Herstel en kwaliteit van leven van opiaatafhankelijken die ambulant begeleid worden in een MSOC

95 Pages·2014·1.23 MB·Dutch

Academiejaar
2013‐2014

Tweedekansexamenperiode



Herstel
en
kwaliteit
van
leven
van
opiaatafhankelijken

die
ambulant
begeleid
worden
in
een
MSOC


Masterproef
II
neergelegd
tot
het
behalen
van
de
graad
van

Master
of
science
in
de
Pedagogische
Wetenschappen,
afstudeerrichting
Orthopedagogiek

Promotor:
Prof.
Dr.
Vanderplasschen



Margo
Wauters

00903944

Academiejaar
2013‐2014

Tweedekansexamenperiode



Herstel
en
kwaliteit
van
leven
van
opiaatafhankelijken

die
ambulant
begeleid
worden
in
een
MSOC


Masterproef
II
neergelegd
tot
het
behalen
van
de
graad
van

Master
of
science
in
de
Pedagogische
Wetenschappen,
afstudeerrichting
Orthopedagogiek

Promotor:
Prof.
Dr.
Vanderplasschen



Margo
Wauters

00903944
Ondergetekende,
Margo
Wauters,
geeft
toelating
tot
het
raadplegen
van
de
masterproef

door
derden.
Herstel
en
kwaliteit
van
leven
van
opiaatafhankelijken
die
ambulant

begeleid
worden
in
een
MSOC.

Margo
Wauters


Academiejaar
2013
–
2014,
Master
Orthopedagogiek


Promotor:
Prof.
Dr.
Wouter
Vanderplasschen


ABSTRACT


In
deze
masterproef
gaat
men
op
zoek
naar
de
manier
waarop
opiaatafhankelijke
ouders,
die

momenteel
een
ambulante
begeleiding
volgen,
Quality
of
Life
(QoL)
en
herstel
ervaren.
Wanneer
men

peilt
 naar
 concepten
 zoals
 QoL
 en
 herstel
 wordt
 er
 vaak
 vertrokken
 vanuit
 de
 visie
 van
 de

hulpverlening
op
deze
denkkaders,
en
wordt
er
op
die
manier
voorbijgegaan
aan
het
perspectief
van

de
cliënten.
In
dit
onderzoek
wordt
getracht
om
hieraan
tegemoet
te
komen,
door
te
vertrekken

vanuit
een
persoonsgerichte
benadering.
De
opiaatafhankelijke
ouders
maken
momenteel
deel
uit

van
het
KDO
(Kinderen
en
Drugsverslaafde
Ouders)
project.

Dit
project,
ontstaan
in
2008,

tracht

tegemoet
te
komen
aan
de
noden
van
opiaatafhankelijke
ouders,
naar
specifieke
begeleiding
in
hun

ouderrol,
en
wel
door
tijd
en
de
middelen
te
bieden
voor
een
integrale
begeleiding.
De
ervaringen

van
de
ouders
met
het
KDO
project
krijgen
in
dit
onderzoek
een
prominente
rol.


In
deze
masterproef
vertrekt
men
vanuit
een
persoonsgerichte
benadering,
en
onderzoekt
men
welke

elementen
een
belangrijke
rol
spelen
bij
de
levenskwaliteit
en
bij
herstel
van
opiaatafhankelijke

ouders
die
deelnemen
aan
het
KDO
project.
Tevens
gaat
men
na
hoe
de
opiaatafhankelijke
ouders
de

ondersteuning
vanuit
het
KDO
project
ervaren,
en
in
welke
mate
het
KDO
project
erin
slaagt
om
hun

doelstellingen
te
verwezenlijken.


Om
op
de
onderzoeksvragen
een
antwoord
te
kunnen
bieden
werd
gewerkt
met
kwalitatief,
semi

gestructureerde
interviews.
In
totaal
werden
deze
interviews
afgenomen
bij
12
opiaatafhankelijke

ouders.
Uit
de
interviews
blijkt
dat
voor
de
ouders,
de
kinderen
en
het
gezin
in
zijn
geheel,
het
meest

waardevolle
element
is
in
hun
leven.
De
meest
storende
factoren
voor
een
goede
QoL
zijn
de
leef‐
en

woonomgeving
 van
 de
 ouders,
 alsook
 de
 nadelen
 ten
 gevolge
 van
 de

methadononderhoudsbehandeling.
In
hun
zienswijze
op
herstel
komen
volledig
opiaatvrij
zijn
alsook

een
evenwichtig
en
stabiel
leven
leiden,
als
twee
belangrijkste
doelen
op
de
voorgrond.
Wat
het
KDO

project
betreft
zijn
de
ouders
het
unaniem
eens
over
de
positieve
invloed
van
dit
project
op
hun

leven.
Ze
ervaren
de
begeleidsters
als
ware
steunfiguren
in
hun
leven.
De
continue
beschikbaarheid,

de
 open
 en
 informele
 houding
 van
 de
 begeleidsters
 en
 de
 opvoedingsondersteuning
 die
 ze

ontvangen,
 zijn
 slechts
 enkele
 van
 de
 vele
 zaken
 die
 de
 ouders
 appreciëren
 aan
 het
 project.
WOORD
VOORAF


Deze
masterproef
is
het
resultaat
van
een
zeer
interessant
en
leerrijk
jaar.
Graag
wil
ik

enkele
mensen
bedanken
die
mij
hebben
geholpen
om
deze
studie
tot
een
goed
einde
te

brengen.


Vooreerst
wil
ik
mijn
promotor
Prof.
Dr.
Vanderplasschen
bedanken
om
mij
het
vertrouwen

en
de
kans
te
geven
onderzoek
te
verrichten
omtrent
dit
thema,
alsook
voor
de
feedback
en

bijsturing
waar
nodig.
Tevens
bedank
ik
Anne
Dekkers,
bij
wie
ik
steeds
terecht
kon
met
al

mijn
vragen.
Ze
gaf
mij
zeer
veel
bruikbare
tips.
Evenzeer
bracht
zij
mij
nieuwe
inzichten
bij,

waardoor
dit
onderzoek
meer
tot
zijn
recht
kwam.



Graag
wil
ik
Fabienne
Vandensteen,
psychologe
en
hoofdverantwoordelijke
van
het
KDO

(Kinderen
en
Drugsverslaafde
Ouders)
project
bedanken
om
mij
de
kans
te
geven
om

onderzoek
te
doen
omtrent
dit
thema,
alsook
steeds
antwoord
te
bieden
op
mijn
vragen.

Dankzij
haar
kreeg
ik
een
inkijk
op
de
werking
van
het
KDO
project.
Deze
manier
van
werken

inspireerde
en
motiveerde
mij.
Tevens
zorgde
zij
ervoor
dat
ik
contact
kon
opnemen
met
de

participanten
die
deelnamen
aan
dit
onderzoek.
Een
speciale
bedanking
gaat
naar
hen,
voor

hun
bereidheid
tot
medewerking.
Ik
ben
zeer
dankbaar
dat
ik
mocht
luisteren
naar
hun

verhaal,
hun
ervaringen,
en
deze
vervolgens
kon
verwerken
in
dit
onderzoek.


Tot
slot
wil
ik
graag
een
dankwoord
richten
tot
mijn
ouders
en
mijn
vriendinnen.
Mijn

ouders
wil
ik
bedanken
voor
de
nodige
steun
alsook
voor
de
oprechte
interesse
tijdens
het

schrijven
 van
 dit
 onderzoek.
 Evenzeer
 zorgde
 mijn
 vriendinnen
 voor
 aanmoediging
 en

ontspanningsmomenten
tijdens
het
schrijven
van
deze
masterproef.
INHOUDSTAFEL


Inleiding.............................................................................................................................1 
I. Theoretisch kader............................................................................................................3 
1.1
Verslaving........................................................................................................................3 
1.2
Opiaatafhankelijkheid.....................................................................................................5 
1.2.1
Geschiedenis............................................................................................................5 
1.2.2
Opiaatafhankelijkheid
en
ouderschap.....................................................................7 
1.2.3
Methadon................................................................................................................8 
1.2.4
Methadononderhoudsbehandeling.........................................................................9 
1.2.5
Methadon:
afbouw................................................................................................12 
1.3
Herstel...........................................................................................................................13 
1.3.1
Verschillende
visies
op
herstel...............................................................................13 
1.3.2
Klinisch

versus
persoonlijk
herstel........................................................................15 
1.4
Quality
of
Life................................................................................................................18 




1.4.1
Historiek
en
concept............................................................................................18 
1.4.2
Kenmerken.............................................................................................................19 
1.4.3
QoL
en
opiaatafhankelijkheid................................................................................20 
1.5
KDO
project...................................................................................................................22 
   
1.5.1
Ontstaan
en
concept............................................................................................22 
1.5.2
Doelstellingen........................................................................................................23 
1.6
Case
management........................................................................................................24 
1.6.1
Casemanagement
–
concept..................................................................................24 
1.6.2
Case
management
in
de
verslavingszorg...............................................................25 
II.  Probleemstelling..........................................................................................................27 
III. Methodologie..............................................................................................................30 
3.1
Inleiding
–
kwalitatief
onderzoek..................................................................................30 
3.2
Participanten.................................................................................................................30 
3.3
Procedure......................................................................................................................31 
3.4
Instrumenten................................................................................................................32
3.4.1
Kwalitatief
interview..............................................................................................32 
3.4.2
MANSA...................................................................................................................33 
3.5
Data
analyse..................................................................................................................34 
3.5.1
Data
verwerking.....................................................................................................34 
3.5.2
Betrouwbaarheid
en
Validiteit...............................................................................36 
IV.  Resultaten..................................................................................................................37 
4.1
Visie
op
Herstel
en
QoL.................................................................................................37 
4.1.1
Betekenis
herstel...................................................................................................37 
4.1.2
Elementen
die
ouders
als
betekenisvol
aanschouwen
voor
een
goede
QoL.........39 
4.1.3
Elementen
die
een
optimale
QoL
belemmeren.....................................................40 
4.2
Algemene
ervaringen
van
de
ouders
met
het
KDO
project..........................................43 
4.3
Resultaten
vooropgestelde
doelstellingen
KDO
project...............................................45 
4.3.1
Verlenen
van
opvoedingsondersteuning:
een
geslaagde
doelstelling?.................45 
4.3.2
Ervaringen
met
de
overige
doelstellingen.............................................................48 
4.3.3
Tevredenheid
met
betrekking
tot
de
werking
van
het
project..............................50 
V. Discussie......................................................................................................................51 
5.1
Bespreking
onderzoeksresultaten.................................................................................51 
5.1.1
Interne
en
externe
veranderingen
ten
gevolge
van
het
herstelproces.................51 
5.1.2
Het
gezin
als
voornaamste
factor
voor
een
goede
QoL
en
reden
tot
herstel........53 
5.1.3
Leef‐
woonomgeving
en/of
methadon
als
meest
vernoemde
storende
elementen

voor
hun
QoL..................................................................................................................54 
5.1.4
Het
KDO
project
als
multidimensionele
ondersteuningsvorm...............................56 
5.2
Methodologische
beperkingen.....................................................................................60 
5.3
Aanbevelingen
voor
praktijk,
beleid
en
verder
onderzoek...........................................61 
VI. Conclusie.....................................................................................................................63 
VII. Referentielijst.............................................................................................................64 
VIII. Bijlagen.....................................................................................................................77 
Bijlage
1.
Gegevens
participanten.......................................................................................77 
Bijlage
2.
Informed
consent................................................................................................78 
Bijlage
3.
Semi‐gestructureerd
interview............................................................................81
INLEIDING


Doorheen
onze
opleiding
werden
we
meer
en
meer
wegwijs
gemaakt
in
middelenmisbruik

en
afhankelijkheid.
Zo
zagen
we
de
visie
op
verslaving
mettertijd
veranderen.
Een
evolutie

van
 een
 leertheoretische
 model
 waarin
 verslaving
 gezien
 wordt
 als
 een
 onaangepast,

aangeleerd
gedrag
(1960)
naar
de
visie
van
vandaag,
met
name
‘verslaving
als
recidiverende

hersenziekte’
(van
den
Brink,
2009).
Door
dit
chronische
karakter
van
verslaving
werd
mijn

interesse
gewekt
omtrent
de
visie
op
herstel
van
personen
in
behandeling.
Hoe
zien
zij

herstel
en
welke
visie
hanteren
zij?
Tijdens
dit
onderzoek
wou
ik
te
weten
komen
of
totale

abstinentie
voor
hen
prioritair
is,
alsook
welke
elementen
zij
als
ondersteunend
ervaren
in

hun
herstelproces.
Het
is
van
belang
om
te
achterhalen
welke
betekenissen
personen
aan

het
 concept
 herstel
 toekennen,
 aangezien
 deze
 persoonlijke
 zingeving
 een
 belangrijke

drijfveer
vormt
bij
klinisch
herstel
(van
der
Stel,
2012).


Een
gevolg
van
dit
chronische
karakter
van
verslaving
is
dat,
zoals
reeds
gebeurt
bij
andere

chronische
aandoeningen
waaronder
kanker,
meer
aandacht
dient
uit
te
gaan
naar
het

Quality
of
Life
(QoL)
concept
(De
Maeyer,
2010).
Schalock
en
Verdugo
Alonso
(2013,
p.
38)

omschrijven
 dit
 QoL
 concept
 als
 volgt:
 “Kwaliteit  van  Leven  is  een  multidimensioneel 
fenomeen, dat uit vier kerndomeinen bestaat, en beïnvloed wordt door persoonlijke‐ en 
omgevingsfactoren. Deze kerndomeinen zijn dezelfde voor iedere persoon, al kunnen deze 
individueel van relevantie en belang verschillen. Kwaliteit van Leven houdt rekening met 
cultuurgevoelige  indicatoren.”
 Het
 is
 echter
 zo,
 dat
 dit
 concept
 ‐
 nog
 vaak
 door
 de

hulpverlening
ingevuld
wordt
in
plaats
van
door
de
cliënt
zelf.
Evenzeer
ligt
de
focus
dikwijls

op
de
gezondheid,
niettegenstaande
dat
voor
de
cliënten
zelf
vaak
andere
levensdomeinen

belangrijker
blijken
(De
Maeyer,
2010).


Dit
 is
 de
 reden
 waarom
 er
 in
 dit
 onderzoek
 de
 nadruk
 ligt
 op
 een
 persoonsgerichte

benadering,
waarin
er
op
zoek
gegaan
wordt
naar
de
elementen
die
opiaatafhankelijken

belangrijk
vinden
voor
een
goede
QoL
en
herstel.
Op
die
manier
kan
het
perspectief
van
de

persoon
een
belangrijke
plaats
krijgen
in
het
proces
en
evaluatie
van
de
behandeling
(De

Maeyer,
2010).
Omwille
van
het
feit
dat
het
denkkader
van
verslaving
als
chronische
ziekte

nog
een
vrij
recentelijk
gegeven
is,
is
het
QoL
concept
in
de
verslavingszorg
nog
niet
zo

enorm
gekend
(Laudet,
2011).



 1
Aangezien
deze
verschuiving
naar
een
denkkader
van
verslaving
als
een
chronisch
gegeven,

zou
de
focus
in
de
hulpverlening
eerder
moeten
liggen
op
een
verbetering
van
QoL
in
plaats

van
een
focus
op
totale
onthouding
(Laudet,
2011).


Vanuit
deze
interessegebieden
kwam
ik
bij
het
Medisch
Sociaal
Opvangcentrum
(MSOC)
in

Gent
terecht.
Daar
kwam
ik
in
contact
met
de
psychologe
en
hoofdverantwoordelijke
van

het
Kinderen
en
Drugsverslaafde
Ouders
(KDO)
project.
Het
KDO
project
werd
opgericht
eind

2008
 en
 richt
 zich
 specifiek
 tot
 de
 doelgroep
 van
 drugverslaafde
 ouders
 en
 zwangere

vrouwen.
 Men
 besteed
 reeds
 aandacht
 aan
 deze
 doelgroep,
 desalniettemin
 hebben

organisaties
 weinig
 tijd
 en
 middelen
 om
 voldoende
 aandacht
 te
 besteden
 aan
 deze

specifieke
doelgroep.

Hierdoor
krijgen
ouders
niet
altijd
de
gepaste
zorg.
Al
meer
dan
vijf

jaar
staat
het
KDO
project
in
voor
de
ondersteuning
van
druggebruikende
ouders,
hun
jonge

kinderen
 en
 zwangere
 vrouwen.

 Het
 project
 is
 gebaseerd
 op
 de
 case
 management

methodiek
 en
 combineert
 medische
 en
 psychosociale
 begeleiding.
 Het
 KDO
 project
 is

afhankelijk
 van
 projectsubsidies.
Momenteel
 wordt
 dit
 project
 gefinancierd
 door
 het

“Federaal
fonds
ter
bestrijding
van
de
verslavingen”.

Voor
2015
is
de
financiële
situatie
nog

onduidelijk.

Het
KDO
project
is
volledig
afhankelijk
van
deze
projectsubsidies,
wat
impliceert

dat
het
voortbestaan
van
het
project
afhangt
van
de
beslissingen
die
gemaakt
zullen
worden

voor
2015.



Deze
masterproef
omschrijft
de
visie
en
betrachtingen
van
het
KDO
project
maar
laat
tevens

de
cliënten
zelf
aan
het
woord.
Door
de
deelnemende
ouders
hierover
te
bevragen,
kan
het

KDO
 project
 mogelijks
 bijgestuurd
 worden
 waar
 nodig,
 en
 kan
 de
 maatschappelijke

noodzaak
van
het
project
gepromoot
worden.
Over
de
effectiviteit
van
case
management
op

zich
bestaat
al
vrij
veel
onderzoek
maar
er
is
een
gebrek
aan
onderzoek
naar
programma’s

die
deze
methodiek
toepassen
bij
drugsverslaafde
ouders
en
hun
kinderen
(Masquelin,

2011).
Door
met
het
KDO
project
in
contact
te
komen
kreeg
ik
de
kans
om
te
onderzoeken

welke
elementen
opiaatafhankelijke
ouders
als
belangrijk
en
betekenisvol
ervaren
voor
een

goede
QoL.
Evenzeer
kon
ik
peilen
naar
hun
visie
op
herstel
en
mogelijke
veranderingen
in

hun
herstelproces
sinds
hun
deelname
aan
het
KDO
project.


Omwille
van
verscheidene,
bovenstaande
redenen,
kregen
de
ervaringen
van
de
ouders
met

het
 KDO
 project,
 alsook
 de
 al
 dan
 niet
 bereikte
 doelstellingen
 van
 het
 project
 een

prominente
rol
in
dit
onderzoek.
Ik
hoop
zodoende
met
deze
masterproef
een
beeld
te


kunnen
schetsen
van
hun
visie
op
QoL,
het
herstelproces
van
de
ouders
alsook
over
hoe
zij

hun
deelname
aan
het
KDO
project
beleven.



 2