i TC AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLAR ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM ...

220 Pages·2009·1.59 MB·English

T.C.
AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLAR ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
DOKTORA TEZİ

BASEL UZLAŞISI ÇERÇEVESİNDE KOBİLERDE KREDİ
DERECELENDİRME NOTU UYGULAMASI

Hazırlayan
N.Serap YOLAŞ VURUR

Danışman
Prof. Dr. M. Kemalettin ÇONKAR

AFYONKARAHİSAR 2009
i
YEMİN METNİ

Doktora tezi olarak sunduğum “ Basel Uzlaşısı Çerçevesinde KOBİ’lerde
Kredi Derecelendirme Notu Uygulaması” adlı çalışmanın bilimsel ahlak ve
geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurulmaksızın yazıldığını ve
yararlandığım eserlerin Kaynakça’da gösterilen eserlerden oluştuğunu, bunlara atıf
yapılarak yararlanmış olduğumu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.

10/02/2009

N.Serap (YOLAŞ) VURUR

i
TEZ JÜRİSİ VE ENSTİTÜ MÜDÜRLÜĞÜ ONAYI

İmza
Danışman Üye : Prof.Dr.M. Kemalettin ÇONKAR ………………….

Jüri Üyeleri :Prof. Dr .Rıza AŞIKOĞLU ………………….

:Doç. Dr. Başaran ÖZTÜRK ………………….

:Yrd.Doç. Dr. Harun ÖZTÜRKLER ………………….

:Yrd.Doç. Dr. Oğuzhan AYDEMİR …………………..

İşletme Anabilim dalı doktora lisans öğrencisi N.Serap YOLAŞ VURUR’UN
“ Basel Uzlaşısı Çerçevesinde KOBİ’lerde Derecelendirme Notu Uygulaması”
başlıklı tezini değerlendirmek üzere 10.02.2009 günü saat 14.00’de Lisansüstü
Eğitim ve Öğretim sınav Yönetmeliğinin ilgili maddeleri uyarınca değerlendirilerek
kabul edilmiştir.

Doç.Dr.Mehmet KARAKAŞ
MÜDÜR

ii
ÖZET

BASEL UZLAŞISI ÇERÇEVESİNDE KOBİLERDE DERECELENDİRME
NOTU UYGULAMASI

N. Serap VURUR (YOLAŞ)
İşletme Anabilim Dalı

AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
Ocak 2009
TEZ DANIŞMANI: Prof. Dr. M. Kemalettin ÇONKAR

Gelişmiş ülkelerin merkez bankaları ve bankacılık sektörünü denetleme
yetkisine sahip yetkililerin de katılımı ile oluşturulan Uluslararası Ödemeler Bankası
(BIS) bünyesindeki Basel Bankacılık Denetleme Komitesinin, bankacılık sektörüne
ilişkin yaptığı düzenlemeleri bankalarla finansal ilişkileri bulunan işletmeler içinde
çeşitli sonuçlar doğurmuştur. Bu sonuçlardan bir tanesi de bankalardan kredi alacak
işletmelerin derecelendirme notu uygulamasına tabii olmalarıdır.
Çalışmada Basel II sürecinde Türkiye’de faaliyet gösteren KOBİ niteliğindeki
firmalar için logistik regresyon modeli kullanılarak bir mali başarısızlık tahmini
yapan bir model geliştirilmiş, bu modele dayalı bir derecelendirme skalası
oluşturularak iki firma üzerinde uygulama gösterilmiştir.

Anahtar Sözcükler: Basel Düzenlemeleri, Derecelendirme Notu, Logistik
Regresyon, KOBİ

iii
ABSTRACT

APPLICATION OF RATING SCORE FOR SMEs IN THE FRAMEWORK
OF BASEL CONSENSUS

N.Serap VURUR (YOLAŞ)

AFYON KOCATEPE UNIVERSITY
THE INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES
DEPARTMENT of BUSİNESS ADMINISTRATION

January 2009

Advisor: Prof. Dr. M. Kemalettin ÇONKAR

Basel Committee on Banking Supervision, a part of Bank for International
Settlements (BIS) which consists of Central Banks of developed countries and
banking sector supervision authorities, has affected enterprises in various ways
through its regulations regarding banking sector. One of the consequences of its
regulations is mandatory rating application for enterprises that demand bank credits.
In this study, a logistic regression model is to develop estimaterisk of
financial failure for Turkish firms decribed as SMEs by Basel II. As an application
example the model is used to estimate the succsess probabilities of two firm’s, one of
which is quated in Istanbul Stock Exchange Market and the other registered in the is
dataset of Small and Medium Industry Development Organization.
Key words: BASEL Regulations, Rating Scala, Logistic Regression, SME

iv
ÖNSÖZ

Bu tez çalışmasındaki katkılarından dolayı Tez İzleme Komitesinde ve tez
savunmamda yer alan, hayatımın her alanında bana yol gösteren Danışmanım Sayın
Prof. Dr. Kemalettin ÇONKAR’a ve yaptığı katkılarla bambaşka bir düşünce boyutu
kazandıran Sayın Prof. Dr. Rıza AŞIKOĞLU’na, Tez savunmamda sağladığı yapıcı
eleştiriler ve katkılar nedeniyle Niğde Üniversitesi’nden Sayın Doç. Dr. Başaran
ÖZTÜRK’e, Yrd. Doç. Dr. Oğuzhan AYDEMİR’e ve Tez’in uygulama kısmında
bana verdiği destekten dolayı Yrd. Doç. Dr. Harun ÖZTÜRKLER’e çalışmalarım
sırasında bana manevi desteklerini esirgemeyen anneme, babama ve hayatımın iki
ışığına sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

v
İÇİNDEKİLER

YEMİN METNİ ____________________________________________________ i
TEZ JÜRİSİ VE ENSTİTÜ MÜDÜRLÜĞÜ ONAYI ______________________ ii
ÖZET ____________________________________________________________ iii
ABSTRACT _______________________________________________________ iv
ÖNSÖZ ____________________________________________________________ v
İÇİNDEKİLER ____________________________________________________ vi
TABLOLAR LİSTESİ _______________________________________________ x
ŞEKİLLER LİSTESİ _______________________________________________ xi
KISALTMALAR TABLOSU ________________________________________ vii
GİRİŞ _____________________________________________________________ 1

BİRİNCİ BÖLÜM
BANKACILIK SEKTÖRÜ, RİSKLERİ VE RİSK YÖNETİM
POLİTİKALARINA GENEL BİR BAKIŞ

1. BANKA KAVRAMI VE İŞLEYİŞİ __________________________________ 4
2. TÜRK BANKACILIĞININ GELİŞİM SÜRECİ _______________________ 5
2.1. CUMHURİYET DÖNEMİNDEN 1990’LI YILLARA KADAR
BANKACILIK ______________________________________________________ 7
2.2. 1990’LI YILLARDAN GÜNÜMÜZE BANKACILIK __________________ 8
3. BANKACILIK SİSTEMİNDE KARŞILAŞILAN RİSKLER _____________ 9
3.1. SİSTEMATİK RİSK ___________________________________________ 11
3.1.1. Faiz Riski .............................................................................................. 11
3.1.2. Döviz Kuru Riski .................................................................................. 13
3.1.3. Menkul Kıymet Fiyat Riski .................................................................. 13
3.2. SİSTEMATİK OLMAYAN RİSKLER _____________________________ 14
3.2.1. Operasyonel Risk .................................................................................. 14
3.2.2. Likidite Riski ........................................................................................ 16
3.2.3. Kredi Riski ............................................................................................ 16
3.3. DİĞER RİSKLER _____________________________________________ 18
4. BANKACILIKTA RİSK YÖNETİMİ VE SÜRECİ ___________________ 18
5. RİSK YÖNETİMİNDE KULLANILAN YÖNTEM VE MODELLER ____ 21
5.1. RİSKE MARUZ DEĞER (RMD) MODELİ _________________________ 22
5.1.1. Varyans / Kovaryans Yöntemi ............................................................. 25
5.1.2. Tarihsel Simülasyon Modelleri ............................................................ 26
5.1.3. Monte Carlo Simülasyonu .................................................................... 26
5.2. RİSKE MARUZ SERMAYE (Capital At Risk ) MODELİ ______________ 27
vi
5.3. EKONOMİK SERMAYE ÜZERİNDEN RİSKE AYARLI GETİRİ (RAROC)
MODELİ __________________________________________________________ 28
6. TÜRK BANKACILIK SEKTÖRÜNDE RİSK YÖNETİMİNİN GELİŞİMİ30

İKİNCİ BÖLÜM
BASEL UZLAŞILARI VE ETKİLERİ

1. BASEL I UZLAŞISI ____________________________________________ 34
1.1. 1988 YILI BASEL DÜZENLEMESİ _______________________________ 35
1.2. 1996 YILI BASEL DÜZENLEMESİ _______________________________ 40
1.3. BASEL I UZLAŞISINA YÖNELİK ELEŞTİRİLER ___________________ 41
2. BASEL II UZLAŞISI ____________________________________________ 43
2.1. BASEL II’ NİN TEMEL DAYANAKLARI _________________________ 45
2.1.1. Birinci Yapısal Blok.............................................................................. 46
2.1.1.1. Kredi Riski ve Sermaye Yeterliliği Hesaplama Yöntemleri ______ 47
2.1.1.1.1. Standart Yaklaşım ve Basitleştirilmiş Standart Yaklaşım _ 48
2.1.1.1.2. İçsel Derecelendirme Yaklaşımları ____________________ 50
2.1.1.2. Operasyonel Risk ve Sermaye Yeterliliği Hesaplama Yöntemleri _ 54
2.1.1.2.1. Temel Gösterge Yaklaşımı __________________________ 55
2.1.1.2.2. Standart Yaklaşım _________________________________ 56
2.1.1.2.3. Gelişmiş Ölçüm Yaklaşımı __________________________ 57
2.1.2. İkinci Yapısal Blok ..................................................................................... 57
2.1.3. Üçüncü Yapısal Blok .................................................................................. 59
2.2. BASEL II UZLAŞISINA YÖNELİK ELEŞTİRİLER _________________ 60
3. BASEL I VE II UZLAŞILARININ TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİMİ VE
YAPILAN DÜZENLEMELER _______________________________________ 64
3.1.BASEL I VE II UZLAŞISININ TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİMİ ____________ 64
3.2. BASEL UZLAŞILARINA UYUM ÇERÇEVESİNDE TÜRK BANKACILIK
SEKTÖRÜNDE YAPILAN YASAL DÜZENLEMELER ___________________ 66
3.2.1. 18 Haziran 1999 Tarihli 4249 Sayılı Bankacılık Kanunu __________ 67
3.2.2. 1 Kasım 2005 Tarihli 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu ____________ 68
4. BASEL II’NİN TÜRKİYE’DEKİ KURUMLARA ETKİLERİ __________ 71
4.1. BASEL II’NİN FİNANSAL KURUMLARA ETKİLERİ_______________ 71
4.2. BASEL II’NİN KOBİLERE ETKİLERİ ____________________________ 75
4.2.1. Basel Öncesi KOBİ Tanımlamaları ..................................................... 75
4.2.2. Basel II Standartlarına Göre KOBİ Olma Şartları ............................. 76
4.3. BASEL UZLAŞISI ÖNCESİ VE SONRASINDA KREDİ
DEĞERLENDİRME SÜRECİ _________________________________________ 77
4.3.1. Basel Uzlaşısı Öncesinde Kredilerin Değerlendirilmesi ...................... 77
4.3.2. Basel I Uzlaşısı Ve Kredi Değerlendirmesi .......................................... 82
4.3.3. Basel II Uzlaşısı ve Kredi Değerlendirmesi ......................................... 83
vii
5. KOBİ’LERİN DERECELENDİRİLMESİ VE DERECELENDİRME
NOTUNUN ETKİSİ ________________________________________________ 85
6. KOBİ’LERİN YAŞAYABİLECEKLERİ ZORLUKLAR _______________ 86
7. KOBİ’LERİN YAPMASI GEREKENLER __________________________ 88

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İŞLETMELERDE DERECELENDİRME SÜRECİ VE AŞAMALARI

1. DERECELENDİRMENİN TARİHÇESİ VE ÖNEMİ ________________ 90
2. DERECELENDİRME TANIMLARI VE YARARLARI ______________ 91
2.1. FİRMALARIN DERECELENDİRME TANIMLARI _________________ 93
2.1.1.Standart and Poors Şirketinin Derecelendirme Tanımı ..................... 93
2.1.2.Moody’s Şirketinin Derecelendirme Tanımı ......................................... 95
2.1.3.FitchIBCA Şirketinin Derecelendirme Tanımı ..................................... 97
2.2. DERECELENDİRMENİN AMAÇLARI VE YARARLARI ____________ 98
2.3. TÜRKİYE’DE DERECELENDİRMENİN GELİŞİMİ _________________ 99
3. DERECELENDİRME FİRMALARININ DERECELENDİRME
SÜRECİNDE İNCELEDİKLERİ KONULAR VE DERECELENDİRMEYİ
ETKİLEYEN FAKTÖRLER ________________________________________ 102
3.1. ÜLKE RİSKİ FAKTÖRLERİ ___________________________________ 102
3.1.1. Politik Risk.......................................................................................... 103
3.1.2. Ekonomik Risk ................................................................................... 104
3.1.2.1. Borç Yükü ___________________________________________ 105
3.1.2.2. Döviz Rezervi ________________________________________ 105
3.1.2.3. Ödemeler Dengesi _____________________________________ 105
3.1.2.4. Makro Ekonomik Politikalar _____________________________ 106
3.2. ENDÜSTRİ RİSKİ FAKTÖRLERİ _______________________________ 106
3.2.1. Endüstrinin Ekonomideki Yeri .......................................................... 107
3.2.2. Ülke İçi ve Dışında Rekabetin Derecesi ............................................. 108
3.2.3. Yasal Düzenlemeler ............................................................................ 108
3.2.4. Teknolojik Değişmeler ........................................................................ 109
3.2.5. Maliyet Faktörleri .............................................................................. 109
3.2.6. Endüstriye Giriş Durumu .................................................................. 109
3.3. FİRMA RİSKİ FAKTÖRLERİ __________________________________ 110
3.3.1. Yönetimin Kalitesi ve Yönetim Stratejileri ....................................... 112
3.3.2. İşletme Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi .......................................... 112
3.3.2.1. Pazar Payı ___________________________________________ 112
3.3.2.2. Büyüme Trendi _______________________________________ 113
3.3.2.3. Maliyet Yapısı ________________________________________ 113
3.3.2.4. Diğer Faktörler _______________________________________ 113
3.3.3. Muhasebe Uygulamaları .................................................................... 113
3.3.4. Finansal Durum .................................................................................. 114
3.3.4.1. Oran Analizi _________________________________________ 115
viii
3.3.4.2. Nakit Akım Analizleri __________________________________ 116
3.3.4.3. Finansman Politikalarının İncelenmesi _____________________ 117
3.3.4.4. Finansal Kaldıraç _____________________________________ 117

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERDE
DERECELENDİRME NOTU MODELLEMESİ

1.LİTERATÜR TARAMASI ________________________________________ 120
2. VERİ YAPISI __________________________________________________ 122
3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ____________________________________ 122
3.1. TEMEL İSTATİSTİKSEL ANALİZLER __________________________ 123
3.2. LOGİSTİK REGRESYON ANALİZİ _____________________________ 129
3.2.1.Maksimum Olabilirlik Yöntemi ........................................................... 130
4. DEĞİŞKENLER _______________________________________________ 132
5. ANALİZ SONUÇLARI __________________________________________ 133
6. DERECELENDİRME NOTU ATAMASI ___________________________ 142
6.1. TÜRKİYE’DEKİ KOBİ’LERE YÖNELİK MALİ BAŞARISIZLIK TAHMİN
MODELİNİN KOBİ NİTELİĞİNDEKİ İKİ FİRMAYA UYGULANMASI ____ 147
6.1.1. İstanbul Menkul Kıymetler Piyasasında İşlem Gören Firmaya Yönelik
Uygulama ............................................................................................................ 147
6.1.2. KOSGEB Veri Tabanında Yer Alan Bir Firmaya Yönelik Uygulama 149
SONUÇ VE ÖNERİLER ___________________________________________ 151
KAYNAKÇA _____________________________________________________ 156
EKLER __________________________________________________________ 167
ÖZGEÇMİŞ ______________________________________________________ 205

ix