insan Anlığı Üzerine Bir Deneme

529 Pages·2015·13.89 MB·Turkish

insan Anlığı
Üzerine Bir Deneme
Güçler yalnızca öznelerdedir.
Demek ki, istencin bir güç ya da
yetenekten, özgürlüğün de bir başka
güç ya da yetenekten başka bir şey
olmadıkları açıktır; öyle ki, istencin
özgürlüğü olup olmadığını sormak, bir
güçte başka bir gücün ya da bir
yetenekte başka bir yeteneğin bulunup
bulunmadığını sormaktır. Bunun da
tartışılmayacak ya da bir yanıt gerektir­
meyecek kadar kaba 9bir9 soru olduğu
ilk bakışta görülür.
JOHN LOCKE
«< KABALCI
JOHN LOCKE
İNSAN ANLIĞI ÜZERİNE BİR DENEME
®
KABALCI YAYINCILIK: 44
Felsefe Dizisi: 8
John Locke
An Essay Concerning Human Understanding
İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme
© Kabalcı Yayıncılık, İstanbul, 2013
Kabalcı Yayınevi Birinci Baskı: 1996
İkinci Basım: Mart 2004
Kabalcı Yayıncılık Birinci Baskı: Mart 2013
Yayın Yönetmeni: Murat Ceyişakar
Çevirmen: Vehbi Hacıkadiroğlu
Kapak Tasannu: Gökçen Yanlı
KABALCI YAYINCILIK
Eren Sok. No. 18/1 Beşiktaş 34349 İstanbul
Tel.: [phone] Faks: [phone]
[email protected] www.kabalci.com.tr
internetten satış: www.kabalci.com.tr
Sertifika No. 21894
KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI
Cataloging-in-Pubhcation Data (CİP)
Locke, John
İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme
1. Felsefe 2. Maddecilik 3. ide
ISBN 978 605 5272 34 0
Baskı: Ezgi Matbaası [phone]
Sanayi Cad. Altay Sok. No. 14 Çobançeşme Yenibosna-lstanbul
Sertifika No. 12142
JOHN LOCKE
İNSAN ANLIĞI ÜZERİNE
BİR DENEME
Çevirmen: Vehbi Hacıkadiroğlu
Virğmia Üniversitesi Felsefe Profesörü A. D. Woozley’in
Kısaltmasına Uygun Olarak ve Onun Bir Giriş Yazısıyla Birlikte
(^KABALCI YAYINCILIK
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ, 9
1. Yaşami VE ETKİLERİ......................................................................................................... 9
2. Deneme'nİn Amaci .......................................................................................................14
3. Doğuştan İlkeler Yoktur.............................................................................................17
4. "İDELERİN YENİ BİÇİMİ” .............................................................................................. 26
5. Dİl ve Düşünce............................................................................................................. 39
6. Bİlgİ ve İnanç..................................................i.......................................................... 50
7. Metİn............................................................................................................................... 58
OKURA MEKTUP, 59
BİRİNCİ KİTAP
DOĞUŞTAN KAVRAMLAR ÜZERİNE, 67
I. GİRİŞ................................................................................................................................. Ğ7
II. Zİhİnde Doğuştan İlkeler Yoktur.........................................................................71
III. Doğuştan Kilgisal İlkeler Yoktur....................................................................... 85
IV. Kurgusal ve Kilgisal Doğuştan İlkeler Uzerİne Başka Düşünceler.......91
İKİNCİ KİTAP
İDELER ÜZERİNE, 97
I. Genel Olarak İdeler ve Kaynaklari.........................................................................97
II. Basİt İdeler................................................................................................................. 108
III. Tek Duyunun Idelerİ.............................................................................................. 110
IV. Katilik.............................................................................................................................112
V. DEĞİŞİK DUYULARIN BASİT IdELERİ.............................................................................II5
VI. Düşünümün Basit İdeleri...................................................................................... 116
VII. Hem Duyum Hem Düşünümün Basİt İdeleri.................................................116
VIII. Basit Idelerİmİzle Ilgîlİ Birkaç Düşünce Daha........................................118
IX. Algilama.......................................................................................................................129
X. ZİHİNDE Tutma..............................................................................................................133
XI. Ayirt Etme ve Zİhnİn ötekİ Işlemlerİ .............................................................137
XII. Karmaşik İdeler.........................................................................................................143
XIII. Basİt Kİpler: Bİrîncİsİ Uzayin Basİt Kİplerİ............................;................146
XIV. Süre ve Onun Basİt Kİplerİ.................................................................................156
{XV. Süre ve Yayilmanin Bİrijkte Incelenmesİ}............................................... 166
XVI. Şayi........................................................................................................................... 166
{XVII. Sonsuzluk}........................................................................................................... 169
{XVIII. Öteki Basİt Kİpler}......................................................................................... 169
XIX. DÜŞÜNMENİN KİPLERİ........................................................................................... 170
XX. Haz ve Acı Kİplerİ................................................................................................. 172
XXI. Güç............................................................................................................................... 175
XXII. Karişik Kİpler........................................................................................................ 196
XXIII. CİSİMLERİN BİZDEKİ KARMAŞIK İDELERİ..........................................................203
XXIV. CİSİMLERİN^ToPLU Idelerİ................................................................................. 218
XXV. Bağinti.......................................................................................................................219
XXVI. Neden ve Etkİ ve Ötekİ Bağintilar.................................................................223
XXVII. ÖZDEŞLİK VE BAŞKALIK........................................................................................ 226
XXVIII. ÖTEKİ BAĞINTILAR............................................................................................... 243
XXIX. Açik ve Karanlik, Seçİk ve Bulanik İdeler................................................250
XXX. Gerçek ve Düşlemsel İdeler...............................................................................256
XXXI. Upuygun İdeler ve Eksİk İdeler....................................................................260
XXXII. Doğru ve Yanliş İdeler....................................................................................268
XXXIII. İDELERİN ÇAĞRIŞIMI........................................................................................... 277
ÜÇÜNCÜ KİTAP
SÖZCÜKLER ÜZERİNE, 284
I. Genel Olarak Sözcükler ya da Dİl..................................................................... 284
II. SÖZCÜKLERİN İMLEMLERİ.......................................................................................... 287
III. Genel Terimler..........................................................................................................291
IV. BASİT t DELERİN ADLARI.............................................................................................. 302
V. KARIŞIK KİPLERİN VE BAĞINTILARIN ADLARI.......................... 307
VI. Nesne Adlari ........................................................................................................313
{VII. Bağlaçlar}..................................................................................................................328
VIII. Soyut ve Somut Terİmler....................................................................................329
IX. SÖZCÜKLERİN YETERSİZLİĞİ..................................................... 33i
X. Sözcüklerİn Kötü Kullanilmasi..................................................................... 339
XI. YUKARIDAKİ YETERSİZLİKLERİ VE KÖTÜ KULLANIMLARI DÜZELTME YOLLARI ...346
DÖRDÜNCÜ KİTAP
BİLGİ VE KANI ÜZERİNE, 356
I. Genel Olarak Bİlgİ..................................................................................................... 356
II. BİLGİMİZİN DERECELERİ ........................................................................................... 362
III. İNSAN BİLGİSİNİN KAPSAMI................................................................................... 369
IV. BİLGİNİN GERÇEKLİĞİ............................................................................................... 387
V. Genel Olarak Doğruluk......................................................................................... 395
VI. Tümel Önermeler, Doğruluk ve Kesİnlİklerİ............................................. 399
VII. Özsözler.................................................................................................................... 407
VIII. Içİ BOŞ ÖNERMELER.................................................................................................. 416
IX. Varoluş Uzerİne Bİlgİmİz.................................................................................. 421
X. Tanri’nin Varoluşu Uzerİne Bİlgİmİz...............................................................422
XI. Başka Şeylerin Varoluşu Uzerİne Bİlgİmİz..................................................432
XII. BİLGİMİZİN GELİŞMESİ ........................................................................................... 442
{XIII. BİLGİMİZLE İLGİLİ BİRKAÇ DÜŞÜNCE Daha} .................................................. 449
XIV. Yargi ......................................................................................................................... 449
XV. OLASILIK......................................................................................................................... 45i
XVI. Onaylama Derecelerİ........................................................................................... 454
XVII. Us.............................................................................................................................. 464
XVIII. İnan, Uslamlama ve Bİrbİrİnden Ayri Alanlari.......................................474
XIX. BAĞNAZLIK............................ 478
XX. Yersİz Onaylama ya da Yanlişlik........................................................................485
XXI. BİLİMLERİN AYRILMASI........................................................................................... 495
EK
STILLINCFLEET İLE TARTIŞMA, 497
KAYNAKÇA, 515
KRONOLOJİK ÇİZELGE, 517
DİZİN, 519
GİRİŞ
1. Yaşamı ve Etkİ le rİ
John Locke’un en önemli kitabı olan insan Anlığı Üzerine Bir Dene­
me ilk olarak 1689’da (başlık sayfasındaki tarih 1690) en çok tanınan
öteki iki yapıtı A Letler Conceming Toleration [Hoşgöriı Üzerine Bir Mek­
tup] ve Two Treatises oj Government [Yönetim Üzerine iki İnceleme] ile
birlikte yayımlandı; son ikisi siyasal nedenlerle imzasız yayımlandı;
ve yazarının adı uzun süre gizli kalmadıysa da Locke bunların kendi
yapıtları olduğunu hiçbir zaman açıkça kabul etmedi. 29 Ağustos
ı632’de Somerset, Wrington’da doğan Locke, kitabın yayımlandığı ta­
rihte 57 yaşındaydı. Şimdi yalnızca bir filozof olarak anılsa da aslında
siyasal ve diplomatik etkinliklerle dolu bir yaşam sürdü; doğa bilim­
leri, tıp, ekonomi ve tanrıbilimde geniş çaplı düşünsel çalışmaları ol­
du. Gençlik yıllarının çoğunu ‘Student and Senior Censor of Christ
Church’ derecesini elde ettiği Oxford’da geçirmekle birlikte, bir yan­
dan kamu işleri ile Londra ve Avrupa’daki bilim dünyasının çekici­
liği, bir yandan da o zaman Oxford’da öğretilen felsefenin skolastik
yavanlığı nedeniyle, hiçbir zaman bir üniversite profesörünün dünya­
dan uzak yaşamı içine kapanmadı. Yayımlanmasından iki yıl sonra
Deneme’nin Trinity Kolejinde ders kitabı olarak okutulmasına karşın,
1704’de (Locke’un öldüğü yıl) Oxford’daki kimi Kolej başkanlarının,
Kolej öğretmenlerinin, öğrencilerinin onu okumalarına izin vermesi­
nin yasaklanmasına yönelik girişimlerde bulunması anlamlıdır.
Locke’un dolu ve etkin yaşamının1 ayrıntıları, öteki başlıca kitap- 1
1 Yaşamöyküsü için bkz. M. Cranston, John Locke (Loııgmans 1657) ve R. J.
9
İNSAN ANLIĞI ÜZERİNE BİR DENEME
larıyla ilişkili olmakla birlikte, Deneme yönünden, yazılışının birçok
yıla dağılmasını ve çok uzun sürmesini, bir de içerdiği kopuklukları,
hatta yinelemeleri bir ölçüde açıklaması dışında büyük önem taşımaz.
Gerçekte bunların bile daha önemli bir nedeni, Lockeun felsefeye ye­
ni yaklaşım yollan araması ve bu yüzden de düşüncelerini sürekli
olarak düzeltmesi ve genişletmesiydi. Deneme’nin daha önce, ikisi
ı67i’de, birisi de ı685’de olmak üzere üç taslağım yazmıştı, ilk ya­
yımlanmasından sonra da öteki basımlar için birçok düzeltme yaptı.
Kitabın son biçimiyle bile aşırı uzun olduğunu ve birçok yineleme
içerdiğini kendisi de kabul ediyordu; fakat “bu kısaltmaya gidemeye­
cek kadar aylak ya da dolu” (Okura Mektup) olmasını özür olarak ileri
sürüyor ve kısaltma işinden kaçmıyordu, ikinci basımı hazırlarken
“kavrayışlı ve dikkatli okura gereksiz görünmemesi olanaksız olan
büyük bir bölümü atmanın uygun olup olmadığı üzerinde” uzun uzun
durduysa da, belki yazık belki de değil, arkadaşı VVilliam Molyneux
onu kararından vazgeçirdi; ve kısaltma işi sonraki editörlere kaldı.
Locke’u etkileyenler arasında ilki ve etkisi en açık olanı Descar-
tes’tır; onun Yöntem Üzerine Söylev’ i 1637’de Lockeun doğumundan beş
yıl sonra yayımlandı; bunu 1641’de Meditations, 1644de ilkeler izledi;
Deneme’den 11 yıl sonra basılmış olsa da el yazma kopyalarının Hol­
landa’da çoktan beri dolaşımda olduğu göz önüne alındığında, Loc-
ke’un Regulae’yi de bildiği düşünülebilir. Locke’un kendisi de “kendi
zamanında okullarda alışılmış olan, felsefe üzerine anlaşılmaz biçim­
de konuşma yolundan ilk kurtuluşunun büyük minneti”2 diyerek Des-
cartes’a büyük ölçüde borçlu olduğunu kabul ediyor. Deneme’nin içer-
Aaron, John Locke (Oxford, 2. basım, 1955).
2 Stillingfleet’e Birinci Mektup (Locke, Works, 4. basım, I 381).
10