Table Of ContentInnovatief leerboek persoonlijke psychiatrie
It is more important to know what
sort of person has a disease than to know
what sort of disease a person has.
Hippocrates van Kos
Maarten Bak,
Patrick Domen,
Jim van Os
red.
INNOVATIEF LEERBOEK
PERSOONLIJKE PSYCHIATRIE
Terug naar de essentie
Eerste druk: voorjaar 2017
ISBN 978-90-368-2051-6 ISBN 978-90-368-2052-3 (eBook)
DOI 10.1007/978-90-368-2052-3
© Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media B.V. 2018
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd,
opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in
enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of
opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van
artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij
het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de
daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting
Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een)
gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken
(artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare
uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor
drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave
voorkomen.
© Omslagontwerp: Chaïm Stavenuiter.
nur 875
Bohn Stafleu van Loghum
Walmolen 1
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
Inhoud
Inleiding 9
1 Psychiatrie ontward 11
Maarten Bak, Patrick Domen en Jim van Os
2 Dimensies en het concept van ziek zijn:
gevolgen voor de inrichting van de zorg 19
Jim van Os, Philippe Delespaul en Maarten Bak
3 De positie van de hulpverlener 27
Jac Maurer en George Westermann
4 Evenwicht 35
4.1 Kwetsbaarheden 37
4.1.1 Inleidingleertheorie 37
Jop Peters
4.1.2 Psychodynamiek:eenplaatsbepaling 46
Jos Dirkx
4.1.3 Omgevingsdeterminantenvanpsychiatrischesyndromen:een
levensloopperspectief 53
Sanne Peeters en Machteld Marcelis
4.1.4 Neurobiologie 63
Gunter Kenis, Ceciel Jegers en Bart Rutten
4.2 Beschermingsmechanismen 86
4.2.1 Afweermechanismen 86
Quin van Dam
4.2.2 Coping 97
Maarten Bak en Catherine van Zelst
5 Uit balans 105
5.1 Opzoeknaarherstel 105
5.1.1 Stressreacties:fysiologieenneurobiologie 105
Gunter Kenis, Anna Schlütter en Bart Rutten
5.1.2 Mentaleweerbaarheidenveerkracht 116
Boris Klingenberg, Eric Vermetten en Bart Rutten
5.2 Overdedefinitievan‘herstel’ 129
Jos Dröes en Remy Roest
innovatief leerboek persoonlijke psychiatrie 5
5.2.1 Uitbalans,opzoeknaarpersoonlijkherstel 131
Wilma Boevink
5.2.2 Maatschappelijkherstel 140
Niels Mulder
5.2.3 Rehabilitatie:alspersoonlijkmaatschappelijkherstelnietvanzelfgaat 149
Jos Dröes en Remy Roest
5.3 Alsherstel(nog)nietlukt 158
5.3.1 Crisis:demogelijkheidtotverandering 158
Jurgen Cornelis
5.3.2 Suïcidaliteit 168
Albert van Hemert
5.3.3 Euthanasie 180
Alette Kleinsman en Pieternel Kölling
6 Interventies 189
6.1 Psychofarmacologie,vaneenhistorischperspectieftothedendaagse
toepassing 191
Rikus Knegtering en Richard Bruggeman
6.2 Cognitievegedragstherapie 209
Mark van der Gaag
6.3 Psychodynamischetherapievormen 220
Jos Dirkx
6.4 Systeemtherapieenhetbelangvandegezinscontext 226
Peter Rober
6.5 eHealth/mHealth 235
Jacqueline Strik
7 Onderzoek en diagnostiek 245
7.1 Patiëntgerichtcommuniceren 247
Remke van Staveren
7.2 Statusmentalisenpsychiatrischediagnostiek 254
Patrick Domen en Maarten Bak
7.3 Psychodiagnostiek 276
Rudolf Ponds
8 Syndromen 289
8.1 Neurocognitiefsyndroom 291
Albert Leentjens en Frans Verhey
8.2 Angstsyndroom 307
Gabriel Esquivel en Koen Schruers
8.3 Posttraumatischstress-syndroom 317
Eric Vermetten en Bart Rutten
8.4 Dwangsyndroom 329
Judith Rickelt en Koen Schruers
8.5 Depressiefsyndroom 343
Jan Spijker
6
8.6 Somatischsymptoomsyndroom 352
Christina van der Feltz-Cornelis
8.7 Bipolairsyndroom 365
Ralph Kupka
8.8 Psychosesyndroom 375
Wim Veling, Lieuwe de Haan en Jim van Os
8.9 Dissociatiefsyndroom 386
Onno van der Hart en Suzette Boon
8.10 Slaap-waaksyndroom 395
Loes Gabriëls
8.11 Eet-envoedingssyndroom 407
Annemarie van Elburg en Roger Adan
8.12 Seksualiteitgerelateerdsyndroom 418
Matthijs Eendebak, Marion Mulder-Paalman, Jona Gardien,
Rikus Knegtering
8.13 Impulscontrole 432
8.13.1 Impulscontrolesyndroom:verslaving 432
Geert Dom
8.13.2Impulscontrolesyndroom:agitatieenagressie 448
Chris Bervoets
8.14 Interactiesyndroom:aandachts-,contact-engedragsproblemen 454
Bram Sizoo
8.15 Persoonlijkheidssyndroom 465
Ad Kaasenbrood en Joost Hutsebaut
9 Psychiatrie en bepaalde zorgonderdelen 479
9.1 Psychiatrieindehuisartsenpraktijk 480
Diederd Kronjee
9.2 Ziekenhuispsychiatrie 489
Marianne Kromkamp
9.3 Forensische(jeugd)psychiatrie 501
Alexa Rutten
9.4 Cultuurindepsychiatrie 511
Mario Braakman
9.5 Intelligentieenpsychiatrie 522
Marianne Kasius en Therese van Amelsvoort
9.6 Seksespecifiekeaspectenvanpsychischeaandoeningen 532
Janneke Zinkstok en Therese van Amelsvoort
10 Organisatie en juridische aspecten 537
10.1 Organisatievandegeestelijkegezondheidszorg 537
Tony Rasenberg, Maarten Bak en Patrick Domen
10.2 Juridischeaspectenvandezorgverleningindepsychiatrie 551
Rankie ten Hoopen
innovatief leerboek persoonlijke psychiatrie 7
11 Een bescheiden begin: wat we nog niet weten en nog niet kunnen 561
Maarten Bak, Patrick Domen en Jim van Os
Trefwoordenregister 567
8
Vooraf
Inleiding
In de samenleving bevindt zich een groot aantal mensen met lichte tot ern-
stige psychische problemen die interfereren met het functioneren. Deze problemen
veroorzaken niet alleen persoonlijke last en lijden, maar vormen ook een aanzienlijke
maatschappelijke kostenpost. Psychische problemen, c.q. aandoeningen, worden vaak
slecht begrepen of niet herkend, omdat doorgaans alleen de meest uitgesproken of
paradigmatische beelden in de leerboeken beschreven staan. Classificatiesystemen als
de dsm (DiagnosticandStatisticalManualofMentalDisorders) en de icd (International
StatisticalClassificationofDiseasesandRelatedHealthProblems) hebben matige va-
liditeit en bruikbaarheid. Ze vormen de mal van het systeem- en maakbaarheidsden-
ken, waarin de huidige hulpverlener in de ggz werkt. Critici vinden bovendien dat deze
systemen te veel beïnvloed worden door economische en maatschappelijke belangen.
Die brengen medicalisering teweeg door het groeiend aantal psychiatrische etiketten,
waar de richtlijnen technisch psychotherapeutische en medicamenteuze interventies
tegenover stellen. Het is wel een zaak van kind en badwater: ook moet immers worden
vastgesteld dat deze systemen wél tot een meer eenduidige taal en beschrijving van
psychische problemen hebben geleid.
Dit leerboek stelt de patiënt centraal
Dat klinkt misschien niet als een innovatief concept maar dat ís het wel. De ko-
mende zeshonderd pagina’s zullen dat zeker duidelijk maken. De redactie is ervan over-
tuigd dat teruggaan naar de essentie verre van eenvoudig is binnen het huidige over-
geprotocolleerde zorgstelsel. De gemiddelde gevestigde psychiater zal de ambitie om
te komen tot een persoonlijke psychiatrie zonder (deze?) bijscholing waarschijnlijk niet
kunnen bereiken.
Wij hopen dat de nieuwe generatie van artsen in opleiding tot psychiater zich
het concept geïntegreerd in de lesstof kan eigen maken, al of niet aan de hand van dit
leerboek.
Met deze publicatie willen we de psychiatrie ook toegankelijk maken voor stu-
denten uit verschillende zorgdisciplines (geneeskunde, psychologie en sociaal-peda-
gogische opleidingen), huisartsen (in opleiding), medisch specialisten (in opleiding),
sociaal geneeskundigen, paramedici, functionarissen op de poh-ggz en mensen die
niet werkzaam zijn in de gezondheidzorg maar wel regelmatig in aanraking komen met
de psychiatrie, zoals zorgverzekeraars of medewerkers van justitie. Uiteraard ook voor
psychiaters (in opleiding), psychologen (in opleiding) en allen werkzaam in de geeste-
lijke gezondheidszorg.
Ons uitgangspunt is dat psychische problemen in essentie dimensioneel van aard
zijn en dus een glijdende schaal vormen tussen ziek en niet ziek, tussen zorgbehoefte
of geen zorgbehoefte, tussen stoornis of geen stoornis. Het betekent ook dat we een
innovatief leerboek persoonlijke psychiatrie 9
