ilköğretim 8. sınıf görme engelli öğrencilere “maddenin halleri ve ısı”

275 Pages·2016·12.25 MB·Turkish

İLKÖĞRETİM 8. SINIF GÖRME ENGELLİ
ÖĞRENCİLERE “MADDENİN HALLERİ VE ISI”
ÜNİTESİ İLE İLGİLİ KAVRAMLARIN ÖĞRETİMİ

Aydın KIZILASLAN

Doktora Tezi
Ortaöğretim Fen ve Matematik Alanları Eğitimi
Anabilim Dalı
Prof. Dr. Mustafa SÖZBİLİR
2016
(Her Hakkı Saklıdır)
T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
ORTAÖĞRETİM FEN VE MATEMATİK ALANLARI EĞİTİMİ
ANABİLİM DALI
KİMYA EĞİTİMİ BİLİM DALI

İLKÖĞRETİM 8. SINIF GÖRME ENGELLİ ÖĞRENCİLERE
“MADDENİN HALLERİ VE ISI” ÜNİTESİ İLE İLGİLİ KAVRAMLARIN
ÖĞRETİMİ

(Teaching Concepts Related “Phases Of Matter And Heat” Unit To 8th Grade
Visually Impaired Primary Students)

DOKTORA TEZİ

Aydın KIZILASLAN

Danışman: Prof. Dr. Mustafa SÖZBİLİR
Ortak Danışman: Yrd. Doç. Dr. Salih ÇAKMAK

ERZURUM
Temmuz, 2016
KABUL VE ONAY TUTANAĞI

Prof. Dr. Mustafa SÖZBİLİR danışmanlığında, Yrd. Doç. Dr. Salih ÇAKMAK
ortak danışmanlığında Aydın KIZILASLAN tarafından hazırlanan “İLKÖĞRETİM 8.
SINIF GÖRME ENGELLİ ÖĞRENCİLERE “MADDENİN HALLERİ VE ISI”
ÜNİTESİ İLE İLGİLİ KAVRAMLARIN ÖĞRETİMİ” başlıklı çalışma …../ …../ …….
tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak jürimiz tarafından
İlköğretim Bölümü Matematik Eğitimi Anabilim Dalı’nda Doktora Tezi olarak kabul
edilmiştir.
Başkan : ……………………..…………. İmza: ……………………………
Danışman : ………………………………… İmza: ……………………………
Ortak Danışman : …………………………. İmza: ……………………………
Jüri Üyesi : ………………………………… İmza: ……………………………
Jüri Üyesi : ………………………………… İmza: ……………………………
Jüri Üyesi : ………………………………… İmza: ……………………………
Jüri Üyesi : ………………………………… İmza: ……………………………

Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.
.... / …. / ……

Prof. Dr. Kemal DOYMUŞ
Enstitü Müdürü
TEZ ETİK VE BİLDİRİM SAYFASI
Doktora Tezi olarak sunduğum “İLKÖĞRETİM 8. SINIF GÖRME ENGELLİ
ÖĞRENCİLERE “MADDENİN HALLERİ VE ISI” ÜNİTESİ İLE İLGİLİ
KAVRAMLARIN ÖĞRETİMİ” başlıklı çalışmanın, tarafımdan, bilimsel ahlak ve
geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlanılan
eserlerin kaynakçada gösterilenlerden olduğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmış
olduğunu belirtir ve onurumla doğrularım.
Tezimin kâğıt ve elektronik kopyalarının Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Enstitüsü arşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda saklanmasına izin verdiğimi
onaylarım.
Lisansüstü Eğitim-Öğretim yönetmeliğinin ilgili maddeleri uyarınca gereğinin
yapılmasını arz ederim.

.… / …. / ……
Aydın KIZILASLAN

ii
ÖZET
DOKTORA TEZİ

İLKÖĞRETİM 8. SINIF GÖRME ENGELLİ ÖĞRENCİLERE “MADDENİN
HALLERİ VE ISI” ÜNİTESİ İLE İLGİLİ KAVRAMLARIN ÖĞRETİMİ

Aydın KIZILASLAN

2016, 275 sayfa

Bu çalışmada hazırlanan öğretim tasarımı modeliyle ilköğretim 8. sınıf görme
yetersizliğinden etkilenen öğrencilerin ‘Maddenin Halleri ve Isı’ ünitesindeki
kavramları öğrenebilmeleri amaçlanmıştır. Çalışma üç temel aşamadan oluşmaktadır.
Çalışmanın ilk aşamasında görme yetersizliğinden etkilenen öğrencilerin ‘Maddenin
Halleri ve Isı’ ünitesindeki kavramlara yönelik öğrenme ihtiyaçları tespit edilmiştir.
İkinci aşamada ise öğrencilerin tespit edilen ihtiyaçlar doğrultusunda materyalleri ve
etkinlikleri tasarlanmıştır. Son aşamada ise bu öğretim materyal ve etkinliklerinin
kavram öğrenmeye olan katkıları değerlendirilmiştir.
Bu çalışmada Tasarım Tabanlı Araştırma kullanılarak öğretim tasarımı
geliştirilmiştir. Öğretim tasarımı geliştirilirken ADDIE öğretim tasarım modelinden
yararlanılmıştır. Çalışmanın başında ihtiyaç analizinde ve çalışmanın sonunda uygulama
aşamasında nitel araştırma yaklaşımının bir parçası olan durum çalışması yöntemi
kullanılmıştır.
Öğretim tasarımının ihtiyaç analizi aşamasına 2013-2014 eğitim-öğretim yılında
öğrenim gören 5 öğrenci, 2014-2015 eğitim öğretim yılında gerçekleştirilen uygulama
aşamasına ise 6 öğrenci dahil olmuştur. Veri toplama aracı olarak başarı testleri, gözlem
formu ve görüşme formu kullanılmıştır.
Çalışmadan elde edilen bulgulara göre ’Maddenin Halleri ve Isı’ ünitesinde yer
alan kavramların öğrencilere etkili bir şekilde öğretilmesi için hazırlanan öğretim
tasarım modeli, öğrencilerin ünitesinde kavramları öğrenmelerine olumlu katkı
sağlamıştır.
Anahtar Sözcükler: Görme yetersizliğinden etkilenen öğrenciler, Fen Eğitimi,
ADDIE Öğretim tasarımı, Maddenin halleri ve ısı
iii
ABSTRACT
DOCTORAL DISSERTATION

TEACHING CONCEPTS RELATED “PHASES OF MATTER AND HEAT”
UNIT TO 8TH GRADE VISUALLY IMPAIRED PRIMARY STUDENTS

Aydın KIZILASLAN

2016, 275 pages

The aim of this study is to investigate the efficacy of designed instuction model
on visually impaired students’ learning concept of the Phases of Matter and Heat unit at
grade 8. The study consists of three basic stages. In the first stage of the study visually
impaired students’ learning needs for the concept of the 'States of Matter and Heat' unit
were identified. In the second stage teaching materials and activities designed for
learning concepts in the unit. In the last stage, the applicability, practicability and
contributions on the concept learning of these teaching materials and activities were
evaluated.
This study was conducted through Desing Based Research which is a type of
research methodology commonly used by researchers in the learning sciences. ADDIE
teaching design model was utulized for developing instructional design model. The
ADDIE model is at the very core of instructional design and is the basis of instructional
systems design. The Case Study were applied at the first and third stage of the ADDIE
model.
The sample of this study consist of 5 students in the 2013-2014 academic year
and 6 students in the 2014-2015 academic year. Data were collected through multiple
choice tests as well as interviews and observations. As a result of data analysis, the
learning and achievement levels of students in acquiring the concepts were found to be
considerably improved.
Key Words: Visual impaired students, ADDIE Instructional design, Science
education, Phases of matter and heat

iv
TEŞEKKÜR
Çalışmamın başlangıcından itibaren, bilgi ve deneyimleriyle bana yol gösteren
ve beni hep destekleyen danışmanım, değerli hocam Sayın Prof. Dr. Mustafa
SÖZBİLİR’e ve bu çalışmanın gerçekleşmesinde çok değerli görüş ve önerileriyle
katkıda bulunan ortak danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Salih ÇAKMAK’a
teşekkürlerimi sunarım.
Ayrıca süreç boyunca beni destekleyen, değerli görüşleri ile katkıda bulunan,
yardımlarını esirgemeyen, tez izleme komitemde ve tez savunma jürimde yer alan
değerli hocam Sayın Doç. Dr. Mehmet KÖK ve Prof. Dr. Nurtaç CANPOLAT’a
teşekkür ederim. Ayrıca çalışmamın her aşamasında benden desteklerini esirgemeyen ve
değerli görüşleri ile çalışmama katkı sağlayan Kimya Eğitimi Anabilim Dalı’ndaki
değerli hocalarıma, çalışma arkadaşlarım olan Betül OKCU, Seraceddin Levent
ZORLUOĞLU, Fatih YAZICI, Cüneyt ÇAPRAZ ve Ömer Çağatay ÇELEBİ’ye
teşekkür ederim.
Hayatımın ilk anından itibaren beni büyüten, yetiştiren ve bugünlere gelmeme
vesile olan annem, babam ve aile bireylerine müteşekkirim.
114K725 nolu TÜBİTAK projesi ekibine ve maddi desteiği için TÜBİTAK’a
teşekkür ederim.

Erzurum 2016 Aydın KIZILASLAN

v
İÇİNDEKİLER
KABUL VE ONAY TUTANAĞI ..................................................................................... i
TEZ ETİK VE BİLDİRİM SAYFASI .............................................................................. ii
ÖZET................................................................................................................................ iii
ABSTRACT ..................................................................................................................... iv
TEŞEKKÜR ...................................................................................................................... v
TABLOLAR DİZİNİ ........................................................................................................ x
ŞEKİLLER DİZİNİ ......................................................................................................... xii
KISALTMALAR VE SİMGELER DİZİNİ .................................................................. xiii

BİRİNCİ BÖLÜM
1. GİRİŞ ........................................................................................................................... 1
1.1. Araştırmanın Amacı ................................................................................................... 9
1.2. Araştırmanın Önemi ve Problem Durumu ............................................................... 10
1.3. Araştırmanın Sınırlıkları .......................................................................................... 12

İKİNCİ BÖLÜM
2. KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR .................................. 14
2.1. Araştırma Konusuyla İlgili Kuramsal Çerçeve ve Konuyla İlgili Literatür ............. 14
2.1.1. Engellik olgusunun tarihsel analizi .............................................................. 15
2.1.2. Medikal model ............................................................................................. 16
2.1.3. Sosyal model ................................................................................................ 17
2.2. Engellik Psikolojisi .................................................................................................. 17
2.2.1. Görme engellilerde eğitim öğretim sürecini etkileyebilcek psikopatalojik
durumlar ..................................................................................................... 18
2.2.2. Görme yetersiliğinden etkilenen bireylerde ve bilişsel psikoloji ................ 22
2.2.2.1. Görme yetersizliğinden etkilenen bireylerde işitme duyusunun kullanımı
.................................................................................................................... 23
2.2.2.2. Görme yetersizliğinden etkilenen bireylerde dokunma duyusunun
kullanımı ..................................................................................................... 25
2.2.2.3. Duyum ve algı........................................................................................... 27
2.3. Özel Eğitim .............................................................................................................. 29
vi
2.3.1. Özel eğitimde sınıflandırma ........................................................................ 30
2.3.2. Bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) .................................................. 31
2.4. Görme Yetersizliğinden Etkilenen Öğrenciler ......................................................... 33
2.4.1. Görme yetersizliğinden etkilenen öğrencilerin özellikleri .......................... 33
2.4.2. Görme yetersizliğinden etkilenen bireylerde gelişim özellikleri ................. 35
2.4.3. Görme yetersizliğinden etkilenen öğrencilerin eğitiminin
bireyselleştirilmesi ..................................................................................... 35
2.4.4. Görme yetersizliğinden etkilenen öğrencilere fen eğitimi ........................... 37
2.4.5. Fen öğretimine yönelik yaklaşımlar ............................................................ 38
2.5. Maddenin Halleri ve Isı Konusunda Sık Görülen Kavram Yanılgıları .................... 45
2.6. İlgili Araştırmalar ..................................................................................................... 47

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3. YÖNTEM ................................................................................................................... 55
3.1. Araştırma Deseni ...................................................................................................... 55
3.1.1 ADDIE öğretim tasarımı modeli .................................................................. 58
3.1.2. Tasarım tabanlı araştırmanın analiz ve değerlendirme aşamalarında
kullanılan yöntem ....................................................................................... 60
3.1.3. Tasarım modelinde kullanılan öğretim yöntemi .......................................... 66
3.2. Çalışma Grubu ......................................................................................................... 69
3.3. Veri Toplama Teknik ve Araçları ............................................................................ 69
3.3.1. Fen dersi gözlem formu ............................................................................... 70
3.3.2. Fen Etkinlik Gözlem Formu [FEGF] ........................................................... 73
3.3.3. Yarı-yapılandırılmış görüşme formları ........................................................ 74
3.3.4. Akademik başarı testleri .............................................................................. 76
3.4. Verilerin Analizinde Kullanılan Yöntem ................................................................. 77

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
4. BULGULAR VE YORUM ....................................................................................... 79
4.1. ADDIE Modeli Analiz Basamağı: Öğretim Tasarım Modeli İhtiyaç Analizi
Raporu ..................................................................................................................... 80
4.1.1. Eğitim ortamı analizi bulguları .................................................................... 80
vii
4.1.2. Öğretim ihtiyacı analizi bulguları ................................................................ 83
4.1.3. Öğrenim ihtiyacı analizi bulguları ............................................................... 85
4.1.4. Ölçme-değerlendirme ihtiyacı analizi bulguları .......................................... 92
4.2. ADDIE Modeli Tasarım Basamağı: Kazanımların ve Etkinliklerin Analiz
Bulguları .................................................................................................................. 94
4.2.1. ‘Maddenin halleri ve ısı’ ünitesi kazanımlarının revize edilmiş bloom
taksonimisine göre analiz bulguları ............................................................ 94
4.2.1.1. Bilgi Boyutu ............................................................................................. 96
4.2.1.2. Bilişsel Süreç Boyutu ............................................................................... 97
4.2.2. Kazanım ve etkinliklerin öğrenme alanlarına göre analizi ........................ 101
4.3. ADDIE Modeli Geliştirme Basamağı: Eğitimci Kılavuzu ve Öğrenci Etkinlik
Kılavuzu Hazırlanması .......................................................................................... 103
4.4. ADDIE Modeli Uygulama Basamağı: Öğretim Tasarımının Uygulanması .......... 106
4.5. ADDIE Modeli Değerlendirme Basamağı: Öğretim Tasarımının Veri Toplama
Araçları Yardımıyla Değerlendirilmesi ................................................................. 106
4.5.1. Fen etkinlik gözlem formuna göre tasarım modelinin analizi ................... 107
4.5.1.1. Isı ve sıcaklık bölümü etkinliklerinin analizi.......................................... 107
4.5.1.2. Isı ve sıcaklık bölümü etkinliklerinin fen dersi gözlem formuna göre
değerlendirilmesi ...................................................................................... 114
4.5.1.3. İkinci bölüm etkinliklerinin analizi ........................................................ 125
4.5.1.4. İkinci bölüm etkinliklerinin fen etkinlik gözlem formuna göre analizi .. 132
4.5.2. Hazırbulunuşluk testi ve değerlendirme testlerinin analizi ....................... 143
4.5.3. Öğrencilerin kavram öğrenme düzeylerine ilişkin yapılan görüşme
verilerinin analizi ...................................................................................... 148
4.5.4. Tasarım modeline ilişkin öğrenci ve öğretmen görüşlerinin analizi ......... 149
4.5.4.1. Tasarım modeline ilişkin öğrenci görüşleri analizi ................................ 150
4.5.4.2. Tasarım modeline ilişkin öğretmen görüşlerinin analizi ........................ 153

BEŞİNCİ BÖLÜM
5. SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER ................................................................ 155
5.1. Sonuç ve Tartışma .................................................................................................. 155
5.2. Öneriler .................................................................................................................. 160
viii