Table Of Content•
ILBERO RTAYLI
• V
IMPARA'TORLUGUN
••
EN UZUN YUZYILI
hi! yayın
İlbeOrr tayKliıt apları
GeleneGketleenc( eTğüek eHnidlYi a)y ın
İmparatoErnlU uzğuYunün z yı(l2Bı.a sHıi)lY ayın
AlmaNnü fuzuOnsdmaa nİlmıp arato(r2Bl.au sğKıua) y naYka yınları
TanzimaCtutmahnu riyeYtöenYeetrGieemll en(e2ğ.iB .aHsiYıla) y ın
İstanbuSla'ydfaa(nl2 a.rB HaislYı a)y ın
İdaTraer i(hHia zırlHainlYı ayyoırn)
Deneme(lHearz ırlHainlYı ayyoırn)
Eskikitaplarim.com
iÇIENKDi·LER
BiriBnacsikÖ ınys·a.ö . .z. .... .. . . 7
�kinci ÖnBsa.ös..zk. .ı.y....a..
D
GİRİŞ
İmapratoErnlU uz�uAunsn .n .... .... .. ..: . 11
HlRlNBCÖİL ÜM
AlemSdualrMt,aa hnm vueKd a va·.l ..a...l ı 27
İKİNBCÖİL ÜM
OsmaUnlluıs lYaernıin.çı.an.ğ ı
47
ÜÇÜNBCÖÜL ÜM
OsmaTn·laır iBhaibAn-lAdıise r ı
71
DÖRDÜNBCÖÜÜLM
AydMıunt lavkeMi eyrekte zRieyfeotr.çm.il. a r
07
BEŞİBNÖCLiÜ M
LAiHku kvuekE ğitimin Gelişmesi
133
ALTNICBIÖ LÜM
Reformculann Çıkınazı
157
YEDiNBCÖİL ÜM
TanzAidmaavmteı T anzTiompaltu mu
170
SONUÇ 207
DİZİN
2215
B!R!NO!B ASKIYA
ONSÖZ
Olluıtmaiz:rlihnç iylaerrıiy mü zyıibdüıtrüe,nn gelrlaeğrmeen b ilim
ıllhıuıısımnı.urgltıtkn alzıakn aarna §tıromarltaarky oay abilmiDüş·l erdir.
tltmıtııcytJıo rumlamoal anağzıanmaınnz amagni rdçiığkim aazraş,i vle·
t'lvıtt ıl dlt.ilphanderinv epç earliışşkamaın sliıtğlıanam ralaağrmienna
1J"Iı"rıIııf,r nşhnnaqlialr ilmt saerihçainlliaky ıvşeyı önnıt eimy ientkiyle
lıımcttılttl ıd!üCzC!eIycd eAdvirru.pü al keleorlidnudgğeiu b Tiü rkiytea'·d e
t'.çlUltııarr'a ı§rtmayyöan elteencsetki tvüeml aelrfi o nlyaork tuyra,l nız
1>11y ıılmıdcea{j işTeü.rnk iyes'onriunn laanrlıanmıia skt evğeüi l kemizi
lımmco-tkbbi i ri tiig cüçv ardTıürr.ak y dınbluarnıui nç inkdiit ra rihi
lıWnıbNiı.ryı la klaşyıomrluam lagmaökr evve\. s orumluluğduunyum u§•
lardoırn,l arbıanş arılkaaryınnaıdğnaıb udur.
I<:sdlücn/y anbıinr çüolkk esionlddeu gğiub Tiü rkiydee't daer ihçl
kr uzubni rs üriem parattoarrliuhkgi önrikne dmölnie miyyalne1i,5 -17.
ullzuıylolğau1bn'i lbrai çimidleg ilenvmei1 ş9ly.eü rz yılmdaokdie rnleş·
meuek arşbıil imislegglei c ikmiştir. T1a9n4z0i'madltöa nredmai üzerine
IIIl.n alcOı.Lk .,B arkaCn.B, a ysuEn.Z, . K araRl.,K aynavreO .C .
.C:artça rafıynadpaınlb iarnk kaaçl ıacrıa ştıdrımşaı nödzee,l lOiskmlaen li
Imparatorlsuiğyuanmsuoandl e rnleşimlegsuiiy naen mamiTşütrıkd. e
rıoıkrasitsairniihnsi inyila,v s eah ukukkuir umlaanraılni zeilyaell em ak
gibgiü çb igrö reov yiı llaPrrdoaTf a.r ıZka feTru nayyaü klenmBiuşti.
güni sgee nkçu şakbtiagrnr utpa riThüçrik,i ysei'ydaes al modernleşme
ninT,ü rkd emokrastiasriinhaiirnna iş tırmakYtaaklıagnre .l eceskotne
ı;üzyılıtmaırziıhaniy ndiı nlaartaaşnt ırmaslaayrıısnaı rtnaıcna l}kıunıa·
kuy oktur.
7
Modernleşomleg usunkutjnk l•2n! 1.1 Uıykıaldaa r uzanmOayktadır.
Ila bud önemTcea rş1ı5 -1y7ü.z yı.lrvl e1a 9y.ü zyıilkıinn ycair ıskmaip sa·
unna raştırmhaalcamri nbdieir l ghia lne yoktu1r8..v e1 9.y üzyilların
lılrtıorpfl,u mksuarlu mlakrüıl,tt üarr ihi, ivşelt eanrmteısşiıo llagruank·
luşmagseır ekkeonn ularBdui krü.ç ükki tabpö ylbei tra rfişmyaayraa ri
olalJiulmiurd uyklaal emael ınTdaın.z imdaötn emöin,c evseis onrasıyla
lıu.oünTküür kiyeo'lnuişnu muynöun lendvieri eynai r aştıbroıltl aırpt ı·
�ılmgaesrıe kbeinrk onudur.
Elea ldığıdmöınze mk uşkusuz Tsüardket caer ihçilçearliınşimanl a
r·ıyalyad ınlanBaamlakza.vn eO rtadoüğluk eilnedriem kesldeakşlarımız
l,aıy nkıa ynaklar üzerinidnee eklaermyşeaıkplımı akmlıgıze rekmekte
dir. Türkçe bbuellugnedlubeğiruzii mnu lusaarlş ivlekraidmiaıFr e,n er
f'atrilchBaanleksavinenO ir,t adoğu ülkeulleursiaanrlidş velkedire io r·
talbci bri linÇle,d ebğierrlliekntldeii yrOimyzes.a yüzytıalihrliainrb ıinr
lief yeatpanlaçroıcnu kloalrabırı-u günüBna lkavnelO ır tadoğtualrui hçi
l(ttia,r ibhiir liykatzea mamaktadırlar.
Olkemimzoidne rnleştmaer ihyianzia rkkeany nabke lgeklaedra r tu
trırlbıi rd üşünysaekll aşdaı mg erekmekteOdsimra.n mloıd ernleşmesi,
modernlebşüetnüü nl keletrairnii hlike a rşılaştıdrüışlilanrüalkm elidir.
19y. üzyiıçli bna şvurulkaictaavkpe s üreylaiy ıkno llieykosnlaısıının
mrıy oktuTra.n zimdaötn emiil deo ğrudialng iollias ne yahatnarnelerin
sayıbsiıly eü zlebruil maktaBduık ra.y nakltaürmıeny akıntıanria mak
t�et utabrilyııo ruyma pmagkü çtür.
Kitapktual lanıklaaynn akların zikryeedtiilnmi(elYsdaiiby alnec ı
dildveeO smanlkıacyan aklTaürrıknç evlaerrsiba u nlavre rilTdain)z.i
mrıdtö nemiiçn i toplbuib ıi bliyogdreanfeymae sgiinrei şrnebkuç alışma
mn sınırldaırşııç nıak abra,zy �e nvieyya.e teriinşclee nmedsiağnidmnı iğ ı
Twnııldaerğai nem eçyabaladım. Bu değinomlealbeirlm iurtyslaeur arlı
kılamc.a ğı
Mart1 983
n
1K1NC1 BASKIYA
ONS()Z
Osmanllmıp aıatorl1u9(jy.uü nzuynı ldaki hayatını çeşitli yönleriyle
ıwl'inıloc ymüızcyyıil, ı anlamaybıi drea mnaeçmkleaa lyeamne aldığım�
tlıoı{1,ru sud baztıe zlielires rünnemek müdmekğüinlT düir.k iyev'en in
l•tıOlrit!and od{Jüun yasdıenğ.iışnai smr ıenlıae l ahneı t arihhçeirt, o p
lıımhfHm4dç lbnu k açınıblimayrzö nteoml uyAomar .o kuyucupyoul c
tıı�l·tı1•ıTt•wa wruigheül,ne ü sno runıçl earrçeveksaivngdeaet mehyienç i
uvthuno Tbci;l inmeTyüernk iye tarihintie zlgekürer,süi Uhniü ilü
ld.lmlcvre a bartbıilurıs ·l ubyloar umlambaikz lieçrim nü mkü·nve ya
nırbliyıro ld eğiBlu.n e dendlaeh çao kb !lızg eregkölrid üğbüiml gileri
fttıfsaolruauyr acnldaı rbaicçaikmo dret akyoay madyeın edim. 1B9e.n ce
uil.ztuaırlit hair,i hçilikğöitmüimzsbdeieürr s luvbey orumellaae l ınıyor.
Al'abluug ıe rekmlidi i ydeü şüynoürumB.u sorusyour arkheenr,ş eyden
önce1·9y .ü zyıdlü nyasöızneıl,l Oiskmlaen dlüın yasçıonkaı z t anıdıf1ı·
mız1 canısındayım.
Buk itOaspm anIlmıp aratorl1u9ğy.uü nzuynı lkıanradş uıy ulialng i
uc cevavpe rddeim efka,z ildad ioalluıar .,m oay üzyfıalrık blaık ıtşalf'a
ltşmabyiaör l çündeed eonl du gaYlaipbıalt.aa nr tışvmeat laavrs iyelerin
ışığımnoddae,r neld eeşnmne olgukyiut aapztta a rtışktaınğiısnıei dniın
dimB.u b askıtdoap,l umdseağli şdmaeh dao ğrusu todpelğuimsşamle nin
yaratttaırğiıh vseet lo plumbsialliü nzçe rianyerb ıi gri ryişa pmadku
rumundayBdaızmkı.o nulavreıo layldaarhfıaa zalçam adka k açınılmaz
old!uk.i nbcais kyıaypıa bnu k ita1p9y .i iztyaırli hiiçmiignze neblig rf
riştGierl.e cebkuts ea tırlyaarzıadnra ıd ahitla,r ihçiledraihmbaia zfi·n
kam onogirlaefrbluek a ranylaıkkı tna riahyir ınlaitmmkaakn ısan1aı fp
cılacağıimnıaznaı yoBruu gme.l işbmierö lçüde akzaodrelmiukk lclanr ın
o
·tes-Inbdaez,tı a bulaartı·na ştırmalclınli'ncıl rnkıdanel kmasbıan(Jal ıdır.
�ugüinç inO sman1l9ıy. ü zyıliınncıee lnelyenreb iziüml kemizndede i,
'eO1's manüllık elerkionndueı aröızngıüb ri rb ilinvçelö en yargbıisrı ı
•rtamedlaae l madku rumunddeağl idifra;k ayta kızna manlabruda al an
rao lumlvueu mutrgue lişmeglöerirıilnd üğdüemn eüm nuniybeetllier t
nckg erekir.
Ocak1 987
J()
GİRİŞ
lMPAARTORLUGUENN UZUNASRI
0Hmunmloıd ernleşTmaenszii mdaetv riyslıen ırlanadmaahzae, s kiye
ıııııbıiuroıl ng udur. Osmmoadnelrnıl eşmAevsriu palıilela arn ik arşılaş
rıııyıuırıuıtıtıbıi ğrşı o kd ad eğildÇiürn.k üO smanlcıo ğrafytaasrıib hoi
yıııAıvın•ınp cuo �rafyialsseıi yasiik,t isyaödnid ebni rb eraberilçiikn
ılııılldlin'l,ve redi ÜlHlIem.roc zlalyoıklğ aıbn u i mparatorludekğtimaş,e
ılııyltüımı ls'ios;t ekmaip sayeaşnz amanbliırt arihsel-topollugmuds aa l
ııll�olwoılıawıum aÖzt.e yandaOns manlmıo dernleşsmaelsOtis manlTıü r
ldycıı1k1anpis aybainrg elişdmeed eğildOisrm;a nlmıod ernleşmedsein en
oluıdıl,� emrü slümna toplumldaa rkıa psarM.o dernleşmoel gusOus,
ıııııdıüınlyıa sıhnadkai md initna rtışılmoansaıa ntif,e dikluernu mv e
JwmI lram sarsılmadseığniış,i kulğirğaem asbıinrıl ikte gBeut dierdiğ.i ıı
ınenlbni ry üzüydaüm;a m üslümanlkaard arh,ı ristiyvaend liağreıdr i n�
Jelü'yIenl erdiekn aip sayoarnt aykü züydDüi.n d ışbıi rh ayavte d üşünce
t11Arvzruıp,dai llervienb iinl iminin ektakmiunh laiyğaitk.ıa d aari lhea
yutınddaa g elenekksaellı plasraİrns ılmOassmia,n lTıü rkiyesiönndceen
Husyaç arlığındaki müsalrüamsaınndldaaa gr ö rülüyorAdyunı. d eği§
ınelbeirrs ürseo nrHai ndistmaüns lümanlardıang ıünn demigneel di.
Hert opluzma manıank ışiıç insdüer ekli değişiOms mgaençltiıor pir.
)m ıu d ıa k uşkus.bu uz geneklu ralın dışındaÜ sktaelloai mtkao zp.l umun
siyasöarlg ütoül anO smanliım paratorludğouğnuunşv ue y ükselişi tari
hinh ızlanıdb ıiğrd önemrea stladıgğöırneia,m paratorlkulğausnid kön e·
mi diye nitelediğiilmkdi özr ytü zyılıbnidlaOe s manıl toplumunduni
lindkeü,l türünddien,s ienla nvçe ö rgütlenmesmianldiae,s, k ei-riadryt u
pısınddeav irddeenv irbeü yükd eltişiklgiökzleçe arr paBru. d eltişmcler-
ll
dektie ekt keknü çüOks maınb leyll�çlonkdk canv imbliiirm paraiorlugil
geçioşl gudseuğ ilhdıizrbl;iı yr a pısdaelğ işgiemç irYeenn içdaüğn yası
nıkno şulluayrmıanz ao runludlabu uğd ue ğişiörnndeem bliirr o oly na•
mışt1ı4.ry ü.z yıOlsımna nşlaıi :v.reid ivakna tiibli1e 6 -17.y üzyıldaki
mcslckdıaa şylndaıir lkiu llanrnaz14l.ya ürz.y ıalsıkned rüiz evneis avaş
t<•knio1 l6oY:.jÜ izsyıldafkairnkdleTınod pırrda.ük z evneim alyia piıç in
dea.y nşıe ysö ylenebgiilbeaics;eıö ğlni e mlOissmia ntloıp lumuçneuşni tli
�ınıflmaernısnubapi reyldeürşiünn üdşüün,yg aö rüvşeüy_ a şabmi çimin
dob uf arklıglöazşlmean ebilOmsemkatnemldoıid re.rn leşom etsoip;l um
dakklu rumların, dbeiğrieşymleveesr niiinnhi a yet tvoeps liuymassaall
örgütlenomdeanğoiıln a dne vleytaipnı sdıank ıa psTara.n zitm oalayı
nınha leyno ğubni tra rtıkşomnau soul mabsuın dan dolayıdır.
Osmantloıp lumunun modernleşmesik,l amsotidaker rnilfeiş menin
olang;e lişmiş toplumuna zgöezleilbşlimitriko'şlp elrutiman rianf ından
nlınm(amsiım etisgmiebb)ii, rt ürnceaynllea şılMaomdaezr.n leoşlme
gusuk,a bbai dre yişvlaer;o·ld aenğ işmdeenğiinş me1s9i.yd üizry.tı olp
lumuy enbii dre ği·şi mvemeksaiz anmıAşmtaıb ru.t ardiafh mio dern
leşmoel gusunneudne nihnait,tn ai.t eliğini yaeçtımkelmaemkatyead ir.
ModernleşOmsem,a nüllık esisnadldete ğişdeındş ü nyanzıonr larnasıyla
meydagneal meYdaiş.a mvıanr olkaanl ıplakrıırnıılnyı anlansbıiuz h ar
mideniyeltiimnainndl,ea mri,r yovlelh aann kaleasnendr eiğ ilŞdairrk.
yaş:ızdaımğaıçn i zgisdienğiinşç,ee nve r dünyankıenni db ilincdien de
fnrkvıanradK ıu.ş kusuz kid ehğeirşştediyeğidinen lie,r inind üynaşadığı
yni lkee nddiü nyasfıanrıkonll ıd uğuansuıs la ptaByaatntı o plumuydu.
AvrupRaö nesanbsedrayina, ş amdıenğ işttiağriçinihiz ,gü isstiü nydeen i
Hşnmalara gfaerçkteidğiiynMoior udsnui.1e7 r4 5'dFer ansAıkza demisi
udınşaua çıklabmualduan uyo<r<dPuaA:rk iasd emAivsriu,p adneıvna m
lıd eğişvmeih şa ledne ğişmoelkatbnei kr ıtoal duğuançuı klBaur d.e
l_tlşibmi,z igme,l ibşiilmvg eib ilincibmiirez sienr iAdkiard.e migyöer e
dünyandıinğ ebrö lgedluerrgiu nilçuikn deDdaihra1>7 >.y. ü zyısloınnu n
dag czginlCehradredni< n< Asaytaa ldeetm ektAivrr,u pias seü redkel•i
�işbeindr ü nyaddıiry>o>r( d*uA) v.r updau;r ağbaindr ü nyagdeal işme
ve ileılemyeanşiandm,eı ğ iştirkmeenndiiönnz egü b ioi·l goul mıai sle
övünçlüAyvdrüu.pd aü nyandıinğ ekrö şeletrainnıiyv oekr a rşılaştırma
yapıyoArvdruu.p al1ı5l.y aürz yıblidldaeü nyandıinğ ekrö şeletrainnıi
tasne yahatnaomkeulyeorrilY aerndiıç.Aa vğr,u palkıednadh ia yatta r
zınıüns tünlüdğaüibnrie br i lidnoçğ urAdcua.b Aav,r upa dudreağan
dl�dtün yanıönb üpra rçasdıadn eağ işme kfaibkurelit ntii rgmaey re
tinmdiey dİid?d iatreirısnAi knd ee nni zdioğusbuu,m odeglöiz lemekte
(•)M .D cvezeI,' Euıe·tlo emp oen dae l af idnu X VIIe Is iecPlaer,1i s9 7s.03 ,.
.1 2
vey avayşa vbae§n tmleorndleukktçbaea lııtvlek.l aınzd ilidlaivnrdaenn
mıştırÖ.ze llkil1e8 .y üzyOısmla;nı ld nüyasnını,A vruapyıv eR uysayi
baeznn aivb,a eznu tsacag ölzmelediigb rid öenmdiD.a haısb ug özelm ve
mukayseea trkı yazıvyeat anıımatk ouno lmuştDuo.ğ luluras ava§m ey
danrlnıadas,o rna:t ciartedey züyüzeg lediklerAivr uapydıa hyao gnu bri
biiçmdei lzmeeyeb aşlalamdrıış1.8 .y züylıO smnalıs feartenianelerbiu
gün Avruap tarhiçiler;kiendniitn oplmulannınt arhiii çink lulandıkları
kaynaklaro lumştur1.8 y. züylıınÖs manlısAıvr upav eR usyaya nçalka
tılıb rif kiiri lkmiii çindeb.a kmıı.şr tAmbaub akıv§e bl inicine vrimbili e
Omsanldınü yasnıdaö nemldiğe şimelreinv arloduğnuug ösetr.i Brüykü
Petrod evirdneRu syayeaçl igd ine MehmeAdğ aÇ,a nn yapıtğgıeç itt ö
renvie. y enip ortokdoülze nidnne <<arÇnı maskraaıJkaln>>d iyseö etzmek·
tdei.rA maI IK.a treniaR usyasgıdninae eçlMiu staRasfiha -PaşRau sya
mn tavsinriie traflıac vet kadikrarb iri afdeyley apmakatdı.rY irmis.ekiz
ÇeleMbeih meEtfen d'nini Fransabyaak ışıPnotıs,d a'.amg dine eçliAh
medR esmEif ein'nidn; odr,ub limilerv ed evletd züeni üzerindekia yrnı
tlııv eo lumlub temilemelreit amamlamaırk,t ad
Osmanilsnıa n1ı8 y. züyıldbaerin b ulnuduğum eknaıv ez amaçnzi
gsiinib şakaıb liniçel göreym,ed nüyat arhiiinv ec orğayfasıtnamım aya
başldaı1.8 y. züyılnıO smanloıku ryazlaaırra arsıdİala rtıkb rit üra yıdn
zümred oğmuştuL.a ticneöğ rneen Osma-nTkülı arydnaılnv radıDi.m itri
Canitmtiri' nİ stanulbdadkois tnl aaarsnıdaM avroaktoorldvaebr ir m üs
lümaonal nN efiymoğüklmeum elLa tnicbel iyiolrardı1.7 .y züylıs ounnun
tarhiyazılcarnııdaHne zarfHeünsne yEifne nYduin,a ncLaat,n iceö.ğ rne
miştMi.er kallıark eravnıneaks iG altaak adı(sYaın ylaıH oca)M ehmet
EsaEtf enddeid aihdlLİ barhim Mütfeerirak matbaıansm ıusnahihhii d�
veLa ticneö rğemnşitiH.e zarfHeünseny Einf enYduin,a Rno-mat arhiirı
dne söedzenv ed nüyat arhiine bakmablsiınebn ırit arhiyazıcı1y8yd.ı üı.
yıl Türkiyesindei e.sö rneğni PirizMaedhem eSda hiİbbn -iH,ad lun'un
<<ukMadidmes>i>inT ürkyçeçe veidir.1 8y. züyıilsn aınnınt arhieb aıkşç zi
gisvieb iilnicd ğeşiyiord.uÜ nlüs aradzamN eşvehilrİib rahmi Paşai ki
adted nüyat arihinni trecüme veb asıimçiın d eb ua ardae mi�v emrşiit.
(Havnedmir evA ynnii'nd nüyat arhi vec oğarfyasiıel i lilgeise rl)eC rdii
dil güaçtal ışmrıanladaa bud evidreb aşlan.mY ıazşıtlıarn,dl ğeaşiiki -l
glireid ouğdr.u · '
Dilb ligis,iA vruap vee ksçiağ traibhli gisni,io dac orğayfab ligi
snııg etidri.D ünyadarkneik lliik:v ed ğeşimelreig örnreğeb aşlabyuan
zümreb yümüekted evam ett.iO msanlaıd aımb ri.a nlamdgaeri dek alan
zamna kadar,y aşadırğnüıya nırnne kelrniid ef arkdeens nekornizegö ürş
shaiibb rioild .uD ış dnüyai lkeen dik ounmunuk arşılarnaş ytaırglıayna
yenib rik lüütra admıo trayçakı tıM.er kalrad eğşiyiodr.uB u eğliim sa-
13
