢleyiĢi……………...……….…39
1.14.1. Örgütsel Yapı………………….……………………………….……39
1.14.1.1. Maliye Bakanlığı Merkez Örgütü…………………...….……40
1.14.1.2. Maliye Bakanlığı TaĢra Örgütü…………..…………….……40
1.14.2. Yetki PaylaĢımı…………………………………………..….……….41
VII

1.14.2.1. Ġta Amirleri……………………..……………………………42
1.14.2.2. Tahakkuk Memurları………………………………..….……42
1.14.2.3. Saymanlar…………………………………..………..………43

1.15. Devlet Muhasebesinin Yarattığı Sorunlar ve
Reform Gereksinimi ………….……………………………………..….…44
1.15.1. Devlet Muhasebesinin Yarattığı Sorunlar………….………….……45
1.15.2. Devlet Muhasebesinde Reform Gereksinimi ………………..…..…45
1.15.2.1. Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesi
ve Hesap Verme Sorumluluğu………………..………...……46
1.15.2.2. Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesinin
Mali Saydamlığa Katkısı…………………………………………47
1.15.2.3. Devlet Hesaplarında Saydamlık ve Say2000’i Projesi………50

İKİNCİ BÖLÜM

2. TAHAKKUK ESASLI DEVLET MUHASEBESİ

2.1. Tahakkuk Esaslı Kayıt Sisteminin Amacı ve Önemi…………………....…52
2.2. Devlet Muhasebesinde
Tahakkuk Esasını Gerekli Kılan Sebepler…………………………….……53
2.3. Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebe
Sisteminde Kullanılan Defterler……………………………………………54
2.3.1. Yevmiye Defteri……………………………..………………………54
2.3.2. Saymanlıklar Arası ĠĢlemler Hesabı
Yevmiye Defteri……………….…………………………………….55
2.3.3. Yardımcı Defterler…………………………………………….…….55
2.3.4. Günlük Hesap Kontrol Cetveli…………………..…………….…….55
2.3.5. Aylık Mizan………………………………..………………...………56
2.3.6. Belgeler…………………………………….……………………..…56
VIII

2.4. Tahakkuk Esaslı Muhasebe Sisteminde
Kullanılan Hesap Planı Genel Yapısı………………………..…………..…56

2.5. Tahakkuk Esaslı Muhasebe Sisteminde
Hesapların Detayı…………………………………………………….….…57
2.5.1. 1- Dönen Varlıklar……………………….……………………….…58
2.5.2. 2- Duran Varlıklar…………..………………………………….……62
2.5.3. 3- Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar………………………….………67
2.5.4. 4- Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar……………………..………..…72
2.5.5. 5- Öz Kaynaklar………………………..……………………………76
2.5.6. 6- Faaliyet Hesapları………………………..………………….……78
2.5.7. 7- Maliyet Hesapları………………………………..…………….…78
2.5.8. 8-Bütçe Hesapları Grubu……………………………………………79
2.5.9. 9- Nazım Hesaplar…………………………..………………………80

2.6. Tahakkuk Esaslı Kayıt Yönteminde
Dönem BaĢı Dönem Sonu ĠĢlemleri………………………………..………84

2.6.1. Tahakkuk Esaslı Sistemde Dönem BaĢı ĠĢlemleri ……………..……84
2.6.2. Tahakkuk Esaslı Sistemde Dönem Sonu ĠĢlemleri….………………85
2.6.3. Tahakkuk Esaslı Sistemde Mali Raporlama…………………………88

2.7. Tahakkuk Esaslı Devlet Muhasebesinde Denetim…………………………89

2.7.1. Ġç Kontrol……………………………………………………………89
2.7.1.1. Ön Mali Kontrol…………………………………….………90
2.7.1.2. Ġç Denetim………………………………………...…………91
2.7.2. DıĢ Denetim…………………………………………….……………92
2.7.3. Kesin Hesap Kanunu ve Parlamento Denetimi……………...………95