i Ali TÜRK Yüksek Lisans Tezi EskiĢehir, 2016 Cilt 1

585 Pages·2016·2.71 MB·Turkish

Ali TÜRK
Yüksek Lisans Tezi
EskiĢehir, 2016
Cilt 1

i
HĠKÂYET-Ġ YAèK×B U Y×SUF èALEYHĠ‟S-SELÂM
(METĠN-ĠNCELEME)

Ali TÜRK

T.C.
EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü

Türk Dili ve EdebiyatÙ Anabilim DalÙ
Eski Türk EdebiyatÙ Bilim DalÙ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

EskiĢehir, 2016

ii
T.C.

ESKĠġEHĠR OSMANGAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ

SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTĠSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Ali Türk tarafÙndan hazÙrlanan Hikâyet-i Yaèkûb u Yûsuf „Aleyhi‟s-selâm
baĢlÙklÙ bu çalÙĢma ........................tarihinde EskiĢehir Sosyal Bilimler Enstitüsü
Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliğinin ilgili maddesi uyarÙnca yapÙlan
savunma sÙnavÙ sonucunda baĢarÙlÙ bulunarak, Jürimiz tarafÙndan Eski Türk
EdebiyatÙ Bilim DalÙnda yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiĢtir.

BaĢkan Prof.Dr. Ahmet KARTAL

Üye Yrd.Doç.Dr. Tuba Onat ÇAKIROĞLU

(DanÙĢman)

Üye Doç.Dr. Mehmet TOPAL

ONAY

…/ …/ 200…

Prof.Dr. Hasan Hüseyin ADALIOĞLU

Enstitü Müdürü

iii
……./……/….

ETĠK ĠLKE VE KURALLARA UYGUNLUK BEYANNAMESĠ

Bu tezin/projenin EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi Bilimsel AraĢtÙrma ve
YayÙn Etiği Yönergesi hükümlerine göre hazÙrlandÙğÙnÙ; bana ait, özgün bir çalÙĢma
olduğunu; çalÙĢmanÙn hazÙrlÙk, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu
aĢamalarÙnda bilimsel etik ilke ve kurallara uygun davrandÙğÙmÙ; bu çalÙĢma
kapsamÙnda elde edilen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu
kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; bu çalÙĢmanÙn EskiĢehir Osmangazi
Üniversitesi tarafÙndan kullanÙlan bilimsel intihal tespit programÙyla taranmasÙnÙ
kabul ettiğimi ve hiçbir Ģekilde intihal içermediğini beyan ederim. YaptÙğÙm bu
beyana aykÙrÙ bir durumun saptanmasÙ halinde ortaya çÙkacak tüm ahlaki ve hukuki
sonuçlara razÙ olduğumu bildiririm.

Ali TÜRK

iv
ÖZET

HĠKÂYET-Ġ YAèK×B U Y×SUF èALEYHĠ‟S-SELÂM
(METĠN-ĠNCELEME)

TÜRK, Ali

Yüksek Lisans-2016
Türk Dili ve EdebiyatÙ Anabilim DalÙ
Eski Türk EdebiyatÙ Bilim DalÙ
DanÙĢman: Yrd. Doç. Dr. Tuba Onat ÇAKIROĞLU
Bu çalÙĢma “Hikâyet-i Yaèkûb u Yûsuf èAleyhi‟sselâm” baĢlÙklÙ, yazarÙ
meçhul eseri konu etmektedir. Eserin, gerek dil gerekse söz varlÙğÙ hususiyetlerinden
dolayÙ Eski Anadolu Türkçesi Döneminde kaleme alÙndÙğÙ değerlendirilmiĢtir.
Mesnevi türünde yazÙlan eser, Taksim Atatürk KitaplÙğÙ K.1297 numarada
kayÙtlÙdÙr. Müstensihi HafÙz Osman bin Ömer Efendi‟dir. Eser, toplam 108 varak,
2751 beyittir.
Esas itibarÙyla “inceleme ve çeviriyazÙ”dan oluĢan çalÙĢmamÙz, giriĢ ve dört
bölümden oluĢmaktadÙr.
Birinci bölümde, Yûsuf ve Yaèkûb‟un hayatÙ, kutsal kitaplarda Yûsuf
hikayesinin iĢleniĢ Ģekli, Doğu ve BatÙ edebiyatlarÙnda Yûsuf hikayesinin
yansÙmalarÙndan bahsedilmiĢtir.
Ġkinci bölümde metin Ģekil yönünden incelenmiĢtir. Bu inceleme, eserin adÙ,
yazarÙ, yazÙldÙğÙ dönem, vezni, kafiyesi, nazÙm Ģekli, imla ve Ģekil özellikleri
baĢlÙklarÙ altÙnda değerlendirilmiĢtir.
v
Üçüncü bölümde metin incelemesi yapÙlmÙĢtÙr. Bu bölümde, eserde geçen
ĢahÙslar, zaman ve mekan, sosyal hayat, nasihatler, vecizeler gibi baĢlÙklar altÙnda
mesnevinin ayrÙntÙlÙ tetkiki yapÙlmÙĢtÙr.
Dördüncü bölümde Arap harfli metin, çevriyazÙ olarak verilmiĢtir.
Anahtar Kelimeler: Yakub ve Yûsuf Hikayesi, Eski Anadolu Türkçesi, Mesnevi

vi
ABSTRACT

HĠKÂYET-Ġ YAèK×B U Y×SUF èALEYHĠ‟S-SELÂM

TÜRK, Ali

Master Thesis-2016
Department of Turkish Language and Literature
Branch of Old TurkÙsh Literature
Supervisor: Yrd. Doç. Dr. Tuba Onat ÇakÙroğlu
Thesis deals with “The Story of Joseph and Jacob”, whose auther is unknown.
The work has been accepted as written in the Old Anatolian Turkish because of
language and vocabulary.
The work that was written in Masnavi form, is registered number K.1297 in
Taksim Atatürk Library. Transcriber of the work is HafÙz Osman bin Ömer Efendi.
The work totally has 108 leaves and 2751 coupled.
Essentially, this study, which consists of analysis and critisised text includes a
introduction and four sections.
Life of Joseph and Jacob, Joseph story‟s form of in holy books, the story of
Joseph reflections on the eastern and western literature are mentioned in the first
section.
In second section, Hikâyet-i Yaèkûb u Yûsuf èAleyhi‟sselâm is analyzed for
shape. This investigation is done including name of text, writer, written time,
prosody, rhyming, sheet review, spelling, language and style.
In thirdh section text analysis is made. In this section, mathnawi was
examined detailed under the titles such as person, time and place, social life, advices,
aphorism which mentioned in the work.
vii
In fourth section text is presented as transcipted from Arabic letters to Latin
letters,
Key Words: Story of Jacob ve Joseph, Old Anatolian Turkish, Mathnawi.

viii
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖZET...........................................................................................................................iv
ABSTRACT ...............................................................................................................vi
ĠÇĠNDEKĠLER .........................................................................................................viii
SĠMGE VE KISALTMALAR…………………………………………………….xviii
METĠNDE KULLANILAN ÇEVĠRĠYAZI ALFABESĠ..........................................ixx
ÖNSÖZ .....................................................................................................................xx

1. BÖLÜM
HĠKAYENĠN ĠLAHÎ KAYNAKLARI VE DOĞU, BATI EDEBĠYATLARINDA
YANSIMALARI
GĠRĠġ .........................................................................................................................1
1.1.Kutsal Kitaplarda Yûsuf Peygamber ...................................................................2
1.1.1. Kur‟an-Ù Kerim‟de Yûsuf Hikayesi .....................................................2
1.1.2. Tevrat‟ta Yûsuf Peygamber ................................................................10
1.1.3. Ġncilde Yûsuf Peygamber ....................................................................32
1.1.4. Zebur‟da Yûsuf Peygamber .................................................................34
1.2. Hz. Ya‟kûb Ġle Hz. Yûsuf‟un Hayat Hikâyeleri .................................................34
1.2.1. Hz. Ya‟kûb‟un HayatÙ .........................................................................34
1.2.2. Hz. Yûsuf‟un HayatÙ ...........................................................................39
1.3. Dünya EdebiyatÙnda Yûsuf Hikâyesi .................................................................48
1.3.1. Doğu EdebiyatlarÙnda Yûsuf Hikâyesi ................................................48
1.3.1.1. Arap EdebiyatÙnda Yûsuf ......................................................48
1.3.1.2. Fars EdebiyatÙnda Yûsuf .......................................................49
1.3.1.3. Eski Türk EdebiyatÙnda Yûsuf .............................................52
1.3.1.3.1. Ali‟nin KÙssa-i Yûsuf‟u (13. yy.) ...........................53
1.3.1.3.2. Haliloğlu Ali‟nin Yûsuf u Zeliha‟sÙ (13. yy) .........54
1.3.1.3.3. ġeyyad Hamza‟nÙn Yûsuf u Zeliha‟sÙ (14. yy) ......55
1.3.1.3.4. Süle Fakih‟in Yûsuf u Züleyha‟sÙ (13? -14?) ........57
1.3.1.3.5. Ahmed‟in Eseri (14. yy) ........................................58
1.3.1.3.6. Rabgûzî‟nin KÙssa-i Yûsuf‟u (14. yy.) ...................58
1.3.1.3.6. Hamzavî‟nin KÙssa-i Yûsuf‟u (14. yy.) ..................59
1.3.1.3.7. Erzurumlu KadÙ Darîr‟in KÙssa-i Yûsuf‟u (14. yy.)59
1.3.1.3.8. AydÙnoğlu Mehmed Beğ NüshasÙ (14. yy.) ............60
1.3.1.3.9. Hamdullah Hamdî‟nin Yûsuf u Züleyhâ‟sÙ (15.
yy.)..........................................................................................60
1.3.1.3.10.1. 15. YüzyÙl ..........................................................63
1.3.1.3.10.1.1 Ahmedî ....................................63
1.3.1.3.10.1.2. ġeyhoğlu Mustafa ...................63
1.3.1.3.10.1.3. Çâkerî Sinan ...........................63
1.3.1.3.10.1.4. Abdü‟l-Vahhâb .......................64
1.3.1.3.10.1.5. KÙrÙmlÙ Abdü‟l-Mecid ............64
1.3.1.3.10.1.6. Hatâyî .....................................64
1.3.1.3.10.1.7. Dur Big ...................................64
ix
1.3.1.3.10.1.8. Hâmidî ....................................65
1.3.1.3.10.1.9. BihiĢtî Ahmed Sinan ..............65
1.3.1.3.10.1.10. Bekâî .....................................65
1.3.1.3.10.2. 16. YüzyÙl ..........................................................66
1.3.1.3.10.2.1. Kemâl PaĢa-zâde .....................66
1.3.1.3.10.2.2. BursalÙ Celîlî ...........................66
1.3.1.3.10.2.3. Likâî ........................................66
1.3.1.3.10.2.4. Nimetullâh ..............................67
1.3.1.3.10.2.5. TaĢlÙcalÙ Yahyâ .......................67
1.3.1.3.10.2.6. KaramanlÙ Kâmî Mehmed ......68
1.3.1.3.10.2.7. Ziyâî Yûsuf Çelebi .................68
1.3.1.3.10.2.8. ManastÙrlÙ KadÙ Sinan .............69
1.3.1.3.10.2.9. Gubârî (Abdurrahmân Ġbn-i
Abdurrahmân) .................................................69
1.3.1.3.10.2.10. Halîfe ....................................69
1.3.1.3.10.2.11. ġikârî .....................................70
1.3.1.3.10.2.12. ġerîfî .....................................70
1.3.1.3.10.2.13. ManastÙrlÙ Celâl ....................70
1.3.1.3.10.3. 17. YüzyÙl ..........................................................71
1.3.1.3.10.3.1. BağdadlÙ Zihnî Abdü‟d-delil ...71
1.3.1.3.10.3.2. BursalÙ Hevâî Mustafa ............71
1.3.1.3.10.3.3. Halvetî ....................................71
1.3.1.3.10.3.4. Rif‟atî Abdü‟l-Hayy Çelebi ....71
1.3.1.3.10.3.5. Nurmuhammed Andelib .........72
1.3.1.3.10.3.6. ġaban Ġbni Ebu Ġbni Ahmed ...72
1.3.1.3.10.4. 18. YüzyÙl ...................................................72
1.3.1.3.10.4.1. Hevâî Abdurrahmân ................72
1.3.1.3.10.4.2. Köprülü-zâde Esad PaĢa .........73
1.3.1.3.10.4.3. Ahmed MürĢidî .......................73
1.3.1.3.10.4.4. Molla Hasan ............................73
1.3.1.3.10.4.5. Kerküklü Mehmed Nevrûzî ....73
1.3.1.3.10.4.6. Oflu Bilal Efendi .....................74
1.3.1.3.10.5. 19. YüzyÙl ..........................................................74
1.3.1.3.10.5.1. Mehmed Ġzzet PaĢa .................74
1.3.1.3.10.5.2. Ref‟et ......................................74
1.3.1.3.10.5.3.Ta‟ib .........................................75
1.3.1.3.10.5.4.Süleyman Tevfik Bey
(Özzorluoğlu) .................................................76
1.3.1.3.11. KÙsasü‟l Enbiyalar ve Yûsuf Suresi Tefsirleri .....76
1.3.1.4. Yeni Türk EdebiyatÙnda Hz. Yûsuf (A.s.) ............................78
1.3.2. BatÙ EdebiyatÙnda Yûsuf .....................................................................85
1.4. Klasik Türk EdebiyatÙnda Yûsuf KÙssasÙnÙn YansÙmalarÙ ..................................92

2. BÖLÜM
x