Investigación-acción y Enfermería de Urgencias y Emergencias

562 Pages·2010·3.05 MB·Spanish

by  José Arenas Fernández

Investigación-acción y Enfermería de Urgencias
y Emergencias: un cambio en el proceso
de enseñanza-aprendizaje

José Arenas Fernández
TESIS DOCTORAL
José Arenas Fernández
Alicante, Junio 2010
INVESTIGACIÓN-ACCIÓN Y
ENFERMERÍA DE URGENCIAS Y
EMERGENCIAS: UN CAMBIO EN EL
PROCESO DE ENSEÑANZA-
APRENDIZAJE
UUUUnnnniiiivvvveeeerrrrssssiiiittttaaaatttt dddd´´´´AAAAllllaaaaccccaaaannnntttt
UUUUnnnniiiivvvveeeerrrrssssiiiiddddaaaadddd ddddeeee AAAAlllliiiiccccaaaannnntttteeee
Departamento de Enfermería
(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:5)(cid:8)(cid:3)(cid:9)(cid:7)(cid:10)(cid:11)(cid:2)(cid:3)(cid:11)(cid:3)(cid:9)(cid:12)(cid:3)(cid:6)(cid:8)(cid:3)(cid:6)(cid:13)(cid:5)(cid:11)
(cid:11)
(cid:11)
(cid:11)
(cid:11)
(cid:7)(cid:14)(cid:15)(cid:16)(cid:15)(cid:11)(cid:2)(cid:17)(cid:18)(cid:19)(cid:17)(cid:20)(cid:21)(cid:22)(cid:11)(cid:11)
(cid:11)
(cid:11)
(cid:23)(cid:9)(cid:24)(cid:3)(cid:25)(cid:7)(cid:23)(cid:26)(cid:5)(cid:27)(cid:23)(cid:28)(cid:9)(cid:29)(cid:5)(cid:27)(cid:27)(cid:23)(cid:28)(cid:9)(cid:11)(cid:30)(cid:11)(cid:3)(cid:9)(cid:12)(cid:3)(cid:6)(cid:8)(cid:3)(cid:6)(cid:13)(cid:5)(cid:11)
(cid:2)(cid:3)(cid:11)(cid:31)(cid:6)(cid:26)(cid:3)(cid:9)(cid:27)(cid:23)(cid:5)(cid:25)(cid:11)(cid:30)(cid:11)(cid:3)(cid:8)(cid:3)(cid:6)(cid:26)(cid:3)(cid:9)(cid:27)(cid:23)(cid:5)(cid:25) (cid:11)(cid:31)(cid:9)(cid:11)
(cid:27)(cid:5)(cid:8)!(cid:23)(cid:10)(cid:11)(cid:3)(cid:9)(cid:11)(cid:3)"(cid:11)(cid:4)(cid:6)(cid:10)(cid:27)(cid:3)(cid:25)(cid:10)(cid:11)(cid:2)(cid:3)(cid:11)
(cid:3)(cid:9)(cid:25)(cid:3)#(cid:5)(cid:9)$(cid:5)(cid:29)(cid:5)(cid:4)(cid:6)(cid:3)(cid:9)(cid:2)(cid:23)$(cid:5)%(cid:3)(cid:11)
(cid:11)
(cid:11)
(cid:11)
(cid:2)(cid:16)(cid:20)(cid:14)(cid:18)(cid:18)(cid:18)(cid:16)&’ (cid:11)(cid:11)
(cid:4)(cid:20)((cid:21))(cid:11)(cid:2)(cid:20)(cid:21))(cid:11)(cid:2)*(cid:21))(cid:11)(cid:8)(cid:21)(cid:20)+(cid:21)(cid:11)(cid:23)(cid:15)(cid:21),(cid:14)(cid:22)(cid:11)(cid:8)(cid:21)(cid:20)(cid:16)(cid:15)(cid:18)(cid:21)(cid:22)(cid:11)(cid:27)(cid:20)(cid:14)(cid:15)-(cid:17)(cid:11)
(cid:4)(cid:20)((cid:21))(cid:11)(cid:2)(cid:20)(cid:21))(cid:11)(cid:2)*(cid:21))(cid:11)"(cid:17)(cid:20)(cid:14)(cid:19)(cid:17)(cid:11)(cid:8)(cid:21)(cid:18)(cid:16).(cid:11)(cid:25)(cid:17)(cid:22)(cid:14)(cid:20)(cid:11)
(cid:11)
(cid:11)
(cid:11)
%(cid:17)(cid:15)/(cid:11)(cid:5)(cid:20)(cid:14)’(cid:21)(cid:15)(cid:11)(cid:12)(cid:14)(cid:20)’.’0(cid:14)1(cid:11)
%2’(cid:16)(cid:17)3(cid:11)4565(cid:11)

(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:5)(cid:8)(cid:3)(cid:9)(cid:7)(cid:10)(cid:11)(cid:2)(cid:3)(cid:11)(cid:3)(cid:9)(cid:12)(cid:3)(cid:6)(cid:8)(cid:3)(cid:6)(cid:13)(cid:5)(cid:11)
(cid:11)
(cid:11)
(cid:11)
(cid:11)
(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5) (cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:5) (cid:4)(cid:7)(cid:4)(cid:9)(cid:10)(cid:11)(cid:12)(cid:8)(cid:13)(cid:14)(cid:5) (cid:15)(cid:16)(cid:3)(cid:17)(cid:5) (cid:18)(cid:3)(cid:10)(cid:19)(cid:3)(cid:5) (cid:20)(cid:4)(cid:3)(cid:12)(cid:8)(cid:21)(cid:5) (cid:18)(cid:3)(cid:10)(cid:11)(cid:4)(cid:9)(cid:3)(cid:21)(cid:5) (cid:22)(cid:10)(cid:8)(cid:4)(cid:23)(cid:24)(cid:5) (cid:25)(cid:5) (cid:15)(cid:16)(cid:3)(cid:17)(cid:5) (cid:2)(cid:24)(cid:10)(cid:8)(cid:26)(cid:24)(cid:5)
(cid:18)(cid:3)(cid:9)(cid:11)(cid:27)(cid:5)(cid:28)(cid:24)(cid:21)(cid:8)(cid:10)(cid:14)(cid:5)(cid:23)(cid:10)(cid:24)(cid:29)(cid:8)(cid:4)(cid:24)(cid:10)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:26)(cid:11)(cid:26)(cid:7)(cid:21)(cid:3)(cid:10)(cid:8)(cid:4)(cid:5)(cid:30)(cid:8)(cid:5)(cid:21)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:31)(cid:13)(cid:11) (cid:8)(cid:10)(cid:4)(cid:11)(cid:30)(cid:3)(cid:30)(cid:8)(cid:4)(cid:5)(cid:30)(cid:8)(cid:5)!(cid:7)(cid:8)(cid:21) (cid:3)(cid:5)(cid:25)(cid:5)"(cid:21)(cid:11)(cid:9)(cid:3)(cid:13)(cid:26)(cid:8)(cid:5)
(cid:5)
(cid:5)
(cid:5) (cid:22)#$%(cid:20)&(cid:20)(cid:22)"’(cid:5)
(cid:5)
(cid:5)
(cid:5) ((cid:7)(cid:8)(cid:5) (cid:21)(cid:3)(cid:5) (cid:18)(cid:8))(cid:24)(cid:10)(cid:11)(cid:3)(cid:5) (cid:23)(cid:3)(cid:10)(cid:3)(cid:5) (cid:24)(cid:23)(cid:26)(cid:3)(cid:10)(cid:5) (cid:3)(cid:21)(cid:5) *(cid:10)(cid:3)(cid:30)(cid:24)(cid:5) (cid:30)(cid:8)(cid:5) (cid:15)(cid:24)(cid:9)(cid:26)(cid:24)(cid:10)(cid:5) (cid:10)(cid:8)(cid:3)(cid:21)(cid:11)+(cid:3)(cid:30)(cid:3)(cid:5) (cid:23)(cid:24)(cid:10)(cid:5) ,(cid:24)(cid:4)-(cid:5)
"(cid:10)(cid:8)(cid:13)(cid:3)(cid:4)(cid:5)&(cid:8)(cid:10)(cid:13)(cid:27)(cid:13)(cid:30)(cid:8)+(cid:14)(cid:5)(cid:9)(cid:7)(cid:25)(cid:24)(cid:5)(cid:26)(cid:19)(cid:26)(cid:7)(cid:21)(cid:24)(cid:5)(cid:8)(cid:4).(cid:5)
(cid:5)
(cid:5)
(cid:14)(cid:15)(cid:9)(cid:16)(cid:3)(cid:17)(cid:7)(cid:15)(cid:18)(cid:5)(cid:19)(cid:15)(cid:20)(cid:9)(cid:21)(cid:5)(cid:19)(cid:19)(cid:15)(cid:20)(cid:9)(cid:11)(cid:22)(cid:11)(cid:3)(cid:9)(cid:12)(cid:3)(cid:6)(cid:8)(cid:3)(cid:6)(cid:13)(cid:5)(cid:11)(cid:2)(cid:3)(cid:11)(cid:23)(cid:6)(cid:18)(cid:3)(cid:9)(cid:19)(cid:15)(cid:5)(cid:17)(cid:11)(cid:22)(cid:11)
(cid:3)(cid:8)(cid:3)(cid:6)(cid:18)(cid:3)(cid:9)(cid:19)(cid:15)(cid:5)(cid:17)(cid:24)(cid:11)(cid:23)(cid:9)(cid:11)(cid:19)(cid:5)(cid:8)(cid:25)(cid:15)(cid:10)(cid:11)(cid:3)(cid:9)(cid:11)(cid:3)(cid:26)(cid:11)(cid:4)(cid:6)(cid:10)(cid:19)(cid:3)(cid:17)(cid:10)(cid:11)(cid:2)(cid:3)(cid:11)(cid:3)(cid:9)(cid:17)(cid:3)(cid:27)(cid:5)(cid:9)(cid:28)(cid:5)(cid:21)
(cid:5)(cid:4)(cid:6)(cid:3)(cid:9)(cid:2)(cid:15)(cid:28)(cid:5)(cid:29)(cid:3)(cid:30)(cid:11)
(cid:5)
(cid:5)
/(cid:3)(cid:5) (cid:4)(cid:11)(cid:30)(cid:24)(cid:5) (cid:10)(cid:8)(cid:3)(cid:21)(cid:11)+(cid:3)(cid:30)(cid:3)(cid:5) (cid:12)(cid:3)0(cid:24)(cid:5) (cid:4)(cid:7)(cid:5) (cid:30)(cid:11)(cid:10)(cid:8)(cid:9)(cid:9)(cid:11)1(cid:13)(cid:5) (cid:25)(cid:5) (cid:10)(cid:8)2(cid:13)(cid:8)(cid:5) (cid:21)(cid:24)(cid:4)(cid:5) (cid:10)(cid:8)(cid:6)(cid:7)(cid:11)(cid:4)(cid:11)(cid:26)(cid:24)(cid:4)(cid:5) (cid:23)(cid:3)(cid:10)(cid:3)(cid:5) (cid:4)(cid:7)(cid:5) 0(cid:7)(cid:11)(cid:9)(cid:11)(cid:24)(cid:5) (cid:25)(cid:5)
(cid:9)(cid:3)(cid:21)(cid:11)(cid:29)(cid:11)(cid:9)(cid:3)(cid:9)(cid:11)1(cid:13)(cid:17)(cid:5)
(cid:5)
(cid:5) (cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:5)(cid:4)(cid:7)(cid:4)(cid:9)(cid:10)(cid:11)(cid:12)(cid:8)(cid:13)(cid:14)(cid:5)(cid:8)(cid:13)(cid:5)"(cid:21)(cid:11)(cid:9)(cid:3)(cid:13)(cid:26)(cid:8)(cid:14)(cid:5),(cid:7)(cid:13)(cid:11)(cid:24)(cid:5)(cid:30)(cid:8)(cid:5)3454(cid:17)(cid:5)
(cid:5)
(cid:5)
(cid:5)
(cid:5)
(cid:5)
(cid:5)
(cid:5)(cid:5)(cid:5)&(cid:30)(cid:24)(cid:17).(cid:5)(cid:18)(cid:3)(cid:10)(cid:19)(cid:3)(cid:5)(cid:20)(cid:4)(cid:3)(cid:12)(cid:8)(cid:21)(cid:5)(cid:18)(cid:3)(cid:10)(cid:11)(cid:4)(cid:9)(cid:3)(cid:21)(cid:5)(cid:22)(cid:10)(cid:8)(cid:4)(cid:23)(cid:24)(cid:5) (cid:5) (cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)(cid:5)&(cid:30)(cid:24)(cid:17).(cid:5)(cid:2)(cid:24)(cid:10)(cid:8)(cid:26)(cid:24)(cid:5)(cid:18)(cid:3)(cid:9)(cid:11)(cid:27)(cid:5)(cid:28)(cid:24)(cid:21)(cid:8)(cid:10)(cid:5)

(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)
(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:7)(cid:9)(cid:10)(cid:7)(cid:10)(cid:9)(cid:11)(cid:4)(cid:12)(cid:10)(cid:13)(cid:7)
(cid:6)(cid:14)(cid:15)(cid:16)(cid:17)(cid:18)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:7)(cid:9)(cid:10)(cid:7)(cid:19)(cid:6)(cid:20)(cid:21)(cid:6)(cid:19)(cid:12)(cid:10)(cid:13)(cid:7)
(cid:4)(cid:14)(cid:11)(cid:10)(cid:9)(cid:22)(cid:20)(cid:19)(cid:18)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:7)(cid:9)(cid:10)(cid:7)(cid:18)(cid:23)(cid:19)(cid:6)(cid:14)(cid:12)(cid:10)(cid:24)(cid:7)
(cid:2)
(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:9)(cid:5)(cid:2)(cid:10)(cid:11)(cid:7)(cid:5)(cid:12)(cid:13)(cid:14)(cid:5)(cid:2)

Agradecimientos
Nunca un proyecto y una realidad de la envergadura de una tesis
doctoral es una labor individual. Desde que nace hasta que el producto final se
convierte en una realidad tangible, numerosas incidencias transcurren a lo largo
del tiempo. Apoyos y ayudas se van intercalando entre momentos de intenso
trabajo y de intensas vivencias. Todo transcurre paralelo a la investigación, la
vida profesional y la vida personal, cada una con sus altibajos y no sólo de tesis
vive el doctorando.
Intentar agradecer a todas las personas que han hecho realidad llegar a
este momento sería una tarea injusta, porque siempre quedaría alguien sin
aparecer y eso no sería nunca un olvido. Las que me habéis ayudado, las que
me apoyaron, de una manera u otra, sabéis que siempre os tendré presente.
Aún así, hay personas que deseo aparezcan en este particular rincón.
A Maribel Mariscal Crespo y Loreto Maciá Soler, por haber sido las
“matronas” de lo que hoy es una realidad en la disciplina enfermera de nuestro
país y por haber dirigido los pasos enfermeros de este trabajo.
A Gabriel Travé, por darme a conocer las bases de la didáctica,
estableciendo pilares de conocimiento vitales para esta investigación y por su
apoyo desde siempre.
A Ana Abreu, compañera y amiga, por su incondicional ayuda y su
paciencia.
A Manolo Márquez, porque siendo mi profesor ya me enseñó lo que
significa el término “humano”, y siendo mi amigo, estuvo, está y espero que esté
siempre ahí.
A Paco Albéndiz (†), mi “hermano enfermero”, quién tanto me dio, con
quién tanto compartí y que siempre me acompaña.
A Francis Cantero, Queti, Javier y Ana, por ser mi otra familia.
A Ana María Busto por ser quién es y cómo es.
A Elías Rovira, José Enrique Hernández y Angel López, compañeros en los
que tuve siempre un apoyo y una ayuda sin pedir nada a cambio.
Al personal de la Escuela Universitaria de Enfermería de Huelva que me
ha acompañado y apoyado en este trayecto.
A las personas que conforman el equipo del Máster Universitario en
Ciencias de la Enfermería de la Universidad de Huelva.
A mi familia, por su comprensión y apoyo.
Dedicatoria
A mi padre, por ayudarme siempre a seguir avanzando, de quien
siempre aprendí y me sigue enseñando.
A mi madre (†), quién guió mis pasos y hoy, seguro estoy, me sigue
cuidando.
A Triana, mi hija, por su Esperanza y por ser fruto de lo más lindo de la
vida.
Al “Moreno” y la “Reina” de Triana.
Y siempre hay una dedicatoria con un algo especial, distinta. A una
persona que llena enormes espacios, que comparte buenos y malos momentos y
con quien se crean esperanzas e ilusiones. Para llegar hasta aquí su apoyo y
confianza se hacen imprescindibles, Mª Carmen, mi mujer, gracias.