Table Of ContentGEORGES
COGNİOT
İLKÇAC
MATERYALİZMİ
(yunan-n«ııa)|
SARMAL YAYINEVİ
Başmusahip Sok. Talaş Han. 16/6 Cağaloğlu - İstanbul
Yazarı : Georges Cogniot
Çevirmen : Seçkin Selvi
Birinci Baskı :1968
İkinci Baskı : Kasım 1992
Kapak: Kevser Çoruh
Dizgi : Sarmal Dizgievi - 522 45 78
Baskı : Yazı Ofset
GEORGES COGNIOT
%
İLK Ç A Ğ
M A TE R Y A L İZ M İ
(Yunan - roma)
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ....................................................................................................7
BAŞLANGIÇLAR......................................................................................11
îyonyada İlk Materyalist Fikirlerin Ortaya Çıkışı...................11
Miletliler’in Teorileri.....................................................................16
Saf, Çocuksu Materyalizm ve Heraklcitos’un Diyalektiği 21
DEMOKRİTOS'UN ÇİZGİSİ.................................................................. 29
Tarih Şartları...................................................................................29
Yeni Bir Materyalizm....................................................................31
Anaksagoras....................................................................................33
Empedokles..................................................................................... 37
Tabiat Bilimleri.............................................................................. 41
Leukippos........................................................................................44
Demokritos'un Atomculuğu......................................................... 46
Dcmokritos, Platon ve Hegel'in Önünde.................................. 51
Madde v£ Hareket..........................................................................53
Determinizm...................................................................................55
Bilgi Teorisi....................................................................................57
Lojik..................................................................................................61
Ateizm.............................................................................................62
Siyaset ve Estetik...........................................................................64
Demokritos’un Tarihi Değeri.......................................................65
EPİKÜROS..................................................................................................69
*
Helenistik Dönem..........................................................................69
Epikuros'un Kişiliği.......................................................................74
Fizik..................................................................................................77
Sapma Hakkında Ne Düşünülür?................................................85
İdealizme Karşı...............................................................................88
Kurallar...........................................................................................90
İnsan ve Tanrılar............................................................................ 94
Ahlâk ..............................................................................................96
Toplum Sözleşmesi ......................................................................98
Epikürosçuluğun Kaderi..............................................................100
LUKRETÎUS............................................................................................103
Sosyal Ortam................................................................................103
Lukretius Hakkında Ne Biliyoruz?............................................106
Atom ve Boşluk............................................................................112
Atom ve Devinme....................................................................... 114
Doğaya Hiçbir Şey Kumanda Etmez.........................................117
Nesnel Kanunlar..........................................................................119
Cismani Tin..................................................................................121
Nesnel Gerçeğin Yansıması Olarak Düşünce.........................122
Dünya............................................................................................124
Metodun Sınırlamaları.................................................................127
Toplumsal Hayat, Toplumsal Hayatın Tarihi..........................131
Dil...................................................................................................135
İdealist Bir Görüş............................................ 136
Bilgelik..........................................................................................137
Silinmez Bir Etki..........................................................................142
ÖNSÖZ
Lenin, felsefe tarihini ve kesin olarak Yunan felsefesi tarihini, "bil
gi teorisinin ve diyalektiğin kuruluşuna başlangıç olması gereken1" bi
lim dalları arasına koyar. Daha önce Engels de Yunan felsefesinin,
Kant'dan Hegel'e kadar klasik Alman felsefesinin yanında modem bil
ginler için çok önemli bir kaynak teşkil edeceğini, ve bilginlerin zo
runlu olarak metafizik düşünceden diyalektik düşünüşe geçişlerinde
onlara zaman kazandıracağını belirtmişti: Bu diyalektik2 düşünce Yu
nan felsefesinde henüz doğal yalınlığı içinde görünür; doğa, bu düşü
nüşte, bir bütün olarak tasarlanır: gelişmiş amprik (görgül) bir bilimle
ri olmadığı için Yunanlılar'a yukarıdan bakamayız, onların
felsefesinin de incelenmesi gerekir.3
Gerçekten de bütün grup Yunan düşünürlerinin doktrinleri, dünya
karşısında, kendiliğinden olma bir diyalektik tutum ortaya koyar. Bu
1 Lenin: Cahires philosophiqucs, Editions soçiales, Paris, 1955, sayfa 275.
2 Kelimenin çağdaş ve bilimsel anlamında. Yunanlılarda birbirine karşıt fikirlerin ger
çeği bulmak amacıyla karşılaştırılmasına "diyalektik" denüiyordu. Engels, elbetteki,
diyalektikten, bugün kullanılan anlamında bahsediyor.
3 F. Engels: Dialectiaue de la Nature (Doğanın Diyalektiği), Editions soçiales, Paris,
1952, sayfa 52.
7
doktrinlerin doğa olaylarını bu açıdan ele alma yolundaki sayısız gri-
şimlerinin yalnızca girişim olarak kalmış olmaları önemli değilidir,
onlar söz konusu felsefelerin başlıca değerini teşkil ederler. Temel ge
lişim kanunları henüz açığa çıkmamıştır, ama bu felsefede dünyanın
ve dünya olaylarının devinimi (hareketi) üzerine, eşyanın evrensel
bağlantıları üzerine, karşıtların çarpışması ve birliği üzerine dikkate
değer, açıklığa kavuşmuş, görünüşe dayanan bir dizi sanı bulunur.
Yunan ve Roma felsefesi, aynı zamanda, önemli bir kesimiyle bir
materyalizimdir. En eski düşünürler için bilginin konusu (objet), her-
şeyden önece, doğadır. Düşünme çabalarının başlangıcında, bu doğa
nın birlikçi (uniıaire) bir ilkeye dayanan ve tek bir töze (öz, madde -
subtance) başvuran moniste bir yorumunu yapmak istediler; bu yorum
apaçık bilimsel bir eğilim gösteriyordu, çünkü, materyalist yöndeydi.
Elbette ki, özellikle başlangıçta, çocuksu saf bir materyalizm söz
konusudur. Deneysel olanakların ve sistemli bilimsel bilgilerin olma
yışı yüzünden araştırıcılar, doğayı araçsız (doğrudan doruya) gözlem
lerde görüldüğü biçimde, su, toprak, hava gibi kabul ediyorlardı. Bu
nunla birlikte kısa bir zaman sonra duygalara dayanan betimleme ve
tanımlamalarla yetinmekten vazgeçildi, daha soyut bir madde anlayışı,
atomik materyalizm meydana çıktı.
Bu materyalizm, bütün ilkçağ (antik çağ) süresince idealizme karşı
amansız bir mücadele verdi, işin aslında, bu savaş bugün de hâlâ sür
mekte olan aynı savaş, felsefe tarihinin temel muhtevası gibi anlaşıl
ması gereken savaştı. Lenin, Materyalizm ve ampiriokritisizm
(Mat6rialisme et empriocriticismc) de bu konuda şunları yazar:
"Materyalizm ve idealizm arasındaki savaş, felsefenin iki
bin yıllık evrimi içinde eskiyebilmiş midir? Platon ile Demok-
ritos’un gelişim eğilimlerinin ya da çizgilerinin savaşı eskidi
mi? Ya din ile bilim arasındaki savaş? Nesnel gerçeklerin ka
bulü ile reddi arasındaki savaş? Gene böyle, duyular - üstü bil
gilerden yana olanların karşıtlarına karşı yürüttükleri savaş es
kidi mi?"4
4 Lenin: Büıün eserleri, cilı 14, Editions soçiales, Paris, 1962, sayfa 132-133.
8
Bugün, bilimin, bilimsel ve materyalist bir dünya görüşünün insan
ların fikirleri üzerinde gerçekten egemen olacağı bir gelecek yaratmak
için çalışıyoruz. Tarihsel ve diyalektik materyalizmden yana olan biz-
ler, savaşımızda, her zaman için, geçmişteki materyalistlerin parlak
kanıtlamalarının bir kısmından yararlanabileceğimize kuvvetle inanı
yoruz.
Bununla birlikte, felsefe tarihi, aynı yerde emekleme, bitmez bir
tekrarlama değlidir: o, geçmişin ileri doğru bir yürüyüşünü, yüzyıllar
boyunca entellektüel bir ilerlemeyi akla getirir. Fakat, işte tam burada
başlangıçlar, (kökenler - origines) sorunu bütün önemini kazanmakta
dır; ilk çağ (antik çağ) materyalizminde canlı bir ilke vardı ki bu ilke
gelişti, dönüştü ve ilerde marksizm haline geldi. Lenin diyor ki:
"Felsefe tarihi ve sosyal bilim tarihi, maksizmin, kendi üze
rine kapanıp kalmış, kalıplaşmış, evrensel uygarlığın büyük ge
lişme yolunda bir kenarda ortaya çıkıvcrmiş gibi bir anlamda
"sckterizm"le. hiçbir benzerliği olmadığını bütün açıklığı ile
göstermektedir. Tersine, Marx, ilerlemiş insanlığın o zamana
kadar ortaya atmış olduğu sorunlara cevap vermek dehasını
göstermiştir. Marx'ın doktrini, felsefenin, ekonomi - politiğin
ve sosyalizmin en ulu temsilcilerinin doktrinlerinin doğrudan
doğruya ve aralıksız devamı olarak doğdu".5
Felsefenin resmî tarihi, çok kez modem ve devrimci materyalizm
den korktuğu ölçüde ilk çağ materyalizmini de küçük görür, örneğin,
Charles Wemer'in, yeni çıkan, Yunan felsefesi6 adlı kitdabının sonu
cunda, bu Yunan felsefesinin bütün bilânçosunu soğuk bir dille idea
list tezlere indirgemesi de böyle bir davranıştır. Pek geçerli olan bu
sahtekârlık, Yeni Paris Üniversitesinin, 1962 - 63 yılı için ilk ve orta -
çağ Düşünce Tarihi kurslarında, Thales'den Lucretius'a kadar mater-
yalzimi savunmuş olan filozoflara geniş yer verilmesinin nedenlerin
den biridir. Okuyacağınız bu deneme, aynı zamanda yazarın, Küba
Üniversitesi için marksist etüd ve araştırmalar merkezi'nin isteği üzeri
5 Lenin: "Marksizmin üç kaynağı ve marksizmi meydana getiren üç kesim". Eserlerin
den seçmeler, üç cilt halinde, cilt I sayfa 68.
6 Charles Wemcr: Yunan felsefesi, Pctite Bibliot6quc Pay ol, Paris, 1962, sayfa 250.
9
ne hazırlamış olduğu bir çalışmadan da yararlanarak bu tarih dersleri
çerçevesi içinde sunulan açıklamaların bazısını içine alır7.
Okuyucucuya, küçük bir başlangıç kitapçığı sunuyoruz, başka bir
şey değil. Ama bu haliyle de, belki öğrencilere olduğu gibi, materya
list ve bilimsel bir dünya görüşü saflarına henüz bütünüyle katılma
mış, ama idealizme ve metafiziğe karşı savaşan arayıcılara ve her şey
den önce kültüre düşkün emekçi yığınlarına da yararlı olacaktır.
7 Bölümlerin çoğu Yeni Ünivcrsite’de verilen dersleri tekrarladığı için, söz 1 öğretimde
olağan ve kaçınılmaz tekrarlamalarla burada da tarşılacaktır.
10
