kadına ilişkin namus anlayışı, değerler ve cinsiyet rolleri arasındaki ilişkiler

14 Pages·2017·1.07 MB·Turkish

The Journal of Academic Social Science Studies

International Journal of Social Science
Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7213
Number: 60 , p. 311-324, Autumn II 2017
Yayın Süreci / Publication Process
Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date
28.07.2017 10.11.2017

KADINA İLİŞKİN NAMUS ANLAYIŞI, DEĞERLER VE
CİNSİYET ROLLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİLER
THE RELATIONSHIPS AMONG HONOR PERCEPTION ATTRIBUTED
TO WOMEN, VALUES AND SEX ROLES
Prof. Dr. Fatma Gül Cirhinlioğlu* **
ORCID ID: orcid.org/0000-0002-1140-2043
*Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü
**Yakın Doğu Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü
Ahmet Fatih Şenel
ORCID ID: orcid.org/0000-0002-4734-3516
Psikolog

Öz
Bu çalışmanın amacı kadına ilişkin namus anlayışı, değerler ve cinsiyet rolleri
arasındaki ilişkileri saptamaktır. Çalışma üniversite öğrencisi 186 katılımcı ile gerçekleş-
tirilmiştir. Araştırma verilerinin toplanmasında, Kişisel Bilgi Formu, Kadına İlişkin Na-
mus Anlayışı Tutum Ölçeği, Schwartz Değerler Listesi, Bem Cinsiyet Rolü Envanteri
kullanılmıştır. Kadına İlişkin Namus Anlayışı Tutum Ölçeği üç alt boyuttan oluşmakta-
dır: Geleneksel Namus Anlayışı, Eşitlikçi Anlayış ve Evlilik Öncesi Cinsellik Anlayışı.
Schwartz Değerler Listesi on değer tipi ve iki ana değer boyutundan oluşur: Değer tiple-
ri; güç, başarı, hazcılık, uyarılma, özdenetim, evrenselcilik, yardımseverlik, geleneksel-
lik, uyum ve güvenlik, ana değer boyutları; açıklık-muhafazacı yaklaşım, özaşkınlık-
özgenişletimdir. Bem Cinsiyet Rolü Envanteri üç alt boyuta sahiptir; Kadınsılık, erkeksi-
lik ve sosyal beğenirlik. Verilerin analizinde T Test ve Çoklu Regresyon Analizi yöntem-
leri kullanılmıştır. Çalışmanın sonucunda kadına ilişkin eşitlikçi ve geleneksel namus
anlayışı; evrenselcilik ve iyiliksever değerler; erkeksi ve kadınsı cinsiyet rolü açısından
cinsiyetler arasında anlamlı farklılıklar saptanmıştır. Kadınlar eşitlikçi namus anlayışı;
evrenselcilik ve iyiliksever değerler ve kadınsı cinsiyet rolü ölçümlerinden daha yüksek
puan alırken erkekler geleneksel namus anlayışı ve erkeksi cinsiyet rolü ölçümlerinden
daha yüksek puan almıştır. Cinsiyet ve dine verilen önem değişkenleri kadına ilişkin ge-
leneksel namus anlayışını anlamlı düzeyde yordamıştır. Cinsiyet, dine verilen önem, güç
ve evrenselcilik değişkenleri kadına ilişkin eşitlikçi namus anlayışını anlamlı düzeyde
yordamıştır.
Anahtar Kelimeler: Namus, Dindarlık, Kadınsılık, Erkeksilik, Değerler
312
Fatma Gül Cirhinlioğlu & Ahmet Fatih Şenel

Abstract
Objective of this study is to determine the relationships among honor percep-
tion attributed to women, values and sex roles. Sample group is composed of 186 uni-
versity students. Personal Information Form, Honor Concept Perception Toward Wom-
en Scale, Schwartz’s Value Survey, Bern Sex Role Inventory were used to collect data.
Honor Concept Perception Toward Women Scale has three components: traditional
honor concept, egalitarian attitude, premarital sex/honor concept. Schwartz Value Sur-
vey has ten types of values and two components of higher-order values: Types of values;
power, achievement, hedonism, stimulation, self-direction, universalism, benevolence,
tradition, conformity, security. Components of higher-order values; Openness to
Change/Conservation, Self- Transcendence/Self- Enhancement. Bern Sex Role Inventory
has three components: feminity, masculinity and socıal desirability. This study, Multiple
Linear Regression and Independent Samples T-Test were used to analyze the data. At
the end of the study, there was significant diffrence between women and men according
to traditional honor concept and egalitarian attitude; unsversalism value and benevo-
lence value; feminity sex roles and masculinity sex roles. Women had higher score on
egalitarian attitude, unsversalism, benevolence values and feminity sex roles than men.
Men had higher score on traditional honor concept and masculinity sex roles than wom-
en. Sex and importance of religion variables significantly predicted traditional honor
concept. Sex, importance of religion, universalism and power significantly predicted
egalitarian attitude.
Keywords: Honor, Importance Of Religion, Femininity, Masculinity, Values

Kültürel antropologlar, sosyologlar ve termektedir. Daha özel olarak da araştırmalar
sosyal psikologlar tarafından yaygın bir şekil- erkeksi ve kadınsı namus kodlarını ve aile
de kullanılan namus (honor) kavramını ta- itibarı ve sosyal karşılıklı bağlılığı koruma
nımlamak oldukça zordur. Namus genellikle üzerine odaklanmaktadır (Jakubowska,1989:
‚İkili namus kuramı‛ olarak adlandırılan 671; Stewart, 1994:9-30). İtibarı sürdürme, aile
görüş açısından tanımlanmaktadır (Stewart, namusu ve sosyal karşılıklı bağlılık kadın ve
1994: 19). Buna göre namus bireyin kendi ve erkeğin namusunu sürdürmek için eşit olarak
diğerlerinin gözündeki değeridir (Pitt-Rivers, önemli görevler olarak görülmektedir. Buna
1965: 21; 1968:503). Diğer bir ifadeyle namus karşın erkeksi ve kadınsı namus kodları top-
kavramı bir kişinin toplumun ona ne ölçüde lumsal cinsiyete özgü namus kodlarını ifade
değer verdiği kadar kendi gözünde sahip etmektedir. Erkeksi ve kadınsı namus kodları
olduğu değeri de içermektedir. Bununla bir- kadının ve erkeğin namusunu koruması için
likte birçok bilim adamı namus kavramının arzulandığına inanılan davranış ve tutumları
daha çok cinsel saflık ve evli kadının sadakati ifade etmektedir. Kadın namus kodlarındaki
gibi kadının cinsel davranışlarına gönderme ana ülkü cinsel utanç veya bekârettir. Cinsel
yaptığını ileri sürmektedir (Coomaraswamy, utanç erkeklerle sosyal ilişkilerde sıkılma,
2005:xi). cinsel ilişkilerdeki sınırlama ve evlilik öncesi
Görgül literatür namus konusundaki bakirelik ve uygun kıyafet giyme gibi edebe
çoğu çalışmanın Akdeniz kültürlerinde yapıl- uygun davranış açısından ifade edilmektedir.
dığını göstermektedir. Bazı tartışmalar bulun- Ayrıca aile içinde özellikle erkek otoritesine
sa da çalışmalar Akdeniz kültürlerinin bu uyma kadınsı namus kodlarını sürdürmenin
coğrafi alana özgü ortak bir namus anlayışı- ana ögelerinden biridir. Erkeksi namus ise aile
nın olduğunu ileri sürmektedir (Gilmore, namusunu korumanın öneminin yanında
1987:2-21). Araştırmalar Akdeniz bölgesi kül- güçlü olmak için itibar ve erkeklik düşüncesi
türlerinde namus kavramının genelde ‚iyi üzerine odaklanmaktadır. Türkiye ve Kuzey
itibar‛ı sürdürme üzerine odaklandığını gös- Amerika’ya özgü namus prototiplerini sap-
Kadına İlişkin Namus Anlayışı, Değerler ve Cinsiyet Rolleri Arasındaki İlişkiler 313

tamaya yönelik çoğunluğu üniversite öğrenci- 1) Kadına ilişkin namus anlayışı, de-
lerinden oluşan Türk ve Amerikalı katılımcı- ğerler ve cinsiyet rolü açısından cinsiyetler
larla yapılan bir çalışmada namus yapısının arasında anlamlı fark var mıdır?
dört boyutu saptanmıştır (Cross, 2010; Akt.: 2) Cinsiyet, yaş, gelir durumu, dine
Gerçek-Swing, 2012:30 ). Bu boyutlar statü ve verilen önem, kardeş sayısı, anne eğitim dü-
saygı (bireyin toplumdaki pozisyonu), davra- zeyi, baba eğitim düzeyi, yaşanılan romantik
nış ve karakter (dürüstlük, sözünde durma), ilişki sayısı, değerler ve toplumsal cinsiyet
suçluluk ve gurur (bireyin kendi değerlerinde rolünün kadına ilişkin namus anlayışını (ge-
uzlaşamaması) ve diğerlerine yardım etmedir leneksel, eşitlikçi ve evlilik öncesi cinsellik)
(diğer insanlar için kendini feda etmeye istek- yordamaya anlamlı katkısı var mıdır?
lilik). Her iki kültürde de namuslu/namussuz Yöntem
olmanın en önemli yönünün davranış ve ka- Katılımcılar
rakter (yalancılık gibi) boyutu olduğu görül- Araştırmanın örneklemi Yakındoğu
müştür. Üniversitesi Psikoloji Bölümü öğrencileri
Pek çok diğer Akdeniz kültürleri gibi oluşturmaktadır. Araştırmanın yaşları 18 ile
Türk kültürü de bir namus kültürüdür. Bu 45 arasında değişen, 108 kadın 78 erkek top-
nedenle Türk kültüründe bireyin benlik kav- lam 186 katılımcısı bulunmaktadır. Katılımcı-
ramı içinde namusun önemli bir yeri bulun- lar gönüllük esasına göre seçilmiştir. Betimsel
maktadır. Türkiye’de namus konusunda yapı- istatistikler bulgular bölümünde ayrıntılı ola-
lan çalışmalarda genellikle Türk namus kod- rak verilmiştir.
larındaki toplumsal cinsiyet farklılıkları, ka- Veri Toplama Araçları
dının bekâreti ve namusla ilişkili cinayetler Araştırmada veri toplamak için ‚Kişi-
gibi konular ele alınmıştır (Akkoç, 2004:113; sel Bilgi Formu’’, Kadına İlişkin Namus Anla-
Bağlı & Sev’er, 2003:54-80; Özgür & Sunar, yışı Tutum Ölçeği, Schwartz Değerler Ölçeği,
1982:349-382). Türk namus kodlarında cinsel- Bem Cinsiyet Rolü Envanteri kullanılmış-
lik en merkezi kavramlardan biri olmakla tır(Gürsoy, 2009:103-104; Kuşdil & Kağıtçıba-
beraber, Türkiye’de namus dürüstlük, yüksek şı, 2000:59-76; Dökmen, 1999:27-40). Adı geçen
sosyal statüye sahip olma gibi pek çok farklı ölçekler hakkında bilgiler aşağıda verilmiştir.
ögesi bulunan karmaşık bir yapıdır. Kişisel Bilgi Formu
Bireyin namus kavramını içinde bu- Kişisel bilgi formu cinsiyet, yaş, gelir
lunulan kültürün, alt kültürün, geleneklerin, düzeyi, dine verilen önem, kardeş sayısı, anne
normların, dinin, değerlerin, cinsiyet rolleri- eğitim düzeyi, baba eğitim düzeyi, yaşanan
nin ve bunların etkileşimlerinin oluşturduğu romantik ilişkilerin sayısı gibi demografik
farklı anlam ve değerler şekillendirmektedir. bilgiler hakkında veri sağlayan sorulardan
Buna bağlı olarak namus farklı toplumlarda oluşmuştur. Dine verilen önem ‚Yaşamımı
ve ayni toplum içinde farklı bireylerde farklı dini inançlarıma göre sürdürürüm‛ şeklinde
şekillerde algılanmakta ve tanımlanabilmek- tek maddelik 5’li likert tipi (hiç katılmıyorum
tedir. Bu noktadan hareketle çalışmamız üni- 1 puan, tamamen katılıyorum 5 puan) soru ile
versite öğrencilerinde kadına ilişkin namus ölçülmüştür.
anlayışı, değerler ve cinsiyet rolleri arasındaki Kadına İlişkin Namus Anlayışı Tu-
ilişkileri saptamayı amaçlamıştır. tum Ölçeği
Çalışmada aşağıdaki sorulara cevap Bu çalışmada Gürsoy tarafından
aranmıştır: (2009) geliştirilen Kadına İlişkin Namus Anla-
yışı Tutum Ölçeği kullanılmıştır. Ölçek kadın
namusuna yönelik bilgi ve tutumları değer-
314
Fatma Gül Cirhinlioğlu & Ahmet Fatih Şenel

lendirmek amacıyla geliştirilmiş ve üniversite birlikte verilmiş, her birinin kendi hayatların-
lisans öğrencileri üzerinde güvenirlik ve ge- daki önemine göre (1 benim için hiç önemli
çerlik çalışması yapılmıştır (Gürsoy, 2009: 39- değil / 7 benim için çok önemli) derecelen-
47). dirmeleri istenmiştir.
Ölçek 25 maddeden oluşan 5’li likert Ölçekte toplam on değer tipi ve iki
tipi bir ölçektir. Ölçekte tamamen katılıyorum ana değer grubu bulunmaktadır. Değer tiple-
5 puan, hiç katılmıyorum 1 puan olarak dere- rini güç, başarı, hazcılık, uyarılma, özdenetim,
celendirilmektedir. Ölçek Geleneksel Namus evrenselcilik, yardımseverlik, geleneksellik,
Anlayışı, Eşitlikçi Anlayış ve Evlilik Öncesi uyum, güvenlik oluşturmaktadır. Ana değer
Cinsellik Anlayışı olmak üzere üç alt boyuttan gruplarından ilki yeniliğe açıklık-muhafazacı
oluşmaktadır. Geleneksel Namus Anlayışı alt yaklaşım, ikincisi özaşkınlık-özgenişletim’dir.
boyutu, ‚Bir kız/kadın hava kararmadan Schwartz’ın değer tiplerinden Güç; toplumsal
evinde olmalıdır‛, ‚Kadın boşansa dahi çocu- konum, insan ve kaynaklar üzerinde denetim
ğu varsa eski kocasının namusu sayılır‛, ‚Bir gücünü ifade etmekte ve sosyal güç sahibi
kadın kocasının sözünden çıkmamalıdır‛ gibi olmak, otorite sahibi olmak, toplumdaki gö-
maddeler içermektedir. Eşitlikçi Anlayışı bo- rüntüyü koruyabilmek gibi değerler içermek-
yutunda ‚Kadına ilişkin geleneksel namus tedir. Başarı; toplumsal standartları temel alan
anlayışı kadının ruh sağlığını olumsuz etki- kişisel başarıya yönelimi ifade etmekte ve
ler‛, ‚Toplumsal baskı olmasa kadına yönelik başarılı olmak, yetkin olmak, sözü geçen biri
bu kadar çok namus cinayeti işlenmez‛, ‚Bir olmak şeklinde değerler barındırmaktadır.
kadının erkek arkadaşıyla gezip dolaşması Hazcılık; bireysel zevke ve hazza yönelimi
namusunu lekelemez‛ gibi maddeler bulun- ifade etmekte ve zevk, yaşamdan zevk almak
maktadır. Evlilik Öncesi Cinsellik Anlayışı alt değerlerini içermektedir. Uyarılım; heyecan ve
boyutunda ‚Namuslu bir kadın evlenmeden yenilik arayışı şeklinde ifade edilmekte ve
önce cinsel birliktelik yaşamamalıdır‛, cesur olmak, değişken ve heyecanlı bir hayat
Bekâret kadın namusunun simgesidir‛, ‚Ka- sahibi olmak değerlerini kapsamaktadır. Öz
dın istiyorsa evlenmeden beraberlik yaşaya- yönelim, düşünce ve eylemde bağımsızlığı
bilmelidir‛ gibi maddeler vardır. Ters madde- ifade etmekte ve yaratıcı olmak, özgür olmak,
ler düzeltildikten sonra bu alt boyutta yüksek kendi amaçlarını seçebilmek gibi değerlerden
puan almak evlilik öncesi cinselliğe olumlu oluşmaktadır. Evrenselcilik, anlayışlılık, hoşgö-
bakışı ifade etmektedir. Çalışmamızda analiz- rü ve tüm insanların ve doğanın iyiliğini gö-
ler alt ölçekler üzerinden yapılmıştır. zetmeyi ifade etmekte ve açık fikirli olmak,
Ölçeğin yapı geçerliliğini belirtmek toplumsal adalet, eşitlik, doğayla bütünlük
için yapılan madde analizi ve faktör analizi içinde olmak gibi değerleri kapsamaktadır.
sonucunda üç alt boyutun toplam varyansın İyilikseverlik, bireyin yakın olduğu kişilerin
%51,32’sini açıkladığı görülmüştür. Ölçeğin iyiliğini gözetme ve geliştirmeyi ifade etmekte
toplam Cronbach Alpha değeri 0.93, alt bo- ve yardım sever olmak, bağışlayıcı olmak,
yutların ise sırasıyla 0.88, 0.85, 0.88’dir (Gür- manevi bir yaşam gibi değerleri içermektedir.
soy, 2009:43). Geleneksellik, kültür ya da dinsel töre ve fikir-
Schwartz Değerler Ölçeği lere saygı ve bağımlılığı ifade etmekte ve al-
Çalışmamızda Schwartz tarafından çak gönüllü olmak, dürüst olmak, dünyasal
geliştirilen ve Kuşdil ve Kağıtçıbaşı tarafından işlerden el ayak çekmek gibi değerleri içer-
uyarlaması yapılan 56 maddelik Schwartz mektedir. Uyma, başkalarına zarar verecek
Değerler Ölçeği kullanılmıştır toplumsal beklentilere aykırı dürtü ve eyle-
(Schwartz,1992:60-62; Kuşdil & Kağıtçıbaşı, meleri sınırlamayı ifade etmektedir ve kibar
2000:59-80). 7’li Likert tipi ölçekte katılımcıla- olmak, aileye değer vermek, kendini denetle-
ra değerler parantez içinde açıklamalarıyla yebilmek gibi değerleri içermektedir. Güven-
Kadına İlişkin Namus Anlayışı, Değerler ve Cinsiyet Rolleri Arasındaki İlişkiler 315

lik, toplumun, var olan ilişkilerin ve kişinin için .90 Erkekler için .90’dır. Dökmen tarafın-
kendisinin huzuru ve sürekliliğini ifade et- dan yapılan çalışmada Bem Cinsiyet rolü En-
mekte ve toplumsal düzenin sürmesini iste- vanteri Kadınsılık ve Erkeksilik Ölçekleri
mek, temiz olmak, iyiliğe karşılık vermek, Türkçe formunun Cronbach alfa katsayıları-
bağımlılık duygusu gibi değerleri kapsamak- nın kadınsılık ölçeği için .73 erkeksilik için .75,
tadır (Kuşdil &Kağıtçıbaşı, 2000: 61). Değer iki yarım güvenirlik katsayılarını ise kadınsı-
tipleri için güvenirlik katsayıları; Güç, .75, lık için .76 erkeksilik içinse .75 olduğu görül-
Başarı, .66, Uyarılım, .70, Hazcılık, 54, Özyö- müştür (Dökmen,1999:34).
nelim, .69, Evrenselcilik, .77, İyilikseverlik, .76, İşlem
Geleneksellik, .63, Uyma, .51, Güvenlik, Veri toplama araçları, katılımcılara sı-
.59’dır (Kuşdil & Kağıtçıbaşı, 2000: 70). Çalış- nıf ortamında 20-25 dakikalık oturumda grup
mamızda on değer tipi kullanılmıştır. halinde uygulanmıştır. Veri toplama araçları-
Ana değer gruplarına bakıldığında ise nın bulunduğu forma çalışmanın amacı, ce-
Yeniliğe Açıklık; öz yönelim, uyarılım ve haz- vapların gizli tutulacağı ve yalnızca istatistik-
cılığı Muhafazacı Yaklaşım; uyma, geleneksel- sel karşılaştırmalar için kullanılacağı bilgileri
lik, güvenlik değerlerini içermektedir. Öz eklenmiştir.
aşkınlık evrenselcilik ve iyilikseverliği, Özge- Bulgular
nişletim ise başarı, güç ve hazcılığı kapsamak- Giriş bölümünde değinildiği üzere
tadır. On değer tipi arasından yalnızca hazcı- araştırmamızın temel amacı değerler, cinsiyet
lık hem özgenişletim hem de yeniliğe açıklık rolü ve demografik özelliklerin kadına ilişkin
değer grupları içerisinde yer alır. Ana değer namus anlayışı üzerindeki etkilerini ve ilgili
gruplarının güvenirlik katsayıları; Yeniliğe değişkenlerin birbirleriyle olan ilişkilerini
Açıklık .78, Muhafazacı Yaklaşım .81, saptamaktır. Bu çerçevede araştırmanın soru-
Özaşkınlık .83, Özgenişletim .81 şeklindedir larına yanıt veren istatistiksel analizler iki
(Kuşdil ve Kağıtçıbaşı, 2000, s. 70). bölümde toplanmıştır. Birinci bölümde betim-
Bem Cinsiyet Rolü Envanteri sel istatistikler yer almıştır: Cinsiyete göre
Çalışmada katılımcıların cinsiyet rolü Kadına İlişkin Namus Anlayışı Tutum Ölçeği
yönelimlerini belirlemek amacıyla, Bem tara- Alt Ölçekleri, Schwartz Değerler Ölçeği ve
fından geliştirilmiş olan Bem Cinsiyet Rolü Bem Cinsiyet Rolü Envanterinden alınan pu-
Envanteri (Bem Sex Role Inventory) kullanıl- anların ortalamaları ve standart sapmaları ve
mıştır(Bem, 1974: 155-162). Envanter 7 derece- bu boyutlarda cinsiyetler arası farklılıklara
li likert tipi bir ölçektir. Ölçek ‚kadınsılık‛ , ilişkin bulgular sunulmuştur. Cinsiyet, yaş,
‚erkeksilik‛ ve ‚sosyal beğenirlik‛ olmak dine verilen önem, gelir düzeyi, kardeş sayısı,
üzere üç ayrı alt boyuttan oluşmaktadır. Bu anne eğitim düzeyi, baba eğitim düzeyi, yaşa-
çalışmada kadınsılık ve erkeksilik ölçeklerini nan romantik ilişkilerin sayısı, değer grupları,
içeren form kullanılmıştır. Kavuncu tarafın- cinsiyet rolleri ve kadına ilişkin namus anlayı-
dan 1987 Türkçe ’ye uyarlanmış olan envante- şının ilgili alt boyutları arasındaki ilişkiler
rin Türkçe formunun geçerlik ve güvenilirlik belirtilmiştir. İkinci bölümde cinsiyet, yaş,
çalışmaları Dökmen tarafından yapılmış- gelir düzeyi, dine verilen önem, kardeş sayısı,
tır(Dökmen 1999:34). Ölçeğin orijinal formu- anne eğitim düzeyi, baba eğitim düzeyi, yaşa-
nun psikometrik özellikleri incelendiğinde; iç nan romantik ilişkilerin sayısı, değer grupları
tutarlılık alfa katsayıları iki ayrı örneklemde, ve cinsiyet rollerinden kadına ilişkin namus
Kadınsılık ölçeği için .80, .82, Erkeksilik ölçeği anlayışının ilgili alt boyutların yordamasına
için .86, .86 olarak bulunmuştur. Test-tekrar ilişkin analizler ve bulgular özetlenmiştir.
test güvenirliği 4 haftalık bir arayla Kadınlar
316
Fatma Gül Cirhinlioğlu & Ahmet Fatih Şenel

Betimsel İstatistikler baba eğitim düzeyi, yaşanan romantik ilişkile-
Araştırmada verilerin analizine ge- rin sayısı, değer grupları, cinsiyet rolleri ve
çilmeden verilerin çok değişkenli istatistik kadına ilişkin namus anlayışının alt boyutları
analiz sayıltılarını karşılayıp karşılamadığına arasındaki anlamlı ilişkiler şöyledir: Eşitlikçi
bakılmıştır. Bunun için öncelikli olarak dağı- namus anlayışa ile cinsiyet (-.416), dine veri-
lımın normallik ve doğrusallık durumları test len önem (-.244), geleneksel namus anlayışı (-
edilmiştir. Araştırmada kullanılan tüm değiş- .510), geleneksellik (-.185) ve erkeksilik (-.270)
kenlerin z puanları alınmış + 3’ün üzerinde arasında anlamlı negatif, özyönelim (,177),
değerlere sahip katılımcılar analizlere dâhil evrenselcilik (.278) ve iyilikseverlik (.206)
edilmemiştir. Bu bağlamda 26 katılımcı araş- arasında ise anlamlı pozitif ilişki saptanmıştır.
tırma dışı bırakılmıştır. Bunun sonucunda Geleneksel namus anlayışı ile cinsiyet
analiz işlemine 160 katılımcıyla devam edil- (.468), dine verilen önem (.238), kardeş sayısı
miştir. Katılımcılardan % 57,5 (92) ‘si kadın, (.260), erkeksilik (.300), geleneksellik (.210) ve
%42, 5 (68)’i erkektir. Tüm grubun yaş orta- güç (.183) arasında anlamlı pozitif, annenin
laması 23,01’dır. (ranj: 18-45). Araştırmamıza eğitim durumu (-.262), babanın eğitim duru-
katılan 160 katılımcının cinsiyete göre Kadına mu (-.167), eşitlikçi namus anlayışı (-.510),
İlişkin Namus Anlayışı Tutum Ölçeği Alt evlilik öncesi cinsellik anlayışı (-.499) ve ev-
Ölçeklerinden, Schwartz Değerler Ölçeği alt renselcilik (-.180) arasında anlamlı negatif
ölçeklerinden ve Bem Cinsiyet Rolü Envanteri ilişki elde edilmiştir.
alt ölçeklerinden aldıkları puanların ortalama- Evlilik öncesi cinsellik anlayışı ile güç
ları, standart sapmalarını ve t testi sonuçları (-.187) ve geleneksellik (-.157) değerleri ara-
Tablo 1’de özetlenmiştir. sında ise negatif yönde anlamlı ilişki olduğu
Cinsiyet, yaş, dine verilen önem, gelir gözlenmiştir.
düzeyi, kardeş sayısı, anne eğitim düzeyi,

Tablo 1. Cinsiyete göre Kadına İlişkin Namus Anlayışı Tutum Ölçeği Alt Ölçekleri, Schwartz
Değerler Ölçeği Alt Ölçekleri ve Bem Cinsiyet Rolü Envanteri Alt Ölçeklerin ‘den alınan puan-
ların ortalamaları, standart sapmaları ve t test sonuçları
KADIN ERKEK T- TEST P
DEĞİŞKENLER X SS X SS t p
EŞİTLİKÇİ N.A 48,8394 5,44363 42,7360 7,84882 5,754 ,000
GELENEKSEL 19,3070 5,75145 25,9295 6,77133 -6,607 ,000
N.A
EVLİLİK Ö.C.A 14,1082 2,65841 13,7735 2,30920 ,822 ,412
GÜÇ 29,6060 4,08353 30,3052 4,09909 -1,057 ,292
BAŞARI 31,4396 3,70348 31,3788 3,79378 ,100 ,920
HAZCILIK 12,0694 1,96364 12,2273 1,95169 -,498 ,619
UYARILIM 17,7033 2,65202 17,5000 3,38890 ,421 ,674
ÖZYÖNELİM 39,4176 3,51526 38,2727 3,99440 1,902 ,059
EVRENSELCİLİK 58,8924 4,68598 56,7424 6,17516 2,480 ,014
İYİLİKSEVERLİK 59,2857 4,62189 57,1061 5,97721 2,576 ,011
GELENEKSELLİK 33,6836 5,43677 33,7910 5,77182 -,119 ,905
UYMA 25,1120 2,96887 24,5760 3,07880 1,099 ,273
GÜVENLİK 44,3099 4,02566 43,8385 4,98940 ,655 ,514
ERKEKSİLİK 108,2868 14,36722 116,6352 14,87863 -3,541 ,001
KADINSILIK 119,8063 10,52527 111,9233 14,68011 3,920 ,000
Kadına İlişkin Namus Anlayışı, Değerler ve Cinsiyet Rolleri Arasındaki İlişkiler 317

Kadına İlişkin Namus Anlayışı Tu- hiyerarşik regresyon analizi Tablo 1’ de ve-
tumunun Yordanmasına İlişkin Bulgular rilmiştir. Tabloda görüldüğü gibi ilk aşamada
Çalışmanın bu aşamasında cinsiyet, analize dâhil edilen demografik değişkenlerin
yaş, gelir durumu, dine verilen önem, kardeş Kadına İlişkin Geleneksel Namus Anlayışında
sayısı, anne eğitim düzeyi, baba eğitim düze- görülen toplam varyansın %37’sini açıkladığı
yi, yaşanılan romantik ilişki sayısı, değerler ve saptanmıştır *F değ. (8,151)= 11.092 p˂.001].
toplumsal cinsiyet rolü değişkenlerinin kadı- Cinsiyetin kadına ilişkin geleneksel namus
na ilişkin geleneksel, eşitlikçi ve evlilik öncesi anlayışını yordama da (β = ,510 p < .001) pozi-
cinsellik anlayışını yordama gücünü belirle- tif yönde anlamlı katkısı bulunmuştur. Bu
mek amacıyla 3 ayrı regresyon analizi yapıl- bulgu bize erkeklerin kadınlara oranla daha
mıştır. Cinsiyet, yaş, gelir durumu, dine veri- çok geleneksel namus anlayışına sahip oldu-
len önem, kardeş sayısı, anne eğitim düzeyi, ğunu göstermektedir. Cinsiyetin ikinci aşa-
baba eğitim düzeyi, yaşanılan romantik ilişki mada (β= ,446 p < .001) ve üçüncü aşamada (
sayısı gibi demografik bilgiler, Schwarts De- β= ,403 p < .001) anlamlı katkısı devam etmiş-
ğerler Ölçeğinin alt ölçekleri ve Bem Cinsiyet tir. Dine verilen önem (β = ,277 p < .001) de-
Rolü Envanteri Kadınsılık ve Erkeksilik Alt ğişkeninin Kadına İlişkin Geleneksel Namus
Ölçekleri yordayıcı değişken olarak ele alın- anlayışının yordanmasında pozitif yönde
mıştır. Kadına ilişkin namus anlayışı tutum anlamlı katkısı olmuştur. Bu bulgu daha yük-
ölçeğinin alt ölçekleri ise yordanan değişken- sek düzeyde dine verilen önemin daha yük-
leri oluşturmuştur. sek düzeyde geleneksel namus anlayışını
Kadına ilişkin namus anlayışı tutum yordadığını göstermiştir. Dine verilen önem
ölçeğinin eşitlikçi, geleneksel ve evlilik öncesi ikinci aşamada (β = , 191p< .05) ve üçüncü
cinsellik anlayışını yordayan değişkenleri aşamada da (β = ,173 p< .05) Kadına İlişkin
belirlemek için yapılan çoklu regresyon anali- Geleneksel Namus anlayışının yordanmasın-
zinde ilk aşamada cinsiyet, yaş, gelir düzeyi, da pozitif yönlü anlamlı katkı sağlamaktadır.
dine verilen önem, kardeş sayısı, anne eğitim İkinci aşamada analize girilen değiş-
düzeyi, baba eğitim düzeyi, yaşana romantik kenlerin Geleneksel Namus anlayışında görü-
ilişkilerin sayısı, ikinci aşamada değerler, len varyansın % 6.7‘sini açıklayıcı gücü olsa
üçüncü aşamada ise kadınsılık ve erkeksilik da * F değ. (10,141)=1,679 p>.001+. Geleneksel
puanları analize dâhil edilmiştir. Böylece her Namus anlayışının yordanmasına anlamlı
grup değişkeninin etkililik ölçüsü konusunda katkısı bulunmamıştır.
ne düzeyde bilgi verdiği görülmüştür. Çalış- Üçüncü aşamada analize girilen de-
mamızda demografik değişkenler olası etkin- ğişkenlerin Geleneksel Namus anlayışında
liklerini kontrol etmek amacıyla ilk aşamada görülen varyansın % 0.8‘ini açıklayıcı gücü
analize sokulmuştur. Diğer grup yordayıcıla- olsa da * F değ. (2,139)=1,006 p>.001+ Gelenek-
rın analize dâhil edilme düzenine araştırmacı- sel Namus anlayışının yordanmasına anlamlı
lar tarafından karar verilmiştir. Bu analizler katkısı bulunmamıştır.
sırasıyla Tablo 2, Tablo 3, Tablo 4 ‘de özet- Bulgularımız Geleneksel Namus an-
lenmiştir. layışını yordamak amacı ile üç aşamada ana-
Kadına ilişkin Geleneksel Namus lize girilen değişkenlerden birinci aşamada
Anlayışının Yordanması analize dâhil edilen değişkenlerin Geleneksel
Geleneksel namus anlayışını yorda- Namus anlayışındaki varyansın % 44,5’ini
yan değişkenleri belirlemek amacıyla yapılan anlamlı düzeyde açıkladığını göstermiştir.
318
Fatma Gül Cirhinlioğlu & Ahmet Fatih Şenel

Tablo 2. Kadına ilişkin Geleneksel Namus Anlayışının Yordanması
Yordayıcı R R2 R2 De- F Deği- F Deği- B β t P
Değişken ğişim şim şim P
Aşama 1 .608 .370 .370 11,092 .000
Cinsiyet 7,218 ,510 6,529 ,000
Yaş -,190 -,107 -1,616 ,108
Gelir D. ,917 ,088 1,302 ,195
Dine V.Ö. 2,803 ,277 4,170 ,000
Kardeş Sayısı ,085 ,024 ,273 ,786
Anne E.D. -,489 -,112 -1,168 ,245
Baba E. D. -,729 -,141 -1,698 ,092
Romantik İ. -,025 -,008 -,098 ,922
Aşama 2 .661 .437 .067 1,679 .091
Cinsiyet 6,302 ,446 5,502 ,000
Yaş -,207 -,116 -1,762 ,080
Gelir D. ,772 ,074 1,063 ,290
Dine V. Ö. 1,929 ,191 2,624 ,01
Kardeş Sayısı ,103 ,029 ,326 ,745
Anne E.D. -,594 -,136 -1,421 ,157
Baba E.D. -,623 -,120 -1,453 ,148
Romantik İ. -,058 -,018 -,229 ,819
Güç ,257 ,150 1,728 ,086
Başarı ,108 ,058 ,585 ,559
Hazcılık -,219 -,061 -,843 ,400
Uyarılım -,063 -,027 -,294 ,769
Özyönelim -,161 -,087 -,830 ,408
Evrenselcilik -,243 -,191 -1,727 ,086
İyilik Sev. -,071 -,055 -,483 ,630
Geleneksellik ,070 ,056 ,645 ,520
Uyma ,380 ,166 1,723 ,087
Güvenlik ,060 ,039 ,475 ,635
Aşama 3 .667 .445 .008 1,006 .368
Cinsiyet 5,706 ,403 4,496 ,000
Yaş -,213 -,120 -1,812 ,072
Gelir D. ,693 ,067 ,949 ,344
Dine V.Ö. 1,751 ,173 2,341 ,021
Kardeş Say. ,134 ,038 ,422 ,674
Anne E. D. -,631 -,144 -1,506 ,134
Baba E. D. -,547 -,106 -1,248 ,214
Romantik İ. -,110 -,034 -,429 ,668
Güç ,211 ,124 1,385 ,168
Başarı ,028 ,015 ,144 ,886
Hazcılık -,261 -,073 -,995 ,321
Uyarılım -,046 -,020 -,218 ,828
Özyönelim -,201 -,108 -1,017 ,311
Evrenselcilik -,248 -,195 -1,712 ,089
İyilik Sev. -,020 -,016 -,134 ,894
Kadına İlişkin Namus Anlayışı, Değerler ve Cinsiyet Rolleri Arasındaki İlişkiler 319

Geleneksellik ,042 ,034 ,375 ,709
Uyma ,362 ,158 1,623 ,107
Güvenlik ,071 ,046 ,561 ,576
Erkeksilik ,065 ,141 1,416 ,159
Kadınsılık -,021 -,040 -,434 ,665
Kadına İlişkin Eşitlikçi Namus An- (10,141)=2,218 p˂.005 +. Güç değişkeninin
layışının Yordanması Kadına İlişkin Eşitlikçi Namus Anlayışını
Kadına ilişkin eşitlikçi namus anlayı- yordamada (β = -,222 p < .005) negatif yönde
şını yordayan değişkenleri belirlemek amacıy- anlamlı katkısı olduğu görülmüştür. Güç alt
la yapılan regresyon analizi Tablo 2’ de veril- boyutunda daha yüksek puan alma daha dü-
miştir. Tabloda görüldüğü gibi ilk aşamada şük düzeyde kadına yönelik eşitlikçi namus
analize dâhil edilen demografik değişkenlerin anlayışını göstermektedir. Güç alt boyutu
Kadına İlişkin Eşitlikçi Namus Anlayışında üçüncü aşamada da anlamlı yordayıcı olma
görülen toplam varyansın %27,7’sini açıkladı- özelliğini korumuştur (β = -,181 p < .01). Yine
ğı saptanmıştır *F değ. (8,151)= 7.216 p˂.001]. bu aşamada analize girilen Evrenselcilik de-
Cinsiyetin kadına ilişkin eşitlikçi namus anla- ğişkeni Kadına İlişkin Eşitlikçi Namus Anla-
yışını yordama da ( β = -,434 p < .001) negatif yışını yordamada (β = ,240 p < .05) pozitif
yönde anlamlı katkısı bulunmaktadır. Bu yönde anlamlı katkı sağlamıştır. Evrenselcilik
bulgu bize kadınların erkeklere oranla daha alt ölçeğinden alınan puanlar arttıkça kadına
eşitlikçi bir namus anlayışına sahip olduğunu ilişkin eşitlikçi namus anlayışına sahip olma
göstermektedir. Cinsiyetin ikinci aşamada ( düzeyinin yükseldiğini söyleyebiliriz. Evren-
β= -,330 p< .005) ve üçüncü aşamada ( β= - selcilik üçüncü aşamada (β = ,275 p < .05) po-
,305p < .005) anlamlı katkısı devam etmiştir. zitif yönde anlamlı katkısını sürdürmüştür.
Dine verilen önem (β =-,246 p˂.05) kadına Üçüncü aşamada analize giren değiş-
ilişkin eşitlikçi namus anlayışının yordanma- kenlerin Kadına İlişkin Eşitlikçi Namus Anla-
sında negatif yönde anlamlı katkı sağlamıştır. yışında görülen varyansı % 1,9 açıklayıcı gücü
Bu bulgu bize daha yüksek düzeyde dine olsa da *F değ. (2,139)= 2,204 p>.001 + Kadına
verilen önemin daha düşük düzeyde eşitlikçi İlişkin Eşitlikçi Namus anlayışının yordanma-
namus anlayışını yordadığını göstermiştir. sına anlamlı katkısı bulunmamıştır.
Dine verilen önem ikinci aşamada (β = -,164 Bulgularımız Kadına İlişkin Eşitlikçi
p˂ .05) ve üçüncü aşamada anlamlı yordayıcı Namus anlayışını yordamak amacı ile üç
olma (β = -,134 p < .01) özelliğini devam ettir- aşamada analize girilen değişkenlerden birin-
miştir. ci ve ikinci aşamada analize dâhil edilen de-
İkinci aşamada analize dâhil edilen ğişkenlerin Kadına İlişkin Eşitlikçi Namus
değer değişkenlerinin Kadına İlişkin Eşitlikçi anlayışındaki varyansın % 39,4’ini anlamlı
Namus Anlayışında görülen toplam varyan- düzeyde açıkladığını göstermiştir.
sın %9,8’sini açıkladığı saptanmıştır *F değ.
320
Fatma Gül Cirhinlioğlu & Ahmet Fatih Şenel

Tablo 3. Kadına İlişkin Eşitlikçi Namus Anlayışının Yordanması
Yordayıcı R R2 R2 De- F Deği- F Deği- B β t P
Değişken ğişim şim şim P
Aşama 1 .526 .277 .277 7.216 .000
Cinsiyet -6,370 -,434 -5,184 ,000
Yaş -,067 -,036 -,513 ,609
Gelir Duru- ,334 ,031 ,426 ,671
mu
Dine V. Ö. -2,577 -,246 -3,449 ,001
Kardeş Sayısı -,607 -,167 -1,742 ,084
Anne E. D. -,047 -,010 -,101 ,920
Baba E.D. -,356 -,066 -,746 ,457
Romantik İ. ,255 ,077 ,917 ,361
Aşama 2 .612 .375 .098 2.218 .020
Cinsiyet -4,838 -,330 -3,864 ,000
Yaş -,035 -,019 -,271 ,787
Gelir D. 1,025 ,095 1,292 ,199
Dine V.Ö. -1,723 -,164 -2,145 ,034
Kardeş Say. -,680 -,187 -1,966 ,051
Anne E. D. -,060 -,013 -,131 ,896
Baba E. D. -,319 -,059 -,681 ,497
Romantik İ. ,136 ,041 ,492 ,624
Güç -,393 -,222 -2,414 ,017
Başarı ,023 ,012 ,116 ,907
Hazcılık ,485 ,131 1,710 ,089
Uyarılım ,155 ,063 ,664 ,508
Özyönelim -,165 -,085 -,776 ,439
Evrenselcilik ,317 ,240 2,058 ,041
İyilik Sev. ,034 ,025 ,210 ,834
Geleneksellik -,188 -,145 -1,596 ,113
Uyma ,084 ,035 ,348 ,728
Güvenlik ,176 ,110 1,286 ,200
Aşama 3 .628 .394 .019 2.204 .114
Cinsiyet -4,479 -,305 -3,257 ,001
Yaş -,031 -,017 -,241 ,810
Gelir D. 1,061 ,099 1,340 ,182
Dine V.Ö. -1,408 -,134 -1,737 ,085
Kardeş Say. -,714 -,196 -2,077 ,040
Anne E.D. ,008 ,002 ,017 ,986
Baba E.D. -,330 -,061 -,695 ,488
Romantik İ. ,197 ,059 ,711 ,478
Güç -,320 -,181 -1,936 ,055
Başarı ,159 ,083 ,754 ,452
Hazcılık ,506 ,136 1,777 ,078
Uyarılım ,138 ,057 ,599 ,550
Özyönelim -,140 -,073 -,655 ,514
Evrenselcilik ,363 ,275 2,315 ,022