ihracatçı firmaların muhasebe ve iç kontrol sistemlerinin incelenmesi ve kontrol riskinin analizi

198 Pages·2010·1.32 MB·Turkish

T.C.
Hitit Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
İşletme Anabilim Dalı

İHRACATÇI FİRMALARIN MUHASEBE VE İÇ KONTROL
SİSTEMLERİNİN İNCELENMESİ VE KONTROL RİSKİNİN
ANALİZİ: ANKARA ÖRNEĞİ

Selim CENGİZ

Yüksek Lisans Tezi

Çorum 2010

İHRACATÇI FİRMALARIN MUHASEBE VE İÇ KONTROL
SİSTEMLERİNİN İNCELENMESİ VE KONTROL RİSKİNİN
ANALİZİ: ANKARA ÖRNEĞİ

Selim CENGİZ

Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
İşletme Anabilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi

Yrd. Doç. Dr. Habib AKDOĞAN

Çorum 2010

ÖZET
CENGİZ, Selim. İhracatçı Firmaların Muhasebe ve İç Kontrol Sistemlerinin
İncelenmesi ve Kontrol Riskinin Analizi: Ankara Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Çorum,
2010.
Bu tezin amacı; ihracatçı firmaların muhasebe ve iç kontrol sistemlerini
incelemek ve kontrol riskini analiz etmektir. Ayrıca tez çalışması bu alanda yapılmış ilk
çalışma olması nedeniyle de, gelecekte bu konuda yapılacak çalışmalara örnek olması
amaçlanmaktadır. Çalışma kapsamında ihracatçı firmaların kapsamlı bir şekilde
muhasebe ve iç kontrol sistemleri incelenerek etkin bir iç kontrol sisteminin ihracatçı
firmalarda ne şekilde kurulacağı ve geliştirileceği konusunda firmalara önerilerde
bulunulmaya çalışılmıştır. Türkiye ihracatçılar meclisinin her yıl açıkladığı Türkiye
genelinde en büyük bin ihracatçı firma listesinde 2009 yılındaki Ankara’daki kırk beş
firmanın iç kontrol sistemi incelenmiş ve incelenen ihracatçı firmaların iç kontrol
sistemleri hakkında genel bilgilere ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada yöntem
olarak ve verileri değerlendirmede anket yöntemi kullanılmıştır. Diğer yandan
organizasyonun etkinliği, finansal raporlamanın kalitesi ve mevzuata uygunluk
çerçevesinde uygun bir güvence sağlamak amacıyla etkin bir iç kontrol sisteminde
bulunması gereken beş temel unsur söz konusudur. Bu çalışma sonucunda firmaların iç
kontrol sistemini meydana getiren bu unsurlar incelenmiş ve genel olarak ihracatçı
firmalar belirli büyüklüğe ulaştıklarından, bu firmaların çoğunluğunda istenilir şekilde
iç kontrol sisteminin mevcut olduğu belirlenmiştir. İç kontrol sistemine gerekli önem
verildiği ancak azda olsa iç kontrol sistemi hakkında bazı eksikliklerin olduğu tespit
edilmiştir.
Anahtar Sözcükler: İç Kontrol Sistemi, İhracatçı Firmalar
I
ABSTRACT
CENGİZ, Selim. An Analysis of Exporter Companies’ Accounting and Internal
Control Systems and Control Risk Analysis: Ankara Case, Postgraduate Thesis,
Çorum, Turkey, 2010.
The aim of this thesis is to examine exporter companies’ accounting and
internal control systems and to analyze control risk. Additionally, as this study is the
first one in this field, it is also aimed that this thesis will set the pace for the studies to
be done in the future. Within the scope of this paper, by examining exporter
companies’ accounting and internal control systems extensively, it is tried to give
suggestions to the firms about how an efficient internal control system can be
established and improved in exporter companies. Forty five firms’ internal control
systems in Ankara, which are in “The biggest one thousand exporter companies of
2009” list announced annually by the Chamber of Turkish Exporters, have been
examined and from these firms it is tried to reach general information about exporter
companies’ internal control systems. In the study, as a procedure survey is used for data
analysis. In addition, with the aim of providing an appropriate assurance within the
frame of organization’s efficiency, the quality of financial reporting and regularity, five
key elements that are prerequisite for an efficient internal control system are discussed.
As a result of this study, the elements that constitute exporter companies’ internal
control systems are scrutinized and it is decided that in general there are reasonable
internal control systems in most of the exporter companies. As a conclusion, it is
confirmed that necessary importance is given to internal control systems yet, even if
just a bit, there are some shortcomings in these internal control systems.
Key Words: Internal Control System, Exporter Companies
II
TEŞEKKÜR
Bu çalışmanın her aşamasında bana yardımlarını esirgemeyen, bilgi ve
deneyimlerinden son derece yararlandığım ve çalışmamda son derece titiz davranan
saygı değer hocam Yrd. Doç. Dr. Habib AKDOĞAN’a en içten duygularımla
teşekkürlerimi sunarım.
Ayrıca çalışmama başladığım günden itibaren her konuda bana yardımcı olan ve
başarılarımın yegâne mimarları olan diğer hocalarıma, sevgili arkadaşım Nilüfer
KUYUMCUYA ve benim için çok değerli olan aileme şükranlarımı sunarım.

III
İÇİNDEKİLER

ÖZET ………………………………………………………………….. I
ABSTRACT …………………………………………………………... II
TEŞEKKÜR ………………………………………………………….. III
İÇİNDEKİLER ……………………………………………………… IV
TABLOLAR LİSTESİ ……………………………………………… XI
KISALTMALAR ..………………………………………………….. XV
ÖNSÖZ ……………………………………………………………... XVI
GİRİŞ ………………………………………………………………… 1

I. BÖLÜM
İHRACATLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR VE İHRACATÇI
FİRMALARIN MUHASEBE SİSTEMLERİ

1. İHRACAT- İHRACATÇI VE İHRACATÇI OLMA KOŞULLARI ……… 5
1.1 İhracatın Tanımı ve İçeriği ……………………………………………… 5
1.2. İhracatın Temel Esasları ………………………………………………… 7
1.3. İhracatçı Olma Koşulları …….………………………………………….. 9
1.4. İhracat Çeşitleri…………………………………………………………… 10
1.4.1. Ön İzne Bağlı İhracat …………………………………………….... 11
1.4.2. Özellik Arz Etmeyen (Serbest) İhracat …………………………… 11
1.4.3. Kayda Bağlı İhracat ………………………………………………. 12
1.4.4. Özellik Arz Eden İhracat Türleri ………………………………… 13
1.4.4.1. Kredili İhracat ……………………………………………. 13
1.4.4.2. Konsinye İhracat …………………………………………. 14
1.4.4.3. Transit İhracat ……………………………………………. 15
1.4.4.4. Ticari Kiralama Yoluyla Yapılacak İhracat ……………. 15
IV
1.4.4.5. Bağlı İşlem veya Değişim Yoluyla Yapılacak İhracat ….. 16
1.4.4.6. Bedelsiz İhracat …………………………………………… 16
1.4.4.7. Yurt Dışı Müteahhitlik Hizmetleri Kapsamında Yapılacak
İhracat ……………………………………………………… 17
1.4.4.8. Yurtdışı Fuar ve Sergilere Katılım ………………………. 17
1.4.4.9. Serbest Bölgelere Yapılacak İhracat …………………….. 18
1.4.4.10. İthal Edilmiş Malların İhracı …………………………… 19
2. İHRACATLA İLGİLİ İŞLEMLERİN SÜRECİ …………………………….. 20
2.1. İhracatçı Niteliğinin Kazanılması ………....
2.2. Pazar ve Alıcının Bulunması ……………………………………………… 21
2.3. Alıcı ile Detayların Görüşülmesi …………………………………………… 21
2.4. Alıcı ile Anlaşmanın Yapılması …………………………………………… 22
2.5. Akreditifin Tarafımıza Bildirilmesi ……………………………………… 22
2.6. İhracat İçin Malların Hazırlanması ……………………………………… 23
2.7. İlgili Belgelerin Hazırlanması ……………………………………………. 23
2.8. Malların Sevk Aracına Teslimi ve Yüklenmesi ………………………..... 23
2.9. Gümrük İşlemlerinin Yapılması ………………………………………..... 24
2.10. Dövizin Yurt İçine Getirilmesi ………………………………………….. 24
2.11. Sonuç İşlemleri ………………………………………………………….. 24
3. İHRACATÇI FİRMALARIN MUHASEBE SİSTEMLERİ ………………... 25
3.1. Genel Olarak Muhasebe Sistemi ……………………………………… 25
3.2. İhracat İşlemlerinde Kullanılan Hesap Planı ……………………………. 26
3.3. İhracatçı Firmaların Muhasebe İşlemleri ……………………………….. 49
3.3.1. Fiili İhracatın Tanımı, Tarihi ve Önemi …………………………... 50
3.3.2. Muhasebe Kaydında Dikkate Alınacak Tarih ……………...……... 50
3.3.3. Muhasebe Kaydında Dikkate Alınacak Döviz Kuru ……………… 51
3.3.4. İhracat Gelirinin Muhasebe Kaydında Dönemsellik İlkesi ……… 52
3.3.5. Katma Değer Vergisi ve Fiili İhracat Tarihi ……………………… 52
3.3.6. İhracat İşlemlerinin Yevmiye Kayıtlarında Dikkat
Edilecek Özellikler ............................................................................... 53
3.3.7. İhracatçı Firmaların Ödeme Şekillerine Göre
İhracat İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi……………………….. 54
V