İnşaatçıların Tarihi

306 Pages·2006·4.21 MB·Turkish

1
Tarih Vakfý’nýn Kurum Tarihi Projeleri Kapsamýnda Hazýrlanmýþtýr.
Metin
Süha Ünsal
Proje Yöneticisi
Eftal Þükrü Batmaz
Araþtýrmacýlar
Kudret Emiroðlu, Süha Ünsal
Danýþman
Ýlhan Tekeli
Proje Koordinasyon
Senem Koparan
Sözlü Tarih
Senem Koparan, Süha Ünsal
Görsel Kayýtlar
Ege Berensel, Banu Ornat, Belit Sað, Ömer Türkoðlu, Tamer Üstel, Mehmet Ali Üzelgün
Bant Çözümleri
Özge Çelikaslan, Özgün Tural, Sevil Üzrek, Eda Yalçýn
Redaksiyon
Özge Çelikaslan
Yayýma Hazýrlayan
Süha Ünsal
Ýletiþim
Petek Becan
Tasarým Uygulama
Mehmet Dirican
Renk Ayrýmý-Baský
Pelin Ofset Ltd. Þti.
Mithatpaþa Cad. 62/4 Yeniþehir 06420 Ankara
© Türkiye Müteahhitler Birliði
Ahmet Mithat Efendi Sokak No: 21 Çankaya-ANKARA
0312. 440 81 22
Tarih Vakfý
Barbaros Bulvarý, Yýldýz Sarayý, Arabacýlar Dairesi Beþiktaþ-ÝSTANBUL
0212. 227 37 33
Birinci Baský
Mart 2006-01-23
ISBN
975-333-198-3
Kapak Fotoðrafý
Gazi Mustafa Kemal Samsun Demiryolu’nun temelini atarken
2
ÝNÞAATÇILARIN TARÝHÝ
Türkiye'de Müteahhitlik Hizmetlerinin Geliþimi
ve Türkiye Müteahhitler Birliði
Eftal Þükrü Batmaz
Kudret Emiroðlu
Süha Ünsal
3
Ýçindekiler
Kýsaltmalar 7
Sunuþ (Tarih Vakfý) 9
Sunuþ (TMB) 11
Önsöz 13
TÜRKÝYE’DE BÜYÜK MÜTEAHHÝTLÝÐÝN GELÝÞÝM KOÞULLARI
I. Osmanlý Ýmparatorluðu'nun Dünya Ekonomisiyle
Bütünleþme Süreci (1750-1914) 18
A) LÝMAN KENTLERÝ 32
B) FARKLI BÝR UYGULAMA: HÝCAZ DEMÝRYOLU 35
C) MÝLLÝ BURJUVAZÝ YARATMAK: JÖN TÜRKLER 40
II. Cumhuriyet Kuruluyor (1920-1946) 49
A) BÜYÜK MÜTEAHHÝTLÝÐÝN DOÐUÞ KOÞULLARI 51
B) BAÞKENT ANKARA 63
C) EN FAZLA MÜSAADEYE MAZHAR MÜTEAHHÝTLÝK FÝRMASI 74
D) ANADOLU’DA NAFIA FAALÝYETLERÝ VE MÜTEAHHÝTLÝK HÝZMETLERÝ 78
E) BÜYÜK PROJELER 80
F) 2490 SAYILI ARTIRMA, EKSÝLTME VE ÝHALE KANUNU 86
G) ÝNÞAAT ÝÞÇÝLERÝ 88
III. Çok Partili Dönem (1946-2000) 94
A) TÜRKÝYE BATI ÝTTÝFAKI’NA GÝRÝYOR: NATO ÝHALELERÝ 102
B) ÝKÝ BÜYÜK YATIRIMCI KURULUÞ: TCK VE DSÝ GENEL MÜDÜRLÜKLERÝ 104
C) LÝMAN ÝNÞAATLARI 113
D) ÝKÝ YENÝ TEKNÝK ÜNÝVERSÝTE: ORTA DOÐU VE KARADENÝZ 118
E) 27 MAYIS ASKERÝ DARBESÝ 120
4
F) PLANLI DÖNEM 122
G) 12 EYLÜL ASKERÝ DARBESÝ VE 2886 SAYILI DEVLET ÝHALE KANUNU 128
H) 4734 SAYILI KAMU ÝHALE KANUNU 134
TÜRKÝYE MÜTEAHHÝTLER BÝRLÝÐÝ
IV. Büyük Müteahhitlerin Örgütlenmesi 138
A) TÜRK ÝNÞAAT MÜTEAHHÝTLERÝ BÝRLÝÐÝ’NÝN KURULUÞU 139
B) ÝÞÇÝ-ÝÞVEREN ÖRGÜTLENMELERÝ 151
C) ÝNÞAAT VE TESÝSAT MÜTEAHHÝTLERÝ ÝÞVEREN SENDÝKASI’NIN
KURULUÞU VE ÝÞÇÝ SENDÝKALARINDA RADÝKAL EÐÝLÝMLER 153
D) TMB VE ÝNTES ÝÞBÝRLÝÐÝ 159
E) MÜTEAHHÝTLER BÝRLÝÐÝ YÖNETÝMÝ 167
F) BÝRLÝÐÝN KURUMSALLAÞMASI: 1980-2000 171
G) KADÝR SEVER VE YILMAZ GÜRER 178
H) ULUSLARARASI MÜTEAHHÝTLER BÝRLÝÐÝ 182
Ý) SEKTÖRE DIÞARIDAN MÜDAHALELER VE KALÝTEYE OLUMSUZ ETKÝSÝ 190
J) ATILIM DÖNEMÝ: 1990’LARDAN 2000’LERE 193
V. Çöllerden Kutuplara: Yurtdýþý Müteahhitlik
Hizmetlerinin Geliþimi: 1970-2000 197
A) LÝBYA ÇÖLLERÝ 205
B) SSCB’DEN BAÐIMSIZ DEVLETLER TOPLULUÐU’NA 212
C) YAYILMA 216
VI. Þok 222
A) BÝR ÞEHRÝN YOKOLUÞU 223
B) ERZÝNCAN’DAN VARTO’YA: SORUMLULUK
MÜHENDÝSLERDEN MÜTEAHHÝTLERE GEÇÝYOR 226
C) DEPREM TOPLUMSAL BÝR SORUN OLUYOR 228
5
VII. Küresel Ýnþaat 231
A) BANKA SÝSTEMÝNÝN ÇÖKÜÞÜ 238
VIII. Sonuç Yerine 242
A) BÝR MÜTEAHHÝDÝN SON SÖZÜ 247
Ekler 250
EK: 1- ÞANTÝYE 250
EK: 2- TMB DEPREM BÝLDÝRGESÝ 254
EK: 3- TÜRK MÜTEAHHÝTLERÝ BÝRLÝÐÝ DERNEÐÝ 1952-1955 YÖNETÝM KURULLARI 259
EK: 4- TÜRK ÝNÞAAT MÜTEAHHÝTLERÝ BÝRLÝÐÝ ESAS NÝZAMNAMESÝ 263
EK: 5- SÖZLÜ TARÝH ANLATICILARI 269
EK: 6- TÜRK MÜTEAHHÝTLERÝ BÝRLÝÐÝ YAYIN LÝSTESÝ 279
Kaynakça 281
Dizin 296
Sponsorlar 300
6
Kýsaltmalar
A.g.e. Adý Geçen Eser Ltd. Limited
A.g.y. Adý Geçen Yer Ltd. Þti. Limited Þirketi
ABD Amerika Birleþik Devletleri NATO Kuzey Atlantik Paktý
A.Þ. Anonim Þirketi ODTÜ Orta Doðu Teknik Üniversitesi
AVDA Ankara Valiliði Dernekler Þubesi SCF Serbest Cumhuriyet Fýrkasý
Arþivi SDP Sektörel Dernekler Platformu
BAE Birleþik Arap Emirlikleri SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler
BDT Baðýmsýz Devletler Topluluðu Birliði
CEN Avrupa Standart Kuruluþu SSK Sosyal Sigortalar Kurumu
CHP Cumhuriyet Halk Partisi Þ. Þirket, Þirketi
CICA Uluslararasý Müteahhitlik Birlikleri TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi
Konfederasyonu TCK Türkiye Cumhuriyeti Karayollarý
Çev. Çeviren TCMB Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasý
DEÝK Dýþ Ekonomik Ýliþkiler Kurulu TÝSVA Türkiye Ýsrafý Önleme Vakfý
DÝSK Devrimci Ýþçi Sendikalarý TL Türk Lirasý
Konfederasyonu TMB Türkiye Müteahhitler Birliði
DP Demokrat Parti TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliði
Dr. HKA Dr. Hikmet Kývýlcýmlý Arþivi TÜRK-ÝÞ Türkiye Ýþçi Sendikalarý Birliði
DSÝ Devlet Su Ýþleri TÜSTAV Türkiye Sosyal Tarih Araþtýrma
ECCREDI Avrupa Ýnþaat Sektörü Araþtýrma, Vakfý
Geliþme ve Yenileme Konseyi t.y. Tarih yok
Ed. Editör UEPC Avrupa Konut Yapýmcýlarý ve
EIC Uluslararasý Avrupa Müteahhitleri Ýnþaatçýlarý Birliði
EOTA Avrupa Teknik Onay Kuruluþu UMB Uluslararasý Müteahhitler Birliði
FIEC Avrupa Ýnþaat Sanayii Federasyonu USTE Uluslararasý Sosyal Tarih Enstitüsü
GSMH Gayri Safi Milli Hasýla Vb Ve bunun gibi
GSYÝH Gayri Safi Yurtiçi Hasýla Vd. Ve diðerleri
IBRD Uluslararasý Ýmar ve Kalkýnma WEC-TR Dünya Enerji Konseyi Türk Milli
Bankasý Komitesi
IDA Uluslararasý Kalkýnma Ajansý WWC Dünya Su Konseyi
ILO Uluslararasý Çalýþma Örgütü Y. Özkan Arþivi Yaþar Özkan Mühendislik ve
ISPA Müteahhitlik A.Þ. Arþivi
ÝNÝÞEV Türkiye Ýnþaat ve Tesisat Ýþçileri YÝS Yapý Ýþçileri Sendikasý
Eðitim Vakfý YKKD Yönetim Kurulu Karar Defteri
ÝNTES Türkiye Ýnþaat Sanayicileri Ýþveren YTMK Yollar Türk Milli Komitesi
Sendikasý y.y. Yayýn yeri yok
7
8
Sunuþ
Bu yýl Ýnþaat Mühendisleri Odasý kuruluþunun 50. yýlý münasebetiyle kamuoyuna “50. Yýlda
50 Eser” baþlýðýyla sunduðu çalýþmaya jüri üyesi olarak katýldým. Jüride inþaat mühendisliði
alanýnýn duayenleri bulunuyordu. Ama Cumhuriyet’in iddia taþýyan ilk elli yapýsýný seçmekte
zorlandýk. Çünkü bu alanýn tarihi üzerinde hemen hemen hiçbir çalýþma yapýlmamýþtý. Tarihi
yazýlmamýþ bir meslek camiasý kendi baþarýlarýna da sahip çýkamýyordu. Bu jüri çalýþmasý sýrasýnda
bir meslek grubunun kendisine saygýsýnýn kurulabilmesinin büyük ölçüde tarihine sahip
çýkmaktan geçtiðini bir kez daha anladým.
Türkiye Müteahhitler Birliði’nin Tarih Vakfý’na müteahhitlik alanýnýn tarihini yazdýrmasý konu-
sunda bir adým atmasýnýn bu bakýmdan çok önemli bir baþlangýç olduðunu düþünüyorum.
Bunun sadece bir baþlangýç olacaðýný unutmamak gerekir. Yazýlan tarihler ilk bakýþta tarih
yazýcýlarýnýn bir ürünü görülse de, üzerinde düþünüldüðünde bir toplumsal ürün olduðunu
unutmamak gerekir. Eðer bir toplumda tarih bilinci geliþmemiþse, tarih yazýcýsýnýn yarar-
lanabileceði bilgi ve belgeler sürekli yok ediliyorsa, önemli olaylarýn aktif katýlýmcýlarý hatýralarýný
yazmýyorsa, deðiþik dönemlerde yaþayanlara iliþkin sözlü tarih arþivleri oluþturulmuyorsa, bir
tarihçi ne kadar çok çaba gösterirse göstersin baþarýsý elindeki malzemeyle sýnýrlý kalacaktýr.
Bu çalýþmanýn müteahhitler, inþaat mühendisleri, müþavirlik firmalarý ve diðer ilgili aktörlerin
tarih bilincinin yükselmesine yapacaðý katkýnýn gelecekteki tarih yazýcýlarýnýn daha zengin bir
malzemeyle çalýþmasýna olanak vereceðini düþlüyorum.
Bu çalýþmayý yalnýz bir meslek camiasýnýn kendi alanýna sahip çýkmasý bakýmýndan deðil,
ayný zamanda da Türkiye iktisat tarihinin yazýmýna saðlayacaðý yeni açýlýmlar bakýmýndan
önemsiyorum. Türkiye iktisat tarihi yazýmýna baktýðýmýzda, Türkiye’deki kapitalistleþme ve
kapital birikim süreçlerinde inþaat müteahhitliði alanýndaki kapital birikiminin oynadýðý öncü
rol çoðu kez görmezden gelinmiþtir. Genellikle üzerinde durulan ticaret alanýndaki kapital
birikimi ve bu birikimin sanayi alanýna aktarýlarak hýzlandýrýlmasý olmuþtur. Oysa Türkiye ve
vb. ülke deneyimleri gösteriyor ki, ticaret alanýndaki ilk birikimler önce inþaat müteahhitliði
alanýna yatmýþ, büyük sanayi giriþimciliðinin ortaya çýkýþý gecikmiþtir. Ýnþaat müteahhitliði
sektörü yalnýz kapital birikim sürecinin baþlangýcýnda deðil, sermayenin yurtdýþýna açýlma-
sýnda da öncülük etmiþtir.
9