Je bibbers de baas: Faalangsttraining voor kinderen

175 Pages·2009·0.97 MB·German

by  Drs. Marianne van der Zalm-Grisnich (auth.)

1
Je bibbers de baas
3
Je bibbers de baas
Faalangsttraining voor kinderen
Drs.MariannevanderZalm-Grisnich
BohnStafleuvanLoghum
Houten2009
4 Jebibbersdebaas
©2009BohnStafleuvanLoghum,Houten
Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigd,opgeslagenin
eengeautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormofopenige
wijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieën,opnamen,ofeniganderemanier,
zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.
Voorzoverhetmakenvankopieënuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvanartikel16b
Auteurswet1912j°hetBesluitvan20juni1974,Stb.351,zoalsgewijzigdbijBesluitvan23
augustus1985,Stb.471enartikel17Auteurswet1912,dientmendedaarvoorwettelijkverschul-
digdevergoedingentevoldoenaandeStichtingReprorecht(Postbus3051,2130KBHoofddorp).
Voorhetovernemenvan(een)gedeelte(n)uitdezeuitgaveinbloemlezingen,readersenande-
recompilatiewerken(artikel16Auteurswet1912)dientmenzichtotdeuitgevertewenden.
Samensteller(s)enuitgeverzijnzichvolledigbewustvanhuntaakeenzobetrouwbaarmoge-
lijkeuitgaveteverzorgen.Nietteminkunnenzijgeenaansprakelijkheidaanvaardenvoor
onjuisthedendieeventueelindezeuitgavevoorkomen.
ISBN9789031374304
NUR777/847
Ontwerpomslag:NanjaToebak
Ontwerpbinnenwerk:Houdbaar,Deventer
Illustraties:MarcelJurriëns
BohnStafleuvanLoghum
HetSpoor2
Postbus246
3990GAHouten
www.bsl.nl
Voordedeelnemendekinderenisereenapartwerkboekbijdithandboekontwikkeld:
Jebibbersdebaas.Werkboek.UitgeverijBohnStafleuvanLoghum,Houten
DeboekenzijntebestellenviadeboekhandelofviauitgeverijBohnStafleuvanLoghum
teHouten:www.bsl.nl/faalangst.
Inhoud 5
Inhoud
5
Deel1 8
Achtergrondenopzet
1Inleiding 8
2Overfaalangst 10
2.1 Inleiding 10
2.2 Drievormen 10
2.3 Oorzaken 11
2.4 Kenmerkenensignalen 12
3Detraining 14
3.1 Theoretischeachtergrond 14
3.2 Ontspanningstechnieken 15
3.3 Hoofddoelenvandetraining 15
3.4 Vaardighedenopbouwen 15
3.5 Tetrainenvaardigheden 20
4Debijeenkomsten 21
4.1 Inleiding 21
4.2 Terugkerendetrainingsonderdelen 22
4.3 Variabeletrainingsonderdelen 25
5Toepassing,vereistenenprocedures 37
5.1 Toepassingsmogelijkheden 37
5.2 Vereisten 37
5.3 Aanmeldingsprocedure 39
5.4 Indicaties 40
5.5 Contra-indicaties 41
5.6 Vragenlijsten 42
5.7 Selectieprocedure 43
5.8 Tussentijdsecontactenmetleerkrachten 44
5.9 Afronding 44
6Schematischoverzichtvandetraining 47
6.1 Algemeenoverzicht 47
6.2 Overzichtperbijeenkomst 48
6 Jebibbersdebaas
Deel2 58
Draaiboekouder-enleerkrachtbijeenkomsten 58
Ouder-enleerkrachtbijeenkomst1:Watdoenweopdefaalangsttraining? 58
Ouderbijeenkomst2:Watkuntúmetfaalangst? 72
Leerkrachtbijeenkomst2:Watkuntuopschoolmetfaalangst? 82
Deel3 94
Draaiboekkinderbijeenkomsten 94
Bijeenkomst1:Kennismaking 95
Bijeenkomst2:Watzegtjegevoel? 103
Bijeenkomst3:Watdenkje? 108
Bijeenkomst4:AanhetwerkmetdevierG’s 116
Bijeenkomst5:Mijnleerpunten 122
Bijeenkomst6:Anderslerendenken 128
Bijeenkomst7:Denkjezelfsterk! 135
Bijeenkomst8:Jegereedschapgebruiken 142
Bijeenkomst9:Laatjehelpen! 148
Bijeenkomst10:Afscheid 153
Bijlagen
Bijlage1:Vragenlijstenselectiekinderen 158
Bijlage2:Handleidingselectiegesprekouders 167
Bijlage3:Handleidingselectiegesprekkinderen 169
Bijlage4:Tedownloadenmateriaal 173
Literatuur 175
Overdeauteur 177
8 Jebibbersdebaas
d.1
Achtergrond en opzet
1 Inleiding
Dezefaalangsttrainingisontstaantoeneenbasisschoolmijvroegeenfaal-
angsttrainingvoordebovenbouwbijhenopschoolteverzorgen.Erbestondnog
geenenkeldraaiboekvoordebasisschool.Webegonnendaarommethetboek
HandboekfaalangsttrainingvanNieuwenbroeke.a.(1998)alsleidraad.Gaandeweg
bleekdatvooronzedoelgroepbehoeftewasaanmeerconcreteenbijdebele-
vingswereldvanhetwatjongerekindaansluitendeleer-enoefenstof.Deleer-
krachtwaarmeeikdetraininggaf,bleekbehoeftetehebbenaaneenvolledig
uitgewerktdraaiboek.Metdaarinpreciesaangegevenwelkematerialennodig
zijnperoefeningofbespreking,maarookmetmeerletterlijkuitgeschrevenuit-
leg.Nietzozeeromdirectvoortelezenofuithethoofdteleren,maarvooreen
indrukvandemanierwaaropjedestofopkindniveaukuntbespreken.Demate-
rierondomdevierG’sisimmersvrijabstractenvoorkinderen,zondergoede
uitlegenbegeleiding,somsnoglastigtoepasbaar.
Omdieredenbenikdestijdsbegonnenmethetschrijvenvaneencom-
pleetdraaiboek,waarmeeiedereleerkrachtzomeekandraaienalscotrainer.
Bepaaldeelementenuithetgenoemdehandboekwaarikmeebegon,zijninde
trainingaanweziggebleven(inwatgewijzigdevorm),veleanderezijntoege-
voegd.Ookisereenwerkboekvoordekinderengemaakt,zodatzedematerie
ookthuisnogkunnenoefenenennabespreken.Indeloopvandetijdishet
draaiboekopbasisvanervaringenvandegebruikersverschillendekerenbijge-
schaafd.Sommigeoefeningenblekentochnogteabstractenenkelewerkbladen
nietaansprekendgenoeg.Eriseenquiztoegevoegd,omdatkinderendat
gewoonleukvinden,maarookomtecontrolerenofdestofbegrepenis.Ookis
inouder-enleerkrachtbijeenkomst1aandachtgekomenvooronderlingoverleg
tussenoudersenleerkrachtoverdeleerdoelenvoorhunkindofleerling.Ten
slotteisindelaatstebijeenkomsteenheusediploma-uitreikingtoegevoegd.
Naarderesultatenvanhetgebruikvandezefaalangsttrainingis(nog)
geenwetenschappelijkonderzoekgedaan.Welisindepraktijkgeblekendatde
meestekinderendieaandetrainingdeelnamen,daarookechtbaatbijhadden
(meestalviertotvijfvandezesdeelnemers).Veelalgavenkinderen,leerkrach-
tenenouderstijdensofdirectnadetrainingalaandatersprakewasvanmin-
derangst.Vaakookgavenzeaanblijtezijnmetde‘gereedschapskist’(alle
geleerdeoefeningen),diezenuoveralmeenaartoekunnennemen.Regelmatig
d 1
. Achtergrondenopzet 9
werdookvankinderendieinmiddelsnaarhetvoortgezetonderwijswaren
gegaan,teruggehoorddatzesteedsbeterhetgeleerdeindepraktijkkondentoe-
passen.
Erlijktdusookspraketezijnvaneenna-ijleffect.Decognitieveelemen-
tenindetraininghebbenhuntijdnodigomte‘landen’ente‘wortelen’inde
hersenen.Hetisgeenkunstjedatjeleertendatdaarnaaltijddirectgoedgaat.
Ermeeoefenenenblijvenoefenenisnodigomhettelateninslijtenendeelte
latenwordenvandepersoon.Deeffectenvandetrainingmoetendusevengoed
oplangeretermijnverwachtworden.Daaromishetzobelangrijkomeralopde
basisschoolmeetestarten.Zohebbenkinderenbinnendeveiligebasisschool-
omgevingaldemogelijkheidomteoefenenenomhunbreinalvasttelaten
wennenaaneenanderemaniervandenken,diehunindetoekomstminder
faalangstzalbezorgen.
Indepraktijkisoverigensgeblekendatkinderenmetanderevormenvan
angstookbaathebbenbijhetdeelnemenaandetraining.Detrainersmaken
dangebruikvanvoorbeeldendieaansluitenopdiespecifiekeangst.
Dezetrainingzalkinderenopeenspeelsemanierbeterlerenomgaanmet
hunfaalangst.
10 Jebibbersdebaas
2 Over faalangst
2.1 Inleiding
Faalangstiseenvormvanangstdieopkomtalsjeietsmoetpresterenofalsje
denktdatjeietsmoetpresteren,terwijljebangbentdathetjenietgaatlukken.
Faalangstisaltijdgekoppeldaaneentaakofeenopdracht.Dieangstwerkt
belemmerend.
Kinderenmetfaalangstdenkenvanuiteennegatiefzelfbeeld.Devrees
omtemislukkenbepaalthundenken.Zezijngefixeerdophetnegatieveen
gelovennietdatzeooitietsgoedkunnendoen.Datzorgtvoorpassiefgedrag;ze
ontlopenhetliefstsituatieswaarinerietsvanhenverwachtwordt.Succes
schrijvenzeniettoeaanzichzelfmaaraandesituatie(detoetswastemakke-
lijk,deleerkrachtheeftsoepelgerekend),maarmislukkenschrijvenzejuist
weltoeaanzichzelf.Erwordtpasvanfaalangstgesprokenalsdeangstvoor
mislukkingzogrootisdatdeprestatieer(ernstig)ondergaatlijden.Dever-
wachteprestatieblijftuit(‘Erkomtnietuitwaterinzit’).
Insommigebronnen(o.a.Nieuwenbroeke.a.,1998)wordtonderscheid
gemaakttussennegatieveenpositievefaalangst.Negatievefaalangstiswat
gewoonlijkalsfaalangstbenoemdwordt:eenangstomtefalenintaaksitua-
ties.Negatievefaalangstwordtookwelpassievefaalangstgenoemd.Positieve
faalangstiseenvormvanangstdieervoorzorgtdatdepersoonineenoptimale
spanningstoestandkomtdietotbetereprestatiesleidt.Positievefaalangstheeft
iedereenweleensinmeerofminderematenodigomtotprestatiestekomen.
Positievefaalangstwordtookwelactievefaalangstgenoemd.
2.2 Drie vormen
Faalangstbestaatindrieverschijningsvormen,dieelkaarkunnenoverlappenof
tegelijkertijdvoorkunnenkomen(Nieuwenbroek,1998).
−Cognitievefaalangst.Angstomslechteleer-endenkprestatiestelatenzien(‘Net
wistikhetallemaalnog!’).Hetkindisbangvooreennegatievebeoordeling
hiervandoordeleerkracht,ouders,klasgenotenenzichzelf.Daardoorblokkeert
zijndenk-enleervermogen.Leerkrachtenenouderskunnendoorhetstellen
vaneeneisofhetgevenvaneenopdrachtfaalangstveroorzaken,maarookhet
kindzelfkanzicheisenopleggenwaardoorhetfaalangstigwordt.Hetgaatdan
meestalomperfectionistischekinderen(Litière,2003).
−Socialefaalangst.Angstomafgewezenofnegatiefbeoordeeldtewordendoor
vrienden,klasgenoten,familieofanderegroepenwaarhetkindbijhoortofwil
horen(‘Zezullenmevastuitlachen!’).Socialevaardighedenrakendangeblok-
keerd,waardoordekansopafwijzingjuisttoeneemt.
d 1
. Achtergrondenopzet 11
−Motorischefaalangst.Angstomfoutentemakenbijhetuitvoerenvanlichamelijke
handelingen(‘Ikkannietsmeer,ikbenhelemaalverlamd’).Daardoorraken
motorischevaardighedengeblokkeerd(bijvoorbeeldbijgym,tekenen,schrijven,
apparatenbedienen).Hetkindverkramptdoordeangstomtemislukken.
Eenspreekbeurtiseenvoorbeeldwaarbijdezedrievormentegelijkkunnenvoor-
komen:hetkindisbangdathetzijnverhaalnietgoedmeerweet(cognitieve
faalangst),hetisbangvoorwatklasgenotenvanhemvinden(socialefaalangst)
enhetisbangdathethemnietluktomeenmeegebrachtmuziekinstrumentof
ietsdergelijkstedemonstreren(motorischefaalangst).Depreeuw(1995)brengt
nogeenonderscheidaanbinnendecognitievefaalangst:actievefaalangstenpassie-
vefaalangst.Eenactieffaalangstigkindwerktheelhardenstreeftnaareenzo
goedmogelijkresultaat.Hetbesteedtveeltijdaanhuiswerk,stamptveelen
steuntergopzijngeheugen.Creatiefomgaanmetdestofenafstandervan
nemenisdaardoorlastig.Actieffaalangstigekinderenzijnserieuzehardewer-
kers.Eenpassieffaalangstigkindheefthetideedatinspanningnietbijdraagt
aaneenbeterresultaat.Hoemeerinspanning,destemeerteleurstelling,ishun
devies.Daaromwerkenzeslordigenbereidenzezichoppervlakkigvoor.Passief
faalangstigekinderenlatennogaleensopstandigenafweziggedragzien.
2.3 Oorzaken
Bijhetontstaanvanfaalangstspelenzowelaanlegalsomgevingeenrol.Een
kinddatinaanlegfaalangstigis,zaleerderlasthebbenvannegatieve,faal-
angstversterkendefactoreninzijnomgeving.Eenkinddatvanzichzelfemotio-
neelstabielis,zalmindersnelfaalangstontwikkelen,ookalzijnerfaalangst-
bevorderendefactorenindeomgeving.Devolgende(omgevings)invloedenkun-
neneenrolspelenbijhetontstaanvanfaalangst.
Invloedvanopvoeding
Eenkindheeftvoortdurendbevestigingnodigdathetmagzijnwiehetis.Dat
geeftbasisveiligheid.Wanneeroudershetmoeilijkvindenomhunkindzo’n
positiefopvoedingsklimaattebieden,kanhetkindergonzekerwordenenzich
ontwikkelentoteenangstigkind.Eenkindheefthetooknodigomtehorendat
hetietswelofnietgoedgedaanheeft.Wanneerhetvanzijnoudersweinig
feedbackkrijgt,wordthetonzekeroverzijnprestaties.Ookwanneerhetvoort-
durendvergelekenwordtmetgezinsleden,zorgtdatvoorgroteonzekerheidover
wiehetzelfisenmagzijn.Veelkritiekofjuisttehogeverwachtingenzijn
uiteraardookfunest.Hetkindheeftsucceservaringennodigomnieuweuitda-
gingentelerenaangaan.Alsoudersvoortdurendtwijfeluitsprekenofhunkind
ietswelkanofjuistbenadrukkendathetkindhetechtgoedmoetdoen,wordt
hetrisicovanhetontwikkelenvanfaalangsterggroot.
12 Jebibbersdebaas
Aangeleerdgedrag
Faalangstkankopieergedragzijn.Alsbijvoorbeelddeoudersvanhetkindfaal-
angstigzijn,isdekansgroterdathetkindfaalangstiggedraglaatzien.
Daarmeezijnoudersechternietdeschuldvanhetfaalangstigegedrag!
Perfectionisme
Wanneeroudersen/ofkindergperfectionistischzijn,ligtfaalangstopdeloer,
omdatzehetdannietgauwgoedgenoegdoen.Demaakbaarheiddieleeftin
onzecultuur,doetdaarnogeenschepjebovenop:streefnaarhetallerbeste,het
allermooiste,hetmeestperfecte.Hetgevaarvaneenperfectionistischeouderis
ookdathetkindzelfnietdekanskrijgtomdoorfoutenteleren.Deouderneemt
hetkindvoordathetmisgaatdeboelaluithanden.Hetkindleertdannietdat
foutenbijhetlevenhoren.
Schoolsituatie
Schoolisbijuitstekdeplaatswaarprestatieswordenverwacht.Hetisdaarom
vangrootbelangdathetkindzichopschoolveiligvoelt.Dathijhetgevoelheeft
dathijfoutenmagmaken,dathijvragenmagstellen,dathijmagoefenenen
uitproberen.Daarvoorisnodigdatdeleerkrachtstructuurbiedt,duidelijkisin
wathijverwachtvandeleerlingen,voorkomtdatleerlingenmetelkaarvergele-
kenworden,ondersteuntenuitdaagt,positieveverwachtingenuitspreekt,
positievefeedbackgeeft,deproblemenvanhetkinderkenteneengoederelatie
heeftmethetkind.Wanneerdezedingenontbreken,isdekansophetontwik-
kelenvanfaalangstgroot.
Stoornissenenleerproblemen
Faalangstkanhetgevolgzijnvandiverseleer-en/ofgedragsstoornissen.De
oorzaakligtdanindeaanleginplaatsvanindeomgeving.Eenkinddatdoor
zijnstoornisveelfoutenmaaktenveelnegatievefeedbackkrijgt,kanfaalangst
ontwikkelen.
2.4 Kenmerken en signalen
Kinderenmetfaalangstgevenallerleisignalenaanhunomgevingaf.Datkun-
neninhetdagelijkslevenanderesignalenzijndanopschool.Nieuwenbroek
(1998)geefthiervaneenduidelijkoverzicht,waaruitveelvandevolgendeken-
merkenzijnovergenomen.
Dagelijksfunctioneren
−Sterkebehoeftehebbenaanhethorenuitsprekenvanpositieveverwachtingen
dooranderen,ookalhebbenzezelfvooralnegatieveverwachtingen.
−Vaakreactiewillenkrijgenopheteigenwerk.Somsvragenzedaarzelfom,