Judeopolonia: żydowskie państwo w państwie Polskim

55 Pages·2001·5.974 MB·Polish

by  Andrzej Leszek Szcześniak

A PLAN TO ABOUSH THE j
JEW1SH PALE UNDeO> SWEDEN
IRUSSIA ANDżTO EXPAND
f ^7
2 GERMANY
/ ss \ K I
w m
> North Sea
vilna\ woscow
& /• \
GDAŃSK
GRJ - PIŃSK >
RITAI BERUN^ P0ZnIn{ w7rsavv •
GERMANY W
Z
PARIS CRACOW
LVOV
• AUSTRIA
FRANCE
VIENNA
Atlantic
ROMANIA
Black Sea
O
SPAIN nomc\
OIlMl
”1
(
O
OWSKIEPAŃS Jl isalei
W PAŃSTWIE POLSKIM
Andrzej Leszek Szczęśniak
JUDEOPOLONIA
ŻYDOWSKIE PAŃSTWO W PAŃSTWIE POLSKIM
..
■F
Andrzej Leszek Szczęśniak
JUDEOPOLOIŃIA
ŻYDOWSKIE PAŃSTWO W PAŃSTWIE POLSKIM
POLWENj
Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne
RADOM 2001
Redaktor prowadzący JUDEOPOLOMA
Bogumił Wawer
Termin, Judeopolonia” wiąże się z próbą utworzenia na zie­
miach zaboru rosyjskiego w czasie I wojny światowej polityczne­
Projekt okładki
go tworu, podporządkowanego Niemcom, w ramach zamierzo­
Maria Orkiszewska
nego przez nich tworzeniaMitteleuropy. Stanowić on miał pań­
stwo satelickie Niemiec, które na stałe rozczłonkowałoby i odizo­
lowało ludność polską zaboru rosyjskiego od Polaków w powięk­
Korekta
szonym zaborze niemieckim i austriackim oraz uniemożliwiłoby de­
Bożena Kowaliszyn
finitywnie odrodzenie się niepodległej Polski. Projekt takiego pań­
stwa buforowego (Pufferstaat) zgłosił władzom niemieckim
Skład powstały we wrześniu 1914 r. w Berlinie Niemiecki Komitet Wy­
Dorota Kapusta zwolenia Żydów Rosyjskich (Deutsches Komitee zur Befreiung
der Russischen Juden, zwany często Komitee zur Befreiung der
© Copyright by Ostjuden). W skład tego państwa, leżącego między Bałtykiem a
Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne s. c. Radom 2001 Morzem Czarnym, weszłoby około 6 milionów Żydów z ziem pol­
skich i Rosji, którzy obok 1,8 miliona Niemców byliby najbardziej
Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne s.c.
uprzywilejowaną warstwą ludności. Oprócz tego w Judeopolonii
26-606 Radom, ul. Wiejska 21
byłoby około 8 milionów Polaków, 5-6 milionów Ukraińców, 4
tel/fax [phone]
miliony Białorusinów oraz około 3,5 miliona Litwinów i Łotyszów
e-mail: [email protected]
- również pozbawionych własnej państwowości. Pierwotna for­
adres internetowy: www.polwen.pl
ma tego projektu została przekreślona Aktem Listopadowym (5
XI1916) powołującym Królestwo Polskie pod patronatem cesa­
rzy Niemiec i Austro-Węgier. Jednak aż do czasu zakończenia
ISBN 83-88822-07-1
wojny polsko-bolszewickiej (18X 1920) trwały próby jego reali­
zacji w odmiennych formach.
Skład, druk, oprawa:
Wydawnictwo POL1HYMN1A Sp. z o.o.
ul.Deszczowa 19,20-832 Lublin, tel./fax [phone]/
e-mail: [email protected]
www.polihymnia.pl
5
całkowitej asymilacji, zalecanej przez ideologów żydowskiego oświe­
cenia, oraz kompletne ignorowanie świata zewnętrznego przez or­
todoksów. Dzięki stworzonemu przez siebie państwu Żydzi - od­
rzucając zarówno „przesądy” chrześcijaństwa, jak orientalizm isla­
ODRODZENIE IZRAELA mu - mogliby rzeczywiście stać się politycznym światłem dla pogan.
Podobne poglądy reprezentowali: Dawid Baer Gordon z Wilna oraz
Emancypacja Żydów, jaka nastąpiła w Europie w XIX wieku
Perec Smolenskin i Leo Pisker z Rosji.
rozbudziła wśród nich nowe idee polityczne, pośród których jed­ Za głównego jednak twórcę syjonizmu uważa się - mylnie -
ną z najważniejszych był niewątpliwie syjonizm. Głosił on, iż Żydzi wiedeńskiego dziennikarza Teodora Herzla (1860-1904), który
w diasporze są narodem jak inne, a nie tylko wspólnotą wyzna­ w 1896 r. wydał rozprawę pt. „Der Judenstaat” („Państwo ży­
niową. Podobną tezę głosiły też i inne ugrupowania, ale syjoniści dowskie”), będącąjakby manifestem syjonizmu. Przeświadczenie
widzieli rozwiązanie tzw. kwestii żydowskiej poprzez utworzenie o realności stworzenia państwa żydowskiego opierał on na wierze
własnego państwa - „żydowskiej siedziby narodowej” w Palesty­ w potęgę Żydów i na bezradności ich wrogów. Pisał:
nie. W tym celu zalecali masową emigrację do tej ziemi -aliję, ze „(...) Nie można właściwie nic skutecznego przeciw nam
wszystkich krajów diaspory. Uważali też, iż taka działalność zaha­ uczynić. Na dole proletaryzujemy się na wywrotowców, tworzy­
muje procesy asymilacyjne mniejszości żydowskiej w poszcze­ my podoficerów wszystkich rewolucyjnych partii, a równocześnie
gólnych krajach. ku górze wzrasta nasza straszna potęga pieniądza (...)” (T. Herzl,
Do prekursorów syjonizmu należał niezaprzeczalnie urodzo­ „Der Judenstaat”, Neue Auflage, w: S. Trzeciak, „Mesjanizm a
ny w Lesznie Wielkopolskim, późniejszy rabin Torunia - Cwi Hirsch kwestia żydowska”, s. 229).
)
Kalischer, który zwrócił się do frankfurckich Rotszyldów o fundu­ Jednak idee Herzla wywoływały wśród Żydów więcej sprze­
)1
sze na wykupienie od Arabów Erec Israel (Kraju Izraela) lub przy­ ciwów niż pochwał, we Wschodniej Europie wśród ortodoksów i
najmniej samej Jerozolimy, by rozpocząć tam zwarte osadnictwo socjalistów, w Zachodniej zaś wśród zwolenników oświecenia i
żydowskie. Rabin Juda Akalai z Semlin koło Belgradu rozwinął na­ asymilacji. Od roku 1897 poczynając odbyło się kilka spotkań
tomiast koncepcję, że tworzone w Palestynie osadnictwo stanowić zwolenników syjonizmu w Bazylei i Londynie, zwanych kongresa­
może model powszechnego działania Żydów z całego świata jako mi, w toku których wypracowywano metody realizacji tej idei.
jednego narodu, którego językiem byłby uwspółcześniony hebraj­ Niezależnie jednak od traktowania przez wielu Żydów propozycji
ski, a ojczyzną- Palestyna, jako przyszłe królestwo Mesjasza, któ­ Herzla jako utopii, miały one wielki wpływ na kształtowanie się
rego przyjścia spodziewał się niemal każdej godziny. Prekursorem nowej mentalności żydowskiej. W całej Europie niemal wytwo­
syjonizmu był także Moses Hess, autor wydanej w 1862 r. książki rzył się prąd narodowy i Żydzi zaczęli traktować siebiejako jeden
„Rom und Jerusalem”. Pochodził on z ziem polskich (w beletrystyce naród, rozdzielony tylko diasporą. Szybko też idea ta znalazła po­
ączono go nawet z Powstaniem Styczniowym), ale pisał po nie- parcie wśród żydowskich publicystów, polityków i działaczy spo­
h ICC U’ ten bYl wówczas głównym językiem żydowskim, łecznych i tylko nieliczni odnosili się do niej sceptycznie.
ess pi ze stawił w swej książce obraz żydowskiego państwa na­
rodowego, które rozwiązałoby dwa skrajne problemy: uniknięcie
7
mocniej objawiały się wśród gojów poczucie narodowe i patrio­
tyzm
Tak więc ruch syjonistyczny podzielił się na dwie grupy: sy­
DWIE KONCEPCJE PAŃSTWOWOŚCI jonistów ścisłych, czyli tych, którzy uważali, iż siedzibą narodową
winna być Palestyna, i teiytorialistów, dążących do stworzenia pań­
ŻYDOWSKIEJ
stewek żydowskich w krajach diaspory. Gdy na jednym z kon­
gresów większość syjonistów pod kierownictwem Maxa Nordaua
W momencie, gdy wydawało się, że idee budowy państwa
opowiedziała się za Palestyną, terytorialiści pod przewodnictwem
żydowskiego w Palestynie odniosły ostateczne zwycięstwo, nagle
Izraela Zangwilla założyli Jiidische Territorial Organisation - ITO
pojawiły się poważne wątpliwości. Okazało się bowiem, że- nawet
(por. M. Phillippson, „Neueste Geschichte des judischen Volkes”).
w najbardziej sprzyjających okolicznościach, w Palestynie można
W duchu tym działał także historyk i teoretyk państwowości ży­
będzie osiedlić zaledwie niewielką część światowego żydostwa.
dowskiej - Szymon Dubnow, który rozwinął teorię „fołkizmu”, zwa­
Zauważył to już Herzl, który w swoich „Pamiętnikach” napisał:
nego także „autonomizmem”.
„Przezjakiś czas myślałem o Palestynie (...), ale mój system
Opierając się na naukach politycznych Otto Bauera i Karo­
przeniesienia Żydów dałby się tam z trudnością przeprowadzić. Po­
la Rennera o prawach mniejszości narodowych do autonomii na-
trzeba, abyśmy mieli klimat obejmujący różne temperatury dla Ży­
rodowo-kulturalnej w Monarchii Habsburskiej, postawił tezę, iż
dów nawykłych do sfer zimniejszych i cieplejszych. Musimy posia­
naród żydowski jest „faktem konkretnym i autochtonicznym” w
dać wybrzeże morskie ze względu na międzynarodowy handel; dla
diasporze, opierającym się na specyficznym sposobie społeczno-
gospodarstwa zaś rolnego niezbędne są wielkie równiny”.
ekonomicznego bytowania i odrębności wyznaniowo-kulturalnej.
W związku z powyższym pojawiło się natychmiast kilka po­
Nie powinni więc Żydzi szukać swej przyszłości w złudnej wierze
mysłów nowej „siedziby narodowej”- w Afryce, na Bliskim Wscho­
powstania państwa żydowskiego w Palestynie. Przyszłość Żydów
dzie, w Ameryce Południowej... Były to jednak projekty tak utopij­
/ leży w krajach ich dotychczasowego zamieszkania, gdzie trzeba
ne, że je szybko zarzucono. I tu pojawił się kolejny teoretyk pań­
walczyć o pełne i faktyczne równouprawnienie obywatelskie oraz
stwowości żydowskiej - Izrael Zangwill. Zgłosił on projekt, aby:
o prawo do autonomii narodowo-kulturalnej i personalnej. Anty­
„Budować Jerozolimę w każdym poszczególnym kraju, również jak
syjonistyczny „fołkizm” był nie mniej niż syjonizm konsekwentnym
w Palestynie; oto jest misja Żydów” (S. Laudynowa, „Sprawa świa­
przeciwnikiem wszelkich teorii i praktyk asymilacji Żydów, twier­
towa. Żydzi, Polska, ludzkość”, 1.1 - s. 169,1.11 - s. 37,67,68).
dząc, że członkiem danego narodu trzeba się urodzić, bo „przyjść
W wyniku tego roszczenia żydowskie do utworzenia państwa na
doń nie można” (por. J. Orlicki, „Szkice z dziejów stosunków pol­
ziemiac zamieszkanych przez Arabów poszerzone zostały o two­
sko-żydowskich 1918-1949”, s. 27)
rzenie autonomicznych tworów państwowych w krajach diaspory,
rze a przy tym zaznaczyć, że dotyczyło to przeważnie państw, w
których żydowska świadomość narodowa rozwijała się najszyb-
i ’ ?v,^c w ;l,lpP*cŚrodkowo-Wschodniej. Najsilniej rozwinęły
ięte idee wsrodZydów na ziemiach polskich, czyli tam, gdzienaj-
8 9
odpowiedzialne funkcje (np. Kronnenberg- Dyrekcja Białych,
Wohl - minister skarbu Rządu Narodowego). Nie wszędzie jed­
nak tak było. Na Litwie „rewolucyjne dążenia Polaków budziły
SYTUACJA INA ZIEMIACH POLSKICH wstręt wśród Żydów” - jak stwierdził ówcześnie żyjący historyk i
jednocześnie rabin, J. Stejnberg- „w Królestwie Żydzi byli naj­
WII połowie XIX wieku na ziemiach polskich pod zaborami bardziej skutecznymi szpiegami carskimi” (D. Fajnhauz,,Ludność
zamieszkiwała 1/3 światowej populacji żydowskiej. Żydzi stanowili: żydowska na Litwie i Białorusi a powstanie 1863”). Ten sam autor
w zaborze pruskim około 2%, w zaborze austriackim -11,1 %, na przytacza w swej pracy, co następuje:
Wileńszczyźnie - 12,8% a w Królestwie Polskim 14,5% ogółu „Znaczna jednak część burżuazji żydowskiej była prorosyj-
mieszkańców. Była to ludność zamieszkująca przeważnie miasta i ska, niektórzy zaś jej przedstawiciele wręcz współpracowali z wła­
miasteczka, chroniona przez prawo i mająca zapewniony samorząd dzami carskimi przeciw powstaniu (...). Z władzami carskimi wspó­
w swoich kahałach (gminach), ale izolowana lub izolująca się od łpracowało wielu członków zarządów gmin żydowskich, którzy z
reszty społeczeństwa. Żydzi opanowali handel, trudnili się rzemio­ racji zajmowanego stanowiska byli administracyjnie i politycznie zwią­
słem, chałupnictwem oraz zajmowali się najbardziej nieproduktyw­ zani z aparatem państwowym. Po stronie caratu stała też ugodowo
nymi procederami, jak pośrednictwo, lichwa i wyszynk. Stosowano nastawiona hierarchia rabinacka, której wodzem duchowym był
wobec nich ograniczenia dotyczące m.in. nabywania własności ziems­ wileński rabin rządowy Stejnberg, zaufany Murawiowa, z którym
kiej i dzierżawy dóbr narodowych. Car rosyjski Mikołaj I powołał ten ostatni porozumiewał się w sprawach walki z powstaniem” (j.w.).
Żydów do służby wojskowej i starał się o usunięcie ich odrębności. Współpraca Żydów z caratem w tłumieniu Powstania Stycz­
Szykanowanie jednak za noszenie pejsów, bród, jarmułek i długich niowego, a także w finansowym wspieraniu go - miała głębszy
ubiorów, tzw. chałatów, dawało tylko biurokracji carskiej okazję do sens. Przed wybuchem powstania Żydzi otrzymali od Wielkopol­
zdzierania z Żydów potężnych haraczów. skiego prawo nabywania dóbr ziemskich, czego przed 1862 r. nie
Za równouprawnieniem Żydów i ich asymilacją opowiada­ wolno im było czynić. Upadek powstania i konfiskata przez carat
ło się w Królestwie liberalne ziemiaństwo i wszystkie ugrupowania 4254 majątków szlachty polskiej oraz grabież ziemi dokonana wy­
demokratyczne. Wśród samych Żydów istniał już w tym czasie siedlonym na Sybir 7000 rodzin z zaścianków szlacheckich stwo­
kierunek asymilatorski i patriotycznie polski. Wielka burżuazja ży­ rzyły niebywałą okazję do wykupu przez Żydów polskiej ziemi.
dowska, oświecona i liberalna, stała się nie tylko siłą ekonomicz­ Władze carskie bowiem część zagrabionych majątków dały w na­
ną, ale również intelektualną. Główny jej przedstawiciel, Leopold grodę swoim „zasłużonym” urzędnikom, większość wystawiły na
Kronnenberg, odegrał wielką rolę w wydarzeniach lat 1861 -1864, sprzedaż. Już w roku 1885 statystyki w Królestwie notują 2966
c oc mocno kontrowersyjną. Obok Kronncnbcrga dużą rolę w Żydów, którzy byli właścicielami bądź dzierżawcami dużych ma­
Proce->*e asymilacji mieli: Matias Rosen, bracia Epstcinowie, rabin jątków, w jakich pracownikami zostali Polacy. Nie garnęli się na­
Beer Meisels, Henryk Wohl i wielu innych.
tomiast Żydzi do pracy na roli. Wszystkich zatrudnionych wów­
i i w*4czyli się czynnie do manifestacji patriotycznych lat czas w rolnictwie - rolników, oficjalistów, księgowych i urzędni­
^61'1863 orazuczestniczyli w Powstaniu Styczniowym, pełniąc
ków było razem z rodzinami zaledwie 5000 (A. Eisenbach, „Lud-
11
ność żydowska w Królestwie Polskim w końcu XIXw.”).
Na tym jednak nie koniec. Ogólne straty polskie w powsta­
niu (poległych, wymordowanych, zesłanych na katorgę) wynosiły
około 250000 osób. Jeżeli zdamy sobie sprawę, że polska lud­
ZAGADKA KRONNEINBERGA
ność Królestwa liczyła wówczas nieco ponad 4 miliony, to nasu­
wa się tu wniosek, że był to ogromny cios wymierzony w polską
W tym właśnie miejscu warto zwrócić uwagę na zagadko­
substancję etniczną. Dotknął on nie tylko dwory i zaścianki, ale
wą rolę Leopolda Kronnenbeiga i grupy asymilantów. Ciekawe
także ludność w miastach. Ją również zsyłano na Sybir, zamykano
spostrzeżenia na ten temat wysnuł Stanisław Wysocki. Pisze on:
w więzieniach, włączano do rot aresztanckich i pozbawiano wła­
„Józef Ignacy Kraszewski wykorzystał swoje obserwacje
sności. Pojawiła się kolejna okazja do wykupu za bezcen polskiej
jako redaktor kronnenbergowskiej »Gazety Codziennej« (był nim
własności, tym razem miejskiej. Rozpoczęła się inwazja Żydów na
od 1859 r. - ALS) do napisania powieści pt. »Żyd« (1866), w
duże miasta: wykupywanie wystawionych na licytację domów po
której podaje, iż bogaci Żydzi pokładali wielkie nadzieje w możli­
powstańcach i masowe budowanie tanich, tandetnych, ubogich w
wości realizacji swych dalekosiężnych planów w związku z trwa­
urządzenia sanitarne „czynszówek”, przeznaczonych dla robotni­
jącymi przygotowaniami do wywołania nowego powstania w Kró­
ków napływających masowo ze względu na rozwijający się prze­
lestwie Kongresowym. W wywołaniu takiego powstania bogaci
mysł
Żydzi byli żywotnie zainteresowani. Potwierdza to przytoczony
przez Kraszewskiego taki oto tok ich rozumowania: »wpowie­
trzu czuć proch, ale dla nas to nic złego (...) skorzystajmy z
dobrej okazji. Zamiast bawić się w patriotyzm, asymilację itp.
mrzonki, myślmy przede wszystkim o sobie. Chłop polski nie
lubi nas, wiemy o tym, ale chłop jest głupi - nie boimy się go.
O szlachtę głównie nam idzie. Wmiesza się ona przez sam punkt
honoru w awanturę, pójdzie do lasu, na krwawe pole, za co ją
rząd ukarze, zniszczy, wytępi, wydusi, wywłaszczy, a wówczas
dla nas droga otwarta« (cyt. za T. Jeske-Choiński, „Historia Ży­
dów w Polsce,” s. 137)
I kolejny warty przytoczenia cytat: „ W każdym narodzie
musi się wyrobić ponad masy jakaś inteligencja i rodzaj arysto­
kracji. My jesteśmy materiałem gotowym, my zawładniemy
krajem, a panujemy już przez giełdy i przez wielką część prasy
nad połową Europy. Ale naszym właściwym królestwem, na­
szą stolicą, naszym Jeruzalem będzie Polska. My będziemy jej
arystokracją, my tu rządzić będziemy. Kraj ten należy do nas,
12
13
jest nasz ” (S. Dider, „Rola neofitów w dziejach Polski,” s. 111;
wyróżnienia w tekście, te i następne - ALS).
Znana jest dobrze działalność Kronnenberga z okresu po­
wstania i nie ma sensu jej tu przypominać, warto jednak, nadmie­ „WASZE ULICE, NASZE KAMIENICE
nić, że wyasygnował on na cele powstańcze 1 milion złotych rubli.
Była to na owe czasy ogromna suma, za którą powstańcy kupo­ Po zamachu na cara Aleksandra II w 1881 r. władze rosyj­
wali m.in. broń za granicą. Ale też zaraz po zakupie Żyd warszaw­ skie w ramach odwetu zaczęły przesiedlać na ziemie polskie z Rosji
ski Tugenhold, szpieg rosyjski, piastując funkcję sekretarza pu­ Centralnej i Litwy tamtejszych Żydów, zwanych „litwakami”. Był to
łkownika Teofila Łapińskiego (dowodzącego wyprawą statku element obcy polskiej kulturze, nie znający języka polskiego i wro­
„Ward Jakson” w 1863 r.), zdradził Rosjanom szlaki przerzutowe go nastawiony do polskich dążeń niepodległościowych. „Litwacy”
broni i amunicji zakupionej w Anglii przez Rząd Narodowy, co osiedlali się najchętniej w osłabionym represjami Królestwie Pol­
uniemożliwiło zaopatrzenie powstańców w odpowiednią ich ilość skim, a szczególnie w Warszawie i Łodzi. Reprezentując przede
(por. J. B. Pranajtis, „Chrześcijanin w Talmudzie żydowskim,” s. wszystkim kupców i przemysłowców, stali się poważną konkuren­
325). cją dla przemysłowo-handlowych sfer Królestwa w ekspansji na
10IV 1864 dyktator Rządu Narodowego Romuald Trau­ rosyjskie rynki zbytu, na których „zaczęli monopolizować różne działy
gutt został wydany żandarmerii carskiej przez Żyda Artura Gold­ handlu, zakładali składy i domy komisowe fum rosyjskich w War­
mana, zatrudnionego w skarbowości powstańczej. W następstwie szawie i Łodzi” (S. Kempner, „Dzieje gospodarcze porozbiorowej
tego władze rosyjskie aresztowały wielu członków Rządu i z cza­ Polski,” s. 304). Ponadto „litwacy” odgrywali jeszcze jedną, wrogą
sem poznały dokładnie wiele tajemnic powstańczych, a wśród nich Polakom rolę: prześladowani i wysiedlani z Rosji i Litwy, stawali się
rolę Kronnenberga i jego działalność na rzecz powstania. I o dzi- gorliwymi rusyfikatorami na ziemiach polskich.
wo! Car odznaczył Leopolda Kronnenberga najwyższym rosyj- Wnikliwy obserwator stosunków panujących na ziemiach
S. .m . aczeniem. Orderem św. Włodzimierza oraz przyznał mu polskich na przełomie wieku XIX i XX, pozytywista Bolesław Prus,
^■edziczne szlachectwo (por. J. Polak, „Zbrodnicze plemię” s.
tak ujął tę sprawę w „Kronikach”:
/\s. Dider, op.cit.s. 28). „Stosunek niektórych grup żydowskich do Polaków jest
nie tylko niegodziwy, ale wprost - nieprzyzwoity. Prawie w tej
samej chwili, kiedy liberałowie żydowscy drwiącym tonem w
imię rycerskości żądają od Polaków, aby glosowali za zupeł­
nym równouprawnieniem Żydów w radach miejskich, w tej
samej chwili „litwacy" odgrywają rolę rusyjikatorów u nas,
nawet obrażają nas, a Żydzi poznańscy wręcz głoszą, ze za­
wsze walczyli przeciw Polakom ir interesie Niemców (...). No i
naturalnie upominają się o łapówkę.
Dla zupełności tego ohydnego obrazu niektóre partie czy
14 15
grupy Żydów nie cofają się przed pogróżkami, a nawet czyna­ ,,Dopiero Żydzi rosyjscy w Warszawie założyli dzienniki żar­
mi. Polskim sklepom kooperatywnym Żydzi nie chcą wynaj­
gonowe. Nie znając mowy polskiej, zaczęli odnosić się do niej
mować mieszkań w swoich domach; młynarze-Żydzi roszczą
wrogo i w ogóle występować wobec społeczeństwa polskiego
pretensje wyłącznego prawa dzierżawienia wszystkich młynów prowokacyjnie. (...) Nad Wisłą dążyli do uzyskania prawno-pań-
w kraju (...) Żydzi prawowierni u nas znają tylko jedną formę stwowej zagwarantowanej odrębności, co by Królestwo pozba­
uspołecznienia: swoją narodowość; lekceważą zaś prawa jed­ wiło charakteru polskiego. Równocześnie czując, iż tylko z Żyda­
nostki (choćby co do przechodzenia na inne wyznanie, lekce­ mi rosyjskimi tworzą potęgę, stali się centralistami rosyjskimi -
ważą sąsiadów i używając łagodnego wyrazu nie tolerują tym samym stając w opozycji do najżywotniejszych interesów pol­
cywilizacji. Takie stanowisko nie ma przyszłości (..)” (B. Prus, skich” (W. Feldman, „Dzieje polskiej myśli politycznej,” s. 367).
„Kroniki”, t. XX). W wyniku wszystkich tych działań wytworzyła się na zie­
Nieco dalej Prus ocenia sytuację Żydów w Królestwie: miach polskich specyficzna sytuacja w stosunkach polsko-żydow­
„ Wracam teraz do Żydów nieprzejednanych. Narzekają skich, którą podsumowuje Bolesław Prus w swoich „Kronikach”:
oni na upośledzenie. To prawda, są oni upośledzeni - w pań­ „Zobaczmy rezultat ostateczny tych stosunków. W na­
stwie, ale nie wobec nas, Polaków. Wobec nas posiadają oni szych miastach Żydzi stanowią od czterdziestu do osiemdzie­
przywileje, o których ciągle się zapomina: sięciu procent ogółu mieszkańców i należy do nich czterdzieści
1) mają swój samorząd gminny, do którego nigdy nie jeden procent nieruchomości miejskich, choć w kraju tworzą
mieszał się żaden Polak; tylko piętnaście procent mieszkańców. Dzięki temu nasz chłop,
2) posiadali i posiadają mnóstwo, ale to mnóstwo sto­ któremu już jest za ciasno na roli, nie może przenieść się do
warzyszeń ekonomicznych, filantropijnych i oświatowych; miasta, gdyż Żydzi nie dopuszczą go tam. We Włocławku -
3) prawie każdy Żyd umie czytać, pisać i rachować dzię- pisze »Dziennik Kujawski« - Żydzi na ulicy Nowej, będącej
ki szkółkom elementarnym, które Żydzi w swoim języku mają, główną arterią miasta, zakupili w ostatnich czasach kilkadzie­
a jakich nam mieć nie wolno; siąt domów, ażeby wyprzeć stamtąd handel polski. Koroną zaś
4) w razie konkurencji z chrześcijanami nie robią sobie naszego położenia są następujące cyfry. W ciągu ostatnich dwu­
eremonii, to jest, nie dopuszczają do współzawodnictwa, boj- nastu lat emigrowało Polaków do Ameryki dziewięćset czter­
o ują doprowadzają do bankructwa i jeszcze wniebogłosy dzieści dziewięć tysięcy, prawie milion. A ilu ich wyszło do Nie­
narzekają na ucisk! miec, ilu do Cesarstwa? Do Cesarstwa uciekali przeważnie
rzemieślnicy, znękani ciągłymi strajkami, zaś ich miejsce kto
które snadły W WWC/ZL‘ o dobrobyt, dzięki zakazom,
zajął? (...) Byłem teraz w Lublinie, który znam od czasów dzie­
ciństwa, i zdumiałem się nad mnóstwem sklepów i warszta­
cały handel, cale
tów żydowskich. Ulice, kiedyś niepodzielnie zamieszkane przez
Nieprawidłowości jakieże chrześcijan, dziś są żydowskimi i mnóstwo domów przeszło na
polskich w wyniku eksnansii r. '?lwarzac Sl* na ziemiach
własność Żydów.
polscypochodzenia żydowskie^izauwaźalitakzcPisarze łF takim stanie rzeczy mamy dwie perspektywy. Ponie-
!6 owskiego. Historyk Wilhelm Feldman pisał:
17