ITALO CALVINO Öyküler

303 Pages·2015·1.76 MB·Turkish

by  Italo Calvino

ITALO CALVINO
ÖYKÜLER
Arjantinkarıncası, Emlak Vurgunu, Kirli Hava Bulutu ve diğerleri

Italo Calvino 1923’te Küba’da İtalyan bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Oğulları iki yaşındayken, Calvino ailesi İtalya’ya döndü ve San
Remo’ya yerleşti. Savaş sırasında Direniş hareketine katılan Calvino savaştan sonra Komünist Parti’ye girdi. Yirmili yaşlarında, Einaudi
Yayınevi için çalışan anti-faşist entelektüellerle, özellikle de Cesare Pavese ile ilişki kurdu. Daha sonra 1945 yılında, Aretusa isimli
dergide onun ilk öykülerinden birini yayımlatan Pavese olmuştur. Yazarlığın yanı sıra gazetecilik yapan, editör olarak Çalışan Calvino,
çeşitli gazete ve dergilerde yayımlanan yazılarıyla savaş sonrası İtalyan edebiyatının önemli isimlerinden biri haline geldi. 1972 yılında,
İtalya’nın en prestijli edebiyat ödüllerinden biri olan Feltrinelli Ödülü’nü kazandı. Calvino, 1985 yılında geçirdiği beyin kanaması sonucu
Siena’da öldü. Başlıca Yapıtları: Ağaca Tüneyen Baron (1957), Varolmayan Şövalye (1959), Marcovaldo ya da Kentte Mevsimler (1963),
Kozmokomik Öyküler (1965), Görünmez Kentler (1972), Kesişen Yazgılar Şatosu (1973), Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu (1979), Palomar
(1983), Amerika Dersleri (1988). Italo Calvino’nun eserleri, YKY tarafından bir külliyat olarak yayımlanmaktadır.
(2006)
ITALO CALVINO

Öyküler
Arjantinkarıncası, Emlak Vurgunu, Kirli Hava Bulutu ve diğerleri

ÇEVİRENLER:
KEMAL ATAKAY -EREN YÜCESAN CENDEY -SEMİN SAYIT - REKİN TEKSOY

ÖYKÜ

İSTANBUL
Yapı Kredi Yayınları - 2422 Edebiyat - 750
Öyküler
Arjantinkarıncası, Emlak Vurgunu, Kirli Hava Bulutu ve diğerleri / Italo Calvino Özgün adı: I Racconti Çevirenler: Kemal Atakay - Eren Yücesan
Cendey- Semin Sayıt -Rekin Teksoy
Kitap Editörü: Filiz Özdem Düzelti: Eylül Duru
Kapak Tasarımı: Nahide Dikel Kapak Fotoğrafı: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Arşivi için fotoğraflayan - Hakan Ezilmez
Baskı: Üç-Er Ofset Yüzyıl Malı. Massit 5. Cad. No: 15 Bağcılar / İstanbul
Çeviriye Temel Alınan Baskı: I Racconti YKY’de I, Baskı: İstanbul, Şubat 2007 ‘ISBN 978-975-08-1172-0
© Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş. 2005 Sertifika No: 1206-34-003513 I Racconti Copyright © The Estate of Italo Calvino,
2002 Bütün yayın hakları saklıdır. Kaynak gösterilerek tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla
çoğalhlamaz.
Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş. Yapı Kredi Kültür Merkezi istiklal Caddesi No. 285 Beyoğlu 34433 istanbul Telefon: (O
212) 252 47 00 (pbx) Faks: (O 212) 293 07 23 http://www.yapikrediyayinlari.com . e-posta: [email protected] İnternet satış adresi:
http://yky.estore.com.tr http://alisveris.yapikredi.com.tr http: //www.yapikredi.com.tr
İçindekiler
Sunuş
ZOR HAYALLER
Büyük Balıklar, Küçük Balıklar
Bir Gün Öğleden Sonra, Adem
Yengeç Kaynayan Gemi
Büyülü Bahçe
Gerçeği Bilen Birisi Hiç Çıkmadı
Şaka Uzayınca Tadı Kaçar
Komutanlığa Yürüyüş
Karga Sona Kaldı
Patikada Korku
Mayın Tarlası
Üçünden Biri Hâlâ Yaşıyor
Evcil Hayvanların Ormanı
Kalleş Ülke
Pastanede Soygun
Köpek Gibi Uyuyoruz
Sen İşine Bak, Her Şey Yolunda
Dolarlar ve Kadınlar
Yolgeçen Hanı Gibi Bir Yatak
Kedi ve Polis
Mantarlar Kentte
Belediyenin Güvercini
Sefertası
Eşekarılarıyla Sağaltım
Otoyoldaki Orman
Temiz Hava
Zehirli Tavşan
İneklerle Bir Gezi
Park Sırasında Bir Yaz Gecesi
Ay ile Nyak
Fabrikanın Tavuğu
Rakamların Gecesi
Bayan Paulatim
ZOR ANILAR
Kıraç Topraklar Üstündeki Adam
Bagnasco Kardeşler
Patronun Gözü
Uyuntu Oğullar
Bir Çobanla Öğle Yemeği
Savaşa Giriş
Avanguardista’lar Menton’da
UNPA Geceleri
ZOR SEVDALAR
Bir Piyade Erinin Serüveni
Denize Giren Bir Kadının Serüveni
Bir Memurun Serüveni
Bir Miyobun Serüveni
Bir Okurun Serüveni
Evli Bir Kadının Serüveni
Bir Yolcunun Serüveni
Bir Karı-Kocanın Serüveni
Bir Şairin Serüveni
ZOR YAŞAM
Arjantinkarıncası
Emlak Vurgunu
Kirli Hava Bulutu
Yayın Notu
Italo Calvino’nun bu baskıya temel alınan I Racconti adlı öykü seçkisi, tematik bir bütünlük içeren dört bölümden oluşmaktadır: Zor Hayaller, Zor Anılar,
Zor Sevdalar ve Zor Yaşam.
Zor Hayaller
“Büyük Balıklar, Küçük Balıklar”, “Gerçeği Bilen Birisi Hiç Çıkmadı”, “Şaka Uzayınca Tadı Kaçar”, “Kalleş U(cid:454)lke”, “Sen I(cid:474)şine Bak, Her Şey Yolunda”, “Yolgeçen
Hanı Gibi Bir Yatak”, “Fabrikanın Tavuğu”, “Rakamların Gecesi” ve ‘“Bayan Paulatim” Türkçede ilk kez yayımlanmaktadır.
“Komutanlığa Yürüyüş” ve izleyen beş öykü ile “Pastanede Soygun”, “Köpek Gibi Uyuyoruz”, “Dolarlar ve Kadınlar”, “Kedi ve Polis” öyküleri Karga Sona
Kaldı’da (Can Yay. 2000); “Mantarlar Kentte” ve izleyen dokuz öykü Marcovaido ya da Kentte Mevsimler’de (Can Yay. 1991; YKY, 2004) yer almıştır.
Zor Anılar
İlk beş öykü Karga Sona Kaldı’da yer almıştır; izleyen üç öykü ise Savaşa Giriş’in (Can Yay. 1998) tamamıdır.
Zor Sevdalar
Bu bölüm, Zor Sevdalar (Can Yay. ilk basım 1991) kitabında yer alan dokuz öyküden oluşmaktadır.
Zor Yaşam
Bu bölümde yer alan üç uzun öykü de Türkçede ilk kez yayımlanmaktadır.
SUNUŞ

Öyküler’in ilk baskısı Einaudi Yayınevi’nce (Torino) Kasım 1958’de yayımlanmıştı. Calvino kitabı dört bölüm
halinde düzenlerken, daha önceki derlemelerinin neredeyse hepsini bu baskıda bir araya getirmişti: Karga Sona Kaldı
(1949); Savaşa Giriş’teki (1954) üç özyaşamöyküsel öykü; Marcovaldo’nun ilk on öyküsü; “Zor Sevdalar” dizisindeki
dokuz serüven; dergilerde çıkan üç kısa roman; çeşitli yerlerde yayımlanmış ve o güne dek kitaplaştırılmamış öteki
öyküler.
Öyküler’in bu basımının sunuş yazısı olarak, Calvino’nun Floransa’daki Vieusseux Merkezi’nde 23 Mart 1959’daki
konuşmasının metnini yayımlıyoruz; metin, daha önce, ilk dört satırı dışında, Marsia dergisinin Ocak-Nisan 1959
1
sayısında “Yazmadığım Öyküler” başlığıyla yayımlanmıştı.

Yazmadığım Öyküler
Kişi kendi yapıtları üzerine hiçbir şey söylememeli. Sözü onlara bırakmakla yetinmeli. O(cid:454)yküleri derleyip bir kitap
oluşturmak, onlara bir düzen vermek, onları gruplandırmak, sıralanışında bir anlam aramak, başlıklar, genel tanımlar
bulmak bile; yaratıcı yapıtın sesi üzerine -bu ses ister gür, ister cılız olsun- açıklayıcı türden bir ses, farklı bir niyet
oturtmak, okurun özgürlüğüne müdahale etmek, kısacası, eleştirmenin uğraşının bir parçasını oluşturan, ama
yazarın görevini tamamen aşan işlemlerde bulunmak demektir. Iş(cid:474) in güzel yanı şu ki, eleştiri birçok durumda, yazarın
mesleğini çalmasına, kendi yapıtını, tanımlamak istemesine hiç de karşı çıkmaz; eleştirinin hemen öne atılıp başka
okuma doğrultuları, başka tanımlar, yapıtlar arasında başka ilişkiler önermesi beklenir, oysa ona verilen ilk tutunma
noktasını kabul eder, yazarın çizdiği yolu açımlamakla yetinir. Sözgelimi, kitabını böldüğüm dört bölümün başlığına
da “zor” sıfatını koydum. Niçin? Çünkü yazdığım şeyler konusunda “kolaylık”tan, “mutluluk”tan, “mutlu kolaylık”tan,
“kolay mutluluk”tan söz edildiğini duymaktan bıkmıştım. Bu nedenle, her yere “zor” sözcüğünü yazdım: O âna dek
yazılanından alabildiğine uzak bulduğum bu sıfatı, yaşamın bana ulaşılmaz gibi görünen bu boyutunu, bu yönünü.
Sonuç mu? Harika. Eleştirmenlerin hemen hepsi, gözlerini kırpmadan, zorluk kavramının her zaman benim anlatımın
temel ve sürekli özelliği olduğuna bir ağızdan yemin ettiler. Buna sevinmem gerekirdi, ama kuşkum sürüyor: Bu
başlıklarda “zor” sıfatının yerine “kolay” sıfatını kullanmış olsaydım, hiçbir şey değişmeyecek, herkes gene yüzde yüz
katılacaktı. Böylece, başladığım noktaya dönmüş oldum; dünya hakkındaki ve dünyayla ilişki hakkındaki kuşkum -her
şey zor mu, güç veren ya da silahsız bırakan bir zorlukta mı; yoksa her şey kolay mı, coşku veren ya da düş kırıklığına
uğratan bir kolaylıkta mı?- çözüme kavuşmadı, bu etik-kozmik sorgulamam yanıtsız kaldı. Çaresi yok: In(cid:474) sanın bu
işleri tek başına halledebilmesi gerekiyor.
Demek ki, insan kendi yapıtları üzerine asla hiçbir şey söylememeli: Yapıtların sayılı sözcüklerinden, hepsi de
zorunlu olması gereken -öyle ki, ne bir sözcük eklenebilsin, ne çıkarılabilsin- sözcüklerinden fazla tek bir sözcük bile.
Hermetizm döneminde bunlar gayet iyi biliniyordu. Montale’nin Occasioni’ye (Fırsatlar) notlarını hatırlıyor
musunuz? Genç bir okur olarak, özellikle çetin ceviz bir şiiri okuduktan sonra, hemen kitabın sonundaki o küçücük
notlar sayfasına bakıyordum, bir yardım, bir destek var mı diye. Hayır, beklediğimiz şey hakkında hiçbir şey
söylemeyen tutumlu, özlü, ketum notlardı bunlar, ama burada da bize doğru dersi veriyordu: Kendi başına hallet!
Belki de aldığımız en iyi dersti bu.
Biz şimdi farklı, daha hercai, açımlamaya, söylemler oluşturmaya, edebiyatı bir söylem olarak görmeye daha
yatkın bir edebiyat dönemindeyiz.
Ama edebiyatın söylemi her zaman tektir; dünyanın gerçekliği, dünyanın gizli kuralı, yaşamın amacı, ritmi
üzerine söylemdir. Hiç bitmemiş olan bir söylemdir bu, dönem değiştikçe insanlar onu yeniden gündeme getirme
gereğini duyarlar, çünkü gerçeklikle ilişkiye girme tarzımız sürekli olarak değişir.

Okumak üzere olduğunuz kitabın tek amacı var: 1945’te yazınsal deneylerine başlayanlar arasından birisinin,
nasıl o zamandan bugüne kadar, yaşamın bir çeşnisini, bir parıltısını, bir gıcırtısını, bir temposunu yakalama
serabının peşinden koştuğuna tanıklık etmek. Iç(cid:474) inde yaşadığımız dönem, dünya üzerine büyük açıklamalara da,
büyük romanlara da pek elverişli değil; evrenin gizini, bir karınca gözünün sayısız kesitindeki gibi, dev dinozorun
bütün iskeletini yeniden kurmak için yararlandığımız omurga fosilindeki gibi yakalamaya çalıştık.
Ben başladığımda, yazmak kolaydı. Sözler ile şeyler arasında, olguların gücü ile üslup arasında, nesnel dünya ile
öznel dünya arasında büyük bir fark yoktu. Yaşam, çevremizde öykülerle dolup taşıyordu. Yazdığımız öykülerin
birçoğu, partizan kamplarında ya da savaştan hemen sonra trenlerin üçüncü mevkilerinde dinlediğimiz tales of
hearsay’di, yani “kulaktan dolma öyküler”di. Anlatmaya, aynı zamanda o anlatım tarzlarını, biçimlerini seçmeye
yönelik toplu bir dürtü söz konusuydu. Artık o zamanki gibi yazmayı başaramayacağım kesin; bunun tek nedeni, o
zaman daha genç olmam ve şeylerin gözüme basit görünmesi de değil. Gerçekliği yoğun bir araçlar ekonomisiyle
aktarma olanağı sağlayan o gerilim, tarihsel bir gerilimdi, tek tek yazarların yazı sanatından önce, dünyaya, zamana
içkindi. Çok geçmeden, bunun, çok çabuk yağmalayıp tüketeceğim geçici bir “mülk” olduğunu fark ettim. O zaman hâlâ
bunun “deneyim”le özdeşleştiğine inanıyordum: Partizan döneminin deneyimini kullandıktan sonra, anlatımızı neyle
besleyecektik? Amerikan diye tanımlayabileceğimiz bir öykücüler okulu vardı; bu okul, başarısı kesin bir yöntem
öneriyordu: Deneyimleri çoğaltmak, yolculuk etmek, hareketli şeylerin olduğu yerlerde bulunmak. Yazma da, bunun
sonucu olarak ortaya çıkacaktı. Benim yazmaya başladığım sıralarda, bu anlayış doruk noktasındaydı. O(cid:454)yleyse, artık
savaş bittiğine göre, yazmaya devam etmek istiyorsak, ne yapmalıydık? Daha o zamandan kendini göstermeye
başlayan yeni çatışmaların patlak vermesini mi izlemeliydik, Sicilya’ya gidip Giuliano’nun bağımsızlık hareketine mi
katılmalıydık ya da Filistin’e gidip Araplara ve In(cid:474) gilizlere karşı savaşmalı mıydık? Ama bizim için salt serüven olurdu
bu, çünkü ne Sicilyalıydık, ne de Is(cid:474) railli. Ve temelsiz, kozmopolit serüvenler, aradığım gerçeklik değildi. Bunu kendi
başıma anlamamış olsaydım, Cesare Pavese vardı: O bize, ancak yazınsal amaçlar olmaksızın yaşananlardan şiir
çıkarılabileceğini, ancak sahici köklerimizin olduğu yerde yaprak ve meyve verebileceğimizi sürekli olarak
yineliyordu.
O(cid:454)teki yol, kişinin kendi bölgesinin, tükenmez halk ve köy sahnesinin oluşturduğu gerçeklik madenine
başvurmaktı: O It(cid:474) alyan Yeni Gerçekçiliği yıllarında, bölgesel gerçekçilik konularına geri dönüş eğilimi güçlüydü. Ama
bölgesel gerçekçilik, aradığım gerçeklik değildi. Bölgecilik, tarihe göre hep bir adım geridedir ve beni, kendi
köklerimden yola çıksam da, bir yurt ve bir deneyimde tarihle koşut giden şeyler ilgilendiriyordu.
Savaşım verdiğim siyasal kesimin eğilimi, edebiyatta halkı temsil etmekti; bu temsil, belgesel nesnelliği, olumlu
duygular zenginliği ve öğretici sıcaklıkla dengelemeliydi. Ama toplumsal gerçekçilik, aradığım gerçeklik değildi:
Devrimci harekette zaten bilinen bir ahlakın betimlenmesi beni dün de ilgilendirmiyordu, bugün de ilgilendirmiyor;
beni ilgilendiren, tarihin mantığının paradoksal işleyişi. Siyasal dergilerde yayımladığım öyküler, giderek gerçekçi
yoğunluklarını yitiriyor ve çizgisel öğeyi, simetrik etkileri, hisseli kıssaya ya da masala özgü geometriyi
vurguluyordu. Dikkatinizi çekerim: Onları besleyen, siyasal neden olduğu ölçüde böyle oluyordu bu. Bugün de, gerçek
devrimci edebiyatın ancak fantastik, hicvedici ya da ütopyacı olabileceğine ve “gerçekçilik”in sık sık tarihe bir
güvensizlik öğesini, geçmişe doğru bir eğilimi -soylu bir biçimde de olsa gerici, sözcüğün en olumlu anlamıyla da olsa
tutucu bir eğilimi- beraberinde getirdiğine inanıyorum.
Dolayısıyla, beni masala yönelten, anlatıdaki akıl ve irade öğesini, düzeni, geometriyi vurgulama gereksinmesi
oldu. Masalın, fantastik öykünün yolu, geçici heves ve kolay bir yol değildir: Salt gerçeküstücü key(cid:976)ilik yönüne fazlaca
kayılırsa, katı bir ahlaki ya da tarihsel alegori şeklindeki zorunlu oyunla sınırlı kalınırsa, sonuç tam bir felaket olur.
Fantastik olanın, kâğıttan bir tiyatro dekoru olmaması için, bellekle, zorunlulukla, kısacası gerçeklikle bezenmiş
olması gerekir.
Dolayısıyla, ilk öykülerimi yazdığım dönemde öylesine basit ve doğrudan görünen gerçeklik, giderek daha çok
elden kaçan bir beyaz balina haline geliyordu. Gerçekliğin iskeletini yakalamak istediğimde, onun masala ya da
baleye dönüşünceye kadar seyreldiğini hissetmem gerekiyordu; sonsuz derecede karmaşık yoğunluğunu yakalamak
istediğimde ise, uzamda ve zamanda olabildiğince belirli, sık dokulu, ayrıntılı, kılı kırk yaran bir anlatıyı hede(cid:976)lemem
gerekiyordu, küçücük ilmiklerden oluşmuş bir ağ gibi. Ve burada özyaşamöyküsüyle hesaplaşmak zorundaydım;
çünkü doğrudan deneyimle örülmüş öykülerden koptuğumuz an, örgünün ilmikleri genişler, gediklerle boşluklar
belirir ve gerçeklik duygusu yitirilmiş olur. Ama benim aradığım gerçeklik, özyaşamöyküsünde ve psikolojik iç-
gözlemde değil. O(cid:454)zyaşamöyküsü ve insan ruhunun betimlenmesi, biçimsiz olana, sonsuz kestirime, her insanın içsel
karmaşasına eğilim gösterir; oysa ben, her zaman bir anlamı olan bir öykü, bir vektörel çizgiler gra(cid:976)iği kurma
eğilimindeyim, gerçeklik bıçağını duruma göre seçtiğim yönde keskinleştirme eğilimindeyim.
Elbette, yalnızca bellekten, doğrudan katıldığımız deneyimden yola çıkarak, soğuk ve sahte olmayan bir
toplumsal gerçeklik temsiline ulaşabiliriz. Ama elbette benim aradığım gerçeklik, It(cid:474) alyan toplumunun betimsel
fenomenolojisinde, göreneğin kayda geçirilip eleştirilmesinde yatmıyor. Bu olgular sınıfını anlatmak, temsil etmek
için başka biçimler yokken, edebiyatın bu ilgisinin olması doğaldı; artık oldukça canlı bir gazetecilik var, ortamları ve
olguları doğrudan yansıtan bir sinema var. Edebiyatın görevi farklı: Bugün var olanın tıkırtısından çok, olacak olanın
mekanizmasının tarihsel düğümlerini, kilit noktalarını, işleyişini aydınlatmak.
Görüyorum ki, size, yazdığım öykülerin değil, zamanla yazmayı reddettiğim öykülerin hikâyesini anlatmayı
başardım. Yazdıklarıma gelince, onlar kitabın içinde ve kendi hikâyelerini kendileri anlatmayı başarsınlar isterim.
Italo Calvino