Table Of ContentFrank Kleemann · Uwe Krähnke · Ingo Matuschek
Interpretative Sozialforschung
Frank Kleemann
Uwe Krähnke · Ingo Matuschek
Interpretative
Sozialforschung
Eine praxisorientierte
Einführung
Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der
Deutschen Nationalbibliografie;detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über
<http://dnb.d-nb.de> abrufbar.
1.Auflage 2009
Alle Rechte vorbehalten
© VSVerlag für Sozialwissenschaften | GWVFachverlage GmbH,Wiesbaden 2009
Lektorat:Frank Engelhardt
VS Verlag für Sozialwissenschaften ist Teil der Fachverlagsgruppe Springer Science+Business Media.
www.vs-verlag.de
Das Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt.Jede
Verwertung außerhalb der engen Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne
Zustimmung des Verlags unzulässig und strafbar.Das gilt insbesondere für
Vervielfältigungen,Übersetzungen,Mikroverfilmungen und die Einspeicherung
und Verarbeitung in elektronischen Systemen.
Die Wiedergabe von Gebrauchsnamen,Handelsnamen,Warenbezeichnungen usw.in diesem Werk
berechtigt auch ohne besondere Kennzeichnung nicht zu der Annahme,dass solche Namen im
Sinne der Warenzeichen- und Markenschutz-Gesetzgebung als frei zu betrachten wären und daher
von jedermann benutzt werden dürften.
Umschlaggestaltung:KünkelLopka Medienentwicklung,Heidelberg
Druck und buchbinderische Verarbeitung:Krips b.v.,Meppel
Gedruckt auf säurefreiem und chlorfrei gebleichtem Papier
Printed in the Netherlands
ISBN 978-3-531-15233-2
5
Inhaltsverzeichnis
T
ÜÜbbeerr ddaass LLeehhrrbbuucchh .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 9 L
A
H
N
EErrsstteess KKaappiitteell I
GGrruunnddllaaggeenn iinntteerrpprreettaattiivveerr SSoozziiaallffoorrsscchhuunngg
EEiinnffüühhrruunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 1144
11 DDeeuutteennddeess VVeerrsstteehheenn vvoonn SSiinnnnssttrruukkttuurreenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 1144
11..11 UUnntteerrsscchhiieeddlliicchhee EEbbeenneenn vvoonn SSiinnnnssttrruukkttuurreenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 1155
11..22 SSoozziiaallee KKoonnssttrruukkttiioonn ddeerr WWiirrkklliicchhkkeeiitt uunndd
SSttaannddoorrttggeebbuunnddeennhheeiitt .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 1188
22 EExxpplloorraattiivvee FFoorrsscchhuunngg uunndd PPrriinnzziipp ddeerr OOffffeennhheeiitt .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 1199
22..11 SSeeqquueennzziieellll--ffoorrmmaallaannaallyyttiisscchhee IInntteerrpprreettaattiioonn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 2200
22..22 AAbbdduukkttiivveess SScchhlliieeßßeenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 2222
33 EEmmppiirriisscchh bbeeggrrüünnddeettee TThheeoorriieebbiilldduunngg uunndd ffaallllvveerrgglleeiicchheennddee
AAnnaallyyssee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 2244
44 AAnnaallyyssee tteexxttfföörrmmiiggeerr DDaatteenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 2266
55 HHiinnwweeiissee zzuurr TTrraannsskkrriippttiioonn vvoonn DDaatteenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 2288
66 LLiitteerraattuurrvveerrzzeeiicchhnniiss .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 3333
ZZwweeiitteess KKaappiitteell
KKoonnvveerrssaattiioonnssaannaallyyssee
EEiinnffüühhrruunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 3366
11 FFoorrsscchhuunnggsspprrooggrraammmm .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 3366
11..11 EEtthhnnoommeetthhooddoollooggiisscchhee GGrruunnddllaaggeenn ddeerr
KKoonnvveerrssaattiioonnssaannaallyyssee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 3366
11..22 AAuussggaannggssppuunnkkttee:: oorrddeerr aatt aallll ppooiinnttss uunndd ttuurrnn ttaakkiinngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 4400
11..33 ZZiieellppuunnkkttee ddeerr KKoonnvveerrssaattiioonnssaannaallyyssee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 4433
22 MMeetthhooddiisscchhee VVoorrggeehheennsswweeiissee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 4444
22..11 DDaatteenneerrhheebbuunngg uunndd --aauuffbbeerreeiittuunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 4444
22..11..11 DDaatteenneerrhheebbuunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 4455
22..11..22 TTrraannsskkrriippttiioonn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 4455
22..22 AAnnaallyysseesscchhrriittttee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 4477
22..22..11 SSeeqquueennzziieellllee AAnnaallyyssee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 4477
22..22..22 EEiinnbbeezziieehhuunngg vvoonn KKoonntteexxttwwiisssseenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 4499
22..22..33 FFaallllvveerrgglleeiicchheennddee AAnnaallyyssee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 5500
22..22..44 EExxeemmppllaarriisscchhee AAnnaallyyssee eeiinneess FFaallllbbeeiissppiieellss .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 5511
33 AAnnwweenndduunnggssffeellddeerr uunndd eexxeemmppllaarriisscchhee SSttuuddiieenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 5566
6
44 NNuuttzzeenn uunndd GGrreennzzeenn ddeerr MMeetthhooddee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 5599
55 ZZuussaammmmeennffaassssuunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 6600
T
L
A 66 LLiitteerraattuurrvveerrzzeeiicchhnniiss .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 6611
H
N
I
DDrriitttteess KKaappiitteell
NNaarrrraattiioonnssaannaallyyssee
EEiinnffüühhrruunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 6644
11 FFoorrsscchhuunnggsspprrooggrraammmm .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 6655
11..11 EErrzzäähhlltthheeoorreettiisscchhee GGrruunnddllaaggeenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 6655
11..11..11 EErrzzäähhlluunngg –– BBeesscchhrreeiibbuunngg –– AArrgguummeennttaattiioonn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 6655
11..11..22 SSoozziioolliinngguuiissttiisscchhee TThheeoorriiee ddeerr SStteeggrreeiiffeerrzzäähhlluunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 6666
11..22 BBiiooggrraapphhiieetthheeoorreettiisscchhee GGrruunnddllaaggeenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 6688
22 MMeetthhooddiisscchhee VVoorrggeehheennsswweeiissee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 7733
22..11 DDaatteenneerrhheebbuunngg uunndd --aauuffbbeerreeiittuunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 7733
22..11..11 IInntteerrvviieewwffüühhrruunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 7744
22..11..22 TTrraannsskkrriippttiioonn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 7744
22..22 AAnnaallyysseesscchhrriittttee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 7766
22..22..11 FFoorrmmaallee TTeexxttaannaallyyssee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 7777
22..22..22 SSttrruukkttuurreellllee iinnhhaallttlliicchhee BBeesscchhrreeiibbuunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 8833
22..22..33 AAnnaallyyttiisscchhee AAbbssttrraakkttiioonn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 8888
22..22..44 WWiisssseennssaannaallyyssee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 9900
22..22..55 KKoonnttrraassttiivveerr FFaallllvveerrgglleeiicchh .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 9955
33 AAnnwweenndduunnggssffeellddeerr uunndd eexxeemmppllaarriisscchhee SSttuuddiieenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 110022
44 NNuuttzzeenn uunndd GGrreennzzeenn ddeerr MMeetthhooddee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 110055
55 ZZuussaammmmeennffaassssuunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 110066
66 LLiitteerraattuurrvveerrzzeeiicchhnniiss .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 110088
VViieerrtteess KKaappiitteell
OObbjjeekkttiivvee HHeerrmmeenneeuuttiikk
EEiinnffüühhrruunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 111122
11 FFoorrsscchhuunnggsspprrooggrraammmm .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 111133
11..11 SSttrruukkttuurrbbeeggrriiffff uunndd ssttrruukkttuurraallee HHeerrmmeenneeuuttiikk .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 111133
11..22 FFoorrsscchhuunnggsslleeiitteennddee PPrriinnzziippiieenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 111177
11..33 UUnntteerrssuucchhuunnggsseebbeenneenn bbeeii ddeerr IInntteerrpprreettaattiioonn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 111199
22 MMeetthhooddiisscchhee VVoorrggeehheennsswweeiissee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 112244
22..11 DDaatteenneerrhheebbuunngg uunndd --aauuffbbeerreeiittuunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 112244
22..22 AAnnaallyysseesscchhrriittttee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 112244
7
22..22..11 SSeeqquueennzzaannaallyyssee mmiitt ggeeddaannkkeenneexxppeerriimmeenntteelllleerr
EEnnttwwiicckklluunngg vvoonn LLeessaarrtteenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 112255
22..22..22 ÜÜbbeerraarrbbeeiittuunngg ddeess bbiisshheerriiggeenn AAuusswweerrttuunnggsspprroottookkoollllss .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 113322 T
L
22..22..33 ÜÜbbeerrpprrüüffuunngg ddeerr bbiisshheerriiggeenn LLeessaarrtteenn aann wweeiitteerreenn A
H
BBeelleeggsstteelllleenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 114400 N
22..22..44 AAuussffoorrmmuulliieerruunngg ddeerr FFaallllssttrruukkttuurr .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 114422 I
33 AAnnwweenndduunnggssffeellddeerr uunndd eexxeemmppllaarriisscchhee SSttuuddiieenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 114455
44 NNuuttzzeenn uunndd GGrreennzzeenn ddeerr MMeetthhooddee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 114477
55 ZZuussaammmmeennffaassssuunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 114499
66 LLiitteerraattuurrvveerrzzeeiicchhnniiss .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 115500
FFüünnfftteess KKaappiitteell
DDookkuummeennttaarriisscchhee MMeetthhooddee
EEiinnffüühhrruunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 115544
11 FFoorrsscchhuunnggsspprrooggrraammmm .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 115555
11..11 AAnnaallyyssee vvoonn AAllllttaaggsswwiisssseenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 115555
11..22 FFrreemmddvveerrsstteehheenn:: kkoonnjjuunnkkttiivveerr uunndd kkoommmmuunniikkaattiivveerr
EErrffaahhrruunnggssrraauumm .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 115577
11..33 SSiinnnnggeehhaallttee sspprraacchhlliicchheerr ÄÄuußßeerruunnggeenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 115599
11..44 GGeeggeennhhoorriizzoonnttee uunndd EEnnaakkttiieerruunnggssppootteennzziiaallee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 116611
11..55 RReekkoonnssttrruukkttiioonn ddeess ddookkuummeennttiieerrtteenn AAllllttaaggsswwiisssseennss .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 116622
11..66 KKoonnttrraassttiieerruunngg uunndd „„tteerrttiiuumm ccoommppaarraattiioonniiss““ .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 116633
11..77 TTyyppeennbbiilldduunngg uunndd GGeenneerraalliissiieerruunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 116644
22 MMeetthhooddiisscchhee VVoorrggeehheennsswweeiissee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 116688
22..11 DDaatteenneerrhheebbuunngg uunndd --aauuffbbeerreeiittuunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 116688
22..11..11 DDiiee EErrhheebbuunngg eeiinneerr GGrruuppppeennddiisskkuussssiioonn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 116688
22..11..22 SSeelleekkttiioonn vvoonn DDaatteenn uunndd SSeeqquueennzziieerruunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 117700
22..11..33 TTrraannsskkrriippttiioonn:: BBeeiissppiieelltteexxtt .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 117722
22..22 AAnnaallyysseesscchhrriittttee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 117722
22..22..11 FFoorrmmuulliieerreennddee IInntteerrpprreettaattiioonn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 117733
22..22..22 RReefflleekkttiieerreennddee IInntteerrpprreettaattiioonn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 117755
22..22..33 SSiinnnn-- uunndd ssoozziiooggeenneettiisscchhee FFaallllbbeesscchhrreeiibbuunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 118811
22..22..44 TTyyppoollooggiiee:: GGeenneerraalliissiieerruunngg ddeerr AAnnaallyysseenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 118855
33 AAnnwweenndduunnggssffeellddeerr uunndd eexxeemmppllaarriisscchhee SSttuuddiieenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 118888
44 NNuuttzzeenn uunndd GGrreennzzeenn ddeerr MMeetthhooddee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 119911
55 ZZuussaammmmeennffaassssuunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 119922
66 LLiitteerraattuurrvveerrzzeeiicchhnniiss .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 119933
8
SSeecchhsstteess KKaappiitteell
VVeerrgglleeiicchh ddeerr vviieerr iinntteerrpprreettaattiivveenn VVeerrffaahhrreenn
T
L
A 11 UUnntteerrsscchhiieeddee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 119988
H
N
I 22 GGeemmeeiinnssaammkkeeiitteenn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 220000
33 GGrruunnddmmooddii ddeess IInntteerrpprreettiieerreennss .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 220044
44 LLiitteerraattuurrvveerrzzeeiicchhnniiss .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 220066
SSiieebbeenntteess KKaappiitteell
AAnnwweenndduunngg iinntteerrpprreettaattiivveerr MMeetthhooddeenn aauuff LLeeiittffaaddeenniinntteerrvviieewwss
EEiinnffüühhrruunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 220088
11 LLeeiittffaaddeenniinntteerrvviieeww aallss FFoorrmm ddeerr DDaatteenneerrhheebbuunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 220088
22 IInntteerrpprreettaattiivvee AAnnaallyyssee eeiinneess FFaallllbbeeiissppiieellss .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 220099
22..11 FFoorrmmaallsspprraacchhlliicchhee AAnnaallyyssee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 220099
22..11..11 IInntteerraakkttiioonnsskkoonnttrroollllee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 221100
22..11..22 SSeeqquueennzziieerruunngg uunndd TTeexxttssoorrtteennaannaallyyssee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 221166
22..11..33 FFoorrmmaallsspprraacchhlliicchhee BBeeiissppiieellaannaallyyssee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 221177
22..22 GGeeddaannkkeenneexxppeerriimmeenntteellllee WWoorrttllaauutt-- uunndd
KKoonntteexxttvvaarriiaattiioonn .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 222200
22..33 SSeeqquueennzzvveerrgglleeiicchheennddee AAnnaallyyssee .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 222255
33 ZZuussaammmmeennffaassssuunngg .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 222299
44 LLiitteerraattuurrvveerrzzeeiicchhnniiss .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 223300
GGlloossssaarr .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 223333
ÜBER DAS LEHRBUCH 9
H
Über das Lehrbuch
C
U
B
Dieses Lehrbuch bietet eine praxisnahe Einführung in interpretative Metho-
S
den der qualitativen Sozialforschung. Die vier vorgestellten Ansätze (Konversa- A
tionsanalyse, Narrationsanalyse, Objektive Hermeneutik und Dokumentari- D
sche Methode) eröffnen jeweils auf Grundlage einer elaborierten Methodologie R
E
konkrete Verfahrensregeln für die Interpretation textförmiger Daten – seien es B
Ü
Schrifttexte oder Verschriftlichungen von Interview- oder Gesprächsaufzeich-
nungen. Mit Hilfe interpretativer Methoden kann methodisch kontrolliert re-
konstruiert werden, wie die Beforschten soziale Wirklichkeit wahrnehmen,
deuten und durch eigene Aktivitäten auch herstellen. Vermieden wird damit,
dass ForscherInnen ihre eigenen Alltagsdeutungen unreflektiert in den zu inter-
pretierenden Text hineinlesen.
Bei allen Unterschieden in ihren originären Erkenntniszielen und Verfah-
rensweisen schaffen die im vorliegenden Band ausführlich dargestellten inter-
pretativen Methoden in ihrer Gesamtheit grundlegende Orientierungen dafür,
wie ein methodologisch fundiertes Interpretieren „am Text“ konkret vonstatten
gehen kann. Mit dem Erlernen dieser Methoden vertieft man daher zugleich die
für qualitative Sozialforschung insgesamt zentrale Kompetenz, textförmige Da-
ten systematisch zu interpretieren.
Das Lehrbuch richtet sich an Studierende und Postgraduierte, die bereits AAnn wweenn rriicchhtteett
Grundkenntnisse in qualitativer Sozialforschung haben und einen systema- ssiicchh ddiieesseess LLeehhrr--
tischen, praxisorientierten Einstieg in interpretative Verfahren finden möchten. bbuucchh??
Die Leserinnen und Leser sollen in die Lage versetzt werden, sich die metho-
dologischen Grundlagen und konkreten Analyseschritte anzueignen und an
Übungsbeispielen selbst anzuwenden.
Das Lehrbuch hat zwei Hauptziele: Es will für Leserinnen und Leser mit HHaauuppttzziieellee ddeess
geringen Vorkenntnissen einen Zugang zu interpretativen Methoden eröffnen LLeehhrrbbuucchhss
und zugleich eine Einführung in die Praxis des Interpretierens textförmiger
Daten bieten. Im Zentrum steht also, was genau Forschende eigentlich machen,
wenn sie interpretieren. Dies wird letztlich nur erfahrbar, wenn man es selbst
praktiziert. Aus diesem Grund werden den Leserinnen und Lesern zu einzelnen
Interpretationsschritten der vorgestellten Methoden jeweils Übungsaufgaben
gestellt, die sie selbst bearbeiten sollen.
Auf der Begleit-CD können die eigenen Ausarbeitungen mit Beispiellö- BBeeiissppiieell--
sungen verglichen werden, die von Studenten in Seminarsitzungen erarbeitet llöössuunnggeenn
(und zum Teil von den Autoren des Buchs weiter verdichtet) wurden. Auch
über die Musterlösungen hinaus ist die beigefügte Begleit-CD ein wichtiger
Bestandteil des Lehrbuchs. Sie enthält auch Audio-Mitschnitte von einzelnen
Interpretationssitzungen und Ergebnisprotokolle. Somit kann man als Leserin
oder Leser einen Eindruck gewinnen, wie Interpretationen ‘praktisch’ ablau-
fen.
Das Lehrbuch eignet sich sowohl für das Selbststudium als auch für die Ver- SScchhllaaggwwoorrttee,,
tiefung des Stoffes aus entsprechenden Lehrveranstaltungen. Orientierung FFaacchhbbeeggrriiffffee
bieten die Zusammenfassungen der Absätze durch Schlagworte am äußeren Sei- uunndd GGlloossssaarr
tenrand in allen Kapiteln. Zentrale Fachbegriffe, die im Glossar erläutert wer-
den, sind im Text farblich markiert. Dieses befindet sich am Ende des Buches.
Es sollte aber auch gesagt werden, was das Buch nicht zu leisten vermag. Zum
einen kann es keine umfassende Einführung insbesondere in die methodolo-
10 ÜBER DAS LEHRBUCH
H
C WWaass vveerrmmaagg gischen Grundlagen der vier Methoden bieten. Hierzu ist weitere eigenständige
U ddaass BBuucchh nniicchhtt Lektüre der Leserinnen und Leser erforderlich. Einige Literaturverweise werden
B
zzuu lleeiisstteenn?? dazu im Text gegeben, sollen aber nicht von einer weiter gehenden selbststän-
S
A digen Recherche abhalten. Zum anderen sind die Übungsaufgaben natürlich
D
kein vollständiger Ersatz für die Arbeit an bzw. Mitarbeit in einem Forschungs-
R
projekt.
E
B
Ü
WWiiee iisstt ddaass LLeehhrrbbuucchh aauuffggeebbaauutt??
Das Buch gliedert sich in sieben Kapitel:
KKaappiitteell II I Grundlagen interpretativer Sozialforschung
Hier werden zentrale methodologische Aspekte erläutert, auf die Verfahren der
interpretativen Sozialforschung aufbauen. Geklärt wird, was der eigentliche Un-
tersuchungsgegenstand solcher Verfahren ist und nach welchen allgemeinen
Kriterien aus den erhobenen empirischen Daten theoretisch fundierte Aussagen
generiert werden.
KKaappiitteell IIII--VV II-V Konversationsanalyse – Narrationsanalyse – Objektive
Hermeneutik – Dokumentarische Methode
In jedem dieser vier Kapitel wird das genannte interpretative Verfahren ausführ-
lich erläutert. Die Darstellungen der Methoden erfolgen nach einem einheit-
lichen Gliederungsraster:
Einführung (mit der Charakterisierung des spezifischen Untersuchungsgegen-
stands).
GGlliieeddeerruunngg ddeerr 1. Forschungsprogramm (mit den Aspekten: grundlagentheoretische Voraus-
KKaappiitteell IIII--VV setzungen; Erkenntnisziel und Leitprinzipien der Forschung).
2. Methodische Vorgehensweise (mit den Arbeitsschritten „Datenerhebung
und -aufbereitung“ und „Analyseschritte“ einschließlich einer Anwendung
dieser Schritte anhand eines Fallbeispiels).
3. Anwendungsfelder und exemplarische Studien (mit Beispielen von publi-
zierten Forschungsprojekten und der ausführlicheren Darstellung einer Un-
tersuchung).
4. Nutzen und Grenzen der Methode
5. Zusammenfassung
6. Literaturverzeichnis
FFaallllbbeeiissppiieell Zum didaktischen Konzept des Lehrbuches gehört das Aufzeigen, wie sich die
uunndd pprraakkttiisscchhee vier interpretativen Verfahren ergebnisorientiert in der empirischen Forschung
ÜÜbbuunnggeenn anwenden lassen. Die praktische Vorgehensweise der Verfahren wird jeweils ent-
lang eines Fallbeispiels dargestellt (2. Abschnitt). Die zentralen Arbeitsschritte
sind ausführlich dokumentiert. Durch die Übungsaufgaben wird der Leser ein-
geladen, selbst in den Forschungsprozess „einzusteigen“. Anhand der Beispiellö-
sungen können die eigenen Ergebnisse überprüft werden. Die Lösungen finden
sich auf der beiliegenden Begleit-CD.
DANKSAGUNG 11
H
VI Vergleich der vier interpretativen Verfahren KKaappiitteell VVII
C
U
Dieses Kapitel ist als systematischer Vergleich der vier interpretativen Verfahren
B
angelegt. Es werden die Gemeinsamkeiten (Abschn. 1) und die Unterschiede
S
(Abschn. 2) herausgearbeitet und Grundmodi des Interpretierens erläutert (Ab- A
D
schn. 3).
R
VII Anwendung interpretativer Methoden auf Leitfadeninterviews KKaappiitteell VVIIII BE
Ü
Gezeigt wird, wie sich verschiedene, in den Kapiteln zuvor erarbeitete Interpre-
tationstechniken bei der Analyse von Leitfadeninterviews Ergebnis orientiert
anwenden und zum Teil auch kombinieren lassen. Leitfadeninterviews sind die
in der qualitativen Forschung wohl am häufigsten verwendete Datenerhebungs-
methode.
Darin sind die zentralen Fachbegriffe aus den einzelnen Kapiteln noch ein-
mal kurz erläutert und die entsprechenden Verweisstellen im Text – wie bei
einem Register – angegeben.
Integraler Bestandteil des Lehrbuches ist die beigefügte Begleit-CD. Sie ent- HHiinnwweeiissee zzuurr
hält neben Arbeitsmaterialien (wie druckbaren Dateien von zu bearbeitenden BBeegglleeiitt--CCDD
Interviewtranskripten) und Audiodateien von Originaldaten vor allem Bei-
spiellösungen für die im Lehrbuch gestellten Übungsaufgaben sowie Audio-
Mitschnitte und Ergebnisprotokolle von einzelnen Interpretationssitzungen.
Neben einer Navigation über das Inhaltsverzeichnis der Begleit-CD ist es auch 00--0000
möglich, einzelne Dokumente, auf die am Seitenrand des Lehrbuchs mittels
CD-Icon – nebenstehend ein Beispiel – verwiesen wird, durch Eingabe der an-
gegebenen Ordnungszahl („Kennung“) in ein Suchfenster direkt anzusteuern.
DDaannkkssaagguunngg
Dieses Lehrbuch ist im Prozess des Entstehens von denen evaluiert worden, für
die es geschrieben wurde. Die Anmerkungen, Kritiken und Ratschläge von Stu-
dierenden und Postgraduierten sind in vielfältiger Weise eingeflossen. Insofern
gilt unser Dank den TeilnehmerInnen der Lehrveranstaltungen, die mit uns
durch viele der Beispiele interpretativ gegangen sind und auch Entwürfe der Ka-
pitel mit ihren Verständnisfragen positiv beeinflusst haben.
Besonderer Dank geht an die Studierenden, die darüber hinaus als Hilfskräf-
te und als Kritiker an dem Lehrbuchprojekt mitgewirkt haben: Jana Bettzüge,
Christoph Handrich, Margit Harmel, Anke Hoffmann, Christian Papsdorf,
Jan Reißig, Martin Wetzel und Anja Zschirpe.
Für die Arbeiten am Layout des Buches danken wir herzlich Holm Krieger,
für die Gestaltung und Programmierung der Nutzeroberfläche der Begleit-CD
Torsten Mayer.
Ein großer Dank geht an Frank Engelhardt vom Verlag für Sozialwissen-
schaften für sein Entgegenkommen bezüglich unserer Gestaltungswünsche so-
wie für seine Engelsgeduld.
Last but not least bedanken wir uns bei der dr. dresing & pehl GmbH (www.
audiotranskription.de) für die Bereitstellung der Software f4 auf der Begleit-
CD.