Table Of ContentStefano Valente
I lessici a Platone di Timeo Sofista e Pseudo-Didimo
Sammlung griechischer
und lateinischer Grammatiker
(SGLG)
Herausgegeben von
Klaus Alpers · Ian C. Cunningham
Band 14
De Gruyter
Stefano Valente
I lessici a Platone
di Timeo Sofista e
Pseudo-Didimo
Introduzione ed edizione critica
De Gruyter
ISBN 978-3-11-024079-5
e-ISBN 978-3-11-024080-1
ISSN 1862-2372
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data
I lessici a Platone di Timeo Sofista e Pseudo-Didimo : introduzione ed edizione criti-
ca / Stefano Valente.
p. cm. -- (Sammlung griechischer und lateinischer Grammatiker,
ISSN 1862-2372)
Texts in ancient Greek; commentary in Italian.
Includes bibliographical references and indexes.
ISBN 978-3-11-024079-5 (hardcover : alk. paper)
1. Plato--Language--Glossaries, etc. 2. Timaeus, the Sophist. Lexicon vocum
Platonicarum. 3. Pseudo-Didymus, Chalcenterus. De dubiis apud Platonem lec-
tionibus. I. Didymus, Chalcenterus. II. Valente, Stefano. III. Timaeus, the Sophist.
Lexicon vocum Platonicarum. IV. Pseudo-Didymus, Chalcenterus. De dubiis apud
Platonem lectionibus.
PA4333.A1L47 2012
184--dc23
2011039346
Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen
Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet
über http://dnb.d-nb.de abrufbar.
© 2012 Walter de Gruyter GmbH & Co. KG, Berlin/Boston
Druck: Hubert & Co. GmbH & Co. KG, Göttingen
∞ Gedruckt auf säurefreiem Papier
Printed in Germany
www.degruyter.com
Prefazione V
Prefazione
Della copiosa produzione esegetica e lessicografica antica riguardante
Platone sono sopravvissute solo due opere, il lessico di Timeo e il co-
siddetto Ps.-Didimo, entrambe di datazione incerta e trasmesse, com’è
destino per le opere strumentali, in una forma molto rimaneggiata ed
epitomata. Ho cominciato a lavorare all’edizione di Timeo nel 2005,
nel corso del dottorato in Filologia Greca e Latina presso l’Università
di Firenze, sotto l’attenta supervisione di un maestro rigoroso, Anto-
nio Carlini; dopo la discussione (2008), ho potuto dedicarmi allo
Ps.-Didimo grazie ad una borsa di post-dottorato presso il Diparti-
mento di Filologia Classica e Medioevale dell’Università di Bologna
(2008/2010), sotto la guida sicura e indispensabile di Renzo Tosi, il mio
primo maestro. Proficui soggiorni di studio presso biblioteche europee
hanno permesso di portare a termine le presenti edizioni: Biblioteca
Ambrosiana (Milano), Biblioteca Medicea Laurenziana (Firenze), Bi-
bliothèque Nationale de France (Parigi), Ἐθνικὴ Βιβλιοθήκη τῆς
Ἑλλάδος (Atene), Österreichische Nationalbibliothek (Wien), Biblio-
teca della Scuola Normale Superiore (Pisa). Ai responsabili di queste
istituzioni va, naturalmente, il mio ringaziamento.
Molti altri sono i debiti di riconoscenza: desidero esprimere since-
ra gratitudine, in primo luogo, a Klaus Alpers e a Ian C. Cunnin-
gham, che hanno costantemente seguito e sostenuto il mio lavoro con
la loro sicura competenza, e mi hanno fornito numerosi consigli e
suggerimenti per rendere migliori le presenti edizioni, che hanno ge-
nerosamente deciso di accogliere nella collana da loro diretta. Altret-
tanta gratitudine meritano Renzo Tosi e Antonio Carlini per i loro
impagabili insegnamenti di questi anni. Inoltre, mi piace ringraziare
Camillo Neri, un altro mio prezioso maestro, e con lui gli amici Mar-
co Ercoles e Leonardo Fiorentini, che hanno pazientemente letto e
commentato il volume, e mi hanno cortesemente aiutato nella corre-
zione delle bozze. Beninteso, a me solo vanno indirizzate le critiche
per le mancanze. Mi sia inoltre concesso di ringraziare la casa editrice
de Gruyter e, in special modo, Sabine Vogt e Florian Ruppenstein, e
di esprimere la mia più sincera riconoscenza per l’aiuto e le proficue
discussioni a Daniele Bianconi, Gerard Boter, Tiziano Dorandi, Ele-
na Esposito, Christian Förstel, Valentina Garulli, Christian Gastge-
ber, Alberta Lorenzoni, Maria Jagoda Luzzatto, Matteo Martelli,
Stephanos Matthaios, Brigitte Mondrain, Franco Montanari, Silvia
VI Prefazione
Pagni, Rachele Pierini, Christina Savino. L’ultimo pensiero va ai miei
genitori, a cui il libro è dedicato.
Bologna, giugno 2011 S. V.
Indice
Conspectus librorum ........................................................................... 1
Timeo Sofista: ΕΚ ΤΩΝ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΛΕΞΕΩΝ ..................... 17
1. Le edizioni del lessico di Timeo ...................................................... 19
2. La tradizione testuale........................................................................ 20
3. Timeo Sofista .................................................................................... 53
4. Le fonti di Timeo ............................................................................. 58
5. La presente edizione ........................................................................ 76
Appendici.............................................................................................. 80
Conspectus siglorum ........................................................................... 84
Testimonia ............................................................................................. 89
Edizione critica ..................................................................................... 91
Ps.-Didimo: ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΑΠΟΡΟΥΜΕΝΩΝ ΠΑΡΑ ΠΛΑΤΩΝΙ
ΛΕΞΕΩΝ ........................................................................................ 217
1. Introduzione ..................................................................................... 219
2. La tradizione testuale ....................................................................... 219
3. L’‘autore’ e la datazione dello Ps.-Didimo ..................................... 247
4. Le fonti dello Ps.-Didimo ............................................................... 251
5. La presente edizione ........................................................................ 257
Conspectus siglorum ........................................................................... 259
Edizione critica ..................................................................................... 261
Indices ................................................................................................... 289
Index glossarum ................................................................................... 291
VIII Indice
Index locorum ...................................................................................... 298
Index rerum notabilium ...................................................................... 310
Tabulae comparationis ........................................................................ 312
Addenda ............................................................................................... 315
Conspectus librorum
1. Timaei lexici editiones
1. Montfaucon, D. B. de, Bibliotheca Coisliniana olim Segueriana,
sive manuscriptorum omnium Graecorum, quae in ea continentur,
accurata descriptio, ubi operum singulorum notitia datur, aetas
cuiusque manuscripti indicatur, vetustiorum specimina exhibentur,
aliaque multa annotantur, quae ad palaeographiam Graecam per-
tinent. Accedunt anecdota bene multa ex eadem Bibliotheca de-
sumpta cum interpretatione Latina, studio et opera D. B. de M.,
Presbyteri et Monachi Benedectini e congregatione S. Mauri, Paris
1715
2. Ruhnkenius, D., Τιμαίου Σοφιστοῦ Λεξικὸν περὶ τῶν παρὰ
Πλάτωνι λέξεων. Timaei Sophistae Lexicon vocum Platonicarum,
ex codice MS. Sangermanensi nunc primum edidit atque animad-
versionibus illustravit D. R., Lugduni Batavorum 1754
3. Fischer, I., Moeridis Atticistae Λέξεις Ἀττικῶν καὶ Ἑλλήνων, e re-
censione et cum notis I. Hudsoni. Accedit Timaei Sophistae
Λεξικὸν περὶ τῶν παρὰ Πλάτωνι λέξεων, e recensione Davidis
Ruhnquenii, curavit notasque suas adiecit et praefatus est I. F.,
Lipsiae 1756
4. Ruhnkenius, D., Τιμαίου Σοφιστοῦ Λεξικὸν περὶ τῶν παρὰ
Πλάτωνι λέξεων. Timaei Sophistae Lexicon vocum Platonicarum,
ex codice MS. Sangermanensi nunc primum edidit atque animad-
versionibus illustravit D. R., editio secunda, multis partibus locu-
pletior, Lugduni Batavorum 1789
5. Ruhnkenius, D., Τιμαίου Σοφιστοῦ Λεξικὸν περὶ τῶν παρὰ
Πλάτωνι λέξεων. Timaei Sophistae Lexicon vocum Platonicarum,
ex codice MS. Sangermanensi nunc primum edidit atque animad-
versionibus illustravit D. R., editio tertia, multis partibus locuple-
tior, Londini 1824
6. Ruhnkenius, D., Timaei Sophistae Lexicon vocum Platonicarum,
ex codice MS. Sangermanensi primum edidit atque animadversio-
nibus illustravit D. R., editio nova, curavit G. Æ. Koch, Lipsiae
1828 (rist. Hildesheim–New York 1971)
7. Ruhnkenius, D., Timaei Sophistae Lexicon vocum Platonicarum,
ex codice MS. Sangermanensi primum edidit atque animadversio-
2 Conspectus librorum
nibus illustravit D. R., editio in Germania altera, curavit et obser-
vationum appendice auxit G. Æ. Koch, Lipsiae 1833
8. Baiter, I. G.–Orelli, I. C.–Winckelmann, A. G., Platonis opera quae
feruntur omnia, recognovv. I. G. B., I. C. O., A. G. W., acce-
dunt integra varietas lectionis Stephanianae, Bekkerianae, Stall-
baumianae, scholia et nominum index, Turici 1839, 970–1010
9. Hermann, C., Platonis Dialogi secundum Thrasylli tetralogias
dispositi, ex recognitione C. F. H., 6, Lipsiae 1853, 397–408
(= Appendix Platonica, 253–64)
10. Bonelli, M., Le lexique platonicien de Timée le Sophiste, introd.,
ed., trad. et comm. de M. B., 1–2, Milano 2005
11. Bonelli, M., Timée le Sophiste. Lexique platonicien, texte, trad. et
comm. par M. B., avec une introd. de J. Barnes, Leiden–Boston
2007
2. Ps.-Didymi editio
Ps.-Didymi Περὶ τῶν ἀπορουμένων παρὰ Πλάτωνι λέξεων, ed. Mil-
ler, Mél. 399–406 (LGM 245–52)
3. Compendiorum explicatio
Ael. Dion. = Aelii Dionysii Atticistae fragmenta, ed. Erbse, Untersuchungen 95–
151
Ammon. = Ammonii qui dicitur liber de adfinium vocabulorum differentia, ed.
K. Nickau, Leipzig 1966
[Ammon.] impr. = De impropriis, in: Ammon., 137–53
An. Gr. = Anecdota Graeca, ed. I. Bekker, 1–3, Berlin 1814–21
Anon. Prol. Plat. = Anonymous Prolegomena to Platonic Philosophy, ed. L. G. Weste-
rink, Amsterdam 1962
An. Ox. = Anecdota Graeca e codd. manuscriptis bibliothecarum Oxonien-
sium, descripsit J. A. Cramer, 1–4, Oxford 1835–7
An. Par. = Anecdota Graeca e codd. manuscriptis Bibliothecae Regiae Parisien-
sis, ed. J. A. Cramer, 1–4, Oxford 1839–41
Antiatt. = Ἀντιαττικιστής, ed. I. Bekker, An. Gr. 1, 75–116
Ap. Dysc. = Apollonii Dyscoli quae supersunt, rec. R. Schneider–G. Uhlig,
Gr. Gr. 2/1–3, Lipsiae 1878–1910
Ap. Soph. = Apollonii Sophistae Lexicon Homericum, ed. I. Bekker, Berlin 1833
Apion = Apionis Glossae Homericae, ed. A. Ludwich, Über die homerischen
Glossen Apions, Philol. 74, 1917, 205–47; 75, 1918, 95–127 (LGM
283–358)
Apostol. = Μιχαήλου Ἀποστόλου Συναγωγὴ Παροιμιῶν καὶ Συνθήκη, CPG
2, 231–744
Ar. Byz. = Aristophanis Byzantii Fragmenta, ed. W. J. Slater, SGLG 6, Berlin–
New York 1986