hizmet işletmelerinde psikolojik sözleşme ihlalleri ve örgütsel sinizm ilişkisi

235 Pages·2014·2.96 MB·Turkish

HİZMET İŞLETMELERİNDE
PSİKOLOJİK SÖZLEŞME İHLALLERİ
VE ÖRGÜTSEL SİNİZM İLİŞKİSİ:
KAPADOKYA BÖLGESİ
4 VE 5 YILDIZLI OTEL İŞLETMELERİNDE
BİR ARAŞTIRMA
Fatih Ferhat ÇETİNKAYA
Doktora Tezi
Danışman: Prof. Dr. Belkıs ÖZKARA
Ekim, 2014
Afyonkarahisar
T.C.
AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
DOKTORA TEZİ
HİZMET İŞLETMELERİNDE PSİKOLOJİK SÖZLEŞME
İHLALLERİ VE ÖRGÜTSEL SİNİZM İLİŞKİSİ: KAPADOKYA
BÖLGESİ 4 VE 5 YILDIZLI OTEL İŞLETMELERİNDE BİR
ARAŞTIRMA
Hazırlayan
Fatih Ferhat ÇETİNKAYA
Danışman
Prof. Dr. Belkıs ÖZKARA
AFYONKARAHİSAR 2014
YEMİN METNİ

Doktora tezi olarak sunduğum “Hizmet İşletmelerinde Psikolojik Sözleşme
İhlalleri ve Örgütsel Sinizm İlişkisi: Kapadokya Bölgesi 4 ve 5 Yıldızlı Otel
İşletmelerinde Bir Araştırma” adlı çalışmanın, tarafımdan bilimsel ahlak ve
geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım
eserlerin Kaynakça’da gösterilen eserlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak
yararlanmış olduğumu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.

.../.../2014
Fatih Ferhat ÇETİNKAYA

i
ii
ÖZET

HİZMET İŞLETMELERİNDE PSİKOLOJİK SÖZLEŞME İHLALLERİ VE
ÖRGÜTSEL SİNİZM İLİŞKİSİ: KAPADOKYA BÖLGESİ 4 VE 5 YILDIZLI
OTEL İŞLETMELERİNDE BİR ARAŞTIRMA

Fatih Ferhat ÇETİNKAYA

AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

Ekim 2014

Danışman: Prof. Dr. Belkıs ÖZKARA
Bu araştırmanın temel problem cümlesi Kapadokya bölgesinde faaliyet
göstermekte olan dört ve beş yıldızlı otel işletmelerinde çalışanların örgütsel sinizm
düzeylerinin çalışanların psikolojik sözleşme ihlali algıları ve bazı demografik
özellikler tarafından ne derece yordandığıdır. Bu araştırmada çalışanların örgütsel
sinizm düzeylerinin belirlenmesi, psikolojik sözleşme ihlallerinin ve bazı demografik
faktörlerin örgütsel sinizm düzeyini ne derece etkilediğinin belirlenmesi
amaçlanmıştır. Bu doğrultuda çalışanlara anketler gönderilmiş, anketlere cevap veren
720 kişinin görüşleri doğrultusunda araştırma yürütülmüştür. Araştırmanın
sonucunda çalışanların örgütsel sinizmin alt boyutları içinde görece en fazla bilişsel
sinizm yaşadıkları, daha sonra davranışsal sinizm ve son olarak da duyuşsal sinizm
yaşadıkları saptanmıştır. Psikolojik sözleşme ihlali algı düzeylerinin de genel olarak
orta düzeyde olduğu belirlenmiştir. Çalışanların psikolojik sözleşme ihlali algı
düzeyleri ile örgütsel sinizm düzeyleri arasında pozitif yönde ve düşük düzeyde
ilişkiler olduğu tespit edilmiştir. Konuyla ilgili öneriler sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: örgütsel sinizm, psikolojik sözleşme ihlali, hiyerarşik regresyon
analizi
iii
ABSTRACT

PSYCHOLOGICAL CONTRACT BREACH AND ORGANIZATIONAL
CYNICISM RELATIONSHIP IN SERVICE BUSINESSES: A RESEARCH IN
4 AND 5 STARS HOTELS IN CAPPADOCIA REGION

Fatih Ferhat ÇETİNKAYA

AFYON KOCATEPE UNIVERSITY
THE INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES
DEPARTMENT OF BUSINESS ADMINISTRATION

October 2014
Advisor: Prof. Dr. Belkıs ÖZKARA
The main problem sentence of this research is to what extent the
organizational cynicism levels of the employees working in 4 and 5 stars hotels that
serve in Cappadocia region are affected by perceptions of employees on
psychological contract breach and some demographic factors. Determining the
organizational cynicism levels of the employees, identifying to what extent
psychological contract breach and some demographic factors affect the
organizational cynicism levels in this research. In this respect, questionnaries have
been sent to the employees and the research has been conducted in accodance with
the opinions of 720 people having answered the questions. It has been found out at
the end of the research that, within the subdimensions of organizational cynicism of
the employees, they relatively have experienced firstly cognitive cynicism,
behavioral cynicism in the second place and finally affective cynicism. Perception
levels of psychological contract breach has generally been observed to be at medium
level. It has been identified that there is a positive and low level relations between
the perceptions of employees on psychological contract breach and organizational
cynicism levels. Suggestions have been made on the subject.
Key Words: Organizational cynicism, psychological contract breach, hierarchical
regression analysis.
iv
ÖNSÖZ

Bu tez çalışmamın tamamlanması sürecinde öncelikle danışmanlığımı ve
hocalığımı yapan ve bana her türlü yardımı esirgemeyen danışmanım Sayın Prof. Dr.
Belkıs ÖZKARA’ya sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Doktora hayatım süresince desteğini esirgemeyen ve her konuda yardımcı
olan Prof. Dr. Şuayip ÖZDEMİR’e özellikle müteşekkir olduğumu belirtmek isterim.
Ayrıca tezin düzenlenmesi konusunda yardımlarını esirgemeyen Prof. Dr. Gülten
Eren GÜMÜŞTEKİN, Doç. Dr. Hatice ÖZUTKU ve Doç. Dr. Veysel AĞCA
hocalarıma sonsuz şükranlarımı sunarım.

Ekim 2104
Fatih Ferhat ÇETİNKAYA

v
İÇİNDEKİLER

YEMİN METNİ .......................................................................................................... i
TEZ JÜRİSİ KARARI VE ENSTİTÜ MÜDÜRLÜĞÜ ONAYI Hata! Yer işareti
tanımlanmamış.
ÖZET .......................................................................................................................... iii
ABTRACT ................................................................................................................. iv
ÖNSÖZ ........................................................................................................................ v
İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... vi
TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................... x
ŞEKİLLER LİSTESİ .............................................................................................. xiv
GİRİŞ .......................................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM

TEMEL KAVRAMLAR

1. PSİKOLOJİK SÖZLEŞMENİN TANIMI VE TARİHÇESİ ............................ 4
1.1. PSİKOLOJİK SÖZLEŞMENİN TANIMI ........................................................ 4
1.2. PSİKOLOJİK SÖZLEŞMENİN TARİHİ ......................................................... 7
1.3. PSİKOLOJİK SÖZLEŞMENİN ÖZELLİKLERİ .......................................... 11
1.4. ÖRGÜTSEL AÇIDAN PSİKOLOJİK SÖZLEŞMENİN ÖNEMİ ................. 16
1.5. ÖRGÜTLERDE PSİKOLOJİK SÖZLEŞMELERİN DEĞİŞİMİ VE
ÖRGÜT ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ .............................................................. 20
1.6. PSİKOLOJİK SÖZLEŞME İLE İLGİLİ KAVRAMLAR .............................. 25
1.7. PSİKOLOJİK SÖZLEŞME TÜRLERİ .......................................................... 30
2. SİNİZMİN TANIMI VE TARİHÇESİ .............................................................. 33
2.1. SİNİZMİN TANIMI ....................................................................................... 33
2.2. SİNİZMİN TARİHÇESİ ................................................................................. 34
2.3. SİNİZMİN BELİRTİLERİ.............................................................................. 37
2.4. ÖRGÜTSEL SİNİZMİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ ................................ 39
2.5. ÖRGÜTSEL SİNİZMİN ORTAYA ÇIKIŞ NEDENLERİ ............................ 42
2.6. ÖRGÜTSEL SİNİZMİ OLUŞTURAN TEMEL FAKTÖRLER .................... 44
2.6.1. Örgütsel Sinizmi Oluşturan Kişisel Faktörler ..................................... 44
2.6.2. Örgütsel Sinizmi Oluşturan Örgütsel Faktörler ................................. 48
2.7. ÖRGÜTSEL SİNİZM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR ...................................... 50
2.8. ÖRGÜTSEL SİNİZMİN KURAMSAL TEMELLERİ .................................. 51
vi
2.9. ÖRGÜTSEL SİNİZMİN TÜRLERİ ............................................................... 54
2.9.1. Kişilik Sinizmi ........................................................................................ 54
2.9.2. Toplumsal/Kurumsal Sinizm ................................................................ 55
2.9.3. Çalışan Sinizmi ....................................................................................... 56
2.9.4. Örgütsel Değişim Sinizmi ...................................................................... 56
2.9.5. İş/Meslek Sinizmi ................................................................................... 58
2.10. ÖRGÜTSEL SİNİZMİN BOYUTLARI ....................................................... 61
2.11. ÖRGÜTSEL SİNİZMİN BİREYSEL VE ÖRGÜTSEL SONUÇLARI ....... 65
2.11.1. Örgütsel Sinizmin Bireysel Sonuçları ................................................ 66
2.11.2. Örgütsel Sinizmin Örgütsel Sonuçları ............................................... 67

İKİNCİ BÖLÜM

PSKOLOJİK SÖZLEŞME İHLALLERİ VE ÖRGÜTSEL SİNİZM İLİŞKİSİ

1. PSİKOLOJİK SÖZLEŞME İHLALİ ................................................................ 73
2. PSİKOLOJİK SÖZLEŞME İHLALİNİN BELİRTİLERİ VE NEDENLERİ
............................................................................................................................. 78
3. PSİKOLOJİK SÖZLEŞME İHLALİNİN OLUŞUM SÜRECİ ...................... 85
4. PSİKOLOJİK SÖZLEŞME İHLALİNİN SONUÇLARI ................................ 89
4.1. KİŞİSEL FARKLILIKLAR ............................................................................ 92
4.2. KURUMSAL UYGULAMALAR .................................................................. 92
4.3. EMEK PİYASASININ DURUMU ................................................................ 93
5. PSİKOLOJİK SÖZLEŞME İHLALİNİN ÖRGÜTSEL SİNİZME ETKİSİ . 94
6. İLGİLİ ARAŞTIRMALAR................................................................................. 98
6.1. ÖRGÜTSEL SİNİZME YÖNELİK İLGİLİ ARAŞTIRMALAR .................. 98
6.2. PSİKOLOJİK SÖZLEŞME İHLALİ İLE İLGİLİ YAPILAN ÇALIŞMALAR
...................................................................................................................... 113

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

PSİKOLOJİK SÖZLEŞME İHLALLERİ VE ÖRGÜTSEL SİNİZM İLİŞKİSİ

ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

1. ARAŞTIRMANIN AMACI ............................................................................... 123
2. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ ............................................................................... 123
3. ARAŞTIRMANIN VARSAYIMLARI ............................................................. 124
4. ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI ............................................................ 124
vii
5. ARAŞTIRMANIN HİPOTEZLERİ ................................................................. 124
6. ARAŞTIRMANIN MODELİ ............................................................................ 125
7. EVREN VE ÖRNEKLEM ................................................................................ 126
8. VERİ TOPLAMA ARAÇLARI ........................................................................ 129
8.1. ÖRGÜTSEL SİNİZM ÖLÇEĞİ ................................................................... 129
8.2. PSİKOLOJİK SÖZLEŞME İHLALİ ALGISI ÖLÇEĞİ .............................. 131
8.3. KİŞİSEL BİLGİ FORMU ............................................................................. 132
9. VERİLERİN ANALİZİ ..................................................................................... 132

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ARAŞTIRMA BULGULARI

1. DEĞERLERE İTHAFEN TANIMLAYICI İSTATİSTİK ............................ 134
2. DEĞERLER ARASINDAKİ İLİŞKİLERE YÖNELİK İSTATİSTİK ........ 136
2.1. ÇALIŞANLARIN ÖRGÜTSEL SİNİZM DÜZEYLERİNE GÖRE
GERÇEKLEŞTİRİLEN İSTATİSTİKLER ...................................................... 136
2.1.1. Cinsiyete göre ............................................................................................ 136
2.1.2. Yaşa göre ................................................................................................... 137
2.1.3. Medeni duruma göre ................................................................................. 141
2.1.4. Sahip olunan çocuk sayısına göre ............................................................ 142
2.1.5. Eğitim düzeylerine göre ............................................................................ 146
2.1.6. Turizm eğitimi alma durumlarına göre .................................................... 149
2.1.7. Gelire göre ................................................................................................. 151
2.1.8. Çalıştıkları pozisyona göre ........................................................................ 154
2.1.9. Sektördeki çalışma sürelerine göre .......................................................... 158
2.1.10. Kurumlarındaki çalışma sürelerine göre ............................................... 162
2.1.11. Kadro durumlarına göre ......................................................................... 164
2.2. ÇALIŞANLARIN PSİKOLOJİK SÖZLEŞME İHLALİ ALGI DÜZEYLERİNE
GÖRE GERÇEKLEŞTİRİLEN İSTATİSTİKLER .......................................... 167
2.2.1. Cinsiyete göre ............................................................................................ 167
2.2.2. Yaşa göre ................................................................................................... 168
2.2.3. Medeni duruma göre ................................................................................. 169
2.2.4. Sahip olunan çocuk sayısına göre ............................................................ 170
2.2.5. Eğitim düzeylerine göre ............................................................................ 171
2.2.6. Turizm eğitimi alma durumlarına göre .................................................... 172
2.2.7. Gelire göre ................................................................................................. 173
viii