Hitler: Hubris (1889-1936)

1030 Pages·2007·7.79 MB·Turkish

by  Ian Kershaw

1889-1936: Hubris
lan Kershaw
Özgün Adı: Hitler
1889-1936: Hubris
Çeviren: Zarife Biliz
Redaksiyon: Melih Pekdemir
lthaki Yayınlan - 516
Tarih Toplum Kuram - 85
(Portre-Yorum)
ISBN 975-273-321-2
1. Baskı Şubat, 2007, İstanbul
© lan Kershaw, 1998
Eser ilk olarak Penguin Books ltd tarafından lngiltere'de basılmıştır.
Yazarın manevi haklan saklıdır.
© lthaki , 2007
Bu eserin tüm haklan Onk Telif Haklan Ajansı Aracılığıyla satın alınmıştır.
Yayıncının yazılı izni olmaksızın alıntı yapılamaz.
Yayın Koordinatörü: Füsun Taş
Sanat Yönetmeni: Murat Özgül
lthakiTM Penguen Kitap-Kaset Bas. Yay. Paz. Tic. Ltd. Şti.'nin yan kuruluşudur.
Kapak, iç Baskı: idil Matbaacılık
Emintaş Kazım Dinçol Sanayi Sitesi No: 81/19
Topkapı-lstanbul Tel: [phone]
(Penguen Kitap-Kaset Bas. Yay. Paz. Tic. ltd. Şti.)
Cilt: Yıldız Mücellit
İthaki Yayınları:
Mühürdar Cad. llter Enüzün Sok. 4/6 34710 Kadıköy İstanbul
Tel: [phone] Faks: (0216) 449 98 34
www.ilknokta.com - www.ithaki.com.tr - [email protected]
lan Kershaw
HİTLER
1889-1936: HUBRIS
Çeviren: Zarife Biliz

Çevirenin Notu
lan Kershaw’un bu kapsamlı Hitler biyografisinin ilk cildinin
altbaşlığı “Hubris”dir. Yunanca’dan gelen bu sözcüğün kelime anlamı
kendini beğenmişlik, densizlik, küstahlık, kibir, aşırı gururdur. Azra
Erhat’ın Mitoloji Sözlüğü’nde belirttiği üzere, Hubris (Hybris) Yunan
düşüncesinde büyük yer tutan soyut bir kavramı simgelemekte;
Yunan tragedyasında kişiyi suça iten, kendi yıkımına götüren densizlik
düzeyindeki hırsı ve kibri temsil etmekte ve her zaman için Yunan
adalet ve intikam tanrıçası Nemesis’in gazabına sebep olmaktadır.
Kershaw ikinci cildin altbaşlığını da “Nemesis” koyarak tragedyadaki
bu duruma gönderme yapar.
Biz, hem bu bağlantıyı korumak için, hem de Azra Erhat’ın da
belirttiği üzere başka dillere çevrilmesi güç kavramlar olduklarından,
özgün metindeki “Hubris” ve “Nemesis” altbaşlıklarını olduğu gibi
koruduk.
Önsöz
Birkaç yıl öncesine dek Hitler’in biyografisini yazma fikri aklımın
ucundan bile geçmezdi. Bunun bir sebebi Diktatör’ün birçok
biyografisinin varlığından zaten haberdar olmamdı. Öğrencilik
yıllarımda, Alan Bullock’un yazmış olduğu o ilk başyapıtı büyülenerek
okumuştum. Joachim Fest’in yeni biyografisini, 1973 yılında
yayımlanır yayımlanmaz yutarcasına okumuş ve herkes gibi,
üslubunun mükemmelliğine hayran kalmıştım. 1989 yılında, Bullock
ve Fest’in eserlerinin başansı karşısındaki iddiasız konumum
nedeniyle başlangıçta biraz ağırdan almış olsam da, elinizdeki eseri
ortaya çıkarma sorumluluğunu yüklendim; daha doğrusu buna ikna
edilmek bakımından kendime fırsat tanıdım.
Tereddüt etmemin bir başka sebebi, yazmayı isteyebileceğim bir
konu olarak entelektüel planlarım arasında bu biyografininin hiç yer
almamış olmasıydı. Olsa olsa, bu türe eleştirel gözle bakmaya
yatkınlığım vardı. Bir ortaçağ tarihçisi olarak başladığım akademik
kariyerimin ta en başlarından beri beni cezbeden şey, üst düzeyde
yapılan siyasete odaklanmaktan çök, sosyal tarihti; herhangi bir kişi
üzerinde odaklanmak ise hiç düşündüğüm bir şey değildi. 1970’lerde
Alman tarih yazımındaki -kuvvetle biyografi karşıtı olan- yaygın
yönelimlerle yüz yüze geldiğimde bu eğilimlerim güçlendi. O
dönemde yönelimimi değiştirip, Üçüncü Reich’a dair araştırma
yapmayı kabul ettiğimde, dikkatimi celbeden, Hitler ve maiyeti değil,
o olağanüstü dönemde sıradan Almanların tavır ve davranışlarıydı. İlk
çalışmalarım, öncü nitelikli bir çalışma olan “Bavyera Projesi”nde yer
almam sonucunda ortaya çıkmıştı; ayrıca, ortaya çıkmalarında
muhteşem bir danışman olan Martin Broszat’ın muazzam
teşviklerinin payı büyüktü. Bu incelemelerde, Nazi yönetimi altında
mevcut popüler fikirleri ve politik ihtilâllan ortaya çıkararak; ve
Hitler’in halk içinde nasıl bir imajı olduğunu inceleyerek merak
ettiğim bu meselelerin izini sürdüm. Sonraki araştırmam, 1970’lerde
Almanya’da şiddetlenen Hitler’e dair tarihyazımı tartışmalarını kati
bir şekilde gözümün önüne serdi. Ama Alman olmayan biri olarak,
Hitler’in kendisinden çok Hitler imajının kabul edilişiyle ve
popülerliğinin nedenleriyle, faaliyetleri ve rolüyle ilgilendim; bu
tartışmalarda kendimi bir yabancı olarak hissediyordum.
1979 yılında Londra yakınlarındaki Cumberland Lodge’da yapılan,
Üçüncü Reich üzerine yazan Alman “ağır topları”nın çoğunun
katıldığı ve Nazi yönetim sisteminde Hitler’in rolüne dair önde gelen
tarihçiler arasındaki derin yorum farklılıklarının capcanlı ve ürkütücü
bir şiddetle gözler önüne serildiği önemli bir konferansa, çömezden
hallice bir konumda katıldıktan sonra bu duygum hafiflemişti. Bu
konferansa katılmak beni Alman tarihyazımındaki farklı yaklaşımlara
çok daha yakından bakmaya teşvik etti ve böyle bir araştırma
yayımlamama vesile oldu; bu araştırmada, Nazi yönetimine karşı -
Nazi Diktatörü’nün biyografisiyle meşgul olmaktan uzak, çok daha
ötelere bakan- “yapısalcı” yaklaşımlara olan yakınlığım ortadaydı.
Bu nedenle, sonunda Hitler’in biyografisini yazma noktasına
ulaşmamda -dey im yerindeyse buraya “yanlış” yönden geldiğimden-
en ufak bir ironi yoktur. Ûte yandan, bu sistem içerisinde Hitler’in
konumuyla ilgili birbirine benzemez durumlar arasındaki uçurumla ve
Nazi yönetiminin yapılarıyla gidecek daha fazla meşgul olmak beni
kaçınılmaz bir şekilde, gerçekleşen bu şeyi esinleyen ve onun
ayrılmaz bir dayanak noktası olan kişi, yani Hitler üzerine daha çok
düşünmeye itti. Aynı şey şu noktalar üzerinde düşünmeme de neden
oldu: Yaklaşımların bu kadar gözle görülür bir şekilde
kutuplaşmasının üstesinden gelinebilir miydi ve 'yapısalcı’ bir tarihçi
tarafından -yani biyografiye eleştirel bir gözle, içgüdüsel bir bakışla
yaklaşan, belki de başlangıçta, karmaşık tarihsel süreçlerde, her ne
kadar güçlü kişiler de olsalar bireyler tarafından oynanan rolü
abartmaktansa hafifsemek eğiliminde olan biri tarafından- yazılan bir
Hitler biyografisinin bütünleştirici bir etkisi olabilir miydi?.
Akabinde ortaya çıkan, Hitler’in biyografisinin vasıta olduğu bu
çalışma, aslında, bütün bir insanlık tarihinde yaşamsal önem taşıyan
bazı geçişlerin biçimlenmesinde rol oynayan kişisel unsurlar ile
kişisel olmayan unsurları birleştirmeye yönelik böyle bir çabayı
yansıtmaktadır. Kitabın yazılması sürecinde beni alakadar etmeye
devam eden şey, 1933 ile 1945 yılları arasında Almanya’nın kaderini
ellerinde tutmuş bir adamın tuhaf karakterinden çok, Hitler’in nasıl
mümkün olabildiği sorusuydu: Bu sorunun muhtevası, başlangıçta
yüksek devlet makamı üzerinde hak iddia etmesi hiç de muhtemel
olmayan bir kimsenin iktidara nasıl gelebildiği değildi, yalnızca, aynı
zamanda bu gücü mutlak bir hal alacak noktaya nasıl eriştire
bildiğiydi -öyle ki feldmareşaller, eski bir onbaşının emirlerine
sorgusuz sualsiz itaat etmeye hazırdılar, oldukça nitelikli
‘profesyoneller’ ve hayatın her alanında zekalarını ortaya koyan
insanlar, tartışılamaz tek yeteneği kitlelerin aşağılık duygularını
harekete geçirmek olan bir alaylının önünde hiç sorgulamaksızın baş
eğiyorlardı. Bu sorunun yanıtının, diyelim ki, Hitler’in kişiliğinden
kaynaklanan vasıflarda yattığını farz edemiyorsak, bunu izleyecek
düşünce, yanıtın esas olarak Alman toplumunda -Hitler'i yaratmaya
varan politik motivasyonlarında- yattığıdır. Çalışmanın amacı işte bu
motivasyonları araştırmak ve gücünü, milyonların kaderini
belirleyebildiği bir noktaya ulaştırıp, bu denli genişletmiş olmasında
Hitler’in kişisel katkıları ile bu motivasyonların kaynaştığı noktayı
bulmaktır.
Diğer türlü çelişkili olacak yaklaşımları biyografi ve sosyal tarih
yazımı aracılığıyla kaynaştırmak için bir yol ararken, bir kavram
bana diğerlerinden daha çok yardımcı olduysa, bunun Max Weber’in
“karizmatik liderlik” kavramı olduğunu söyleyebilirim; bu kavram
esas olarak, politik egemenliğin bu olağandışı biçiminin açıklamasını,
pohpohlamaların nesnesi olan şahsiyette değil, karizmayı
algılayanlarda, yani toplumda arar.
Gözü pek bir çaba olarak da görülebilecek olan Hitler’in yeni bir
biyografisini yazma girişimini destekleyen önemli bir unsur (cesaret
kırıcı, hatta korkutucu unsurlanrı varlığını da kabul etmek lazım),
Fest’in önemli biyografilerinin -Bullock’unki için de aynı şey
söylenebilir- yazıldığı dönemden beri, Üçüncü Reich’ın hemen hemen
tüm yönlerine dair gayet nitelikli pek çok yeni akademik araştırmanın
yapılmış olmasıydı. Geriye doğru bakıldığında, daha önceden yazılmış
bu biyografilerde Yahudi-karşıtı politikaya ve “Nihai Çözüm”ün
doğuşuna ne kadar az yer verildiğini görmek şaşırtıcıdır. Bunun bir
nedeni şüphesiz, “Auschwitz’e giden dolambaçlı yol”un inşasına
Hitler’in, sık sık müphem bir hal alan, bilfiil katkısını saptamanın
güçlükleridir. Fakat bu alandaki araştırmalarda kat edilen önemli
gelişmeler yeni bir denge kurmak için bunu yapmayı hem mümkün
hem de gerekli kılıyor; Marlis Steinert’in son dönemde yayımlanan
önemli biyografisiyle bu konuda adımlar atılmaya başlanmıştır bile.
Yalnızca ikincil kaynaklar değil, Hitlerle ilgili doğrudan kaynaklar
da şu anda yeni bir biyografi yazma fırsatını sunmaktadır. Hitler’in
1925 yılında Nazi Partisi’nin yeniden kuruluşu ile 1933 yılında Reich
Şansölyesi görevine gelmesi arasındaki yıllarda yaptığı konuşmaların
ve yazılarının toplandığı birkaç ciltlik kapsamlı eser, akademik
literatüre eklenen önemli kaynaklardan biridir. Hitler’in 1924’ten
önceki konuşma ve yazılarının aynı derecede mükemmel bir
derlemesiyle birlikte bu kaynak şimdi Hitler’in, iktidara gelmeden
önceki bütün bir dönemde kamu önünde ifade ettiği biçimiyle
düşüncelerinin gelişimini araştırmayı mümkün kılıyor. Hitler’in
biyografi yazımında faydalanılması kaçınılmaz olan ve bütün olarak
ilk kez kullanılabilecek olan ikinci bir kaynak, Propaganda Bakanı
Joseph Goebbels’in günlüğüdür. Söz konusu kaynak yakın
zamanlarda, Moskova’daki daha önceleri girilemeyen devlet
arşivlerinde cam levhalar üzerinde (eskiden kullanılan bir tür
fotokopi yöntemi) eksiksiz ele geçmiştir. Propaganda Bakanı’nın daha
sonra yayımlama niyetinde olduğu ve nihai olarak kendini yüceltmek
ve Nazi kahramanlar panteonundaki yüce yerini garantilemek için
yazdığı, Hitleri’in ifadelerine muntazaman yer verdiği bir metine
gösterilmesi gereken ihtiyat tabiatıyla ortadadır. Fakat kaynakta yer
verilen yorumların hem sıklığı hem de dönem için taşıdıkları
dolaysızlık göz önüne alındığında, bunun, Hitler’in düşüncelerini ve
faaliyetlerini kavramak için çok önemli bir kaynak haline geldiğini
görüyoruz. Bununla birlikte, onlarca yıldır Hitler’in düşünceleri ve
planlarını anlamak için özgün bir kaynak olarak kabul edilip
kullanılmış olan, hem Bullock’un hem de Fest’in geniş çapta
faydalandığı bir kaynaktan bu eserde yararlanılmamıştır. Hermann
Rauschning’in, Hitler Speaks (Hitler Konuşuyor) adlı eserınden tek
bir alıntı bile yapmadım; bugün artık bu eserin pek az özgünlük
taşıdığı düşünülüyor, bu nedenle en iyisi onu tamamıyla göz ardı
etmekti. Diğer kaynaklar da, özellikle hatıralar ve hatta, hiçbir
orjinal Almanca metni henüz ortaya çıkarılmamış olan, son ayların
(“Bunkergesprâch" diye anılan) “masa başı sohbeti” monologları bile
ihtiyatla ele alındı. Hitler’in doğuştan gelen ketumluğu, kişisel
ilişkilerinin boşluğu, bürokratik olmayan tarzı, insanlarda uyandırdığı
pohpohlama ve nefret duygularının aşırılığı, savaş sonrası anı
kitaplarında oluşturulan çarpıtmaların yanı sıra onu tartışarak
savunma çabaları; ve maiyetindeki insanların dedikodu kabilinden
anekdotları; işte bütün bunlar bir araya geldiğinde ortaya çıkan
durum şudur: Üçüncü Reich’ın hükümet organınından sel gibi akıp
bugüne gelmiş koca koca kağıt dağları içinde, Alman Diktatörü’nün
yaşamını yeniden kuracak kaynaklar birçok açıdan olağanüstü
sınırlıdır; Hitler’in baş düşmanı Churchill, hatta Stalin için söz konusu
olduğundan çok daha sınırlıdır.
Hitler ve Nazizm, hiç de şaşırtıcı olmayan bir şekilde, hem Alman
toplumu bakımından hem de -çok farklı biçimlerde olmakla birlikte-
rejimin milyonlarca kurbanı bakımından bitmeyen bir travma kaynağı
olmuştur. Bu mirasın bize düşen kısmı omuzlarımıza, Hitler’in nasıl
mümkün olduğunu anlamak için araştırma yapma görevini yüklüyor.
Geleceğe dair bilgiyi ancak tarih aracılığıyla edinebiliriz. Ve bu
açıdan tarihin hiçbir dönemi, Adolf Hitler’in egemen olduğu
dönemden daha çok ehemmiyet taşımaz.
lan Kershaw
Sheffield/Manchester,Nisan 1998