İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele 1 - Sina Akşin

804 Pages·2013·4.01 MB·Turkish

by  Sina Akşin

Genel Yayın: 381
TARİH
SİNA AKŞİN
İSTANBUL HÜKÜMETLERİ VE MİLLİ MÜCADELE - CİLT I
MUTLAKIYETE DÖNÜŞ (1918-1919)
© türkiye iş bankası kültür yayınları, 2010
Sertifika No: 11213
editör
EMRE YALÇIN
görsel yönetmen
BİROL BAYRAM
düzelti/dizin
NECATİ BALBAY
grafik tasarım uygulama
TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI
1. baskı: 1976, istanbul
türkiye iş bankası kültür yayınları’nda
ı. baskı: ekim 1998, ankara
ııı. baskı: eylül 2010
ISBN 978-975-458-125-6
baskı
YAYLACIK MATBAACILIK
litros yolu fatih sanayi sitesi no: 12/197-203
topkapı istanbul
(0212) 612 58 60
Sertifika No: 11931
Bu kitabın tüm yayın hakları saklıdır.
Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılacak kısa alıntılar dışında gerek
metin, gerek görsel malzeme hiçbir yolla yayınevinden izin alınmadan çoğaltılamaz,
yayımlanamaz ve dağıtılamaz.
TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI
istiklal caddesi, no: 144/4 beyoğlu 34430 istanbul
Tel. [phone]
Fax. [phone]
www.iskultur.com.tr
Sina Akşin
istanbul hükümetleri
ve milli mücadele
cilt I
Mutlakıyete Dönüş
(1918-1919)
Önsöz
Bu çalışmanın amacı, 14 Ekim 1918 ile 2 Ekim 1919
arasındaki dönemde İstanbul hükümetlerinin karşılaştığı ana
siyasal olaylar zincirini ve buna gösterdikleri tepkileri belirli
kaynaklara dayanarak ve oldukça ayrıntılı olarak saptadıktan
sonra siyasal yorumunu yapmaktır. Şüphesiz ki, bu arada
İtilaf devletlerinin siyaseti, Anadolu’da gelişen Müdafaa-i
Hukuk ve Kuva-yı Milliye hareketleri ve tabii, Mustafa
Kemal’le arkadaşlarının faaliyeti gibi yakın ilgisi olan
konuları gerekli olan ölçüde, yeri geldikçe ele almak
zorunluluğu duyulmuştur.
Sözü edilen belirli kaynakların bibliyografyada gösterilen
kitap ve makaleler dışında başlıcaları şunlardır:
Türk Kaynakları: 1. Başbakanlık Arşivi’nde Meclis-i Vükela
Mazbataları; 2. Her gün için en az bir tane günlük gazete; 3.
Takvim-i Vekayi.
İngiliz Kaynakları: 1. Public Record Office’de Türkiye ile
ilgili Foreign Office’in genel yazışma dosyaları; 2. The Times
ve Orient News koleksiyonları.
1971’de Quai d’Orsay Arşivi’nin konumuzla ilgili
dönemdeki Türkiye dosyaları ne yazık ki henüz incelemeye
açılmamış bulunuyordu. Bu dosyalar incelendiğinde, Türk
Tarihi’ne önemli bir ışık tutulmuş olacağı tahmin edilebilir.
Bu tezin hazırlanmasına değerli yardımda bulunmuş olan
Başbakanlık ve Dışişleri Bakanlığı Arşivi, Public Record
Office görevlilerine, İngiltere’de çalışmamı sağlayan Siyasal
Bilgiler Fakültesi, Dışişleri Bakanlığı, Birleşmiş Milletler,
British Council yetkililerine teşekkürü borç bilirim.
SİNA AKŞİN
Ankara, Eylül 1974
Siyasal Bilgiler Fakültesi
I - İTTİHAT VE TERAKKİ’NİN “ARTÇI”
KABİNESİ: İZZET PAŞA HÜKÜMETİ
(14 EKİM 1918 - 11 KASIM 1918)
1. Giriş: Mütarekeye Gidiş
Uzunca bir süredir Osmanlı ordularının güney cephelerinde
durum kötüleşmiş bulunuyordu. 19 Eylül 1918’de Filistin’de
başlayan İngiliz taarruzu kısa zamanda Suriye’yi de kaplamış,
ekim sonunda Halep bile İngilizlere terk edilmişti. Irak’ta ise
Bağdat çoktan düşmüş, şimdi sıra Musul’a gelmişti. Ama
hükümet, orduların Kafkasya’daki başarılarıyla, bir de
müttefiklerinin henüz pes etmemiş olmalarıyla, çok kısa süre
de olsa avunabilirdi. Ne var ki, eylülün ortasında başlayan
İtilaf taarruzu Bulgar cephesini çökertip 26 Eylül’de
Bulgaristan’ı mütareke istemek zorunda bıraktı. 29 Eylül’deki
mütareke ile Bulgaristan yalnız çarpışmalara son vermekle
kalmıyor, ülkesini kuzey yönünde gelişecek İtilaf harekâtına
da açmış bulunuyordu. Böylece Osmanlı ülkesi batıdan da
istila tehlikesine açılmış, Osmanlı Devleti’nin müttefikleriyle
kara bağlantısı kopmuştu. Bu durumda Babıâli –ayrıca
Almanya ve Avusturya da (4 Ekim)– ABD Başkanı Woodrow
Wilson aracılığı ile mütareke istemek zorunluluğunu duydu.
Böyle bir karar, yenik düşmüş devletlerde savaşı yürütmüş
olan güçlerin kurdukları iktidar düzeninin ya da hiç değilse
onların baş temsilcilerinin siyasal sonu demekti. Çünkü dört
yıl gibi çok uzun bir süre boyunca düşmana karşı topyekûn
savaş ve topyekûn düşmanlık güdülmüştü. Şimdi barışa
geçme sürecinde ya İtilaf cephesinin açık seçik baskısıyla
yenik ülkelerin iktidar düzeni altüst oldu (Wilson’un
Almanya’ya ancak demokratik bir hükümetle alışveriş
yapılabileceğini bildirmesi gibi) ya da İtilaf devletlerinin
demokrasi ve istibdat konusundaki propagandaları göz önüne
alınarak iktidar değişikliğinin daha elverişli barış koşulları
sağlayacağı düşüncesiyle kendiliğinden bu yola gidildi. Bu,
yalnız hükümet değişikliğiyle de kalmadı, hükümet biçimleri
de değişikliğe uğradı. Bulgar Kralı Ferdinand 4 Ekim’de
tahttan feragat ederek yerini oğlu Boris’e bıraktı; Alman
imparatorunun feragati de cumhuriyetin kurulduğu 9
Kasım’da ilan edildi; Avusturya-Macaristan’da İmparator
Karl 12 Kasım’da feragat etti, ardından da Avusturya (13
Kasım) ve Macaristan (16 Kasım) cumhuriyetleri kuruldu.
Tabii söz konusu edilen dolaylı ve dolaysız dış baskının
ötesinde bir de şu vardı: Topyekûn savaşı yürütmek için
Müttefik Devletler’in iktidarları büyük bir zafer
propagandasının desteğinde halktan dört uzun yıl boyunca
topyekûn fedakârlıklar istemişler ve elde etmişlerdi.
Karşılığında ise elde edilen yenilgi olunca, savaşı yürütenlerin
çekilmesi hem siyasetçe doğal oluyor, hem de bu yönde
amansız bir kamuoyu baskısı yoğunlaşıyor ve hatta,
Almanya’da olduğu gibi, bu, bazen komünist ihtilale dek
gidebiliyordu.
Türkiye’deki duruma gelince: Bulgar cephesinin çökmesiyle
durumun umutsuz olduğu görülünce Talât Paşa barış istemeye
ve istifaya karar verdi. 4 Ekim’de Talât Paşa Vahdettin’e istifa
ihtimalinden bahsetti. O da bunun üzerine durumun bunu
gerektirdiğini söyleyerek istifa kararını pekiştirip bir an önce
1
gerçekleşmesini sağladı. Ama Vahdettin, Tevfik Paşa’ya