Jeugdgeweld in historisch perspectief

134 Pages·2001·0.9 MB·Dutch

W O
1
J
u
s
t
it
ië
le
v
e
r
k
e
n
n
in
g
e
n
ja
a 1 00J V
r
g
a
n
g
2 Jeugdgeweld
6
2
0
0
0
J
e
u
g
d
g Justitiële verkenningen
e
w
e
ld verschijnt 9 maal per jaar jaargang 26 januari/februari
D C
Wetenschappelijk
Onderzoek- en
Documentatiecentrum
Gouda Quint
1 00
Jeugdgeweld
jaargang 26 januari/februari
Colofon
Justitiële verkenningen is een gezamen- Administratie en adreswijzigingen
lijke uitgave van het Wetenschappelijk De abonnementenadministratie wordt
Onderzoek- en Documentatie Centrum verzorgd door:
van het Ministerie van Justitie en Kluwer. Libresso BV
Het tijdschrift verschijnt negen keer per Postbus 23
jaar. 7400 GA Deventer
tel: [phone]
Redactieraad
Adreswijzigingen kunnen worden door-
drs. A.C. Berghuis
gegeven door het adresstrookje toe te
prof. dr. H.G. van de Bunt
zenden aan Libresso.
mr. drs. J.M. Nelen
mr. dr. E. Niemeijer Advertentie-exploitatie
drs. I. Passchier Bureau Van Vliet bv
mr. drs. P.J.J. van Voorst Postbus 20248
7302 HE Apeldoorn
Redactie
tel.: [phone], fax: [phone]
drs. M.A.V. Klein-Meijer
dr. B.A.M. van Stokkom Beëindiging abonnement
mr. P.B.A. ter Veer Betaalde abonnementen kunnen tot
uiterlijk 31 december van het lopende
Redactieadres
abonnementsjaar worden opgezegd. Bij
Ministerie van Justitie, WODC
niet tijdige opzegging wordt het abon-
Redactie Justitiële verkenningen
nement automatisch voor een jaar
Postbus 20301
verlengd. Gratis abonnementen kunnen
2500 EH ’s-Gravenhage
desgevraagd te allen tijde beëindigd
Fax: [phone]
worden.
Tel: [phone]
E-mail: [email protected] Abonnementsprijs
De abonnementsprijs bedraagt f 120,-
WODC-documentatie
per jaar; studenten en AIO’s f 95 (gedu-
Voor inlichtingen:
rende maximaal vijf jaar). Betaling
Infodesk WODC, 070-370 65 53.
geschiedt bij voorkeur met de te
E-mail adres: [email protected]
ontvangen stortings-acceptgirokaarten.
Internet-adres: www.minjust.nl/wodc
Nabestellingen
Abonnementen
Losse nummers kunnen worden nabe-
Justitiële verkenningen wordt gratis
steld bij Libresso BV. De prijs van losse
verspreid onder personen en instellingen
nummers bedraagt f 18,50 (exclusief
die beleidsmatig werkzaam zijn ten
verzendkosten).
behoeve van het Ministerie van Justitie.
Degenen die in aanmerking denken te
Ontwerp en drukwerk
komen voor een gratis abonnement
Hans Meiboom, Amsterdam
kunnen zich uitsluitend schriftelijk
wenden tot bovenstaand redactieadres.
Andere belangstellenden kunnen zich
ISSN: 0167-5850
tegen betaling abonneren. Zij dienen
zich te wenden tot:
Opname van een artikel in dit tijdschrift
Libresso BV
betekent niet dat de inhoud ervan het
Postbus 23
standpunt van de minister van Justitie
7400 GA Deventer
weergeeft.
tel: [phone]
Inhoud 3
Voorwoord 5
dr.P.C.Spierenburg
Jeugdgeweldinhistorischperspectief 9
dr.K.Wittebrood
Trendsinjeugdgeweld 21
dr.G.vandenBrink
Agressievejongeren;eencultuurhistorischebespiegeling 35
dr.B.A.M.vanStokkom
Hetmannelijkeego;overonzekerheid,hogeeigendunken
agressie 48
dr.P.Nikken
Mediaengeweld 61
dr.O.M.J.Adang
Jongemanneningroepen;eengeweldigecombinatie? 72
drs.J.Hendriksendrs.B.J.vanRoozendaal
Geweldengezin 81
Anonymus
Sedlex;dagboekaantekeningenvaneendocent 89
dr.P.J.H.Kapteyn
Frontsoldaatvandebeschaving;overgeweldopscholen 99
Summaries 104
Journaal 107
Literatuuroverzicht 111
Algemeen 111
Strafrechtenstrafrechtspleging 113
Criminologie 113
Gevangeniswezen/tbs 117
Reclassering 121
Jeugdbeschermingen-delinquentie 123
Politie 125
Verslaving 125
Slachtofferstudies 127
Preventievancriminaliteit 127
Boekenenrapporten 129

Voorwoord 5
Vraagtmenaancriminologenofhetjeugdgewelddelaatstedecennia
jaaristoegenomendankrijgtmensteevasthalfslachtigeantwoorden.
Enerzijdswordtopdesterkgestegenpolitiecijfersenselfreportgegevens
gewezen,anderzijdswordtdebetrouwbaarheidvandecijfersbetwijfeld,
metnameomdatpolitieenjustitiedejeugdcriminaliteitveelsterkerzijn
gaanbestrijdenenomdatslachtoffersvakeraangiftedoen.Maarde
sterkegroeivandepolitiecijfers–bijvoorbeeldeenverviervoudigingen
eenverachtvoudigingvanhetaantalminderjarigeverdachtenvoorres-
pectievelijkmishandelingenbedreigingmetgeweldsindshetbeginvan
dejarentachtig(zieWittebroodinditnummer)–kanmoeilijkgeheelen
alhetgevolgzijnvaneenscherperopsporingsbeleid.Deaangifte-
bereidheidisdelaatstejarenminofmeerconstant.Erisdussprakevan
eenflinke,reëlegroei.
Hettoegenomenjeugdgeweldwijktwelafvandeontwikkelingvanhet
geweldvanoudereleeftijdsgroepen.Depolitiecijfersgevenvoordie
groepeneenminderpregnantestijgingtezien;deslachtofferenqueˆtes
vandelaatstevijftienjaarlijkenzelfsopeenstabieleontwikkelingtewij-
zen.Betrektmenerooknogdefactor‘lokatie’bijdanblijktdatdegroei
vangeweldzichvooralconcentreertindecentraendekansarmewijken
vandegrotesteden.Buitendegrotestedentrekkenvooralhoreca-
gelegenhedenveelgeweldaan.Inderestvandesamenleving,zomag
menveronderstellen,neemthetgeweldgebruikeerderafdantoe.
Dezetrendgegevenslijkentecorresponderenmettweetegengestelde
maatschappelijketendensendiemomenteelwaarneembaarzijn:ener-
zijdseentoegenomengeweldgebruik,metnameondergrotegroepen
jongeren–gepaardmetdrankendrugs–eneenfascinatievoorhetge-
welddadige,fysiekevertoonindemediaenhetuitgaansleven,anderzijds
eengroeiendeafkeervanstraatgeweldonderdemeerderheidvanbur-
gers.Dielaatstegroeplijktmededoordeovervloedigemedia-aandacht
voorgewelddadigeincidenten,gevoeligergewordenvoorgeweldgebruik.
Burgersschattendekansvanhetaantalgewelddadigesituatiesstelsel-
matigtehoogin.Datdoetechterweinigafaandegroeiendezorgomhet
straatgeweldenhetstrevendeproblematiekdaadwerkelijkaantepak-
ken.Deimposanterecentedemonstratiestegen‘zinloos’geweldgeven
blijkvaneengrotecivieleveerkracht.
Deauteursinditnummer–onderzoekersuitverschillendedisciplines
–isdeogenschijnlijksimpelevraagvoorgelegd‘waarhethedendaagse
jeugdgeweldvandaankomt’.Historische,statistische,ethologische,
sociologischeenpsychologischebenaderingenvullenelkaaraan.Daar-
naastwordenaanmedia,schoolengezinaparteartikelengewijd.
IndeopeningsbijdragemaaktP.C.Spierenburgeenvergelijkingtussen
hetjeugdgeweldinhetAmsterdamvanrond1700enhethedendaagse
jeugdgeweld.Hijsteltvastdatjongemannenuitdemaatschappelijke
eliteslangetijdeengeweldscultuurkenden,maardatdetoplaagvande
samenlevingopdenduurgeheelgepacificeerdraakte.Geweldals‘tijd-
verdrijf’heeftsterkaanwaarderingingeboet.Vervolgensbesteedthij
Justitiëleverkenningen,jrg.26,nr.1,2000 6
aandachtaanvormenvangeweldindelagereklassen,metnamedecul-
tuurvanmesvechters.Jongemannendiendenbravouretetoneneneen
inbreukophuneermetgeweldtebeantwoorden.Hoeweldehuidige
geweldsgolfvolgensdeauteurtendeleteverklarenisuiteenheropleving
vandelichaamsgebondennotievaneer,isdemeerderheidvandebevol-
kingdeomgangmetgeweldontwend.Enwelindiematedatmensen
nietsnelbereidzijnopstraatslachtofferstehulptekomen.Datwas
vroegerwelhetgeval,maardatbrachtgeengrotereveiligheidopstraat
metzichmee.
K.Wittebroodgaatinhaarbijdrageinopdeomvangenontwikkeling
vanhetjeugdgeweld.Uitdepolitiestatistiekenblijktdatdegroeivande-
lictenalsmishandeling,bedreigingendiefstalmetgewelddelaatste
tientaljarenaanzienlijkisgeweest.Diestijgingkomtpregnantinbeeld
alsmendezevergelijktmetdeontwikkelingvangeweldvanmeerderjari-
gen.Verdernemenjongensnogaltijdveelmeergeweldvoorhunreke-
ningdanmeisjes,ongeveervijfkeerzoveel.Ookdeselfreportgegevens
wijzenopeenflinketoename,metnamebijdeminderernstigedelicten.
TenslotteplaatstWittebroodenigekanttekeningenbijdebetrouwbaar-
heidvandecijfers.
Devolgendetweeartikelenzijngewijdaanveranderingeninhet
socialeklimaatvandejarennegentig,metnamedemaatschappelijke
verharding.G.vandenBrinksteltinzijnbijdragevastdatdemodalebur-
gerzichveelassertieverenweerbaardergedraagtdanveertigjaarterug.
Volgenshemduidtdateropdatburgersnarcistischerzijngeworden.Het
intermenselijkverkeerstaatvoortaaninhettekenvaneenpositiefmens-
beeld;hetgevoelvaneigenwaardemoetuitdrukkelijkgerespecteerdwor-
den.‘Hoefellerhetnarcismeblinkt,hoepijnlijkerhetkrasjeopdeauto-
lak.’Bovendienvertonenjongeren,metnamedoordelangerejeugdfase
enhetstrevennaarintensievelichamelijkeervaringen,relatiefweinig
zelfbeheersing.Ineenformule:deprecairebalanstusseneigenliefde
(zichuitendinassertiviteit)enzelfbeheersingisinhetongeredegeraakt.
OokB.A.M.vanStokkomverondersteltdathetopgeblazenegovan
jongerenhetgeweldopstraatheeftvergroot,alspeeltonzekerheiddaar-
bijookeenrol.Metnamedoordemaatschappelijkeherwaarderingvan
ruigmannelijkvertoon,optelevisieeninvrijetijdsarena’s,heefthetzelf-
beelduitvergrotevormenaangenomenenlijktdefrustratiedrempelte
zijnverlaagd.Jongenslijkenzichsteedsstoerdertegedragen:coolblijven
inriskantesituatiesleverteengroterereputatieop.Volgensdeauteur
pakthetrauwemannelijkheidsideaalvoorkansarmeenkansrijke
probleemjongensandersuit:terwijlindeeerstegroepmannelijkvertoon
eenuitingisvaneergevoel(zieSpierenburg)enhetmaskerenvanachter-
stelling,ishetindetweedegroepmeereenkwestievanadolescent
actingoutgedragenhetmaskerenvanonzelfstandigheid.
P.Nikkenbiedteenoverzichtvanrecenteonderzoekingennaarmedia-
geweld.Hijconstateertdathetgeweldsteedsovervloedigerenreëlerin
beeldwordtgebracht.Uitduizendenonderzoekennaareffectenvan
Voorwoord 7
televisiegeweldblijktdatkinderenenjongerenzicheerderagressiever
gaangedragendandatdebeeldenalsuitlaatklepfungeren(enagressie
remmen).Ookkunnenzijeenvertekendwereldbeeldkrijgen:hetidee
ontstaatdatdewerkelijkheidveelgewelddadigerisdanzijfeitelijkis.Wat
programmakenmerkenbetreftblijktonderanderedataantrekkelijkehel-
den,gewelddateenrealistischeindrukmaaktengewelddatbeloond
wordt,ertoeleidendatjeugdnegatiefbeïnvloedwordt.Tenslottegeeft
Nikkenaanhoejeugdigentegenmediageweldbeschermdgaanworden.
DeetholoogO.M.J.Adangbestrijdtinzijnartikeldeveronderstelling
datgroepsvormingengroepsdrukautomatischzoudenresulterenin
‘de-individualisering’:mensenzoudenéénwordenmetdegroepenzich
irrationeelengewelddadiggaangedragen.Opbasisvanobservatiesvan
onderanderevoetbalvandalenconcludeertAdangdathetovergrotedeel
vanmassalebijeenkomstengeweldloosverloopt.Wilereenrelontstaan
danmoetenereerstkleineincidentenhebbenplaatsgevondenwaarna
eenescalatieproceskanontstaan.Daarbijspelenonderlingesolidarise-
ring,wij-zijgevoelensenhetbesefdatgeweldgebruikweinigconsequen-
tiesmetzichmeebrengteengroterol.
J.HendriksenB.J.vanRoozendaal–beidenwerkzaamaaneenABJ-
instelling(AmbulantBureauJeugdwelzijnszorg)–nemenvervolgensde
verhoudinggezinenagressieonderdeloep.Zijbesprekeneenaantal
structurelefactorenzoalsdegezinsgrootteenfunctionelefactorenzoals
hechtingendekwaliteitvanopvoeding.Eenongunstigthuisklimaatkan
tezamenmetfactorenalspersoonlijkeaanlegensocialeomgevingresul-
tereninagressiefgedrag.Deauteursgevenooktweevoorbeeldenuitde
ABJ-praktijkwaaruitblijkthoeverreikenddegevolgenkunnenzijnvan
eendesastreuzeopvoeding.
Tenslottepasserentweestukkenovergeweldopscholenderevue.Het
eerstestukbevateenselectieuitdagboekaantekeningendiedooreen
leraargedurendeeenjaarwerdenbijgehouden.Uithetrelaasvande
leraar–werkzaamopeenmiddelbareschoolineenkansarmewijkmet
veelallochtonenjongeren–blijktdatordeverstoringen,intimiderend
gedragenvechtpartijenscheringeninslagzijn.Desfeeropschoolis
mededaardoorernstigverziekt.Hoeweldezeschoolnietrepresentatief
isvoorhetgemiddeldeNederlandsemiddelbareonderwijs,geeftde
ernstvandeproblematiektedenken.HetstukheetSedlex,genoemd
naarhettweededeelvandespreukLexdurasedlex,hetgeenvertaald
kanwordenals‘Dewetishardmaarhetisdewet’.
IneenreactieopdezedagboekaantekingenomschrijftP.J.H.Kapteyn
deleraaralseen‘frontsoldaatvandebeschaving’.Hetbeelddatdeleraar
schetstachthijvertekend:hetonderwijsinNederlandstaatnietopin-
storten.Nietteminzijn–vergelekenmettwintigjaarterug–deproble-
menmetleerlingengegroeidendeonderwijstakenverzwaard,enisde
statusvanlerarengedaald.Deconditiesvoor‘onrust’zijndusversterkt,
terwijljongerenmeerenmeervoordeverleidingbezwijken.Datgeldt
vooralvoorjongerenvanbuitenlandseafkomstdienietoverwegkunnen
Justitiëleverkenningen,jrg.26,nr.1,2000 8
methetgebrekaantoezicht.Kapteynachtvooralschaalvergrotingende
rigoreuzebezuinigingendaarvoorverantwoordelijk.Hetonderwijsbeleid
heeftdeproblemenversterktdiezehadmoetenbestrijden.Decollec-
tievezorgomwederzijdsrespectkannietwordenuitbesteedaandepoli-
tieofhetparticuliereinitiatief.Eenrehabilitatievanhetlerarencorpsis
nodig.Endateerherstelisduur.
9
Jeugdgeweld in historisch
perspectief
*
dr.P.C.Spierenburg
Bijdeterm‘jongensvanstavast’denkenweaandefermeenstoerekna-
pendieooitdezeilschepennaarIndiëbemanden.Mijnwoordenboek
kentalleeneen‘manvanstavast’enomschrijftdiealsiemanddieflink,
fermvankarakteris.Depreciezebetekenisdiedebetreffendeuitdruk-
kingindezeventiendeenachttiendeeeuwhadisinonzetijdverloren
gegaan.Dekreet‘stavast’markeerdehetbeginvaneenritueelmes-
gevecht.Alsdeenepartijdezewoordensprakmethetmesindehand,
wasdateenseinvoordeanderomzichmetzijneigenmesteverdedi-
gen.Jongensvanstavast,onderheninderdaadveelzeelieden,warendus
vooralstoeremesvechters.
Dezeoorspronkelijkebetekenisattendeertonszowelophetgewelduit
vroegerdagenalsophetfeitdathettendeleuitonzeherinneringisver-
dwenen.Ditterwijlhethuidige(jeugd)geweldvelenzorgenbaart.Indit
artikelstelikdevraagofdehistorischestudievangewelddadigheidons
inzichtkanverdiepenindeproblematiekvandeeigentijdseagressie.Na
eenkorteinleidingstelikvastdatookjongemannenuitdemaatschap-
pelijkeeliteslangetijdeengeweldscultuurkenden,maardatdetoplaag
vandesamenlevingopdenduurgeheelgepacificeerdraakte.Danpro-
beerikvormenvangeweldonderdelagereklassenendedaarbijbetrok-
kengroepeninhetverledeninkaarttebrengen.Vervolgensbespreekik
decultuurdermesvechtersuitdezeventiendeenachttiendeeeuw,met
hunrituelenenspecifiekenotiesvaneer.Tenslottevergelijkikdesituatie
inAmsterdamrond1700metdieinhethuidigeNederland.
Jeugdgeweld:vroegerennu
Devraagnaarhetjeugdgeweldinhetverledenistotopzekerehoogte
eenanachronistische.Totvoorkortbestondeenbegripals‘jeugdgeweld’
niet,eenvoudigwegomdat‘jeugd’geenonderscheidencategorie
vormde.Natuurlijk,detijdgenotenbeseftendateroudereenjongere
mensenbestondenenintellectuelenhanteerdeneenmodelvanlevens-
fasen,maarjongerenwerdenzeldengezienalseenapartegroepbinnen
desamenleving.Veeleerdanhetbereikenvaneenzekereleeftijd,mar-
keerdenbepaaldestatus-overgangen,zoalshetvoordeeerstemaaltrou-
wen,hetbeginvaneennieuwelevensfase.Zonderintegaanopdeuitge-
* DeauteurishistoricusenwerkzaamaandefaculteitHistorischeenKunstwetenschappen
vandeErasmusUniversiteitteRotterdam.