kadınlararası konuşma sürecinde toplumsal cinsiyetin dil üzerinden sergilenmesi

236 Pages·2006·1.06 MB·Turkish

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
KADIN ÇALIŞMALARI ANABİLİM DALI

KADINLARARASI KONUŞMA SÜRECİNDE
TOPLUMSAL CİNSİYETİN DİL ÜZERİNDEN SERGİLENMESİ

Yüksek Lisans Tezi

Burcu Şimşek

Ankara-2006
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
KADIN ÇALIŞMALARI ANABİLİM DALI

KADINLARARASI KONUŞMA SÜRECİNDE
TOPLUMSAL CİNSİYETİN DİL ÜZERİNDEN SERGİLENMESİ

Yüksek Lisans Tezi

Burcu ŞİMŞEK

Tez Danışmanı
Prof. Dr. Eser KÖKER
Ankara-2006
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
KADIN ÇALIŞMALARI ANABİLİM DALI

KADINLARARASI KONUŞMA SÜRECİNDE
TOPLUMSAL CİNSİYETİN DİL ÜZERİNDEN SERGİLENMESİ

Yüksek Lisans Tezi

Tez Danışmanı : Prof. Dr. Eser KÖKER

Tez Sınavı Tarihi: 17 Eylül 2006
3
TEŞEKKÜR

Kadınların sözsüz, sözlü, yazılı dili adlı dersi açarak, benim dille ilgili
meseleme dair okumalarla buluşmamı sağlayan ve Kadın Çalışmaları yüksek lisans
programına girdiğim ilk andan itibaren, yaşamımda bir hoca, dost, abla olarak
varlığından mutluluk duyduğum canım Güzin Yamaner’e öncelikle beni tez
danışmanım olmayı kabul eden Prof. Dr. Eser Köker hocamla bir araya getirdiği için
ve tez çalışmam süresince de desteğini esirgemediği için teşekkür etmek isterim.
Biricik Eser hocama ise bu tezi yaşayan bir metin haline getirdiği, beni
yönlendirirken gösterdiği titizlikle akademik metin oluşturmaya dair anahtar noktaları
keşfetmeyi keyifli kıldığı için minnettarım. Ayrıca, hamilelik dönemime denk gelen
tez çalışmalarımın ilk aşamalarında bana gösterdiği anlayışı doğum sonrasında ise
bebek ile geçen zorlu dönemde kafamı toplayabilme, çalışmaya başlama sürecimde
bana gösterdiği sabrı unutmam mümkün değil. Annelik serüvenim ile çakışan bu
zorlu dönemde benimle güzel odasında türk kahvesi eşliğinde gerçekleştirdiği
sohbetler olmasaydı bu tez çalışmasına odaklanacak motivasyonu bunca hızlı
toparlayamayabilirdim. Yazma sürecimde ise benden her seferinden daha iyiyi
bekleyerek hem benim daha ayrıntılı bir araştırma yapmamı sağladığı hem de beni
konuşma sürecine dair önemli eserler ve daha da önemlisi konuşma analizi
yöntemi ile tanıştırdığı için yürekten teşekkür ediyorum. Canım Eser hocam sizden
öğrenecek daha çok şey , sizinle yaşanacak daha çok gün var iyiki.
Tez jürimde olmayı kabul ederek tezime olumlu eklemeleriyle zenginlik
katan sevgili hocam Doç.Dr. Mutlu Binark’a katkılarından dolayı teşekkür etmek
isterim. Onunla bu tez çalışması vasıtasıyla yaşamımın kesişmiş olması büyük bir
şans. Kadın Çalışmaları Anabilim Dalı’nda ders aldığım ve alana dair bilgi
birikimimin oluşmasında emeği olan hocalarım da diğer büyük şansım.
Yüksek lisans derslerimi tamamlamamı takiben yaşamımıza katılan kızımız
Yazgı ile yeni bir yaşam başladı. Bu yaşama dair öncelikleri tekrar düşünme fırsatı
sunmasının yanı sıra, tez çalışmamın başına oturmaya niyetlendiğimde bana
zamanı eskisinden daha disiplinli kullanmam gerektiğini de öğretti. Ancak bu sürecin
en önemli kazanımı, umutsuzluğa düştüğüm, yılmaya yüz tuttuğum anlarda,
Yazgı’nın uykudan uyanması ile yılmaya vaktim olmadığını hatırlayıp, kızımı
kucağıma alıp bir sonraki uyku molasına kadar doyasıya onunla geçirmenin keyfini
anlamış olmamdı. Yapmak istediğim şeylerin onun yaşamı için de ne kadar önemli
olacağını düşünmek ve onu hakeden bir anne olmayı istemek, her tükendiğimi
zannettiğim anda yeniden doğrulma enerjisini sağladı. Annelik süreci ile birleşen bu
çalışma döneminden çok öncelerden itibaren, akademik olarak çalışma düşümü
benimle paylaşan , destekleyen, benim ders çalışmalar ve yaşam arasında denge
kurmamı kolaylaştıran, umutsuzluğa düştüğümde yüreğiyle ve sımsıkı sarılması ile
içimi ısıtan, gündelik yaşamın işlerinin yükünü paylaşan, yaşamımı birlikte geçirmeyi
seçtiğim ve bu seçimle de iyi ettiğim biricik eşim Serdar’a tüm kalbimle beni bunca
desteklediği, yaşamı keyifli, sevgi dolu ve anlamlı kıldığı ve bana inanmaktan
vazgeçmediği için sonsuz teşekkür etmek istiyorum. Yazgı’nın yaşamımıza girmesi
ile değişen düzen içinde benim teze yoğunlaşabilmem için gösterdiği özveriyi, benim
kendimi kütüphaneye kapattığım vakitlerde Yazgı ile keyifli vakit geçirdiği, onunla
mutlu olup ona vakit ayırmayı yaşamının önceliği haline getirdiği için ise
minnettarım. Minik Yazgı’m ise bana karşı her zaman ılımlı bir bebek oldu.
Okuduğum makaleleri renkli şekillerle bezedi. Yorgun uykuya daldığım zamanlarda
bana daha bir sıkı sokuldu. Yazgı’ma da her an süprizlerle dolu olduğu, gözlerinin içi
güldüğü ve yarına dair beklentiyi canlı tuttuğu için iyiki varsın diyorum coşkuyla.
Bu süreç içinde Yazgı’dan ayrıldığım saatlerde ona keyifle, özveriyle ve
sevgiyle bakan annem Macide Erdener’e ve kayınvalidem Leyla Şimşek’e
minnettarım. Bana desteklerini ve sevgilerini bir an
5
bile eksik etmediler. Annemin eşi Keith Tidswell’e daha bu tezin tasarı aşamasından
itibaren beni dinlediği, fikir paylaştığı ve İngilizce özetime yaptığı katkılar için
teşekkür ederim. Bu sürecin dostlarım ve arkadaşlarım olmadan sağlıklı bir şekilde
sona ermesi mümkün değildi. Bilkent Kütüphanesi’nden Banu Özdemir ve Çayyolu
Dost kitabevinden başta Mugi olmak üzere tüm arkadaşlarıma gerekli kaynak
kitaplara ulaşmamda gösterdikleri yardımlar için, ‘kalemimin yarısı’ olarak
İstanbul’da yaşasa da hep yanımda olan Didi’ye, yaşamın en keyifli anlarını
paylaştığım ve paylaşmaya devam etmeyi umduğum ‘İtalyan ailesi’ mensuplarına,
akademiye dönmeye niyetlenme sürecimde ‘çoktan geri dönmeliydin’ diye beni
yüreklendiren Başakju ve Erenju’ya, çalışmasını içtenlikle benimle paylaşan Emek’e,
son toparlama aşamasında kaynakçama göz atıp düzeltmeler yapan Göze’ye ve
tüm desteği ile soluksuz kaldığımda beni kahve içmeye götüren kafamı dağıtan
“kahve arkadaşlarım Ebru, Şengül, Evren ve Gülsüm’e yüreklerinize sağlık iyiki
varsınız demek isterim. Teşekkürler…
İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………..i-iii

GİRİŞ……………………………………………………………………………1

I.BÖLÜM: TOPLUM DİLBİLİMDE CİNSİYET İRDELEMESİNDEN FEMİNİST
MÜDAHALEYE
A.DİL ODAKLI ÇALIŞMALARDA CİNSİYETE BAKIŞ
1. Dil kullanımında cinsiyet farklarını inceleyen dil çalışmaları……………22
a. Ulusal/yerel dille birbirine bağlı olan gruplarda dil
ve toplumsal cinsiyet ilişkisi…………………………………………………...24
b.Ergen ve gençlik grupları içinde dil kullanımına
toplumsal cinsiyet üzerinden bakış……………………………………………37
2. Dilin içeriğindeki cinsiyetçiliğe dair görüşler……………………………….46

B. DİL KULLANIMLARINA FEMİNİST MÜDAHALE
1. Tahakküm-Güç Temelli Yaklaşım…………………………………………..60
a. Hanım hanımcık bir dil: Kadın dili…………………………………...62
b. Güçsüzlüğün dili………………………………………………………70
c. “Erkek üretimi dil”…………………………………………………….. 75
2. Kültürel Farklılığa Dayanan Anlayış…………………………………………81
a. Kültürlerarası İletişim………………………………………………….82
b. Kadın ve erkek;iki farklı kültür………………………………………..85
c. Uyum konuşması ve haber konuşması……………………………...93
d.Farklılık tahakkümden ayrılabilir mi?...............................................97
3. Performans olarak toplumsal cinsiyet ve dil ile ilişkisi……………………102
a. Performans olarak toplumsal cinsiyet………………………………104
b.Toplumsal cinsiyetin dil üzerinden sergilenmesi…………………..110

II. BÖLÜM: KADIN SOHBETLERİNDE TOPLUMSAL CİNSİYETİN İZİNİ
SÜRMEK
1. KADINLAR ARASI SOHBET…………………………………………..120
a. Sohbetleri kaydedilen kadınlar…………………………….......132
b. Kayıt ortamı ve süreç……………………………………………134
c. Grupların ayrıntılı sunumu………………………………………135
2. KADIN SOHBETLERİNİN ÖZELLİKLERİ……………………………..145
a. İfadeler…………………………………………………………….150
b. Üst üste binen konuşmalar……………………………………...154
c. Tekrarlar…………………………………………………………...162
d.Kahkahalar…………………………………………………………166
e.Asgari Karşılıklar………………………………………………….170
f. Sorular……………………………………………………………...173
3. KADIN SOHBETLERİNDE ÖNE ÇIKAN KONULAR………………….179
a. Evsel Mevzular-Yemek tarifleri/dikiş/örgü………………………….182
b.Dedikodu/Skandal-Başkaları ve ilişkileri üzerine konuşmalar…….187
c.Kadınlık evreleri üzerinden kendini ifşa etme………………………193
1.Genç Kızlık……………………………………………………..194
2.Hamilelik ve doğum……………………………………………196
3.Menopoz………………………………………………………..203
4. Kadınlık evrelerine dair anlatılarda sınırlılıklar…………….207

IV. SONUÇ……………………………………………………………………….209
V.KAYNAKÇA……………………………………………………………...........218
VI. ÖZET………………………………………………………………………….224
VII.SUMMARY…………………………………………………………………...226
I. GİRİŞ

Toplumsal cinsiyet ve dil konusu kadın çalışmaları alanının en
tartışmalı konularından biridir. Deborah Cameron’ın da belirttiği gibi “Dil
hakkındaki feminist görüşler çeşitlidir.” (Cameron, 1998:1) Dilin üzerine
tartışmaların çok farklı düzeylerde kurulmuş olmasıyla temellenen bu
çeşitlilik, feminist düşünce içinde kendini, kadın hareketinin dinamiklerine
bağlı kalarak1 dilbilim içindeki tartışmalarla, psikoloji, sosyoloji, antropoloji
halk bilim ve iletişim alanlarından yaklaşımlarla kaynaşarak yeni biçimler
oluşturmak şeklinde göstermektedir. Dil ve toplumsal cinsiyete dair
araştırmaların feministler tarafından yeniden ele alınması 1970’lerle
başlamıştır. Kadınların, 1900’lere kadar giden kadın ve dil üzerine düşünme
ve yazma serüveninin görünmez kılındığının anlaşılması da ancak 1970’lerde
mümkün olabilmiştir. Dil ve toplumsal cinsiyet meselesine feminist bir bakışın
yeniden belirginleşmesi 1980’lerden itibaren bu alanda hem daha
derinlemesine arşiv araştırması içine girilmiş olması hem de sosyal ve insani
bilimlerin her alanında olduğu gibi kadınların ürettiği yeni metinlerin ortaya
çıkması dil sorununun toplumsal cinsiyet kavramı ile ilişkilendirilmesine
olanak sağlamıştır.

1 İkinci Dalga feminizm içinde, özellikle bilinç yükseltme toplantılarında aynı problemleri yaşayan
kadınların bir araya gelerek konuşup, deneyim ve sorunlarını paylaşmaları yoluyla güçlenmeleri
hedeflenmiştir. Kadınların belli politik görüşler ve duruşlarla bir araya gelip ortak metinler
oluşturmalarına adanan, akademide kadın çalışmalarının bir disiplin olarak varlık göstermeye
başlamasına giden, ulusal ve uluslar arası konferanslarda temel hak ve özgürlükleri elde etmeye
kilitlenmiş hareket planlarının oluşturulma süreçlerinde kadınların düşüncelerini, deneyimlerini
paylaşmaları, egemen söyleme tepkilerini dillendirdikleri bilinmektedir.
1