Hypnose bij patiënten met alopecia areata, areata totalis en alopecia universalis

20 Pages·2011·0.78 MB·Dutch

U kunt er natuurlijk uit citeren, graag zelfs, maar dan wel
met bronvermelding. U mag dit artikel ook ruimhartig
verspreiden mits het niet voor commerciële doeleinden is.
In die gevallen pas na onze schriftelijke toestemming.
Opname in bloemlezingen en readers moedigen wij aan,
maar wel graag eerst even overleggen.
Alle rechten van de artikelen liggen bij
ddee Stichting Cognitie en Psychose.
Voor alle vragen:
[email protected]
Hypnose bij patiënten met alopecia areata, areata
totalis en alopecia universalis – gedeeltelijke of totale
kaalhoofdigheid
RiaWillemsen,JohanVanderlindenenDianeRoseeuw*
Samenvatting
Naeensamenvattingvandeetiologieendemogelijkepsychotherapeutischebehandelingvan
alopeciaareataenalopeciauniversalis,beschrijvenweaandehandvancasuïstiekde
hypnotherapeutischeaanpakbijdebehandelingvangedeeltelijkeofvolledigekaalheid.
Vervolgenspresenterenwederesultatenvandehypnosebehandelingbijzestienpatiënten
metalopeciaareata,alopeciatotalisofalopeciauniversaliswaarbijdeconventioneletherapie
gefaaldhad.Dehypnotherapeutischeaanpakleiddetotnieuwehaargroeibijdriepatiënten
metalopeciauniversalisenbijzespatiëntenmetuitgebreidealopeciaareata.Hypnosebleek
eengunstigeffecttehebbenbijdepatiëntenmetalopeciaareata,dochinminderematebij
depatiëntenmetalopeciauniversalis,waareenbelangrijketerugvalwerdvastgesteldzodra
detherapiewerdstopgezet.
Inleiding
Meerdan95procentvanallevormenvankaalheidomvatdetypischemannelijke
kaalhoofdigheid,dieerfelijkbepaaldis.Dezevormvanhaarverliesbegintmeestal
tussenveertigenvijftigjaar,maarkanookopjongereleeftijdbeginnen.Naastdeze
hormonalevormbestaanertijdelijke,meestalzelfregulerendevormenvanhaarverlies,
diekunnenwordenuitgeloktdoorverschillendeomstandigheden:bijlangdurigeziekten,
naeenalgemeneverdoving,nadeinnamevanbepaaldemedicatiesofnaeenbevalling.
Alopeciaareata,hettypehaarverliesdatweinditartikelbespreken,iseenbijzondere
vormvanhaarziektedieslechtsééntottweepromillevandepopulatietreft,maartoch
regelmatiggezienwordtdoorhuidartsen.Integenstellingtotdeanderevormenvan
haarverliesontstaatbijdittypehaarverlieseenontstekingsreactieindehuidrondom
dehaarfollikel,waardoorhethaaruitvalt.Erkunnendankaleplekkenontstaandie
meestalbinnenhetjaarspontaanterugkomen.Webenoemenditalsalopeciaareata.
Bijzeventottienprocentvandezepatiëntenbreidthethaarverlieszichverderuit.Als
degeheleschedelkaalis,spreektmenvanalopeciatotalis.Inextremegevallenverdwijnt
ookallelichaamshaar:alopeciauniversalis.Deziektekomtevenveelvoorbijmannen
alsbijvrouwen.Deetiologievandeontstekingsreactieisnogsteedsonopgehelderd,
maarmeerenmeergegevenswijzeninderichtingvaneenauto-immuneaandoening
* DR.R.WILLEMSEN,dermatoloog-psychotherapeute,isalsconsulentverbondenaande
dienstdermatologievanhetAcademischZiekenhuisVUBteJette.Correspondentieadres:
AZVUB,Laarbeeklaan101,B-1090Jette.
DR.J.VANDERLINDENispsycholoog-psychotherapeutopdeafdelinggedragstherapievan
hetUniversitairCentrumSint-JozefteKortenbergenacademischconsulent,faculteit
Psychologie,KULeuven.
PROF.DR.D.ROSEEUWisdiensthoofddermatologieAZVUBteJette.
Dth 22, 3, 2002, p. 243-261 243
Ria Willemsen , Johan Vanderlinden en Diane Roseeuw
(Madani&Shapiro,2000).Cytokinenspelenalleszinseensignificantepathogenerol.
TerhoogtevandekaleplekkenwerdeenfoutieveexpressievanT-helpercel-cytokinen
aangetoond.Andersdanbijeencontrolegroepleiddendebijalopecia-areatapatiënten
uitgescheidencytokinentotafremmingvandehaargroei(Hoffman,Eicheler,&Huth,
1996).Opditmomentdenkenwedatdeaandoeningwordtuitgeloktdooreen
combinatievangenetischeenomgevingsfactoren.MadanienShapiro(2000)vermelden
datacutepsychotraumata,verscheidenestresserendevoorvallenindezesmaanden
voorafgaandaanhetuitbrekenvandeziekte,alsooknegatievefamilialeomstandigheden
alsuitlokkerkunnenoptreden.Poot,Janne,Tordeurs,ReynaertenSalomon(2000)
benadrukkendatstresserendegebeurtenissenbijalopecia-areatapatiëntenvoornamelijk
wordenteruggevondeninhetjaarvoorafgaandaanhetuitbrekenvandeziekte.Toch
blijftdestresstheoriecontroversieel.Stresswordt,afhankelijkvandeauteursende
gekozenmethodologie,teruggevondenbij6,7tot96procentvandepatiënten.Totop
hedenkonbovendiennooiteenverbandwordenaangetoondtussendeernstvande
stressendeuitgebreidheidvandealopecia(Gupta&Gupta,1996).Omaldezeredenen
blijfthetverbandtussenstressenhetontstaanvanalopeciaonduidelijk.Eriswel
consensusoverhetfeitdatallealopeciapatiëntenonderhunaandoeninglijden.Zo
lopendezepatiëntenmeerrisicoophetontwikkelenvaneenzwaredepressie,een
veralgemeendeangststoornis,eensocialefobieofeenparanoïdestoornis(Koo,Shellow,
&Hallman,1994).
Deconventionelebehandelingvanalopeciaareata,totalisofuniversalisistotopheden
ontgoochelend.Watmenookdoet,sommigepatiëntenevoluerentochnaarvolledige
kaalheid.Bovendienkangeenenkeleconventioneletherapierecidievenverhinderen.
Wisselendesuccessenwerdenbeschrevenmetmedicatiesdiedeafweeronderdrukken.
Mengebruiktdaaromcortisonofimmunosuppressievegeneesmiddelen,een
behandelingdieookwordtaangewendomafstotingvangetransplanteerdeorganen
tegentegaan.Beperktealopeciaplekkenkanmenproberentestabiliserendoormiddel
vancortisonzalfofinjectiesterhoogtevandehoofdhuid.Inacute,sneluitbreidende
gevallenvanhaarverlieskanmensomseenstabilisatieofteruggroeiforcerenmethoge
dosescortisonviaeeninfuus.Recentelijkgebruiktmenbijverdergeëvolueerdevormen
alsalopeciatotalisofuniversalisvoorallokaleimmunotherapie.Menbrengteensterk
allergiserendproductaanterhoogtevandekaleplekken,waardooreenallergische
reactieontstaat.Hetwekelijksherhalenvandeapplicatieleidt,afhankelijkvande
studies,bijviertotvijfentachtigprocentvandepatiëntentotnieuwehaargroei(Madani
&Shapiro,2000).
Integenstellingtotdeuitgebreideliteratuuroverdeconventionelebehandelingvan
alopeciaareata,zijngegevensoverdebehandelingvandeziektemetpsychotherapie
ofpsychofarmacauiterstbeperkt.Deeffectiviteitvandebestaandebehandelingenkan
moeilijkwordengeëvalueerd,gezienhetverloopvandeaandoeningmetrecidievenen
remissies.Ineengerandomiseerdeplacebo-gecontroleerdestudiewerdhetgunstig
effectvanhetantidepressivumimipramineaangetoond(Perinietal.,1994).Erwerden
verdersuccessenbeschrevenmetinzichtgeoriënteerdepsychotherapie(Koblenzer,
1995),metfamilietherapie(Pootetal.,2000)enmethypnose(Shenefelt,2000).
HarrisonenStepanek(1991)behandeldenvijfpatiëntenmetalopeciauniversalisen
tweemetuitgebreidealopeciaareatamethypnosesessies.Deauteursbereiktenbij
slechtséénvandevijfpatiëntenmetuitgebreidealopeciaeencosmetischaanvaardbare
haargroei.Teshima,Sogawa,Mizobe,KurokienNakagawa(1991)behandeldenelf
patiëntenmettherapieresistentealopeciauniversalismetlagedosesvaneen
244 Dth 22, 3, 2002, p. 243-261
Hypnose bij patiënten met alopecia
afweeronderdrukkendmedicijn.Bijzespatiëntencombineerdendeauteursdezeaanpak
metrelaxatie-imaginatiesessies.Deauteursbewerkstelligdennieuwehaargroeibijvijf
vandezesmetdezecombinatiebehandeldepatiënten,tegenoveréénenkeleteruggroei
bijdevijfenkelimmunosuppressiefbehandeldepatiënten.
Hetexactemechanismevanhypnosebijalopeciaareataistotophedenonbekend.
Teshimaetal.(1991)dedeneenpogingomzowelimmunologischealsfysiologische
veranderingenaantetonenbijhunkleinegroepmethypnosebehandelde
alopeciapatiënten.Zebepaaldendelymfocytensubpopulatiesenhetbeta-endorfine
inhetperiferebloedvoorendadelijknaderelaxatie-imaginatiesessies.Deauteurs
toondenaandatnadesessieseenaantalvandedoorhenbestudeerdeimmunologische
parametersverbeterde.Bovendienbewezenzeviathermografiedatdebloedtoevoer
endehuidtemperatuurterhoogtevandeschedelhuidtoenamalspatiëntenzichvia
eenimaginatietechniekeenverbeterdedoorbloedingvoorstelden.Claudatus,Pugliese
end’Ovidio(2001)bevestigdenrecentdezebevindingen.Deauteursgebruikten
thermografieineengroepvantwaalfmethypnosebehandeldepatiëntenmet
therapieresistentealopeciaareata,totalisofuniversalis.Zelietenhendagelijks
imaginatietechniekenuitvoerenenkondenvervolgenseenbeteredoorbloedingrondom
dehaarwortelzakjesvaststellen,samenmeteennieuwehaargroei.Dezepreliminaire
resultatensuggererendatdewerkingvanhypnosegebaseerdkanzijnophetstimuleren
vaneenvasodilatatie,maarmisschienookopeenwijzigingindecytokine-expressie
vandelymfocyten.
Inhetverderedeelrapporterenweonzeervaringenmethetgebruikvanhypnosebij
zestienalopeciapatiënten,allenmetuitgebreidhaarverlies.Hettoevoegenvanhypnose
aandebehandelinggebeurdeechternietvolgenseenvoorafbepaaldprotocol.Het
dienteerderbeschouwdtewordenalseenexperimentbijeengroepwanhopige,
gedeeltelijkofvolledigkalepatiënten.
Deelnemers
Hypnosewerdgebruiktindeaanpakvanachtpatiëntenmetalopeciatotalisof
universalis(groep1,volledigkaal)enbijachtpatiëntenmetuitgebreidealopeciaareata
(groep2,gedeeltelijkkaal).Allenwerdenbehandeldindeafdelingdermatologievan
hetAcademischZiekenhuisvandeVrijeUniversiteitteBrussel(AZVUB).Groep1
(volledigkaal)bestonduitviermannenenviervrouwenmetleeftijdenvariërendvan
vijftientotzesenzestigjaar(tabel1).Deduurvandekaalheidvarieerdevanenkele
maandentotnegenjaar,gemiddeldbestondze2,7jaar.Groep2(gedeeltelijkkaal)
bestonduitéénmanenzevenvrouwen,leeftijdtussenvijftienenachtenzestigjaar
(tabel2).Deduurvandehuidigeterugvalvarieerdebijzevenvandezepatiëntenvan
tweetottwaalfmaanden.Tochvertoondeéénenkelepatiënt,eenpubermetslechts
enkeleplukjesschedelhaar,deaandoeningalmeerdantweejaar.Driepatiëntenvan
groep1haddenalsindsjarenterugkerendekaleplekken,maardelaatstejarenhadde
aandoeningzichuitgebreid.Ingroep2hadéénpatiëntetienjaargeledeneentotale
kaalheidvertoondenbijnauwkeurigenavraagmelddenvijfanderendatzealeerder
eenbeperktealopeciaareatagehadhadden.Sommigenwarendaaralvoorbehandeld
geweestwaarnasnelteruggroeiwasopgetreden.
Dth 22, 3, 2002, p. 243-261 245
Ria Willemsen , Johan Vanderlinden en Diane Roseeuw
Vijfvandeachtalopecia-universalispatiëntenvangroep1(volledigekaalheid)meldden
dathethaarverlieswasopgetredenenigetijdnaeenschokkendegebeurtenis.Tevens
noteerdenwebijvierpatiëntenantecedentenvanemotioneleverwaarlozingenbijéén
patiënteeenonverwerkteincestproblematiek.Ingroep2(gedeeltelijkekaalheid)
vermelddenslechtstweepatiënteneenbelastendelevenservaring;welrapporteerden
alleoverigepatiëntendatzezichgespannenvoelden:éénpatiëntomwillevan
studiemoeilijkheden,tweeomwillevanrelatieproblemenendedrielaatsteomwille
vanfamilialespanningen.
Conventionele therapie
Deconventioneletherapiewordtbeschrevenindebeidetabellen.Voorhetstartenvan
dehypnosewarenallepatiëntenconventioneelbehandeldzonderdatditdeverdere
uitbreidinghadverhinderd.Groep1wasvoornamelijkbehandeldmetimmunotherapie
(n=5)ofmetcortisoninjecties(n=4).Patiëntenvangroep2haddenvooral
cortisoninjectiesgekregen(n=7).Bijbeidepubershadzelfseenlokaleimmunotherapie,
gecombineerdmetcortisononderinfuus,deuitbreidingvanhethaarverliesterhoogte
vandeganseschedelnietkunnenverhinderen.
Bijaanvangvandehypnosesessieswerdendriepatiëntenuitgroep1enkelmethypnose
behandeld.Deoverigenkregenimmunotherapie(n=3),acupunctuur(n=1)ofeen
lokaalplacebo(n=1).Ingroep2,waarhypnosewerdtoegevoegdaandeeerder
ingesteldeconventioneletherapie,werdenzespatiëntenverdermetcortisoninjecties
behandeld,éénanderepatiëntmetlokaleimmunotherapie.
Hypnotische techniek
Allereerstmaaktedetherapeutuitvoerigkennismetelkepatiëntendeedhijnavraag
naarhetontstaanvandekaalheidendeaanwezigheidvanbelastendegebeurtenissen
oflevenservaringen.Vervolgenswerduitvoeriginformatiegegevenoverdemogelijke
aanpakmethypnose.Allepatiëntenstemdeninmetdealternatieveaanpak.De
hypnotischeinductieenverdiepinggebeurdedoorhetgevenvanrelaxerendesuggesties.
Tijdensdehypnosesteldendepatiëntenzicheenveiligeplekvoor.Nadienboodde
therapeutsymptoomverminderendesuggestiesaan,zoalshetvoelenvanhethelend
effectvandezonenwarmteopdeschedelhuid.Erwerdtevensgezochtnaareenvoor
depatiëntzinvollemetafoorofsymbolischevoorstellingvandehaargroei.Bijdeze
patiënten,diezichwegensdekaalheidminderwaardigensociaalangstigvoelden,bood
detherapeutnaastdesymptoomgerichteinterventiestevensik-versterkendesuggesties.
Indiezinwerdhypnoseookaangewendomhetpsychischlijdenvandepatiëntenten
gevolgevandekaalheidteverlichten.Bijsommigepatiëntenonderzochtdetherapeut
ookdebetekenisvandeaandoening.Hetdagelijksbeoefenenvandezelfhypnosemet
desymptoomgerichteenik-versterkendesuggestieswerdsterkgestimuleerd.De
hypnosesessiesvondenplaatsomdetweeàdrieweken.Geziendedrukkeprofessionele
activiteitenvandepatiëntenwaseenfrequenterebehandelingniethaalbaar.
246 Dth 22, 3, 2002, p. 243-261
Hypnose bij patiënten met alopecia
Tabel1 Hypnotherapiebijalopeciauniversalis,N=8.
m/v,leeftijd klacht anderetherapie aantal resultaat,evolutie
sessies
Vrouw,66jaar AAsedert8 Voorhypnotherapie 6 Haargroei, beginnend vanaf 4de
(mevr. jaar sessie → totaal
Hoedjes)
AUsedert1,5 –immunoTlok wimpers++wenkbrauwen++
jaar
–benzodiazepinepo Recidief(enkeleplekken)na2
jaar,belangrijkrecidiefna4jaar
Tijdenshypnotherapie Verderhypnotherapie
–placebolok
–benzodiazepinepo
Vrouw,33jaar AUsedert1,5 Voorhypnotherapie sedert Haargroei, beginnend vanaf 12de
(mevr. jaar laatste4 sessie → totaal
Tersluik) jaarin
perioden
–cortisoniv Recidief(multipelesamenvloei-
endeplekken)na4maanden
–immunoTlok Verderehypnotherapie,stilaan
teruggroeiopschedel,wimpers
+gelaat+lichaamshaar+
Tijdenshypnotherapie
–geen
Vrouw,28jaar AAsedert10 Voorhypnotherapie 4 Haargroei, beginnend vanaf 4de
jaar sessie → totaal
AUsedert4 –cortisoninj Recidief(verlies90%opschedel)
jaar 6maandenlater.
–immunoTpo Geenverderehypnotherapie
–antidepressivumpo(Sertra-
line)
–immunoTlok
Tijdenshypnotherapie
–acupunctuur
Man,25jaar AUsedert3 Voorhypnotherapie 16 Enkeldonsharendieterug
(Johan’tHooft) maanden uitvielen
–cortisoninj Geendefinitievehaargroei
Tijdenshypnotherapie Geenverderehypnotherapie
–immunoTlok
Man,52jaar AUsedert9 Voorhypnotherapie 3 Enkeldonsharendieterug
jaar uitvielen
–cortisoninj Geendefinitievehaargroei
Tijdenshypnotherapie Geenverderehypnotherapie
–geen
Vrouw,54jaar AUsedert4 Voorhypnotherapie sedert2,5 Beperktehaargroeidieterug
jaar jaarin uitviel
perioden
Beetjehaar- –immunoTpo Geendefinitievehaargroei
groeina2jaar,
dandefinitief
kaal
Tijdenshypnotherapie Hypnotherapievoortgezet
omwillevanverbeteringpsychi-
scheparameters
Dth 22, 3, 2002, p. 243-261 247
Ria Willemsen , Johan Vanderlinden en Diane Roseeuw
m/v,leeftijd klacht anderetherapie aantal resultaat,evolutie
sessies
–immunoTpo
Man,38jaar AAsedert3 Voorhypnotherapie 7 Geenhaar
jaar
AUsedert9 –cortisoninj Geenverderehypnotherapie
mnd
–immunoTlok
Tijdenshypnotherapie
–immunoTlok
Man,15jaar AAsedert15 Voorhypnotherapie 5 Geenhaar
maanden
AAsedert8 –cortisonlok Verderehypnotherapie
maanden
Tijdenshypnotherapie
–geen
aa=alopeciaareata;au=alopeciauniversalis;immunoT=immunotherapie;po=oraal;lok=lokaal;inj=
injectie;iv=infuus.
248 Dth 22, 3, 2002, p. 243-261
Hypnose bij patiënten met alopecia
Tabel2 Hypnosebijalopeciaareata,N=8.
m/v,leeftijd klacht anderetherapie aantal resultaat,evolutie
sessies
Vrouw,18jaar AAmet Voorhypnotherapie 7 Verdereuitbreiding
evolutienaar
ATsedert2
maanden
–cortisoniv Geenverderehypnotherapie
–immunoTlok Doorverwijzinggeweigerd
Tijdenshypnotherapie Teruggroei4maandenna
stoppenhypnose
–immunoTlok Maarnadienrecidief
Vrouw,23jaar AAsedert8 Voorhypnotherapie 3 Volledigeteruggroei
jaar
AAmeternstig –cortisoninj Beperktrecidiefnaelfmaanden
diffuusverlies
sedert5
maanden
–cortisonlok Volledigeteruggroeina2sessies
hypnosemeteenmaligecortison-
injectie
Tijdenshypnotherapie Geenverderehypnotherapie
–cortisonlok Tothedengeennieuwrecidief
Vrouw,68jaar AAsedert10 Voorhypnotherapie 3 Volledigeteruggroei
jaar.
AAmetmulti- –cortisoninj Geenverderehypnotherapie
pelesamenvloei-
endeplekken
sedert3
maandenen
groteplekinde
neksedert1
jaar
Tijdenshypnotherapie Tothedengeennieuwrecidief
–cortisoninj
Vrouw,32jaar AAmet Voorhypnotherapie 3 Volledigeteruggroei
(Bo) evolutienaar
ATsedert5
maanden
–cortisoninj Beperktrecidief3maanden
Tijdenshypnotherapie Volledigeteruggroeina2sessies
hypnoseencortisoninjecties
–cortisoninj Geenverderehypnotherapie
Tothedengeenrecidief
Vrouw,36jaar AT10jaar Voorhypnotherapie 5 Nieuwehaargroei,maarnogniet
geleden volledig
AAsedert10 –cortisoninj Recentverlieswimpers
jaar
AAmet Tijdenshypnotherapie Verderehypnotherapie
evolutienaar
ATsedert2
maanden
–cortisoninj
Vrouw,24jaar AAsedert6 Voorhypnotherapie 5 Volledigeteruggroei
jaar
Dth 22, 3, 2002, p. 243-261 249
Ria Willemsen , Johan Vanderlinden en Diane Roseeuw
m/v,leeftijd klacht anderetherapie aantal resultaat,evolutie
sessies
AAmetmulti- –cortisoninj Recidief:followupdoorcollega;
pelesamenvloei- nogafentoekleinplekjedatsnel
endeplekken teruggroeit
sedert2
maanden
Tijdenshypnotherapie Geenverderehypnotherapie
–cortisoninj
Vrouw,50jaar AA7jaar Voorhypnotherapie 5 Volledigeteruggroei
geleden
AAmetgrote –cortisoninj Kleinrecidiefna6weken,volle-
uitbreidende digeteruggroeina2sessies
pleksinds3 hypnoseenfarmacotherapie
maanden
Tijdenshypnotherapie Nadienkleinrecidiefna3
maandenenna6maanden,
telkensteruggroeinacortisonin-
jectie
–cortisoninj
Man,15jaar AAsedert Voorhypnotherapie 3 Donsharenoveralenteruggroei
meerdan7jaar wenkbrauwen
metevolutie
naarATsedert
2jaar,eerst
teruggroei
nadienrecidief
–cortisoniv Geenverderehypnotherapie
–immunoTlok Doorverwijzinggeweigerd
Tijdenshypnotherapie
–geen
aa=alopeciaareata;at=alopeciatotalis;immunoT=immunotherapie;po=oraal;lok=lokaal;inj=injectie;
iv=infuus.
250 Dth 22, 3, 2002, p. 243-261
Hypnose bij patiënten met alopecia
Casuïstiek
Hypnose als relaxerende en symptoomgerichte aanpak: De dame die overstuur
was na conventioneel falen
MevrouwHoedjesvan66jaarhadachtjaargeledeneenperiodevanalopeciaareata
vertoondenbrachtdezeinverbandmetdeemotionelegevolgenvaneenpijnlijke
echtscheiding.Toenlaterhaarzoongingscheiden,voeldezezichopnieuwgespannen.
Nieuwhaarverliesevolueerdeditmaalnaarvolledigekaalheid.MevrouwHoedjes
werdbehandeldmetlokaleimmunotherapie,maartoenzeditnazesmaandenniet
meerkonverdragenvanwegedehevigereactie,raaktezeergoverstuur.Zekonzich
nietmeerontspannen,voeldezichopgejaagdenvertoondeslaapstoornissen.Ze
verkooshypnosebovenpsychofarmaca.Hypnosewerdgeïnduceerdviaeen
progressieverelaxatie.NadatmevrouwHoedjeseentrancetoestandhadbereikt,
vroegenwehaaromzichvoortestellendatzezichopeenstrandbevond.Wevroegen
haaromtevoelenhoedezonophaarschedelscheenengavendesuggestiedat
hierdoordedoorbloedingindeschedelverbeterde.Wevroegenhaarverderomzich
dekalehaarwortelzakjesvanbinnenuitvoortestellenenzichzolevendigmogelijk
intebeeldenhoenieuwehaartjesbegonnentegroeien.Naviersessieszagenwe
fijnehaargroei(foto1a).Dezeevolueerdenaareenalgemenenieuwehaargroei(foto
1b).
Foto1aMevr.Hoedjes:beginnendehaargroeivanafdevierdehypnotherapeutischesessie.
Dth 22, 3, 2002, p. 243-261 251