İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı Muhasebe Finansman Bilim ...

186 Pages·2012·1.1 MB·Turkish

i

İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
İşletme Ana Bilim Dalı
Muhasebe Finansman Bilim Dalı

TÜRKİYE’DE TÜREV PİYASALARI ÇERÇEVESİNDE VADELİ
İŞLEMLER VE VARANT PİYASALARI (MALATYA ÖRNEĞİ)

Hazırlayan
Yıldız KUĞUOĞLU

Tez Danışmanı
Yrd.Doç.Dr.M.Cem DANACI

Yüksek Lisans Tezi
Malatya, 2012
ii

TÜRKİYE’DE TÜREV PİYASALARI ÇERÇEVESİNDE VADELİ
İŞLEMLER VE VARANT PİYASALARI (MALATYA ÖRNEĞİ)

Hazırlayan
Yıldız KUĞUOĞLU

İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
İşletme Ana Bilim Dalı
Muhasebe Finansman Bilim Dalı

Tez Danışmanı
Yrd.Doç.Dr.M.Cem DANACI

Yüksek Lisans Tezi
Malatya, 2012
iii

KABUL VE ONAY
Yıldız KUĞUOĞLU tarafından hazırlanan “Türkiye’de Türev
Piyasaları Çerçevesinde Vadeli İşlemler Ve Varant Piyasaları (Malatya
Örneği)” başlıklı bu çalışma tarihinde yapılan savunma sınav
sonucunda başarılı bulunarak jürimi tarafından Yüksek Lisans Tezi olarak
kabul edilmiştir.
___________________________________________________________
Prof. Dr. Recep GÜNEŞ (Başkan)

___________________________________________________________
Yrd.Doç.Dr. M.Cem DANACI (Danışman)

___________________________________________________________
Yrd.Doç.Dr. Recep ARMUTLU (Üye)

Yukardaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.
Enstitü Müdürü
iv

BİLDİRİM

Hazırladığım tezin tamamen kendi çalışmam olduğunu ve her alıntıya
kaynak gösterdiğimi taahhüt eder, tezimin kağıt ve elektronik kopyalarının
İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü arşivlerinde aşağıda belirttiğim
koşullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım.

(cid:0) Tezimin tamamı her yerde erişime açılabilir.
(cid:0) Tezim sadece İnönü Üniversitesi yerleşkelerinden erişime
açılabilir.
(cid:0) Tezimin yıl süreyle erişime açılmasını istemiyorum. Bu
sürenin sonunda uzatma için başvuruda bulunmadığım
takdirde, tezimin tamamı her yerden erişime açılabilir.
____________________________________________________
Yıldız KUĞUOĞLU
v

İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………………....…..i
KISALTMALAR LİSTESİ………………………………………………….....xi
GRAFİKLER LİSTESİ………………………………………………...…….. xii
ŞEKİLLER LİSTESİ………………………………………….……………… xii
TABLOLAR LİSTESİ……………………………………….…..……….….. xii
ÖZET…………………………………………………………….………..……xiv
GİRİŞ…………………………………………………………………………....1
BİRİNCİ BÖLÜM
FİNANSAL SİSTEM VE UNSURLARI
1.1.FİNANSAL SİSTEM……………………………………………..…..……4
1.1.1. Fon Arz Edenler Ve Fon Talep Edenler…………………………6
1.1.2. Finansal Piyasalar………………………………………….......…..8
1.1.2.1. Finansal Piyasaların Fonksiyonları……………...………....8
1.1.2.2. Finansal Piyasaların Türleri…………………….…………..12
1.1.2.2.1. Fonların Ödünç Veriliş Sürelerine Göre Finansal
Piyasalar.................................................................................................12
1.1.2.2.2. Örgütlenme Derecelerine Göre Finansal
Piyasalar………..................................................................................….13
1.1.2.2.3. İşlemlerine Göre Finansal Piyasalar……………...15
vi

1.1.2.2.4. Kullanılan Finansal Araçlara Göre Finansal
Piyasalar………………………………………………………………..…….15
1.1.2.2.5. Ulusal Ve Uluslararası Finansal Piyasalar……...……16
1.1.2.2.6. Spot Ve Vadeli Piyasalar………………………………...16
1.1.3. Finansal Kurumlar …………………………………………..18
1.1.4.Finansal Varlıklar (Araçlar)………………………….……………20
İKİNCİ BÖLÜM
VADELİ İŞLEM PİYASALARI, TÜREV ARAÇLAR VE VARANTLAR
2.1. VADELİ İŞLEM PİYASASI (TÜREV ARAÇ PİYASASI)……………22
2.2. VADELİ İŞLEM (TÜREV ARAÇLAR) PİYASALARININ
TARİHİ GELİŞİMİ……………………………………………………….……23
2.3. TÜRKİYE’DE TÜREV ARAÇLAR PİYASALARININ
GELİŞİMİ……………………………………………………………………...27
2.4. TÜREV ARAÇLAR PİYASALARININ KATILIMCILARI…….……...29
2.4.1.Spekülatörler……………………….…………………….…………29
2.4.2.Arbitrajcılar……………..…………………………..……………….30
2.4.3. Riskten Korunmacılar (Hedgers)………………..…………..….31
vii

2.5. TÜREV ARAÇLAR BAKIMINDAN RİSK KAVRAM……………..…32
2.5.1. Teslim riski………………………………………….………….…..33
2.5.2. Temsil riski……………………………………..…………….….…33
2.5.3. Kredi riski…………………………………………….………….….33
2.5.4. Operasyonel risk……………………………………………..……34
2.5.5. Yasal risk…………………………………………………….….….34
2.5.6. Piyasa riski………………………………………………..…...…..34
2.6.VADELİ İŞLEM (TÜREV ARAÇLAR) PİYASALARININ GEÇMİŞTE
YANLIŞ KULLANIMI SONUCU ZARAR VE İFLAS İLE SONUÇLANMIŞ
ÖRNEKLERİ…………………………………………………………..……...34
2.7. TÜREV ARAÇ SÖZLEŞMELERİ……………………………...………37
2.7.1.Forward (Alivre İşlemler)……………………………………….…37
2.7.2.Futures (Gelecek Sözleşmeleri, Standart Vadeli İşlem
Sözleşmeleri)…………………………………………………………….......41
2.7.2.1.Forward ve Future Piyasaların Farkları……………..…...47
2.7.3. Swap………………………………………………….…..….…...…49
2.7.4. Opsiyonlar………………………………………………….…….…51
viii

2.7.4.1. Opsiyon Sözleşmelerinin Tarihçesi……..…………....…51
2.7.4.2. Opsiyonla İlgili Temel Kavramlar……………….…….….58
2.7.4.2.1. Opsiyonun Tarafları………………………………….58
2.7.4.2.2. Opsiyon Primi…………………….…………..………60
2.7.4.2.3. Kullanım Fiyatı ( Uygulama Fiyatı, Anlaşma Fiyatı,
Strike or Exercise Price)…………………………………………………...60
2.7.4.2.4. Vade sonu( Vade Tarihi, İşlem Tarihi, Expiration
Date, Exercise Date, Strike Date)………………………………..…….…62
2.7.4.2.5. Karda, Zararda ve Başabaş Opsiyonlar……….…63
2.7.4.2.6. Opsiyonun Fiyatı………………………………..…...64
2.7.4.3. Opsiyonun Türleri………………………………….…………65
2.7.4.3.1. Alım Opsiyonu (Call Option)………………….……67
2.7.4.3.2. Satım Opsiyonu (Put Option)……….…………….69
2.7.4.4. Opsiyon Fiyatlarını Etkileyen Faktörler……………...……70
2.8.4.4.1. Vadeye Kadar Olan Süre( Opsiyonun Geçerli
Olduğu Süre)………………………………………………………………...70
ix

2.7.4.4.2. Volatilite (Opsiyona Konu Varlığın Fiyatının
Değişkenliği, Oynaklık)…………………………………………………….71
2.7.4.4.3. Kullanım Fiyatı- Uygulama Fiyatı………..…….….71
2.7.4.4.4. Faiz Oranları…………………………………….……72
2.7.4.4.5.Opsiyon Süresi Boyunca Beklenen Kar
Payı(Temettü)…………………………………………………………….….73
2.7.4.5. Opsiyon Fiyatlarının Duyarlılığı……………………….……73
2.7.4.5.1.Delta………………………………………………..………73
2.7.4.5.2. Gama (Gamma)………………………………….……75
2.7.4.5.3. Theta……………………………………………………75
2.7.4.5.4. Rho…………………………………………………...…75
2.7.4.5.5. Vega……………………………………..…………...…75
2.7.4.6. Opsiyon Fiyatlama Modeli: Black-Scholes…………….…75
2.7.5. Varantlar………………………………………………………….…79
2.7.5.1. Türkiye’de Varant Piyasalarının Gelişimi…………………81
2.7.5.2. Varant Alım Satımına İlişkin Temel Koşullar ……………83
2.7.5.3. Varantlarla İlgili Temel Kavramlar……………………….…84
x

2.7.5.3.1. Varant Değeri.…………………………………………84
2.7.5.3.2. Kullanım Fiyatı Strike Price – Exercise Price –
Uygulama Fiyatı- Anlaşma Fiyatı İşleme Koyma Fiyatı………………85
2.7.5.3.3. Asli Değerli Varant (Karda Varant, İn The
Money)…………………………………………………………………...……86
2.7.5.3.4. Asli Değersiz Varant (Zararda Varant, Out Of The
Money)……………………………………………………………………...…86
2.8.6.2.5. Başabaş ( At The Money) Varant……………….…87
2.7.5.3.6. Başabaş Noktası………………………………......…87
2.7.5.3.7. Varantın Vadesi………………………………….……88
2.7.5.3.8. Prim ( Premium)- Varantın Fiyatı……………..……88
2.7.5.3.9.Dönüşüm Oranı- Ratio Multiplier Kullanım Oranı.88
2.7.5.3.10.Minimum Fiyat Adımı………………………….……88
2.7.5.3.11. Uzlaşma Şekli…………………………………..……89
2.7.5.3.12. Kodlama……………………………………….…..…89
2.7.5.3.13. Vade Sonu - Expiration Date- Maturity Date…...92
2.7.5.3.14. Alım Varantları Ve Satım Varantları…………..…92
2.7.5.3.14.1. Alım (Call) Varantı…………………….……92
2.7.5.3.14.2. Satım (Put) Varantı………………………….94