Table Of Contentİsyan Günlerinde Aşk
Ahmet Altan
I
Bazı geceler, eskimiş Acem halılarının üstünde yürüyen
karıncaların adım seslerini duyarak uyanıyordu. Yüzlerce yıl
önce dağ köylerinin izbe odalarında dokunmuş, çiğnene
çiğnene solgunlaşmış bu halıların üstünde yürüyen son
canlılar olan ince belli, titrek eklemli, boğumları simsiyah
parlayan karıncaların kimsenin duymadığı adım sesleri,
Osman'ın zamandan ve dünyadan kopmuş durgun ruhunda
içini korkuyla titreterek yankılanıyordu. Bir zamanlar
büyükannesinin, şehvetin en ıssız, en ücra köşelerine gidip
oralarda insan etinin tadabileceği en keskin zevkleri aradığı
geniş yataktan zorlukla iniyor, ayaklarını, sürekli çıtırtılarla
eskiyen ahşap tabana basıp bir zaman bu pürtüklü serdikten
güç almaya çabalayarak bekledikten sonra, kalkıp yorgun
adımlarla odadan çıkıyordu.
Sırtında, dedesinden kalma, yer yer eprimiş, beyazlığını
çoktan kaybetmiş uzun gecelik entarisiyle salona gidip bütün
lambaları yakıyor ve orada görmeyi beklediği karıncaları
değil, şeffaf ve kaygan bedenleriyle huzursuzca kıpırdaşan
ölülerini buluyordu.
Zamanın mahpuslarıydı onun ölüleri, doğduklarında
önlerinde uzanan zamanın içinde sanki onları hiçbir şey
durdurmayacakmış gibi yürümüşler, ölüm önlerini
Kestiğinde, doğumlarıyla ölümleri arasındaki zamana kısılıp
kalmışlardı. Geriye döndüklerinde doğumlarının ardına
geçemiyor, ileriye yürüdüklerinde ölümlerinden öteye
atlayamıyorlardı; artık sonsuza dek, doğdukları anla öldükleri
an arasında dolaşmak zorundaydılar. İki kesin tarihin
kıskacında donmuş ve hiç değişmeyecek olan hayat
hikâyelerini anlatıp, her anlattıklarında yeni ayrıntılar, yeni
olaylar ekleyerek değişmeyecek olanı sözleriyle değiştirmeye
uğraşıyorlardı.
Hikâyelerini anlatmak için Osman'ı, daha yaşarken
hayattan kopan ama ölüme de tutunamayıp geçmişle
geleceğin içinde birbirine karıştığı, derin ve tehlikeli bir
zamansızlığa düşerek sakatlanan bu genç akrabalarını
seçmişlerdi. Osman ölüleriyle ne zaman konuşmaya
başladığını hatırlamıyordu. Ne huzuru bulmasına ne de
başarıyı yakalamasına yardımcı olan tuhaf ve karanlık
zekâsıyla hem kendini hem çevresindekileri zehirleyerek,
züppece kaprisler ve garip cinsel fantezilerle sancılanan bir
hayatı sürüklemeye çalışırken ansızın yorulup dedesine ait bu
eski köşke çekilmişti. Onu buraya ölüleri mi getirmişti, yoksa
ölülerini buraya geldikten sonra mı bulmuştu, onu da
bilmiyordu. Ölüleriyle birlikte geçmişe kaçıp tarihin şaşırtıcı
dehlizlerinde dolaşmaya koyularak, kendisini bunaltan
kararsızlıklardan, acılardan, hayal kırıklıklarından
kurtulmuştu. Kendisine kalan küçük mirasla gündelik
ihtiyaçlarını karşılıyor, geçmişin acılarını izleyerek, günün
acılarından saklanıyordu. İnsanlar onun deli olduğuna
inanıyorlardı, o ise insanların aptal olduğunu düşünüyordu;
ölülerin geçmiş hayatlarını bütün açıklığıyla görmek,
insanların aptallığına olan inancını pekiştiriyordu. Ona
hikâyelerini anlatan ölüleri, belki de en çok bu nedenle
seviyordu. Onun sevgili ölüleri, bu eski ve tozlu köşkte
yapayalnız yaşayan Osman'ı her gördüklerinde, penceresi
açılmış bir odadaki mum alevleri gibi, karşı koyamadıkları bir
güçle hep birden ona doğru seğirtiyorlar, bedenleri gibi
şeffaflaşmış kırgın ve kırık sesleriyle anlatmaya başlıyorlardı.
Hepsinin dehşet verici sırları vardı. Bir alevi avuçlarında
tutmaya çalışır gibi bir yandan tutkuyla ellerini kapatıp o
sırları saklamaya uğraşırken, bir yandan da sakladıklarının
yakıcılığına dayanamayıp avuçlarım açarak, sakladıklarının
hiç olmazsa bir parçasını göstermek ihtiyacına kapılıyorlardı.
Gösterdikleri sırların içinde cinayetler, ayaklanmalar,
ihanetler, günahkâr aşklar, acılı özlemler bulunuyordu; onları
gösterirken bir yandan da saklamaya çabaladıklarından,
anlattıkları çelişkilerle, yalanlarla, unutuşlarla doluydu.
Ölülerinin anlatma isteğiyle saklama arzusunu bir arada
görmek ise Osman'a her zaman gizli bir üstünlük duygusu
veriyordu. Onu gördüklerinde hep birlikte konuşmaya
başlıyorlardı.
Aralarından birini seçip, o uğultulu anlatımın ortasında
yalnızca onun sesini duyup onu dinlemeyi öğrenmişti. Bu,
ona ve onun gibi zamanın izini kaybetmiş olanlara özgü bir
yetenekti ve her eksilttiğinin yerine bir şey veren ya da her
verdiğinin karşılığında bir şey eksilten kaderin yansıyan bir
haşmet, meydanı dolduran binlerce kişilik kalabalığın
çalkantılı gürültüsü, geleceğin, sevinçli naraların altından
sezilen sarsıcı dehşeti vardı. Osman, o sesin peşinden yürüyüp
girdi dalgalanan kara bayrakların altındaki artık her biri
çoktan unutulmuş bir ölü olan kalabalığın arasına.
Ayasofya, kıpkızıl bir deniz gibi kıpırdayan binlerce fesle
çevrelenmişti.
Kış güneşinin pırıltısı, kenardaki askeri birliklerin upuzun,
dizi dizi süngülerine çarpıyor, hassa bölüklerinin sırmalı
üniformaları, Arnavut muhafızların beyaz esvapları, Suriye
zihaflarının bir ucu omuzlarına değen yeşil poşuları
parlıyordu. Otuz üç yıl süren bir istibdattan sonra 'Meclis'in
açılmasını kutlamaya gelen kalabalık, meydana sığmamış;
binlercesi, yüzlerce yıldır Bizans'tan Osmanlı'ya uzanan
birçok iktidarı, ayaklanmayı, dallarına kelleler asılmış
ağaçları, idamları, kıyımları, taç giyme törenlerini görmüş
olan ve gördüklerini sessiz bir vakarla kendine saklayan
Ayasofya'nın damlarına, payandalarına, sütunlarına,
minarelerine, çıkıntılarına tırmanmıştı.
Ayasofya'nın muhteşem kubbesinin tam tepesinde, devasa
gümüş hilalin dibinde, akşama şeyhine anlatmak için
çevresinde olanları gözleyip en ufak ayrıntıyı bile aklına
yazan Hasan Efendi, yeşil sarığı ve uzun siyah cüppesiyle bir
heykel gibi hiç kımıldamadan, tek başına dikiliyor, göğe
çizilmiş siyah bir siluet gibi en yüksekteki yalnız duruşuyla
belki kalabalığın kendisinden bile daha etkileyici
gözüküyordu. Kalabalığın kenarında, dünyadaki bütün
Müslümanların da halifesi olan Padişah'a karşı ayaklanarak
meşrutiyet ilan eden Selanik'teki Üçüncü Ordu'nun, Halife'ye
bağlı olan molla takımı 'şeriat elden gidiyor' naralarıyla
ortalığı karıştırmasın diye özel olarak İstanbul'a getirilmiş
haki üniformalı birlikleri dizilmişti. Bu birliklerin askerleri
bellerine doladıkları fişekliklerle yetinmemişler,
üniformalarının ceplerine de fişekler doldurmuşlar, gören
herkesi, yeni düzene ayak uydurmaya ikna etmek için
ürkütücü bir kararlılıkla duruyorlardı.
Halife'ye ve şeriata çok bağlı olan, hiçbir zaman
İttihatçılardan hoşlanmayan Hasan Efendi, daha sonra
Osman'a, yüzünde, bir ölüye hiç yakışmayan alaycı ve
neredeyse sinsi bir gülümsemeyle, "Allah'ın bir işi," demişti,
"dört aya varmadan, şeriata karşı tedbir diye getirilen bu
askerler şeriat isteriz diye ayaklandılar da yüzlercesi İstanbul
sokaklarında kıstırılıp kendi arkadaşlarınca kılıçtan geçirildi."
Meydanın her yanında, üstlerine Kuran-ı Kerim'in askerliğe
ait ayetlerinin gümüş sırmalarla yazılı olduğu siyah bayraklar
dalgalanıyor, dinin ve askeriyenin bu toplum için önemini
kara bir gururla hatırlatıyordu.
Yalnızca meydan değil meydana giden sokaklar da
imparatorluğun dört bir yanından kopup gelen Trakyalı
çobanlarla, adalı denizcilerle, esrarlı yarımadalarının baharat
kokularını taşıyan Araplarla, kutsal kentlerden göçmüş
Yahudilerle, bellerine piştovlar sokuşturulmuş Karadağlılarla,
Bulgarlarla, Kürtlerle, Kırgızlarla, sürekli şarkılar söyleyip
oynayan Çingenelerle, kısık gözlü Tatarlarla dolmuştu. Bu
karmakarışık kalabalık 'hürriyetin' ilanından sonra satışı
serbest bırakılan tabancalarını çekip çekip gökyüzüne ateş
ediyor, hürriyet marşları silah seslerine karışıyordu.
Kalabalık kendi sesiyle ve coşkusuyla sarhoş bir halde
kaynaşırken, uzaklardan ne olduğu tam kestirilemeyen bir
uğultu yaklaşmaya başladı; insanlar kendilerine ulaşan o
gümbürtülü sesin ne olduğunu hemen anladılar; mızraklı
süvarileriyle Padişah'ın arabası geliyordu. Arabayı görenler,
sanki daha birkaç dakika önce meşrutiyeti alkışlayıp
istibdadın yıkılışını kutlayarak hürriyet şarkıları söyleyenler
kendileri değilmiş gibi çıldırmışçasına, "Padişahım çok yaşa!"
diye bağırmaya başladılar.
İktidarının sınırsız ve Tanrısal olduğuna inanırken ağır bir
darbe yiyerek kendi ordusu tarafından yetkileri kısıtlanan ve o
günden beri olduğundan daha yaşlı ve sağlıksız görünen
Padişah'ın, kalabalıkların karşısına çıkarken renk versin diye
yanaklarına sürdüğü allığa rağmen yorgunluğu saklanamayan,
çizgileri sarkmış yüzüne bakan doktoru Reşit Paşa, biraz
neşelendirebilmek için, kendisini alkışlayanları duymamış
gibi başı önünde duran padişahına usulca seslendi:
- Kullarınız sizi görmekten mesut oldular Padişahım, bakın
nasıl alkışlıyorlar.
Padişah yavaşça başını kaldırıp doktoruna, biraz
küçümseyerek biraz da dargınca baktı.
- Sen bu alkışlara hâlâ inanıyor musun Doktor? Onlar bizi
ölüme göndermek isteyenleri de alkışlıyorlar.
Bir suikasta uğramasından çekinilen Padişah'ı taşıyan
araba, sokakları ve meydanları dolduran kalabalıkları son
süratle yarıp, tekerleklerinden kıvılcımlar saçarak hiç
durmadan geçiyordu. Arabanın geçtiği her yerde insanlar,
Hazreti Musa'nın asasıyla dokunduğu Kızıldeniz gibi
mucizevi bir şekilde ikiye yarılıp
'Halife Hazretleri'ne yol veriyorlar, böylece hem saygılarını
gösteriyorlar hem de ne olursa olsun yavaşlamayacağı
anlaşılan arabanın tekerlekleri altında parçalanmaktan
kurtuluyorlardı. Bir saldırıdan korkulmasına rağmen yol
boyunca hiçbir tatsızlık olmamış, sadece eski sarayın
yakınlarında, baştan aşağı siyahlar giymiş, yaşlı bir kadın,
cılız kollarını arabaya doğru uzatarak, "Oğullarımı bana geri
ver!" diye haykırmış ama o gürültüde sesi bile duyulmamıştı.
Sarayın kapısından çıktıklarından beri bir an bile
duraksamadan koşan, bembeyaz köpüğe kesmiş atlar Meclis
binasının önünde durduğunda, hazır bekleyen bando,
Padişah'ı selamlamak için Hamidiye Marşı'nı çalmaya
koyuldu. Sinirli süvariler arabanın çevresinde bir daire
oluşturarak kalabalığı uzakta tuttular; bağıran, haykıran,
marşlar söyleyen, ortak bir heyecanla kıpırdaşıp duran bu
büyük kalabalığın ortasında Padişah, iktidarlarını aniden
kaybeden insanlarda görülen kindar bir küskünlükle,
kimsenin yüzüne bakmadan, ağır ağır arabadan inip yavaşça
büyük kapıya yürüdü. Daima birisini sevmeye ve birisinden
nefret etmeye muhtaç olan kalabalıkların bu iki duygusuna da
cevap verip onların her zaman aç olan his dünyalarını
varlığıyla doyuran bu çökük omuzlu adamın adımlarını
sürüyüşünden, kendine ait olmayan bir kudret yayılıyor,
mirasçısı olduğu altı yüz yıllık bir tarih ve halifesi olduğu bin
üç yüz yıllık bir din, onun varlığını, yer yer lekelenmiş de
olsa hâlâ ilahi bir ışıkla aydınlatıyor, sadece görünmesi bile
insanları engel olamadıkları bir biçimde derinden etkiliyordu.
O daha koridorlarda yürürken, Meclis salonundakiler
kendilerine yaklaşan Padişah'ın varlığını havadaki keskin bir"
kokuyu hisseder gibi hissetmişler, içerdeki uğultu perde perde
azalarak dinmiş, Padişah tümüyle sessizleşmiş bir salona
girmişti. Mebusların çoğu sırtlarındaki simsiyah redingotları,
başlarındaki kırmızı fesleriyle, içten içe yadırgadıkları, hatta
ürktükleri bu salonda yeni giyilmiş bir rugan ayakkabı gibi
fazlasıyla parlak ve fark edilir duruyorlardı; siyah
redingotluların arasında, buranın bir imparatorluk meclisi
olduğunu kanıtlamak ister gibi yeşil ve mor kefiyeleriyle
Yemen mebusları, şallarını başlarına sarıp devetüyünden kara
bir şeritle bağlamış Arap mebusları, beyaz sarıklarıyla hocalar
ve bu karışık kalabalığın arasında askeri üniformalı mebuslar
yer alıyordu. Kürsünün yanında madalyaları, yaldızları,
gösterişli kıyafetleriyle Ayan üyeleri, onların önünde, baştan
aşağı bembeyaz giyinmiş şeyhülislam, şeyhülislamın yanında
zümrüt yeşili cüppeleriyle ulema oturmuştu. Müslüman din
adamlarının yanına ise dev gibi, iri cüsseli, uzun sakallı,
simsiyah cüppeli patrikler, bir yeraltı mezarlığından getirilmiş
simsiyah lahitler gibi sıra sıra dizilmişlerdi.
Bütün salon Padişah girince ayağa kalkmıştı.
Padişah, locasında, yere dayadığı kılıcına yaslanarak salonu
uzun uzun süzdü. İktidarın eski sahibi, iktidarın yeni
sahiplerine, yüzünde hiçbir kımıltı olmadan bakıyor, onları
bakışlarıyla, duruşuyla, sessizliğiyle eziyordu.
Padişah'ın 'Kanun-u Esasi'yi ilan ettiğini söylediği konuşma
bir mebus tarafından okunduktan sonra dualar başladı ve o
anda Ayasofya Meydanı 'nda toplar gürledi. Boğazdaki
bataryalar, Marmara Denizi'ndeki savaş gemileri de toplarını
ateşlediler. Meşrutiyetin doğuşu yüz bir pare top atışıyla
imparatorluğa ve dünyaya ilan edildi.
Padişah, geldiği gibi ayaklarını sürüyerek ayrıldı salondan;
kendisini bekleyen arabasına sanki bu yaşananlar onu hiç
ilgilendirmiyormuş gibi sessizce binip kendini koltukların
yumuşaklığına bıraktı.
Arabada doktoru, Padişah'ın solgun yüzüne bakıp, telaşla
sordu:
- Yoruldunuz mu Sultanım?
Padişah'ın yüzünde, Doktor'un çok iyi tanıdığı küçümseyici
gülümseme şöyle bir görünüp kayboldu, cevabı ise tek
kelimeydi:
- Sıkıldım.
Saraya dönene kadar bir daha hiç konuşmadı. - O gece
Dersaadet'in yedi tepesi alev demetleri gibi parladı; sarayda,
