Jacques Lacan

296 Pages·2014·5.89 MB·Turkish

Jacques Lacan
Psikanalizin
Dört Temel Kavramı
Seminer 11. Kitap
METİS / ÖTEKİNİ DİNLEMEK
Jacques Lacan
PSİKANALİZİN DÖRT TEMEL KAVRAMI
Seminer 11. Kitap
Jacques Lacan (1901-1981) Paris'te orta sınıf bir ailede
dünyaya gelir, ilk ve orta öğrenimini dini bir kurumda
görür. Üniversitede tıp okur ve psikiyatride uzmanlaşır.
Doktorasını yaparken psikanalize başlar, 1934'te
Paris Psikanaliz Derneği'ne üye olur ve ilk evliliğini
gerçekleştirir, bu evlilikten 3 çocuğu dünyaya gelir.
Bu yıllarda aynı zamanda Alexandre Kojeve'in Hegel
seminerlerini takip eder. 1941'de Sylvia Bataille ile
yaşadığı evlilik dışı ilişkiden de -uzun süre soyadını
veremediği-bir kızı olur. 1950'lerden itibaren Lacan'ın
adı psikanaliz çevrelerinde öne çıkar; seansların
süresini çeşitlendirmek istemesi ve kısa seanslar
yapması nedeniyle Uluslararası Psikanaliz Birliği ile
arası açılır ve 1953'te Paris Psikanaliz Derneği'nin
başkanlığı görevinden istifa eder. Bu dönemde
seminerini Saint-Anne Hastanesi'nde verir. Bir grup
meslektaşıyla birlikte kurduğu Fransız Psikanaliz
Derneği, Uluslararası Birlik'in onayını alamaması
üzerine yaşanan tartışmalarla 1964'te dağılır.
Bunun üzerine Lacan Paris Freud Okulu'nu kurar
ve seminerini Ecole normale superieure'de, ardından
da Sorbonne'da verir. Tek yöneticisi olduğu okulu
ölümünden bir yıl önce lağveder.
Lacan'ın "eseri" başlıca iki gruba ayrılır: yazılarını
topladığı kitapları (Ecrits / Yazılar, 1966 ve Autres Ğcrits
/Öteki Yazılar, 2001) ve 26 yıl boyunca verdiği
seminerden kitaplaştırılanlar.
METİS YAYINLARI
Ötekini Dinlemek 22
PSİKANALİZİN DÖRT TEMEL KAVRAMI
Seminer 11. Kitap
1964
Jacques Lacan
Fransızca Basımı: Le Seminaire Livre XI
Les quatre concepts fondamentaux
de la psychanalyse, 1964
Editions du Seuil
© âditions du Seuil, 1973
© Metis Yayınları, 2011
Çeviri Eser © Nilüfer Erdem, 2013
İlk Basım: Eylül 2013
Yayıma Hazırlayan: Savaş Kılıç, Müge Sökmen
Dizi Kapak Tasarımı: Yetkin Başarır
Dizgi ve Baskı Öncesi Hazırlık: Metis Yayıncılık Ltd.
Baskı ve Cilt: Yaylacık Matbaacılık Ltd.
Fatih Sanayi Sitesi No. 12/197-203
Topkapı, İstanbul Tel: [phone]
Matbaa Sertifika No: 11931
Metis Yayınları
İpek Sokak No. 5, 34433 Beyoğlu İstanbul
Tel: [phone] Faks: 212 2454519
e-posta: [email protected]
www.metiskitap.com
Yayınevi Sertifika No: 10726
ISBN-13: 978-975-342-386-1
Jacques Lacan
Psikanalizin
Dört Temel Kavramı
Seminer 11. Kitap
1964
Yayıma Hazırlayan
Jacques-Alain Miller
Fransızcadan Çeviren
Nilüfer Erdem
içindekiler
I Aforoz ................................................................................ 7
Bilinçdışı ve Tekrarlama
II Freudcu Bilinçdışı ve Bizim Bilinçdışımız .............................. 23
ili Kesinliğin öznesi ............................................................... 35
IV Gösterenler Ağı....................................................................48
V Tukhe ve Automaton...........................................................59
Objet Petit a olarak Bakış Üzerine
VI Göz ile Bakış Arasındaki Bölünme.........................................75
VII Anamorfoz..........................................................................87
VIII Çizgi ve Işık..........................................................................99
IX Tablo Nedir?......................................................................113
Aktanm ve Dürtü
X Analistin Mevcudiyeti.........................................................131
XI Analiz ve Hakikat ya da Bilinçdışmm Kapanması..................144
XII Gösterenin Resmigeçitlerinde Cinsellik................................157
XIII Dürtünün Parçalarına Ayrılması...........................................170
XIV Kısmi Dürtü ve Çevrimi.......................................................183
XV Aşktan Libidoya..................................................................197
Ötekinin Alanı ve Aktarıma Dönüş
XVI Özne ve Öteki: Yabancılaşma.............................................215
XVII Özne ve Öteki (II): Aphanisis..............................................229
XVIII Bildiği Varsayılan Özne, İlk İkili ve İyilik Üzerine..................244
XIX Yorumdan Aktarıma...........................................................258
Sonuç İtibariyle
XX Senden de Çok Sende........................................................277
Yayıma Hazırlayanın Notu............................................................291
Sonsöz..........................................................................................293
özet.............................................................................................299
Aforoz
Bu hakkı nereden alıyorum?
Katıksız güldürü öğesi.
Praksis nedir?
Bilim ile din arasında.
Histerik ve Freud'un arzusu.
HANIMLAR, BEYLER,
Ecole pratique des Hautes Etudes'ün* altıncı şubesi tarafından bana
ayrılan konferanslar dizisinde sizlere psikanalizin temellerinden
bahsedeceğim.
Bugün sadece bu başlığa nasıl bir anlam vermek istediğimi ve
bu anlamı nasıl aktarmayı ümit ettiğimi ifade etmek istiyorum.
Ancak öncelikle kendimi takdim etmeliyim (her ne kadar hepi­
niz olmasa da çoğunuz beni tanıyor olsanız bile) çünkü içinde bu­
lunduğumuz durum düşünüldüğünde, konuya girmeden önce şu so­
ruyu sormak yerinde olur gibi geliyor bana: Bu konuda konuşma
hakkını nereden alıyorum?
Burada sizin karşınızda bu konuda konuşma hakkını, yetkisini,
söylenene bakılırsa, on yıl boyunca psikanalistlere hitaben seminer
adı verilen çalışmayı yapmış olmamdan alıyorum. Bazılarınızın bil­
diği gibi, psikanaliz cemiyeti olarak anılan kurum içinde, dahası ba­
na tam da böyle bir seminer yapma görevini vermiş olan kurum
* Ecole pratique des Hautes Etudes (Uygulamalı Yüksek Öğrenim Okulu): Fran­
sa'nın önde gelen yüksek öğrenim ve araştırma kurumlanndan biri. Günümüzde üç
kısım ve üç enstitüden oluşmaktadır. Metinde bahsi geçen altıncı şube 1975 yılında
kurumdan aynlarak Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales'e (Sosyal Bilim­
ler Yüksek Öğrenim Okulu'na) dönüştürülmüştür, -ç.n.
PSİKANALİZİN DÖRT TEMEL KAVRAMI I 8
içinde meydana gelen olaylardan dolayı, hakikaten hayatımı ada­
mış olduğum bu görevden çekildim.
Bu konudaki ehliyetimin aynı görevi başka yerde ifa etmeme
mani olacak şekilde tartışılır hale gelmediği de iddia edilebilir. Ben
gene de bu soruyu şimdilik askıya alıyorum. Eğer bugün verdiğim
eğitimi —şu kadarım söyleyeyim— sürdürme imkânına sahipsem,
yeni bir evre gibi görünen bu dönemi başlatmadan önce, Hautes
Etudes'ün bana bu görevi veren bölümünün başkanı Sayın Femand
Braudel'e teşekkürü borç bildiğimi söylemekle işe başlamalıyım.
Saym Braudel'in bir manisi vardı, bu yüzden kendisine saygılarımı
sunduğum şu anda burada bulunamayacağını üzülerek bildirdi; ver­
diğim eğitim yüzünden içine düşmüş bulunduğum tatsız duruma sırf
sesim kesilmesin diye, bu şekilde çare olmakla gösterdiği asaleti de
saygıyla anıyorum — ki aslında bu eğitimin sadece tarzını ve ününü
duymuşluğu vardır, o kadar. Benim durumumdaki birine, bir mülte­
ciye kucak açıldığında en uygun düşen söz, asalet gerçekten de.
Kendisinin derhal imdadıma koşmasmda, dostum Claude Levi-
Strauss'un uyarısının payı var; ki bu dostumu da bugün burada gör­
mekten dolayı çok mutluyum. Onun çalışmasıyla alışveriş içinde
gelişen çalışmama gösterdiği dikkatin benim için ne kadar değerli
olduğunu kendisi çok iyi bilir.
Ayrıca yakınlığını esirgemeyen herkese, özellikle de Ecole nor­
male superieure* müdürü Saym Robert Flaceliere'e teşekkür ede­
rim; bu salonu Ecole des Hautes Etudes'ün emrine verdi ve onun sa­
yesinde hepinizi ağırlayabilecek genişlikte bir yere sahip olduk.
Burada böyle kalabalık bir şekilde bulunduğunuz için sizlere de yü­
rekten teşekkür ediyorum.
Bu bahsettiklerim işin esasını ve bu kelimenin Fransızcada me­
kâna dair olan anlamında, hatta askeri anlamında, verdiğim eğiti­
min üssünü ifade ediyor.** Şimdi asıl konuya, yani psikanalizin te­
mellerine geliyorum.
* Fransa'nın köklü ve saygın yüksek öğrenim kunımlanndan biri. Pek çok bü­
yük filozof, yazar, bilim, devlet ve din adamı bu okuldan yetişmiştir, -ç.n.
** Özgün metinde kullanılan kelime: base. -ç.n.
AFOROZ I 9
1
Psikanalizin temelleri deyince, seminerim daha başından itibaren
bu temellere, deyim yerindeyse, ortak olmuştu. Bizzat praksisin par­
çası olduğuna göre, psikanalizin kurulmasına somut olarak katkıda
bulunduğuna, bu praksisin içinde olduğuna, bu praksisin parçast
olan bir öğeye, psikanalist yetiştirmeye yönelik olduğuna göre, psi­
kanalizin de bir öğesiydi.
Bir süre önce, psikanalizin ne olduğuna dair ironik —ve belki
idareten, ama içine düştüğüm sıkıntılı duruma göre hiç yoktan iyidir
denebilecek— bir kıstas tanımlayabilmiştim, o da şu: Psikanaliz bir
psikanalist tarafından verilen tedavidir. Bugün burada bulunan Hen-
ri Ey, söz konusu makaleyi hatırlayacaktır, çünkü onun yönettiği an­
siklopedide yayımlanmıştı. Kendisi de burada olduğuna göre sözü
geçen makalenin sözü geçen ansiklopediden çıkartılması için nasıl
canla başla uğraşıldığını söylemem daha kolay olacak; öyle ki onun
bile, ki bana karşı ne kadar sıcak duygular beslediğini herkes bilir,
tam da psikanalistlerden oluşan yönetim komitesi tarafından plan­
lanmış bu operasyonu durdurmaya gücü yetmedi. Bu makale bazı
metinlerimden oluşan bir derleme içinde yayımlanacak, sanırım oku­
yunca güncelliğini kaybedip kaybetmediğini değerlendirebilirsiniz.
Ben kaybettiğine inanmıyorum, hele ki orada ele aldığım tüm soru­
lar, burada karşınızda kurcaladığım sorularla aymyken; benim bu­
rada bulunmamdan, içinde bulunduğum durumdan dolayı gene gün­
deme gelerek hâlâ aym soruyu sormama neden oluyorlar: Psikana­
liz nedir?
Kuşkusuz epeyce muğlak bir konu; bu soru ise hâlâ —bahsetti­
ğim makalede belirttiğim kelimeyle— yarasavari bir soru olmaya
devam ediyor. O vakitler soruyu gün ışığında incelemeyi önermiş­
tim, bugün de hangi noktadan tekrarlamam gerekirse gereksin, size
gene aynı öneriyle gelmek istiyorum.
Sorunu yeniden ele aldığım yer aslında değişmiş olan, artık tam
anlamıyla içerisi olmayan, dışarıda olup olmadığını ise bilmediği­
miz bir yerdir.
PSİKANALİZİN DÖRT TEMEL KAVRAMI I 10
Bu hatırlatmam "Böyle de bir anım var" bâbmdan değil. Zaten
bu yüzden şu olgu'ya işaret ettiğimde, bunun bir anı ya da katiyen
bir polemik olmadığını göreceğinizi düşünüyorum: Benim verdi­
ğim, eğitim olduğu belirtilen seminerler, Uluslararası Psikanaliz
Birliği adım taşıyan uluslararası bir örgütlenmenin yönetim kurulu
adını taşıyan birimi tarafından hiç de sıradan olmayan bir sansüre
tabi tutulmuştur; bu yapılan, eğitimin yasaklanmasından başka bir
şey değildir—ama birine psikanalist ehliyetinin verilmesi bakımın­
dan bu sansürün bir anlam ifade etmediği kabul edilmelidir, aym şe­
kilde söz konusu yasağm, bağlı bulunduğum psikanaliz cemiyetinin
uluslararası kuruma üyeliğinin şartı sayılmasının da anlamsız oldu­
ğu kabul edilmelidir.
Bu kadarla kalmıyor. Cemiyetin üyeliğinin ancak, benim verdi­
ğim eğitimin bir daha asla bu cemiyet bünyesindeki psikanaliz eği­
timinde resmen yer almayacağına dair güvence verildiği takdirde
kabul edileceği de ifade edildi.
Dolayısıyla burada bana yapılan, başka bir kurumda büyük afo­
roz adı verilen cezaya benzetilebilir. Aforoz bile, terimin kullanıldı­
ğı yerlerde hiçbir zaman geri dönüşü imkânsız kılacak şekilde ifade
edilmemiştir.
Bu haliyle var olduğu tek yer, sinagog gibi manidar, simgesel bir
kelimeyle* gösterilen dinsel cemaattir ve Spinoza da aynen böyle
aforoza uğramıştır. 27 Temmuz 1656'da —Freud'un doğumunun iki
yüz yıl öncesine denk düşen ilginç bir tarih— Spinoza herem ceza­
sına çarptırılır, Katoliklerin büyük aforozuna denk düşen bir aforoz­
dur bu; bir süre sonra da kararın dönüşü olmadığını ekleyen şamma-
ta cezası alır.
Gene burada da eğretileme oyunlarına giriştiğimi düşünmeyin,
katedeceğimiz alanın uzunluğu ve ciddiyeti karşısında bunlar ço­
cukça kaçar. Benim inancıma göre —ve sizin de göreceğiniz gibi—
sadece uyandırdığı yankılar bakımından değil, ima ettiği yapı nede­
niyle de, bahsettiğimiz bu olay psikanaliz praksisine dair sorgula­
mamızın kaynağında yer alan bir öğeyi de beraberinde getiriyor.
* Sinagog kelimesinin kökü olan sunagoge, Yunancada "bir araya gelme, top­
lanma, meclis" demek, -ç.n.