het absurde theater

104 Pages·2010·0.35 MB·English

by  Karen De Beule

Universiteit Gent
Academiejaar 2008-2009

HET ABSURDE THEATER
De invloed van het existentialisme op Beckett en Ionesco

Karen De Beule
Master Kunstwetenschappen
Masterproef aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Vakgroep Kunst-Muziek- en
Theaterwetenschap, optie Podium- en mediale Kunsten
Promotor: Prof. dr. Christel Stalpaert
Co-promotor: Dr. Ass. Evelien Jonckheere
Woord vooraf

Bij het maken van deze masterproef wil ik graag als eerste mijn co-promotor Dr. Ass.
Evelien Jonckheere en mijn promotor Prof. Dr. Christel Stalpaert bedanken voor de
begeleiding van het werk en het aanreiken van studiemateriaal.

Verder bedank ik mijn vader en moeder, die de tekst doornamen, de spellings-en
typfouten verbeterden en mij hun puntjes van kritiek, zowel inhoudelijk als
grammaticaal, doorspeelden.

Als laatste wil ik ook mijn vrienden bedanken, voor de steun om nog een uurtje door te
werken, voor de ontspanning wanneer het niet meer ging. Voor de avonden en dagen
die ze me vergezelden op mijn theater- of bibiotheekbezoekjes.
Inhoudstafel

Inleiding II

Bronnenbespreking III

1. Het absurde theater 4

1.1. Het absurde theater en de maatschappij: Socio-economische
en politieke achtergrond 4

1.2. Het absurde theater en geschiedenis: in de stroom naar irrationaliteit 5

1.3. Het absurde theater: een poging tot definitie 7

2. Filosofische invloed van Sartre en Camus 9

2.1. Inleiding 9

2.2. Jean-Paul Sartre 10

2.2.1. Biografie 10

2.2.2. Sartre's jeugd 11

2.2.3. Sartre's vroege werken: De Jeugd van een Leider en la Nausée 12
2.2.3.a. De Jeugd van een Leider 12
2.2.3.b. La Nausée: de walging 13

2.2.4. L'être et le néant 15
2.2.4.a. Begrippen 15
2.2.4.b. Inleiding: op zoek naar het zijn 17
2.2.4.c. Deel 1: de angst en de vrijheid 18
2.2.4.d. Deel 2: het voor-zich-zijn 20
2.2.4.e. Deel 3: Het voor-de-ander-zijn 21
2.2.4.f. Deel 4: hebben, doen en zijn:
de vrijheid en de verantwoordelijkheid 22

2.2.5. Het antwoord van Sartre 23

2.2.6. Het existentialistische theater van Sartre: Huis Clos 25
2.2.6.a. Latere bewerkingen: Huis Clos door het Fakkeltheater 25

2.3. Albert Camus 27

2.3.1. Biografie 27

2.3.2. Camus' vroege werk: l'envers et l'endroit 29

2.3.3. De absurditeit: Caligula, l' étranger en Le mythe de Sisyphe 31
2.3.3.a. Caligula 31
2.3.3.a. I. Latere bewerkingen: Caligula bij het Zuidelijk Toneel 32
2.3.3.b. L'étranger 34
2.3.3.c. Le mythe de Sisyphe 34

2.3.4. Het antwoord van Camus: Cycle des révoltes 36

3. Het absurde theater aan de hand van twee theatermakers:
Samuel Beckette en Eugène Ionesco 39

3.1. Samuel Beckett 40

3.1.1. Biografie 40

3.1.2. Beckett's werken 43

3.1.3. Beckett en het falen 45
3.1.3.1. Het falen van de ruimte 46
3.1.3.1.a. Waiting for Godot 46
3.1.3.1.b. Endgame 48
3.1.3.1.c. Happy Days 49
3.1.3.1.d. Krapp's Last Tape 51

3.1.3.2. Het falen van de handeling en de actie 52
3.1.3.2.a. Waiting for Godot 52
3.1.3.2.b. Endgame 56
3.1.3.2.c. Happy Days 57
3.1.3.2.d. Krapp's Last Tape 58

3.1.3.3. Het falen van de personages 59
3.1.3.3.a. Waiting for Godot 59
3.1.3.3.b. Endgame 61
3.1.3.3.c. Happy Days 62
3.1.3.3.d. Krapp's Last Tape 63

3.1.3.4. Het falen van de taal 65
3.1.3.4.a. Waiting for Godot 66
3.1.3.4.b. Endgame 69
3.1.3.4.c. Happy Days 70
3.1.3.4.d. Krapp's Last Tape 73

3.1.4. Conclusie 74

3.2. Eugène Ionesco 77

3.2.1. Biografie 77

3.2.2. De werken van Ionesco 79
3.2.2.1. La cantatrice chauve 80
3.2.2.2. La Leçon 83
3.2.3. Conclusie 85

3.3. Beckett en Ionesco: een vergelijking 87

4. Conclusie: invloed van Sartre en Camus op Beckett en Ionesco 90

5. Hedendaagse opvoeringen van absurd theater 92

Bibliografie

Bijlage
Bronnenbespreking

Als bronnen voor het eerste hoofdstuk, de situering van het absurde theater, heb ik
voornamelijk verzamelwerken geraadpleegd: enkele werken over de na-oorlogse
maatschappij, de invloed van de tweede wereldoorlog en algemene werken die handelen
over de theatergeschiedenis.

Bij het onderzoeken van de filosofie van Sartre en Camus maak ik zowel gebruik van
primaire als secundaire bronnen.
De primaire bronnen zijn de werken van Sartre en Camus zelf. Ze geven als eerste de
inhoud en betekenis van het werk weer, zonder een andere interpretatie.
De secundaire bronnen zijn belangrijk omdat ze later geschreven zijn. Ze nemen wat
meer afstand en kunnen de filosofie plaatsen in het tijdskader, dat voor Sartre en Camus
nog niet zichtbaar was op het moment van het schrijven.
Voor de bespreking van enkele voorbeelden van het existentialistische theater
raadpleegde ik het archief van het Vlaams Theater Instituut, om zo voorbeelden van
Vlaamse bewerkingen te verkrijgen.

Bij de bespreking van het absurde theater van Beckett en Ionesco is het basiswerk ' the
theatre of the Absurd' van Michael Esslin het meest geraadpleegde boek. Ook het boek
'Beckett' van Tom Bishop gebruik ik als basiswerk voor Samuel Beckett.
Naast de secundaire bronnen, maak ik voor de bespreking van hun theaterwerk ook
gebruik van primaire bronnen en teksten: het volledig verzamelde werk van Beckett,
uitgegeven door Faber en Faber, en de teksten van Ionesco.
Een andere belangrijke bron bij Ionesco zijn de talrijke interviews die hij gaf en
waarvan ik er enkele gebruik voor dit werk.

Bij de bespreking van de hedendaagse bewerking dient het boek 'Postdramatic theatre'
van Hans-Thies Lehmann als standaardwerk en als concreet voorbeeld de gesprekken
van Koen Tachelet over de bewerking van Krapp's Last Tape.
Inleiding

In deze masterproef onderzoek ik de invloed van het existentialistische denken op het
absurde theater.
Concreet bestudeer ik de filosofie van Jean-Paul Sartre en Albert Camus en koppel hem
aan het absurde theater van Samuel Beckett en Eugène Ionesco.

In een eerste hoofdstuk wordt kort de algemene term van het absurde theater
verduidelijkt en wordt het theatergenre binnen zijn tijdskader geplaatst.
Het absurd theater werd vaak onderzocht vanuit theaterperspectief, als een evolutie in
dramavormen, maar er is nog weinig onderzoek waar de filosofie aan het absurd theater
wordt gelinkt.
In een tweede hoofdstuk ga ik dan ook verder in op de filosofie van Sartre en Camus.
In een derde hoofdstuk ligt de focus op het absurde theater, eerst van Beckett, daarna
van Ionesco. Bij Beckett richt ik me vooral op het onderzoek naar falen aan de hand van
4 theaterteksten. Bij Ionesco gebruik ik twee van zijn vroege stukken voor het
onderzoek.
Tenslotte worden de twee theatermakers met mekaar vergeleken.
In een concluderend hoofdstuk besluit ik tenslotte met het vergelijken van de filosofie
van Sartre en Camus met de voorbeelden uit het absurde theater. Hierbij wordt concreet
de invloed besproken.

In een laatste hoofdstuk wordt ook kort het belang van het absurde theater in een
hedendaags theaterlandschap besproken, aan de hand van een recente bewerking.
1.Het absurde theater

1.1.Het absurde theater en de maatschappij: Socio-economische en politieke
achtergrond

Voor we de invloed van Jean-Paul Sartre en Albert Camus op het absurde theater
bestuderen, moeten we het absurde theater plaasten binnen de socio-economische en
politieke situatie. De theaterstroming ontstaat immers niet los van een maatschappij of
de tijdsgeest, maar wordt er in sterke mate door bepaald.

7 mei 1945: de tweede wereldoorlog behoorde definitief tot het verleden.
In de ochtend werd een verdrag getekend dat de capitulatie van de Duitsers bevestigd en
zo de wereld na 6 jaar terug vrede bracht. Overal braken vreugdetaferelen en feesten uit.
De verschrikking leek voorbij, tijden van voorspoed kwamen eraan. Maar na de grote
vreugde kwam al gauw de ontnuchtering: de oorlog was dan wel gedaan, maar
wat bleef er achter?
Europa bleef wat verweesd achter: grote steden als London en Rotterdam lagen in puin
en meer dan 60 miljoen mensen hadden het leven gelaten.1 Zowel de geallieerden als de
Duitse en Japanse legers hadden niet alleen soldaten gedood, maar ook vele Europese
burgers. Een deel van het oorlogvoeren bestond er in om via bommenwerpen de
vijandige centra te destabiliseren. De techniek was echter nog niet nauwkeurig,
waardoor grote oppervlakten moesten worden bestookt. Dit zorgde ervoor dat gehele
steden onder vuur werden genomen en er ook vele burgerslachtoffers vielen. Na de
bevrijding komt ook de gruwel van de oorlog aan het licht. De geruchten blijken waar te
zijn: tijdens de oorlog zijn er naar schatting 12 miljoen joden, homoseksuelen en
gehandicapten omgebracht in de meest gruwelijke omstandigheden.2 Niet alleen het feit
dat, maar vooral de manier waarop, laat Europa verweesd achter: systhematisch, een
bijna mechanische, industriële manier waarop men mensen achtervolgde en vernietigde,
zorgt voor een schokgolf onder de bevolking.
Economisch kan Europa zich herpakken door het Marshal-plan van de Amerikanen.
Politiek is de wereld verdeeld in 2 grote machten: Europa ligt als strijdveld tussen de
USA en de USSR. De koloniale grootmachten verliezen aan impact en in plaats van
vrede stevent men af op een jaren durende Koude Oorlog.

1 CARTIER, R., De Tweede Wereldoorlog, Bossum, Van Holkema en Warendorf, 1977
2 PIERIK, P., Bulletin van de Tweede Wereldoorlog, Soesterberg, Aspekt, 2000