JUAN MARI AGUIRREURRETA ELOSEGUI Doktorego tesia Zuzendariak Agustin Arrieta Urtizberea

344 Pages·2017·2.64 MB·Italian

FIKZIOA J.-P. SARTREREN DISKURTSO TEORIKOAN:
FIKZIOAREN ANTOLAMENDUA L’ÊTRE ET LE NÉANT
OBRA FILOSOFIKOAREN “BEGIRADA” KAPITULUAN
JUAN MARI AGUIRREURRETA ELOSEGUI
Doktorego tesia
Zuzendariak
Agustin Arrieta Urtizberea (EHU)
Cristina Lasa Otxoteko (EHU)
EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA
BALIOEN FILOSOFIA ETA GIZARTE ANTROPOLOGIA SAILA
UPV / EHU
DONOSTIA, 2017
(cc)2017 JUAN MARIA AGUIRREURRETA ELOSEGUI (cc by-nc 4.0)
Baldinba ugalduko dira
Sartreren euskal irakurleak!
Agian bai, mila aldiz!
Txillardegi

2
ABSTRACT

Ikerketa honek J.-P. Sartreren L’Être et le Néant tratatu filosofikoaren idaztankeran
jartzen du arreta, eta obra horren irakurketa berri bat eskaintzen du, hain zuzen ere,
diskurtso teorikoak baliatzen duen fikzioaren ikuspegitik. “Begirada” kapitulu luze eta
funtsezkoa ikerketa-corpustzat hartuta, eta berau euskaratuta, ikerketa honen helburua
da baliabide horren eginkizun nagusia ulertzea. Xede horrek eskatzen du ikerketa honi
diskurtsoaren analisiaren esparrutik heltzea, fikzioa irizpide enuntziatiboen argitan
zedarritzeko eta diskurtso-antolamenduaren baitan ulertzeko. Halatan, ikerketa honek
erakusten du, alde batetik, testuko fikzioa diskurtso teoriko nagusiarekiko etendura gisa
enuntziatzen dela, teoria beste erregistro enuntziatibo batean adierazteko; eta, beste alde
batetik, fikzioak adarkadura bat osatzen duela diskurtsoan, diskurtsoaren antolamendu
teorikoan parte zuzena duena; eta, halaber, testuaren jomuga teorikoa bermatzen duela.
Hitz gakoak:
J.-P. Sartre, L’Être et le Néant, Fikzioa, Diskurtso Filosofikoaren Analisia, Begirada.

Ce travail de recherche prend pour objet le discours philosophique de l’œuvre majeure
de J.-P. Sartre, L’Être et le Néant, et propose une nouvelle lecture de ce traité théorique
à travers son recours à la fiction. Par une analyse discursive d’un chapitre clé, partie
décrivant le concept philosophique de regard, nous tentons de mettre en lumière le
caractère énonciatif de la fiction, d’une part, et son rôle structurant et global, d’autre
part. Ainsi, cette analyse vise à mettre en rapport le développement théorique avec
l’irruption de la fiction comme outil discursif. C’est donc dans l’analyse du discours que
cette recherche trouve le cadre théorique et le point de départ. Nous constatons que la
fiction se présente comme une scène de type narratif, un régime énonciatif désembrayée
par rapport au discours principal mais qui renvoie aussi au contenu théorique, constitue
un réseau propre, organise l’enjeu théorique du texte et le consolide.
Mots-clés:
J.-P. Sartre, L’Être et le Néant, Fiction, Analyse du Discours Philosophique, Le Regard.
3
ESKER ONA

Bihoaz lehenengo eskerrak Jean-Paul Sartre berarentzat. Sartreren filosofia
deskubrimendu bezala bizi izan dut eta bizi dut. Niretzat, Sartre errebelazio-moduko bat
izan da bai bizitza bere pentsamenduaren iragazitik ulertzeko eta baita lehio bezala ere
filosofiara gerturatu eta beste autore batzuk ezagutzeko, hala nola, M. Heidegger, G.
Bachelard, M. Merleau-Ponty eta S. de Beauvoir. Ikerketa honetan zehazki L’Être et le
Néant obrari heltzen diot, Sartreren obra esanguratsuena baita eta gehien maite dudana.
Eskerrak bihotzez, beraz, Jakin aldizkariari ikerketa honetako corpusaren itzulpena
argitaratzeagatik (2017) eta Sartreren filosofia euskaratzeko ohorea posible egiteagatik.
Eremu akademikoan, eskertu nahi diet, lehenik, EHUko Filosofia Fakultatean 2012an
proiektu honi buruz egin zen lehen bileran, ikerketarako ateak zabaldu zizkidaten Joxe
Azurmendi, Andoni Ibarra eta Agustin Arrieta irakasleei; eta, halaber, horren ondotik
ikerketa honen tutoretza eta gidaritza borondate eta seriotasun bikainarekin hartu duten
Agustin Arrieta bera eta Cristina Lasa irakasleei. Era berean, eskertu nahi diet,
metodologiako ikasgaian (2013-2014) zuzenean nahiz zeharka, probetxuzko aholkuak
eman zizkidaten Andoni Ibarra eta Thomas Mormann irakasleei.
Eta, bigarrenik, eskertu nahi diet atzerrian nola edo hala lagundu didatenei. Esker mila
Michel Rybalka Sartreren adiskide eta obran adituari, bere etxean hartu baininduen eta
ikerketa honetaz luze jardun baikenuen. Eskerrak ere Hezkuntza Ministerioari 2014an
ikerketa honi emandako diru-laguntzagatik, Frantziako unibertsitate eta liburutegietan
hilabetez tesian aurrera egiteko. Horren ondotik, Parisen Jean Bourgault Groupe
d’Études Sartriennes elkarteko idazkariak Sartreri buruzko material dezente pasatu
zidan eta ikerketa honetako gaian aditu diren François Noudelmann (Sorbonne-Paris III
unibertsitatea) eta Malika Temmar (Jules Verne unib.) irakasleek aholku dezente eman
zizkidaten.
Eremu pertsonalean, eskerrak Yera Sánchez Morán emazte kuttun horri, ikerketa honi
tinko eusteagatik eta hamaika aldiz amore ematen ez uzteagatik. Lagundu ahalko dizut
horrenbeste nik, laztana, zure ikerketan!

4
IKERKETAREN AURKIBIDEA

ABSTRACT ............................................................................................................. 3
ESKER ONA ........................................................................................................... 4

SARRERA ................................................................................................................ 11
I. Ikerketa honen helburu nagusia ................................................................... 11
II. Ikerketa-corpusaren justifikazioa ............................................................... 12
III. Ikerketa honen hipotesi nagusia eta ikerketa-galderak ............................. 13
IV. Ikerketa honen antolamendua .................................................................... 14
V. Sartreren obren laburduren zerrenda ........................................................... 14

LEHEN ZATIA: ATAL TEORIKOA

1. Ikerketa-corpusaren egitura atzemateko irizpide nagusiak ............................ 18
1.1. Bi ikuspegi ikerketa-corpusaren egiturari erreparatzeko .......................... 18
1.1.1. Egitura testu ororen nahitaezko baldintza gisa ............................. 18
1.1.2. Testua vs. Diskurtsoa .................................................................... 20
1.2. Lehen egitura-irizpidea: testuaren egitura sekuentziala ............................ 22
1.2.1. Testuaren makroegitura eta superegitura ...................................... 22
1.2.2. Sekuentzia-bidezko testu-plana .................................................... 26
1.3. Bigarren egitura-irizpidea: testuaren egitura diskurtsiboa ........................ 33
1.3.1. Enuntziazioa, enuntziatua eta diskurtsoaren ardatzak .................. 33
1.3.2. Metadiskurtsoa diskurtso bideratzailetzat .................................... 38
5
2. Diskurtsoaren fikziozkotasuna zehazteko irizpide nagusiak .......................... 41
2.1. Bi begiratu fikzioari filosofiaren ikuspegitik ............................................ 42
2.1.1. Errealitatearen ikuspegi mimetikotik betekizun diskurtsibora ..... 42
2.1.2. Fikzioaren arbuiozko ikuspegitik filosofiaren eskakizunera ........ 44
2.2. Fikzioa literaturaren ikuspegitik: hiru gogoeta-ildo .................................. 48
2.2.1. Orainaldi tabularra ........................................................................ 49
2.2.2. Zehar estilo librea ......................................................................... 50
2.2.3. Autotestua ..................................................................................... 53
2.3. Fikzioa hizkuntzaren hiru jakintza-arloren ikuspegitik ............................ 54
2.3.1. Pragmatikaren ikuspegia .............................................................. 55
2.3.2. Semantikaren ikuspegia ............................................................... 57
2.3.3. Diskurtso Filosofikoaren Analisiaren ikuspegia .......................... 60
2.4. Fikzioa diskurtso fenomenologikoan ........................................................ 63
2.4.1. Fikzioaren unekotasuna diskurtsoan: fikzio puntuala .................. 64
2.4.2. Fikzioaren etsenplaritatea diskurtsoan: fikzioa eta adibidea ........ 68
2.4.3. Fikzioaren eskematizazioa diskurtsoan: fikzioa eta irudia ........... 73
2.5. Fikzioaren aparatu formala ....................................................................... 78
2.5.1. Aurkezpen-markatzaile baten presentzia ...................................... 79
2.5.2. Enuntziatzaile orokortzaile baten presentzia ................................ 80
2.5.3. Denborazkotasun efektiboaren neutralizazioa .............................. 84
2.5.4. Hizkuntzaren erregistro narratiboa ............................................... 86
3. Ikerketa-corpusa hobeto ulertzeko oinarrizko testuingurua .......................... 88
3.1. Autorearen ibilbidea: Jean-Paul Sartre (1905-1980) ................................ 89
3.1.1. L'Être et le Néant argitaratu aurretik (1905-1943) ....................... 90
6
3.1.2. Existentzialismotik konpromisora (1943-1947) ........................... 93
3.1.3. Hamaika frontetako gizona (1947-1980) ...................................... 94
3.2. L’Être et le Néant (1943) tratatu filosofikoaren zutabe teorikoak ............ 97
3.2.1. Tratatuaren atalak eta aurkibidea .................................................. 99
3.2.2. Izatearen osagabetasuna ................................................................ 104
3.2.3. Izatearen transzendentzia .............................................................. 105
3.2.4. Bestearentzako izatea (l’être-pour-autrui) ................................... 108
3.2.5. Izatearen askatasuna ..................................................................... 110
3.3. Begirada kontzeptuaren ikuspegi filosofikoa eta ikuspegi literarioa ....... 113
3.3.1. Begirada kontzeptuaren ikuspegi filosofikoa ............................... 114
3.3.2. Begirada kontzeptuaren ikuspegi literarioa .................................. 120
3.4. Aldez aurreko hiru gogoeta obraren idaztankeraren fikziozkotasunaz ..... 125
3.4.1. Sartreren idaztankeraren hautuari buruzko gogoeta ..................... 125
3.4.2. Diskurtsoaren NI polifoniko bati buruzko gogoeta ...................... 129
3.4.3. Tratatuaren ‘situazio’ kontzeptuari buruzko gogoeta ................... 133

BIGARREN ZATIA: ATAL ENPIRIKOA

4. Diskurtsoaren fikziozkotasuna fikzioaren aparatu formalaren argitan .......... 138
4.1. Fikzioaren enuntziatzailea: kontzeptu teorikoaren ahotsa ........................ 138
4.1.1. Nia kontzeptua NI pertsona izenordainaz emana ......................... 138
4.1.2. Bestea kontzeptua BESTE izenordain zehaztugabeaz emana ....... 142
4.1.3. Etendura enuntziatiboa ................................................................. 145

7
4.2. Fikzioaren denbora: idazketa-denboraren neutralizazioa .......................... 149
4.2.1. Denborazko deikien presentzia ..................................................... 149
4.2.2. Aditzaren puntukaritasuna ............................................................ 152
4.2.3. Baldintza eta Ahalera .................................................................... 157
4.3. Fikzioaren aurkezpena .............................................................................. 160
4.3.1. Markatzaile esplizituak ................................................................. 160
a) Erakusle ezohikoa ..................................................................... 160
b) Presentaziozko esapideak ......................................................... 161
4.3.2. Bestelako markatzaile batzuk ....................................................... 161
a) Eszena narratibo baten irrupzioa .............................................. 161
b) Marka tipografikoak ................................................................ 162
4.3.3. Markatzailearen absentzia ............................................................ 163
a) Isilpeko esapidea edo esapide inplizitua .................................. 163
b) Paragrafo-aldaketa ................................................................... 164
4.4. Fikzioaren hizkuntza erregistroa: situazioaren gutxieneko konposizioa .. 166
4.4.1. Situazioaren gertakizun nagusia ................................................... 167
4.4.2. Gertakizunaren subjektua(k) ........................................................ 170
4.4.3. Gertakizunaren espazioa ............................................................... 172
4.4.4. Situazioaren beste elementu batzuk .............................................. 173
5. Testu-mailako fikziozkotasuna ........................................................................... 175
5.1. Fikzio-bidezko eta irudi-bidezko kontzeptu teorikoa ............................... 175
5.1.1. Kontzeptu teorikoa adierazteko bide nagusiak ............................. 175
5.1.2. Irudi-bidezko kontzeptu teorikoaren eskematizazioa ................... 177
5.1.3. Fikzioa irudi-bidezko kontzeptu teorikoan ................................... 179
8
5.2. Fikziozkotasunaren egitura ....................................................................... 185
5.2.1. Testu-mailako fikziozkotasuna: fikzio-unitatea ........................... 185
5.2.2. Fikzio-unitatearen adarkadura: fikzio osagarria ........................... 188
5.2.3. Fikzio-unitateari ez dagokion fikziozkotasuna: fikzio gehigarria 193
5.3. Ikerketa-corpuseko fikzio-egituraren zerrenda ......................................... 196
5.3.1. Fikzio-unitateen zerrenda ............................................................. 196
5.3.2. Fikzio osagarrien zerrenda ............................................................ 198
5.3.3. Fikzioen arteko igorpen nagusiak ................................................. 209
5.4. Fikzio-multzoak ordain teorikoaren arabera ............................................. 213
5.4.1. Ni-subjektua situazioan: Beste-objektuaren agerpena ................ 217
5.4.2. Ni-objektua situazioan: Beste-subjektuaren bizipena .................. 219
5.4.3. Bestearen jatorrizko presentzia situazioan ................................... 221
6. Fikziozkotasuna “Begirada” kapituluaren oinarri teorikoan ......................... 224
6.1. “Begirada” kapituluaren abiapuntu teorikoa ............................................ 224
6.1.1. “Begirada” kapituluaren oinarrizko ardatz teorikoa ..................... 224
6.1.2. “Begirada” kapituluaren zedarritze teorikoa ................................ 228
6.2. Diskurtso teorikoaren antolamendua “Begirada” kapituluan .................... 231
6.2.1. Sekuentzia-bidezko antolamendu diskurtsiboa ............................ 231
6.2.2. Fikzioaren presentzia diskurtso teorikoaren antolamenduan ........ 244
6.3. Fikzioaren betekizuna diskurtso teorikoaren antolamenduan ................... 247
6.3.1. Fikzioaren betekizun nagusia diskurtsoaren antolamenduan ....... 247
6.3.2. Teoriaren eta fikzioaren uztartzea: ikuspegi globala .................... 251

9
ONDORIOAK

7. Ondorioak ............................................................................................................. 256

BIBLIOGRAFIA ..................................................................................................... 263
ERANSKINAK ........................................................................................................ 275
I. Eranskina. Bibliografia nagusia Sartreri eta Sartreren obrari buruz ............. 276
II. Eranskina. Sartreren obren zerrenda ........................................................... 281
III. Eranskina. Ikerketa-corpusaren itzulpena ................................................. 285

10