Hoca Ahmet Yesevi’nin Manevi Mirası / ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИДІҢ РУХАНИ МҰРАСЫ

260 Pages·2017·4.66 MB·Turkish

by  Mustafa Eren

1

AVRASYA
ERI
ARAŞTIRMA
ENSTİTÜSÜ
AHMETYESEVİÜNİVERSİTESİ
AVRASYA ARASTIRMA
ENSTITUSU
HOCA AHMET YESEVİ’NİN
MANEVİ MİRASI
ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИДІҢ
РУХАНИ МҰРАСЫ
Mustafa Eren
Askar Turganbaev
Nevzat Şimşek
Аidarbek Amirbek
Hoca Ahmet Yesevi’nin Manevi Mirası
Editörler:
Mustafa Eren, Askar Turganbaev, Nevzat Şimşek, Аidarbek Amirbek.
Avrasya Araştırma Enstitüsü Kitapları №6
ISBN 978-601-7805-10-4
Avrasya Araştırma Enstitüsü tarafından basılmıştır.
Adresi: Almalı audanı, Mametova köşesi 48, 050004, Almatı, Kazakistan.
Tel.: [phone] Faks: [phone]
www.eurasian-research.org e-mail: [email protected]
© Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Avrasya Araştırma Enstitüsü (ERI), 2017.
Bu kitabın her türlü yayın hakkı Avrasya Araştırma Enstitüsüne aittir. Enstitünün yazılı izni olmadan,
tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü
veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayınlanamaz ve çoğaltılamaz.
Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Avrasya Araştırma Enstitüsü tarafından
dağıtılmıştır.
«Leader Offset Printing» şirketi tarafından Kazakistan’ın Almatı şehrinde basılmıştır.
Birinci Baskı: Eylül 2017, Almatı.

Makalelerde ifade edilen görüşler yazarların kendi görüşleri olup, Enstitü’nün yayın politikasını
yansıtmamaktadır.
İÇİNDEKİLER
МАЗМҰНЫ
BÖLÜM 1. HOCA AHMET YESEVİ HAKKINDAKİ ARAŞTIRMALARIN
KAPSAM VE MAHİYETİ
1-ТАРАУ. ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ ТУРАЛЫ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ
АУҚЫМЫ ЖӘНЕ СИПАТЫ
Yesevilik Araştırmalarında Kaynak Sorunu ve Bazı Mühim Kaynak Eserlerin Tanıtımı
PROF. DR. NECDET TOSUN
Қ.А.Ясауи зерттеулеріне қатысты әдебиеттердің тапшылығы мәселесі
және кейбір маңызды еңбектердің әдебиеттерімен таныстыру
ПРОФЕССОР ДОКТОР (PHD) НЕЖДЕТ ТОСУН . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 . 9. . . .
Ясауи мұрасын зерттеп, зерделеудегі бүгінгі өзекті мәселелері
Ф.Ғ.К., ДОЦЕНТ ТӨРӘЛІ ҚЫДЫР
Yesevi Mirasının Araştırılmasında Günümüz Güncel Sorunları
DOÇ. DR. TÖRALİ KIDIR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. 1. . . .
Yesevilik Araştırmalarının Bazı Meseleleri Üzerine
DOÇ. DR. NODİRHON HASANOV
Қ.А.Ясауи зерттеулеріне қатысты кейбір мәселелер жайлы
ДОЦЕНТ ДОКТОР (PHD) НОДИРХОН ХАСАНОВ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. .9 . . .
Қ.А.Ясауидің шығармаларын оқытудағы түйінді мәселелер
Ф.Ғ.К., ПРОФЕССОР ҰЛБАЛА АЛЖАНБАЕВА
Hoca Ahmet Yesevi Eserlerinin Okutulmasında Temel Sorunlar
PROF. DR. ULBALA ALZHANBAEVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 . 5. . . .
Қ.А.Ясауи кесенесінің шет елдерде сақталатын артефактілері және құжаттары
мәселесі Т.Ғ.Д., ПРОФЕССОР ӘШІРБЕК МҮМИНОВ,
Т.Ғ.Д., ПРОФЕССОР ҚОЖА МҰХТАР БАХАДЫРҰЛЫ
Yesevi Türbesine Yönelik Kazakistan Dışındaki Ülkelerde Muhafaza
Edilen Eserler ve Belgeler Hakkında
PROF. DR. AŞIRBEK MÜMİNOV, PROF. DR. KOZHA MUHTAR BAHADIRULY . . . . . . . . . . . . . 6. .5 . . . .
BÖLÜM 2. AHMET YESEVİ DÜŞÜNCESİNİN ETKİLERİ VE ÖNEMİ
2-ТАРАУ. ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ ПІКІРЛЕРІНІҢ ЫҚПАЛЫ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
Құдайберген Жұбановтың Қожа Ахмет Ясауиді тануы
Ф.Ғ.Д., ПРОФЕССОР АЛТАЙ ТАЙЖАНОВ
Kudaybergen Jumanov’un Hoca Ahmet Yesevi’yi Tanıması
PROF. DR. ALTAY TAYZHANOV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 . 7. . . . . . . .
Қ.А.Ясауи шығармашылығының қазақ әдебиетіне әсері
Ф.Ғ.К., ДОЦЕНТ АҚБОТА АХМЕТБЕКОВА
Hoca Ahmet Yesevi Eserlerinin Kazak Edebiyatına Etkisi
DOÇ. DR. AKBOTA AKHMETBEKOVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. .5 . . . . .
Қожа Ахмет Ясауидің қазақ зиялыларына ықпалы: Шәкәрім
Құдайбердіұлы мысалында
Т.Ғ.К., ДОЦЕНТ ҚЫМБАТ ҚАРАТЫШҚАНОВА
Hoca Ahmet Yesevi’nin Kazak Aydınlarına Etkisi: Şakarim Kudaiberdıuly Örneği
DOÇ. DR. KIMBAT KARATIŞKANOVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. .1 . 1. . . . .
Қ.А.Ясауидің Түркі халықтарының тарихи тағдырындағы рөлі
Т.Ғ.К., ДОЦЕНТ ЗІКІРИЯ ЖАНДАРБЕК
Hoca Ahmet Yesevi’nin Türk Halklarının Tarihi Kaderindeki Rölü
DOÇ. DR. ZİKİRİYA JANDARBEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. .2 .1
Ясауи дәстүрінің түркі халықтары руханиятындағы орны
Т.Ғ.К., ДОЦЕНТ ЕРКЕ ҚАРТАБАЕВА
Hoca Ahmet Yesevi Geleneğinin Türk Halkları Maneviyatındaki Yeri
DOÇ. DR. ERKE KARTABAYEVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 . 3. .3 . . . .
Түркі-мұсылмандық мәдениетінің генезисі және Ясауи заманы
Т.Ғ.Д., ПРОФЕССОР НАЗИРА НҰРТАЗИНА
Türk-Müslüman Kültürünün Oluşumu ve Yesevi Dönemi
PROF. DR. NAZIRA NURTAZİNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 .4 . 5. . . .
Қожа Ахмет Ясауидің фәлсафасы және түркі-мұсылман өркениеттілігінің
дамуындағы рөлі
Ф.Ғ.К., ЕРКІН БАЙДАРОВ, PHD АЙДАРБЕК АМИРБЕК
Hoca Ahmet Yesevi’nin Felsefesi ve Türk-Müslüman Medeniyeti’nin
Gelişimindeki Rolü
DR. ERKİN BAYDAROV, DR. AIDARBEK AMIRBEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

BÖLÜM 3. AHMET YESEVİ DÜŞÜNCESİNİN EVRENSELLİĞİ
VE DEĞERLER SİSTEMİ
3-ТАРАУ. ҚОЖА АХМЕТ ЯСАУИ ПІКІРЛЕРІНІҢ ӘМБЕБАПТЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ
ҚҰНДЫЛЫҚТАР ЖҮЙЕСІ
Hoca Ahmet Yesevî Modern Düşünceye Ne Söyler?
PROF. DR. CELAL TÜRER
Қ.А.Ясауидің бүгінгі ұрпаққа айтары
ПРОФЕССОР ДОКТОР (PHD) ЖЕЛАЛ ТҮРЕР . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Сопылық ағым және ізгілік үрдістерінің шығыстық үлгілері
Ф.Ғ.Д., ПРОФЕССОР АЙНА ҚАБЫЛОВА
Tasavvuf Akımı ve İyilik Geleneğinin Doğu Örnekleri
PROF. DR. AYNA KABILOVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Идея совершенного человека в суфийской философии Сулеймена Бакыргани
и Ахмеда Ясави
Ф.Ғ.К., ПРОФЕССОР АЛЕНА БАЛТАБАЕВА
Süleyman Bakırgani ve Hoca Ahmet Yesevi’nin Tasavvuf Felsefesinde Kamil
İnsan Fikirleri
PROF. DR. ALYONA BALTABAYEVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 . 8. 5.
Ясауи тарихи-мәдени мұрасының рухани-адамгершілік мазмұны
АМАНЖОЛ МЕЙІРМАНОВ
Yesevi Tarihi ve Medeni Mirasının Manevi ile İnsani Özeti
AMANZHOL MEYIRMANOV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203
Түркілік филофиялық ойдағы құндылықтар мәселесі
Ф.Ғ.Д., ПРОФЕССОР СЕРІК НҰРМҰРАТОВ
Türk Felsefi Düşüncesinde Değerler Sorunu
PROF. DR. SERİK NURMURATOV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 . 1.5
Ценности добродетельной жизни: Ходжа Ахмед Ясави и Абу Наср Аль-Фараби
Ф.Ғ.Д., ПРОФЕССОР ҒАЛИЯ ҚҰРМАНҒАЛИЕВА
Erdemli Hayatın Değerleri: Hoca Ahmet Yesevi ve Abu Nasır Al-Farabi Örnekleri
PROF. DR. ĞALİYA KURMANĞALİYEVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 . 2. .5
Кулкожо Ахмет Ясавинин окуусундагы этикалык баалуулуктар
Ф.Ғ.К., ДОЦЕНТ ГУЛНУР ДЫЙКАНБАЕВА
Hoca Ahmet Yesevi’nin Etik Değerleri
DOÇ. DR. GULNUR DYİCANBAEVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Doğu ve Batı Arasında Yesevi Hümanizmi
YRD. DOÇ. DR. MUSTAFA EREN
Шығыс пен Батыс арасында Ясауи гуманизмі
PHD, Д.М.А. МҰСТАФА ЕРЕН . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

7
АВТОРЛАР
МАҚАЛА АВТОРЛАРЫ / MAKALE YAZARLARI
Алтай Тайжанов – Ф.ғ.д., профессор, Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан мем-
лекеттік медицина университеті, Әлеуметтік ғылымдар кафедрасы, Қазақстан Респу-
бликасы.
Prof. Dr. Altay Tayzhanov – Marat Ospanov Batı Kazakistan Devlet Tıp Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Bölümü, Kazakistan Cumhuriyeti.
Ақбота Ахметбекова - Ф.ғ.к., доцент, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті,
Таяу, Орта Шығыс және Оңтүстік Азия кафедрасы, Қазақстан Республикасы.
Doç. Dr. Akbota Akhmetbekova - Al-Farabi Kazak Milli Üniversitesi, Orta Doğu ve Güney
Asya Bölümü, Kazakistan Cumhuriyeti.
Айна Қабылова – Ф.ғ.д., профессор, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық
университеті, Дінтану кафедрасы, Қазақстан Республикасы.
Prof. Dr. Ayna Kabılova – Lev Gumilyev Avrasya Milli Üniversitesi, İlahiyat Bölümü, Ka-
zakistan Cumhuriyeti.
Айдарбек Амирбек – PhD, Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті,
Еуразия ғылыми-зерттеу институты, Қазақстан Республикасы.
Dr. Aidarbek Amirbek – H.A.Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, Avrasya Araştır-
ma Enstitüsü, Kazakistan Cumhuriyeti.
Алена Балтабаева – Ф.ғ.к., профессор, Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университеті, Қоғамдық ғылымдар кафедрасы, Қазақстан Республикасы.
Prof. Dr. Alyona Baltabayeva - H.A.Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Bölümü, Kazakistan Cumhuriyeti.
Аманжол Мейірманов – ҚР БҒМ ҒК Философия, саясаттану және дінтану институты,
Қазақстан Республикасы.
Amanzhol Meyirmanov - Bilim ve Eğitim Bakanlığı Bilim Komitesi, Felsefe, Siyaset Bilimi
ve İlahiyat Enstitüsü, Kazakistan Cumhuriyeti.
Әшірбек Мүминов – Т.ғ.д., профессор, Ислам ынтымақтастық ұйымы жанындағы
«Исламдық тарих, мәдениет және өнерді зерттеудің ғылыми орталығы» (IRCICA, OIC),
Қазақстан Республикасы.
Prof. Dr. Aşirbek Müminov – İslam İşbirliği Örgütü bünyesindeki “İslam Tarihini, Kültürünü
ve Sanatını Araştırma Bilimsel Merkezi”, Kazakistan Cumhuriyeti.
Гулнур Дыйканбаева - Ф.ғ.к., доцент, Қырғызстан Ұлттық ғылымдар академиясы
Философия және саясаттану институты, Қырғызстан Республикасы.
Doç. Dr. Gulnur Dyikanbayeva – Kırgızistan Milli Bilimler Akademisi, Felsefe ve Siyaset
Bilimi Enstitüsü, Kırgızistan Cumhuriyeti.
8
YAZARLAR
Ғалия Құрманғалиева – Ф.ғ.д., доцент, ҚР БҒМ ҒК Философия, саясататтану және
дінтану институты, Қазақстан Республикасы.
Doç. Dr. Ğaliya Kurmanğaliyeva - Bilim ve Eğitim Bakanlığı Bilim Komitesi, Felsefe, Siya-
set Bilimi ve İlahiyat Enstitüsü, Kazakistan Cumhuriyeti.
Еркін Байдаров - Ф.ғ.к., ҚР БҒМ ҒК Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты,
Қазақстан Республикасы.
Dr. Erkin Baydarov - Bilim ve Eğitim Bakanlığı Bilim Komitesi, R.B.Süleymenov Şarkiyat
Enstitüsü, Kazakistan Cumhuriyeti.
Ерке Қартабаева – Т.ғ.к., доцент, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті,
Дүниежүзі тарихы, тарихнама және деректану кафедрасы, Қазақстан Республикасы.
Doç. Dr. Erke Kartabayeva - Al-Farabi Kazak Milli Üniversitesi, Dünya Tarihi, Tarih Yazımı
ve Tarihi Kaynaklar Bölümü, Kazakistan Cumhuriyeti.
Желал Түрер - Профессор доктор (PhD), Анкара университеті, Дінтану факультеті,
Түркия Республикасы.
Prof. Dr. Celal Türer - Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Türkiye Cumhuriyeti.
Зікірия Жандарбек – Т.ғ.к., доцент, Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университеті, Дінтану кафедрасы, Қазақстан Республикасы.
Doç. Dr. Zikiriya Zhandarbek - H.A.Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, İlahiyat
Bölümü, Kazakistan Cumhuriyeti.
Қожа Мұхтар Бахадырұлы – Т.ғ.д., профессор, Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық
қазақ-түрік университеті, Дінтану кафедрасы, Қазақстан Республикасы.
Prof. Dr. Kozha Muhtar Bahadıruly - H.A.Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi,
Kazakistan Cumhuriyeti.
Қымбат Қаратышқанова – Т.ғ.к., доцент, Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-
түрік университеті, Дінтану кафедрасы, Қазақстан Республикасы.
Doç. Dr. Kımbat Karatışkanova - H.A.Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, İlahi-
yat Bölümü, Kazakistan Cumhuriyeti.
Мұстафа Ерен – PhD, д.м.а., Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университеті, Түркия Республикасы.
Yrd. Doç. Dr. Mustafa Eren - H.A.Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, Türkiye
Cumhuriyeti.
Назира Нұртазина – Т.ғ.д., профессор, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық
университеті, Қазақстан тарихы кафедрасы, Қазақстан Республикасы.
Prof. Dr. Nazira Nurtazina – Abay Kazak Milli Pedagoji Üniversitesi, Kazakistan Tarihi
Bölümü, Kazakistan Cumhuriyeti.
9
АВТОРЛАР
Неждет Тосун – Профессор доктор (PhD), Мармара университеті, Дінтану факультеті,
Түркия Республикасы.
Prof. Dr. Necdet Tosun - Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Türkiye Cumhuriyeti.
Нoдирхан Хасанов – Доцент доктор (PhD), Карабүк университеті, Әдебиет факультеті
/ Өзбекстан ғылымдар академиясы, Өзбек тілі, әдебиеті және фольклорі институты,
Өзбекстан Республикасы.
Doç. Dr. Nodirkhon Khasanov - Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi / Özbekistan Bi-
limler Akademisi Özbek Dili, Edebiyatı ve Folkloru Enstitüsü, Özbekistan Cumhuriyeti.
Серік Нұрмұратов - Ф.ғ.д., профессор, ҚР БҒМ ҒК Философия, саясататтану және
дінтану институты, Қазақстан Республикасы.
Prof. Dr. Serik Nurmuratov - Bilim ve Eğitim Bakanlığı Bilim Komitesi, Felsefe, Siyaset
Bilimi ve İlahiyat Enstitüsü, Kazakistan Cumhuriyeti.
Төрәлі Қыдыр – Ф.ғ.к., доцент, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті,
Шығыстану факультеті, Түріксой кафедрасы, Қазақстан Республикасы.
Doç. Dr. Törali Kıdır – Al-Farabi Kazak Milli Üniversitesi, Şarkiyat Fakültesi, Türksoy Bö-
lümü, Kazakistan Cumhuriyeti.
Ұлбала Алжанбаева – Ф.ғ.к., профессор, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық
университеті, Шығыстану факультеті, Түріксой кафедрасы, Қазақстан Республикасы.
Prof. Dr. Ulbala Alzhanbayeva - Al-Farabi Kazak Milli Üniversitesi, Şarkiyat Fakültesi,
Türksoy Bölümü, Kazakistan Cumhuriyeti.
10