insan haklarını anlamak

582 Pages·2014·7.07 MB·Turkish

İ N SA N H A KL A R I NI
İ
A NL A M A K
N
S
A İNSAN HAKLAR I EĞİTİMİ EL KİTABI
N

H
Yoksul Olmama Kadının İnsan
A A İşkence Yasağı İfade Özgürlüğü
Hakkı Hakları
N
K
L L
Silahlı
Çocuğun Demokrasi
A Dini Haklar Çatışmalarda
A İnsan Hakları Hakkı
İnsan Hakları
M
R
A I
N Adil Medya
İnsani Güvenlik Kalkınma
K Yargılanma Özgürlüğü
I

EEHİ
N
LĞA
KİTKSA Ayrımcılık
İTİMLAN Eğitim Hakkı İnsan Haysiyeti Sağlık Hakkı Yasağı

A R
İ
B I

I
Hukukun Mahremiyet
Çalışma Hakkı Azınlık Hakları
Üstünlüğü Hakkı
İltica Hakkı

İNSAN HA KLARI NI
ANL AMAK
İNSAN HAKLARI EĞİTİMİ EL KİTABI
YAYINA HAZIRLAYAN WOLFGANG BENEDEK

Avrupa İnsan Hakları ve Demokrasi İçin Eğitim
ve Araştırma Merkezi (ETC)
4
Bu el kitabı, Avusturya Avrupa ve Uluslararası İşler Federal Bakanlığı’nın girişimi
ve Avusturya Kalkınma Ajansı’nın desteğiyle İnsani Güvenlik Ağı’na bir katkı olarak
hazırlanmıştır.
ISBN: 978-605-65054-0-9
Her hakkı saklıdır.
Kitabın Türkçe baskısı İsveç Uluslararası Kalkınma Ajansı (SIDA) desteğinde
Raoul Wallenberg İnsan Hakları ve İnsancıl Hukuk Enstitüsü (RWI)
ve Türkiye Adalet Akademisi (TAA) işbirliğinde hazırlanmıştır.
Sadece eğitim amaçlı kullanıma açıktır; ticari olarak çoğaltılması ve dağıtılması yasaktır.
Yayına Hazırlayan: Binnur Aloğlu
Çeviri: Mehveş Bingöllü Kılcı
Redaksiyon: Nihal Boztekin
Dizgi: Deniz Kurşunlu
Türkçe Basımı: Türkiye Adalet Akademisi Yayınları, Ağustos 2014

Avusturya Orijinal Baskısı
ISBN 3-7083-0371-7 Avusturya Kalkınma Birliği ve Avusturya
Neuer Wissenschaftlicher Verlag GmbH Eğitim, Bilim ve Kültür Bakanlığı’nın
Argentinierstraße 42/6, A-1040 Wien desteğiyle yayımlanmıştır.
Telefon: [phone]
Faks [phone]. Baskıyı Yayına Hazırlayan
e-mail: [email protected] Wolfgang Benedek
Geidorfgürtel 20, A-8010 Graz © 2006, Avrupa İnsan Hakları ve
e-mail: [email protected] Demokrasi için Eğitim ve Araştırma
internet: www.nwv.at Merkezi (ETC), Graz
© NWV Neuer Wissenschaftlicher Verlag,
Viyana-Graz 2006 Orijinal Sayfa düzeni
JANTSCHER Werberaum
www.jantscher.at
Orijinal Basım
Novographic Druck G.m.b.H.
Sagedergasse 29
1120 Viyana
5
ÜÇÜNCÜ BASKI İÇİN ÖNSÖZ
İnsan haklarının korunması ve geliştirilmesi, re uyarlanabilir niteliktedir. Bugün el kitabı 15
her zaman Avusturya dışişleri politikasının farklı dile çevrilmiştir ve ETC tarafından dü-
önceliklerinden biri olmuştur. İnsan hakları zenlenen “eğitici eğitimi” atölye çalışmalarıyla
eğitimi bizim sorumluluğumuzun temel bir çok sayıda ülke ve bölgede kullanılmaktadır.
parçasıdır. Güvenli ve haysiyetli bir yaşam
sürdürebilmek için insanların temel hak ve İnsan Hakları Eğitimi El Kitabı’nın İngilizce
özgürlüklerinden haberdar olmaları ve bu 3. baskısını, Avusturya’nın Birleşmiş Milletler
hakların tanınması ve güvence altına alınma- İnsan Hakları Konseyi ve UNESCO Yönetim
sı konularında hükümetlerine güvenmeleri Kurulu üyesi olduğu bu dönemde sunmak be-
gerekir. Bu nedenle, UNESCO Yönetim Kuru- nim için bir ayrıcalık. Avrupa ve Uluslararası
lu’nun da bir üyesi olan Avusturya’nın temel İşler Federal Bakanlığı ve Avusturya Kalkın-
amaçlarından biri, haklar konusunda kendi- ma Ajansı tarafından desteklenen bu basım
lerinin ya da başkalarının bilgilerini artırmak çok önemli bir zamana denk geldi. 2011’in
isteyen bireyleri teşvik eden girişimleri des- başından bu yana tüm gözler Tunus’tan Mı-
teklemek ve geliştirmektir. sır’a, Suriye’den Yemen’e dek halkların deği-
şim talep ettiği Arap dünyasına odaklanmış
İnsan hakları eğitimi yalnızca kural ve ilkeler- durumda. Arap Baharı sırasında tanık olduğu-
le ilgili bilgiye sahip olmaktan ibaret değildir. muz olaylar, insanların özgürlüğe ve temel ve
Bu eğitim aynı zamanda yaklaşımlarla, davra- ayrılmaz haklarının tanınmasına özlemlerini
nışlarla, yaklaşım ve davranışların değişimiy- etkileyici bir biçimde gözler önüne serdi.
le ilgilidir. İnsanlara yalnızca insan haklarının
ne olduğu hakkında genel bilgi verilmemeli- Yeni bir düzenin oluştuğu bu değişim or-
dir: İnsan haklarının onları hangi biçimlerde tamında, insan hakları öğrenimi ve eğitimi
ilgilendirdiği ve gündelik hayatlarında ya da siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel alanlar-
işlerinde bu hakları nasıl hayata geçirip savu- da etkili demokratik katılımı güçlendirebilir.
nacakları da gösterilmelidir. Ekonomik ve sosyal ilerlemenin geliştirilme-
sine yardımcı olabileceği gibi, insan odaklı
“İnsan Haklarını Anlamak” isimli İnsan Hak- sürdürülebilir kalkınma için de kullanılabilir.
ları Eğitimi El Kitabı ilk kez 2003’te İnsani Böylece, hukukun üstünlüğünü ve demokra-
Güvenlik Ağı’nın bakanlıklar düzeyindeki tikleşme, hesap verebilirlik ve yönetimin is-
toplantısında kamuoyuna tanıtılmıştır. El kita- tikrarını sağlamaya yönelik önemli bir strateji
bı, Graz’da bulunan Avrupa İnsan Hakları ve olan demokratik yönetim için kapasite geliş-
Demokrasi İçin Eğitim ve Araştırma Merkezi tirmeyi güçlendirilebilir.
(ETC) himayesinde çalışan Avusturyalı ve
uluslararası tanınmış uzmanlardan oluşan ve Önümüzde çokyönlü, karmaşık ve zor bir
bu işe kendilerini adamış bir ekip tarafından görev var, ama insanların özgürlük, adalet
ortaya çıkarılmıştır. Dünyanın her bölgesin- ve demokrasiye kavuşmak, kalkınmayı güç-
deki eğiticileri insan hakları eğitimi alanında lendirmek ve baskılarla mücadele etmek için
eğitmek için tasarlanan bu kitaptaki eğitim üni- desteğe ve teşvik edilmeye ihtiyaçları var.
teleri farklı bağlamlara, durumlara ve bölgele- Tüm insan hakları eğiticilerini ve çarpan etkisi
6
yaratan kişileri bu zorlu görevlerle yüzleşme-
ye ve bu el kitabını bir araç olarak kullanarak
dünyanın her bölgesinde insan haklarına ve
insan haysiyetine saygının sağlanmasına kat-
kıda bulunmaya davet ediyorum.
Avrupa İnsan Hakları ve Demokrasi İçin Eği-
tim ve Araştırma Merkezi’ne aldıkları sorum-
luluk ve bu önemli yayını ortaya koymak için
gösterdikleri çaba için teşekkür etmeyi bir
borç bilirim.
Dr. Michael Spindelegger
Avusturya Cumhuriyeti Başbakan Yardımcısı
ve Avrupa ve Uluslararası İşler Federal Bakanı
Viyana, Ocak 2012
7
İKİNCİ BASKI İÇİN ÖNSÖZ
2003 yılının Mayıs ayında, “İnsan Haklarını El kitabı, sunulmasından üç yıl sonra bugün,
Anlamak” adlı İnsan Hakları Eğitimi El Kita- İngilizce, Fransızca, İspanyolca, Çince, Arapça,
bı’nın özgün İngilizce basımı ilk kez, bir insan Rusça, Almanca, Arnavutça, Hırvatça, Sırpça ve
hakları şehri olan Avusturya’nın Graz kentinde Tay dillerine çevrilmiş durumdadır. Bu, İnsan
yapılan İnsani Güvenlik Ağı Bakanlar Toplantı- Hakları Ağı’nın üyelerinin olduğu kadar, hükü-
sı sırasında kamuoyuna tanıtılmıştır. El kitabı, metlerarası ve hükümetdışı partner kuruluşların
selefim olan Benita Ferrero-Waldner’in Ağ’ın da cömert destekleri sonucu başarılmıştır.
2002 ve 2003 yıllarındaki başkanı olarak baş-
lattığı girişimin bir ürünüdür. Graz’da bulunan ETC tarafından düzenlenen eğitici eğitimi atöl-
Avrupa İnsan Hakları ve Demokrasi İçin Eği- ye çalışmalarıyla çok sayıda ülkede ve bölgede
tim ve Araştırma Merkezi (ETC) himayesinde kullanılmaya başlanan el kitabına dair, dünya-
çalışan Avusturyalı ve uluslararası tanınmış nın her yerindeki kullanıcılar olumlu görüş bil-
uzmanlardan oluşan ve bu işe kendilerini ada- dirmiştir. Ancak insan hakları alanındaki hızlı
mış bir ekip tarafından ortaya çıkarılmıştır. gelişmeler metnin güncellenmesi ihtiyacını do-
ğurmuştur. Bu nedenle Avusturya Kalkınma
İnsani Güvenlik Ağı, dünyanın her bölgesinde İşbirliği ve Avusturya Eğitim, Bilim ve Kültür
bulunan ve insan güvenliği sorunlarını eylem Federal Bakanlığı’nın desteğiyle Avrupa İnsan
odaklı yollarla çözmeyi hedefleyen bir grup Hakları ve Demokrasi İçin Eğitim ve Araştırma
devletten meydana gelmektedir. 2002 yılında Merkezi (ETC) tarafından Avusturyalı ve ulus-
Şili’de, Santiago’daki Bakanlar Toplantısı’nda lararası uzmanlardan oluşan büyük bir ekiple
yaptığı gibi, “insan haklarının insanlığın geliş- işbirliği halinde ikinci baskı hazırlanmıştır.
mesi ve güvenliğinin sağlanması için bir temel
oluşturduğunun” altını birçok kez çizmiştir. El kitabı dünyanın her bölgesinden, kültürün-
Bu nedenle, insan hakları eğitimi Ağ’ın ön- den ve toplumsal grubundan gelen insanlara
celiklerinden biri haline gelmiştir. Bu amaçla ulaşmak amacını taşımaktadır. Kullanıcıların
hazırlanan “İnsan Haklarını Anlamak”, dün- niteliği çeşitlendikçe el kitabının insan hakla-
yanın her bölgesine hitap eder niteliktedir ve rının ve insani güvenliğin geliştirilmesine yö-
hakiki ve kullanışlı bir “eğitim aracı” olarak nelik amaçları yerine gelmiş olacaktır. 2006’da
kullanılma amacı taşır. Kullanıcıları tarafın- İnsan Hakları Konseyi’nin kurulmasıyla birlik-
dan, farklı bağlamlarda ve eğitim durumla- te insan hakları mimarisi önemli bir değişikliğe
rında çeşitlendirilebilir ve uyarlanabilir eğitim uğramıştır. İnsan Hakları Eğitimi El Kitabı’nın
ünitelerinden oluşur. bu ikinci baskısının insan hakları alanında
gelecekte karşımıza çıkacak olan zorluklara
İnsan Hakları Eğitimi ve İnsan Güvenliği Hak- karşı bir rehber görevi göreceğine inanıyorum.
kındaki Graz İlkeler Bildirgesi, 10 Mayıs 2003
tarihinde Graz’da gerçekleşen İnsani Güven-
lik Ağı’nın 5. Bakanlar Toplantısı’nda kabul
edilmiştir ve el kitabının farklı bölgesel ve kül- Dr. Ursula Plassnik
türel ortamlara girmesi amacıyla diğer dillere Avusturya Cumhuriyeti Dışişleri
de çevrilmesi konusunda bir taahhüt içerir. Federal Bakanı
Viyana, Mayıs 2006
8
BİRİNCİ BASKI İÇİN ÖNSÖZ
İnsani güvenlik “insan odaklı”dır; bireyleri bugün ve gelecekte insanların insani güvenlik
ve toplulukları temel referans noktası olarak yararı hedeflenmiştir.
alır. Herkes için insan hakları yaklaşımına sa-
hip evrensel bir siyasi kültür yaratmak insani Bu el kitabının Ağ’ın tüm ortaklarının insan
güvenliğin geliştirilmesi için kaçınılmazdır. hakları eğitimi alanındaki çabalarına katkı
İnsani güvenlik insan haklarının gerçek an- sunacağına, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları
lamda anlaşılmasını gerektirir. Bu nedenle Yüksek Komiserliği’ne görevini yerine geti-
İnsani Güvenlik Ağı’nın başkanı olarak, insan rirken yardımcı olacağına, Birleşmiş Milletler
hakları eğitimini silahlı çatışmalardan etkile- İnsan Hakları Eğitimi Onyılı’na destek verece-
nen çocuklar konusuyla birlikte İnsan Hakları ğine ve gelecekteki çalışmaların belirlenmesi-
Ağı’nın 2002 ve 2003 yılları için öncelikli ko- ne ışık tutacağına inanıyorum.
nusu olarak belirledim.
İnsan hakları eğitimi, insan haysiyetinin ve
insani güvenliğin korunması için ortak teme-
limiz hakkında, bilgi transferi, beceri geliştir-
me ve yaklaşımların şekillendirilmesi yoluyla Dr. Benita Ferrero-Waldner
farkındalık yaratır. Bu amaçla Graz’da bulu- Avusturya Dışişleri Bakanı
nan Avrupa İnsan Hakları ve Demokrasi İçin Graz, İnsani Güvenlik Ağı
Eğitim ve Araştırma Merkezi’ni insan hakla- 5. Bakanlar Toplantısı, 9 Mayıs 2003
rını anlamak adına bir el kitabı tasarlamaları
için görevlendirdim. Bu görevde Avrupa İn-
san Hakları ve Demokrasi İçin Eğitim ve Araş-
tırma Merkezi’ne, beş kıtaya yayılmış İnsani
Güvenlik Ağı Ortakları da dahil olmak üze-
re, otuzdan fazla uluslararası uzman destek
verdi. El kitabı, insan haklarının evrenselliği
ilkesine dayalı ve kültürlere duyarlı bir bakış
açısıyla bütün dünyada kullanılabilme amacı-
nı taşımaktadır.
El kitabı, 10 Mayıs 2003 tarihinde Avru-
pa’nın ilk İnsan Hakları Şehri olan Graz’da
gerçekleşen İnsani Güvenlik Ağı’nın 5. Ba-
kanlar Toplantısı’nda kabul edilen İnsan Hak-
ları Eğitimi ve İnsani Güvenlik Hakkındaki
Graz İlkeler Bildirgesi’ne dayandırılmıştır.
El kitabı ile Avusturya başkanlığındaki İn-
sani Güvenlik Ağı’na kalıcı bir katkı olarak,
9
TEŞEKKÜR
Avusturya Dışişleri Bakanlığı tarafından gö- çeviri Priştina Üniversitesi İnsan Hakları Mer-
revlendirilen Graz ETC’den bu göreve kendi- kezi’nin katılımıyla Kosova Bilim ve Tekno-
lerini adamış olan bir ekip, Wolfgang Benedek loji ve Adalet Bakanlıkları tarafından yakın
ve Minna Nikolova idaresinde “İnsan Hakla- zamanda yayımlanmıştır. Makedonca çeviri
rını Anlamak” adlı bu el kitabının ilk baskısı- Makedon Dışişleri Bakanlığı ve Tetovo’da bu-
nı 2002 ve 2003 yıllarında ortaya çıkarmıştır. lunan Güneydoğu Avrupa Üniversitesi İnsan
Avusturya Dışişleri Bakanlığı’nda düzenle- Hakları Enstitüsü’nün desteğiyle hazırlan-
nen iki uzmanlar toplantısı İnsani Güvenlik mıştır. Çince yayın, İsveç’te bulunan Raoul
Ağı’na üye devletlerden ve diğer ülkelerden Wallenberg İnsan Hakları ve İnsancıl Hukuk
çok sayıda insan hakları eğitimi uzmanını ve Enstitüsü tarafından desteklenmiş ve Çin Sos-
uygulayıcısını bir araya getirmiştir. Bu toplan- yal Bilimler Akademisi Hukuk Enstitüsü tara-
tılara katılanlar kültürlerarası, kuşaklararası, fından gerçekleştirilmiştir. Son olarak, Arapça
çığır açıcı ve yenilik getiren bu insan hakları çeviri Paris UNESCO tarafından yapılmıştır
eğitimi girişimine önemli bir katkı sağlamış- ve bugünlerde üçüncü baskı temel alınarak
tır. Kitabın ilk baskısı 8-10 Mayıs 2003 ta- güncellenmektedir. Çevirilerin çoğu, Graz’da
rihlerinde Graz’da gerçekleşmiş olan İnsani bulunan Avrupa İnsan Hakları ve Demokrasi
Güvenlik Ağı’nın Bakanlar Toplantısı sırasın- İçin Eğitim ve Araştırma Merkezi’nin (ETC)
da tanıtılmıştır. web sitesinde bulunabilir: http://www.manu-
al.etc-graz.at. ETC, çeşitli dillerdeki çevirilerin
El kitabı heyecan verici bir tepki almış ve İngilizce’deki üçüncü baskısının seviyesine
bugüne dek 15 dile çevrilmiştir. Bu çeviriler getirilmesi konusundaki her türlü işbirliği ve
büyük ölçüde İnsani Güvenlik Ağı üyelerinin desteği memnuniyetle karşılayacaktır.
gayretlerinin sonucudur. Fransızca çeviri ve
yayında Mali Dışişleri Bakanlığı, Mali UNDP Gelişmeler ve birinci ve ikinci basımlara
ve Mali PDHRE, İspanyolca çeviri ve yayın- ilişkin olumlu tepkiler, el kitabının yeniden
da Şili Dışişleri Bakanlığı, Tay diline çeviri gözden geçirilmiş ve güncellenmiş üçüncü
ve yayında Tayland Dışişleri Bakanlığı katkı bir baskısının yapılmasını gerekli kılmıştır ve
sunmuştur. Avusturya Avrupa ve Uluslararası bu üçüncü baskıya yeni uzmanlar da katkıda
İlişkiler Bakanlığı, Demokratik Kurumlar ve bulunmuştur.
İnsan Hakları Ofisi’nin ve AGİT’in yaptırdığı
Rusça çevirinin, Zagreb Üniversitesi İnsan Aşağıdaki yazarlara ve kitaba katkı sunanlara
Hakları ve Demokratik Yurttaşlık Araştırma olağanüstü çabalarından dolayı teşekkür ederiz:
ve Eğitim Merkezi’nin yaptığı Hırvatça çevi-
rinin ve Vietnam tarafından yapılan Vietnam İnsan Hakları Sistemine Giriş: Wolfgang Be-
diline çevirinin yayınlanmasına katkı sağla- nedek (ETC ve Graz Üniversitesi)
mıştır. Sırpça çeviri ve yayın, Belgrad İnsan İşkence Yasağı: Renate Kicker (ETC ve Graz
Hakları Merkezi ile işbirliği içinde hazırlanmış Üniversitesi) ve Sarah Kumar (ETC Graz)
ve Sırbistan ve Karadağ Azınlıklar Bakanlığı Yoksul Olmama Hakkı: Veronika Apostolovs-
ile Avusturya Eğitim, Bilim ve Kültür Bakan- ki (ETC Graz); birinci ve ikinci baskılar: Alpa
lığı tarafından desteklenmiştir. Arnavutça Vora ve Minar Pimple (YUVA Mumbai)