II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE AFGANİSTAN'DA İNGİLTERE-RUSYA REKABETİ VE OSMANLI ...

117 Pages·2016·1.75 MB·Turkish

II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE
AFGANİSTAN’DA İNGİLTERE-RUSYA
REKABETİ VE OSMANLI SİYASETİ
(1876-1909)
Mohammad HUSSAİNİ
(Yüksek Lisans Tezi)
Eskişehir, 2016
II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE AFGANİSTAN’DA İNGİLTERE-
RUSYA REKABETİ VE OSMANLI SİYASETİ (1876-1909)

Mohammad HUSSAİNİ

T.C
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü

Tarih Ana Bilim Dalı
Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı
YÜKSEK LİSANS TEZİ

Eskişehir
2016
i
ii
ÖZET
II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE AFGANİSTAN’DA
İNGİLTERE-RUSYA REKABETİ VE OSMANLI SİYASETİ
(1876-1909)
HUSSAİNİ, Mohammad
Yüksek Lisans-2016
Tarih Anabilim Dalı

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Musa Kılıç

Bu tezde Afganistan’ın Ahmed Şah Dürrani ile birlikte kuruluşu ve
sınırlarının çizilişi konu edildi ve Ahmed Şah’ın haleflerinin de Afganistan’ın başına
gelişleri, siyasi, ekonomik, kültürel ve sosyal alanlarda etki ve katkıları ele alındı.
Özellikle İngiltere ve Rusya’nın Afganistan üzerindeki emelleri, hedefleri 1876-
1909’a kadar devam eden süreç gözden geçirildi.
Afganistan’da ve diğer Orta Asya devletlerinde emelleri olanlardan ilki
İngiltere idi. Bu politikasının temel amacı sömürgesi olan Hindistan’ı korumak ve
diğer Avrupa ülkelerinin Hindistan’a ulaşmasını engelleyecek yolları kapatmaktı,
hem Afganistan’ın içişlerinde hem de diğer Orta Asya devletlerinde aktif rol
oynamakta ve bu bölgelerde yaşayan birçok Müslüman halkı hâkimiyetinde
tutmaktaydı. Müslüman halkların siyasi özgürlüklerini ve yaşam haklarını
kısıtlamaktaydı. Diğer yandan Rusya, Afganistan’dan Hindistan’a ulaşabilmek için
Afganistan’ın içişlerinde rol almaya çalışmıştı.
Birinci bölümde Muhammedzayi Hanedanlığının, Emir Dost Muhammed
Han ile ortaya çıkışını ve Dost Muhammed’in İngiltere ile münasebetlerini soğuk
tutmasından dolayı Rusya kışkırtmalarına açık hale gelmesine ve 1838 yılında I.
Afgan-İngiliz savaşının çıkmasına sebep olduğundan bahsedilmiştir.
iii
İkinci bölümde Türk-Afgan ilişkileri, II. Abdülhamid’in, Panislamizm
politikası gereği Afganistan’a gönderdiği heyet ve Rusya karşı, Afganistan’ı
İngiltere’ye yakınlaştırma isteği ele alınmıştır. Afganistan’daki iç savaşların
sonucunda Şir Ali Han’ın tahta çıkması, Rusya’nın Afgan sınırı olan Buhara’yı işgali
ve İngiltere’nin bu olaydan tedirgin olması dolayısıyla 1879’da II. Afgan-İngiliz
savaşının çıkması ele alındı. Nihayetinde Afganistan üzerindeki İngiltere ve Rusya
baskısına genel bir bakış yapılmıştır. Bu siyasi duruma Osmanlı Devleti’nin tutumu
da bu bölümün içeriğinde bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Afganistan, Afgan-İngiliz Savaşı, İngiliz-Rus Rekabeti,
Panislamizm, Osmanlı.

iv
ABSTRACT

Russia And Britain's Race İn Afghanistan During The Reing of
Abdulhamid The Second And Ottoman Empire's Politics.
(1876-1909)

HUSSAİNİ, Mohammad
Master Degree -2016
Department of History

Adviser: Asst.Prof.Dr. Musa Kılıç

This study is concerned with the establishment of Afghanistan and the
determination of its borders by Ahmed Şah Dürrani. It also discusses Ahmed Şah’s
successors as well as the political, economic, cultural and social developments in
Afghanistan. The study also reviews the aims and objectives especially of Britain and
Russian on Afghanistan in the continuous period between 1876 and 1909.
Britain was the first to target in Afghanistan and other middle Asia
governments. The main purpose of this policy by Britain was to protect its colony in
India and to block the other European countries from reaching India; Britain played
an active role in both domestic affairs of Afghanistan and the other middle Asian
nations as well as hold control over a number of Muslim communities living around
that territory. It was curtailed the political liberties and rights of freedom of the
Muslim communities. On the other hand, Russia was trying to play a role in the
internal affairs of Afghanistan with the intent of reaching India through Afghanistan.
The first chapter discusses the rise of Muhammedzay Dynasty and Emir
Dost Muhammed Han, and Russia’s role in the First Anglo-Afghan War in 1838 by
v
exploiting the cold relationship between Dost Muhammed and the Britain and
inciting them to war.
The second chapter looks at the Turk- Afghan relations, the necessity of
the delegation sent to Afghanistan by Abdulhamid II to his Pan Islamism policy, and
his desire to initiate a relationship between Afghanistan and Britain against Russia,
describes the ascent to the throne by Ali Şir Han as a result of the civil wars in
Afghanistan, the invasion Afghan border-town of Buhara by Russia, and the resulting
nervousness of the Britain that brought about the second Anglo- Afghan War of
1879. Ultimately, this chapter comes to conclusion with an overview of the
oppression of Afghanistan by both Russia and Britain, and the attitude of the
Ottoman Empire towards this political situation.
Key Words: Afghanistan, Anglo-Afghan War, British - Russian competition,
Panislamism, Ottoman.

vi
İÇİNDEKİLER

ÖZET ........................................................................................................................................... iii
ABSTRACT............................................................................................................................... v
İÇİNDEKİLER ........................................................................................................................ vii
EKLER LİSTESİ …………...…………………………………...…….…….….…………… ix
ÖNSÖZ ........................................................................................................................................ x
GİRİŞ ............................................................................................................................................ 1

BİRİNCİ BÖLÜM
1818 - 1868 DÖNEMİ AFGANİSTAN SİYASİ TARİHİ
1.1. Mohammedzay Hanedanının Afganistan’da Ortaya Çıkması …………….….. 20
1.2 Emir Dost Muhammed Han’ın Hakimiyet Dönemi (1834-1839) …..……....… 24
1.2.1. Birinci İngiliz - Afgan Savaşı’na Giden Sürecin Gelişimi …...….… 28
1.2.2. Birinci İngiltere - Afganistan Savaşı ve Şah Şuca’nın Yeniden Tahta
Gelişi ........................................................................................................................ 31
1.2.3. Kabil’de Milli Birlik Hareketleri ve İngiliz Mağlubiyeti …….....….. 37
1.3. Dost Muhammed Han’ın İkinci Saltanat Dönemi (1843-1863) …………...…. 43
1.4. Emir Şir Ali Han (1863-1866) …………………..………………….………… 47
1.5. Emir Muhammed Afzal Han (1866-1867) ………………………...…..……... 49
1.6. Emir Şir Ali Han’ın İkinci Defa Tahta Çıkışı (1868 – 1879) ……….….….…. 51

vii
İKİNCİ BÖLÜM

II. AFGAN-İNGİLİZ SAVAŞI VE SONRASINDA AFGANİSTAN’DAKİ
GELİŞMELER VE II. ABDÜLHAMİD’İN TARAFSIZLIK SİYASETİ
2.1. 93 Harbinde İttifak Arayışı Kapsamında Ahmed Hulusi’nin Afganistan Seyahati
…………………………………………………………………………………… 57
2.2. İkinci Afgan-İngiliz Savaşı (1878-1880) ……………………..……..……… 65
2.2.1. İkinci Afgan-İngiliz Savaşı’na Giden Süreç…………..……….…… 65
2.2.2. İkinci Afgan-İngiliz Savaşı’nın Başlaması ………………………… 67
2.3. Emir Mohammed Yakup Han İktidar Dönemi (1879 – 1880) ve Gandabak
Anlaşması ………………….…………………………………………………….. 69
2.3.1. Afgan Halkının İngilizlere Karşı Direnişi ………………...…..….... 71
2.4. Abdurrahman Han’ın İktidara Gelişi ve İkinci Afgan-İngiliz Savaşı’nın Sona
Ermesi ……………………………………………………………………………. 74
2.5. Afganistan’da İngiltere-Rusya Nüfuz Mücadelesinin Şiddetlenmesi (1880-1907)
…………………………………………………………………….……...…...….. 77
2.5.1. Emir Abdurrahman Han Dönemi (1880 – 1901) ........................… 77
2.5.2. Durand Hattı Anlaşması …………………………………..……….80
2.6. Habibullah Han Dönemi …………………………………….………………. 82
2.7. II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Devleti’nin Afgan Siyaseti ….…..…… 85

SONUÇ ………………………………………………………………..……..….. 90
KAYNAKÇA ……………………………………...………………….…...…….. 92
EKLER ………………………………………………………………..…..…….. 96

viii