Hermeneutics in the View of Abd al-Razzaq Lahiji Abstract Hermeneutic is a major keyword in

16 Pages·2017·0.75 MB·English

Comparative Theology, Vol: 8, No: 18, Autumn & Winter 2018 /27

Hermeneutics in the View of Abd al-Razzaq Lahiji

Nafiseh Ahl-Sarmadi
Seyed Mehdi Emami Jome

Abstract
Hermeneutic is a major keyword in philosophical school of Isfahan and Abd al-Razzaq Lahiji
is a prominent figure in this school. Hermeneutics for this theologian is beyond a method of
confronting revealed scriptures. According to his works, Lahiji’s view toward his
hermeneutics could be categorized in three groups for investigation:
1. Intellectual hermeneutics
2. Intuitive-intellectual hermeneutics
3. Intuitive hermeneutics
For Lahiji, mere intuitive hermeneutics in void and an intuition without intellectualism is
unable to reach its goals. However, the other two approaches are valid and could be of help.
In intellectual hermeneutics, there are two issues or bounds: one is the revealed scripture
which is the divine legislation and the other is the external existence as his existential
discourse. They have in fact been considered a text in Lahiji’s view. Thus, intellectual
hermeneutics is of two distinct aspects in Lahiji’s verbal approach.
However, intuitive-intellectual hermeneutics is based on an existential and sensual spiritual
experience from surface to the esoteric and reaching a transcendental stage of truth. This
experience could occur in the face of either revealed scripture or the existents. Nonetheless,
for Lahiji, this sensual journey could not reach anywhere without intellectual conduct. In his
perspective ontology is the fundament of theoretical aspects of hermeneutics. In ontology,
Lahiji was influenced by his master. The ontological journey a philosopher has to go through
to reach the truth is both hermeneutics and is an introduction to another hermeneutics. in other
words, ontology becomes a hermeneutic way to comprehend the meaning of the text. In fact,
there will be hermeneutics in hermeneutics and therefore the ontological journey will be as a
hermeneutic method for those facing religious knowledge.
Lahiji discusses the basics required for intuitive-intellectual hermeneutics and mentions
self-mortification and mental self-discipline (contemplation). He believes discursive reason,
balance reason and intuitive reason are different roles intellect takes in this type of
hermeneutics. In his theology books, Lahiji attempts to equip theology with ontology and
various approaches from hermeneutics in order to open novel dimensions in theology which

 Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, University of Isfahan, Isfahan, Iran
(Responsible author) [email protected]
 Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, University of Isfahan, Isfahan, Iran
[email protected]
Received: 15.07.2017 Accepted: 23.01.2018
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License
28/ Comparative Theology, Vol: 8, No: 18, Autumn & Winter 2018

has unfortunately not been attended as it deserved. However, it should be noted that these
novel arenas could be considered as steps toward positive evolution in theology.
The battle against religious formalism has to be considered the sociocultural mission this
mystic theologian aimed to accomplish. This struggle came from his theoretical approach
toward hermeneutics. Considering the prevalence of negative Sufism in Lahiji’s time, he put
his utmost attempt to analyze and clarify the true meaning of mysticism and prevent vulgar
Sufism.

Keywords: Lahiji; Hermeneutics; Mysticism; Intellectual; Intuitive-Intellectual; Conflict

Bibliography
- The Holy Quran
- -- .(1983). The Capital of Faith in Principles of Belief. Corrected by Sadegh Amoli
Larijani. Al-Zahra Publications
- -- .(1413 Hijri). Interpretation of Quran. 4th Vol. 2nd ed. Qom: Bidar Pub.
- -- .(1420 Hijri). Feelings. Corrected and Appendices by Al-Labooni. 1st ed. Beirut:
The Institute for Arab History
- -- .(1425 Hijri). Shawāriq al-ʾilhām fī sharḥ tajrīd al-Kalam. Introduction by: Jafar
Sobhani. 1st ed. Qom: Imam Sadeq (PBUH) Institute
- -- .(1956). Mirdamad AKA Moalleme Sales. Translated by Isa Sepahbodi. Journal of
Anthropology. Year 1. Vol. 2
- -- .(1994). Diwan of Fayyaz Lahiji. Corrected by Jalil Mesgar Nejad. Tehran: Allameh
Tabatabei University
- -- .(2001). A Transcendental Knowledge in Four Books of Reason. 7th Vol. Research
by Maghsood Mohammadi. 1st ed. Tehran: Sadra Islamic Knowledge Fund
- -- .(2002). Breaking Idols of Ignorance. Corrected by Mohsen Jahangiri. Tehran: Sadra
Islamic Knowledge Fund
- -- .(2012). The Pure Word. Research by Hamid Atayi Nazari. 1st ed. Tehran: The
Institute for Research in Knowledge and Philosophy
- Ashtiani, Seyed Jalal al-Din. (1999). A Selection from Works of Divine Scholars of
Iran. 4th Vol. 2nd ed. Qom: The Center for Islamic Development of Qom Seminary
- Atayi Nazari, Hamid. (2013). Lahiji and His Theological Thoughts. 1st ed. Qom: the
Center for Developing Knowledge
- Ibn Arabi, Mohammad bin Ali. (1427 Hijri). Conquests. 8th Vol. Beirut: Dar al-Fekr
- Ibn Fares, Ahmad. (1411 Hijri). Dictionary of Language Standards. 1st Pub. Beirut:
Dar al-Jeil
- Lahiji, Abd al-Razzaq bin Ali. (1993). Gohare morad. 1st ed. Tehran: Publications of
the Ministry of Islamic Culture and Guidance
- Modarres Tabrizi, Mohammad Ali. (1995). Reyhanat al-adab. 4th ed. Tehran: Khayam
- Sadrol Motalehin, Mohammad bin Ebrahim. (1999). Three Philosophical Treatises
corrected by Seyed Jalal al-Din Ashtiani. 3rd ed. Qom: The Center for Islamic
Development of Qom Seminary
- Shaker, Mohammad Kazem. (2002). Methods of Interpreting Quran. 2nd ed. Qom:
Boostane Ketab
)یشهوژپ یملع(یقیبطت تایهلا
1396 ناتسمز و زییاپ ،مهدجیه هرامش ،متشه لاس
122 -109ص

یجیهلا قازرلادبع میکح زادنامشچ رد یسانشلیوأت

 
هعمج یماما یدهم - یدمرس لها هسیفن

هدیکچ
بتکم نیا سانشرس ياههرهچ زا یکی زین یجیهلا قازرلادبع و تسا ناهفصا یفسلف بتکم رد یلصا ياههژا ودیلک زا لیوأت
يانعم ود ،وا راثآ رد لیوأت .تسا ینایحو نوتم اب ههجاوم يارب یشور زا رتارف ،هلأتم میکح نیا يارب لیوأت .دیآیم رامش هب
تخانش ات تادوجوم يرظن لیوأت و ینایحو نوتم لیوأت ،تسخن لیوأت .یلقع - يدوهش لیوأت و یلقع لیوأت :دراد یلصا
زا یبتارم فشک يارب ای یعطق و حیرص تینلاقع اب نتم ضراعت لح يارب ینایحو نوتم لیوأت .دوش یم لماش ار قح ترضح
زا توافتم ۀویش ود یجیهلا رظنزا یلیوأت تفایهر ود نیا و دریذپیم تروص ،تسا هتفهن يرهاظ يانعم سپ رد هک انعم قمع
زا يرظن يورارف لباقم رد ،تسا ادخ هب ندیسر يارب يوسام زا یلمع يورارف یلقع - يدوهش لیوأت .دیآیم رامش هب لیوأت
.دمانیم رهاظ کولس ار یمود و نطاب کولس ار یلوا یجیهلا .ادخ تخانش يارب اهنآ
–
ۀرابرد وا يرظن هاگدید زا هتساخرب هک تسناد فراع میکح نیا یعامتجا یگنهرف تلاسر دیاب ار ینید ییارگرهاظ اب هزرابم
زا ،نافرع یقیقح يانعم نییبت و لیلحت نمض دراد رظن رد وا ،ضایف ۀنامز رد یفنم فوصت جاور هب هجوت اب .تسا لیوأت
.دنک يریگولج لذتبم فّوصت جیورت

یدیلک یاهه ژاو
ضراعت ،یلقع - يدوهش ،یلقع ،فوصت ،لیوأت ،یجیهلا

[email protected] 
)تابتاکم لوؤسم( ناریا ،ناهفصا ،ناهفصا هاگشناد یملاسا ملاک و هفسلف هورگ رایداتسا
[email protected] 
ناریا ،ناهفصا ،ناهفصا هاگشناد یملاسا ملاک و هفسلف هورگ رایشناد

1396/11/3:شریذپ خیرات 1396/4/24:لوصو خیرات
Copyright © 2016, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution
License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0/), which permits others to download this work and share it with others as long
as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially.
1396 ناتسمز و زییاپ ،مهدجیه هرامش ،متشه لاس )یشهوژپ یملع( ،یقیبطت تایهلا /110

یسررب و لمأت روخرد هک دیآیم تسد هب وا یسانشلیوأت :همدقم
:تسا و ندهنادرگرب ،تهسادیپ شاهژاو زا ههک ههنوگنامه ،لیوأت
–
)3 ؛یههلقع يدوهههش لههیوأت )2 ؛یههلقع لههیوأت )1 :1411 ،سراهف نبا( تسا يزیچ ره لوا و لصا هب عاجرا
.يدوهش لیوأت ياهنعم ههب تهشگزاب ،نآ یحلاطصا دارم و )لوا ۀدام لیذ
،یهجیهلا رهظنزا دهش دههاوخ ههتفگ ههچنآ هب هجوت اب .تسا ینایحو نوتم ینطاب و یقیقح
یباهیزرا و اهنتعا روهخرد و رهبتعم ،،هحم يدوهش لیوأت رهتارف ،تراهبع رهاهظ زا لیوأت دنیآرف رد هدننکلیوأت
رد ،دههشاب تههینلاقع زا يراههع هههک ار يدوهههش وا .تههسین یلیوأهت رهه ،ههجیتنرد و دهباییم رد ار نآ نطاب و دور یم
نودهب ناهفرع ،ههجیتنرد ؛دنادیم ناوتان دوصقم هب ندیسر و رهاهظ و ناهبز زا نتفرارهف . تهسا يورارهف یعون مزلام
اههنت و تهسین یهبیرف ماوهع زهج يزهیچ وا رظن رد هفسلف .نطاب و تقیقح هب لوصو
،یهجیهلا( تهسا ناهحولهداس و نلاهاج دیص ،نآ درکراک ناوهت یهم ،دوهش رارهصا » ریهسفت« هژاو لامعتسا هب رگا
و رههبتعم رههگید درههکیور ود ،وا رههظن رد اههما ؛)38 :1372 .تسناد ینطاب و ینورد ،يزمر ریسفت یعون ار لیوأت
.دنتسه اشگهار اتهسار نیا رد ياهدع .دراد فلتخم ياهدرکیور لیوأت
:دراد دوهجو قهلعتم ود اهی عوضوم ود یلقع لیوأت رد و لهقن رب رگید یخرب ،لقع رب یخرب ؛دنراد هیکت دوهش رب
و تهسا دهنوادخ یعیرهشت ملاهک هک ینایحو نتم ،تسخن ۀهیام ار نآ و دهنا هدهیزگرب ار اههشور نهیا ۀزیمآ یهورگ
3
و تهسوا ینیوهکت ملاهک ههک یجراهخ تادوهجوم ،رگید ياهه شور زا ناوهتیم ،ورنیازا ؛دننادیم نطاب هب یبایتسد
رارههق یههجیهلا هههجوت روههخرد نتههم ۀههباثم هههب تههقیقحرد .)1381 ،رکاش :کر( تفگ نخس لیوأت فلتخم
یهجیهلا یملاک تفایهر رد یلقع لیوأت نیاربانب ؛دناه تفرگ لهصاح ،یملاهسا ۀفهسلف تهسا رهکذ نایاهش نینچمه
رد یهجیهلا رهظنزا . تهسا مه زا زیامتم درکیور ود لماش ياهضف رد و دهنا ناملهسم ههک تهسا یناروهشیدنا فسلفت
هیره ههک دراد دوجو مهم ۀلئسم ود زین یحو نتم لیوأت و عوجر ۀناشن ،نانآ راثآ ۀظحلام اب .دناهتفای شرورپ ملاسا
نهکمم هکنیا تسخن ۀلئسم :دنراد یتوافتم یلیوأت درکیور نیموصعم تایاور و نآرق تایآ ۀرابرد شهوژپ و لمأت زین
و دهشاب هتهشاد دوهجو يدج ضراعت ،یحو نتم رد تسا ،یباراهف زا ههک تهسا يریهس نهیا .دید میهاوخ نایع هب ار
. دهشاب ضراهعتم ،لهقع حیرهص تهفایرد اهب یهنتم يانعم رارمتهسا ناهنچمه رهضاح نامز ات ،یملاسا ۀفسلف سسؤم
نهیا لهح رد یتفایهر ار لیوأت ،ملکتم ِمیکح هک تساجنیا رد تهکرح و ریهس نیا هک درک میهاوخن راکنا هتبلا و دراد
هلئهسم .دنکیم داهنشیپ نتم یلصا يانعم فشک و ضراعت رد . تهسا هتشادن یناسکی باتش و تعرس ،نورق نیا ۀمه
یهضراعت ههکنآ نودب ،یحو نتم اب ههجاوم رد هکنیا رگید و تهسا يوفهص ناهمز نراهقم ههک ناهفصا یفسلف بتکم
ياهنعم ،نتهم ههک دوهش یهم ههتفایرد ،دهشاب هتهشاد دوجو یملاههسا ههنهرف تاههیح دههیدجت رههصع ار نآ ناوههتی ههم
اههم و دراد دوههخ يرهاههظ ياههنعم سههپ رد يرههتق ههیمع زا مهعا( یناهیحو نوهتم هب ياهژیو هجوت و تقد ،1تسناد
2
اهجنیا رد ههک میباهیب اهنعم نآ يوهس ههب یهار میهاوخی م راتهشون هک یجیهلا قازرلادبع .تسا هدش )ثیدح و نآرق
رد اهم ،یلقع لیوأت رد بیترت نیدب .تسا اشگهار ،لیوأت ياهه هرههچ زا ،تهسا زهکرمتم وا یههوژپ لهیوأت رب رضاح
زا هک مینآ یپ رد ینلاقع جاتنتسا و لیلحت ،رظن دنیارف یط .تسا بتکم نیمه ۀتسجرب و هدشهتخانش
رهاظ ءاروام یقیاقح زا و مینزب نآ نطاب هب یبقن نتم رهاظ
اهی بوهتکم نتهم ،نتهم نهیا ههکنیا زا معا ؛مییوگب نخس یسانشلیوأت فلتخم یاهدرکیور و یجیهلا
ۀهباثم ههب یجراخ تادوجوم هکنیا ای دشاب ینایحو ظوفلم رد یهساسا درهکیور ههس ،یجیهلا فلتخم راثآ هب هجوت اب
111 / یجیهلا قازرلادبع میکح زادنام شچ رد یسانشل یوأت

؛تادوجوم اب ههجاوم رد مه و دریگ یم تروص یحو نتم .دنوش دادملق نتم ی
ینلاقع کولس نودب یناسفن کولس نیا ،یجیهلا رظنزا اما کولهس و ریهس هی رب ینتبم ،یلقع - يدوهش لیوأت
یهسانش لهیوأت نیارباهنب ؛دهسر یهمن دوهصقم لزهنم رس هب هب لین و نطاب هب رهاظ زا ریس تهج رد یناسفن و يدوجو
:تسا تروص نیا هب ياه خاش يدنبه تسد ی رد یجیهلا اهب ههجاوم رد مه ریس نیا هک تسا تقیقح یلاعتم بتارم
ضراعت لح دنیآرف
یحو نتم لیوأت
انعم قمع هب لین دنیآرف
یلقع

تادوجوم لیوأت

یحو ملاع رد ینطاب تقیقح فشک

–
یلقع يدوهش لیوأت
یتسه ملاع رد ینطاب تقیقح فشک

)ربتعمریغ( ،حم يدوهش

،یهحو نتهم يرهاهظ ياهنعم سپ رد تسا دقتعم یجیهلا یجیهلا ۀشیدنا رد یلقع لیوأت -
قفاهقد و ففاهطل زا فهشاک ههک دراد دوجو یقیمع یناعم و تهسا مهلعت و میلعت لباق ،یجیهلا رظنزا لیوأت نیا
يرادرب هدرپ ددصرد یحو نتم هک تسا یقیاقح و فلتخم يرهظن ینابم ۀیاپ رب اریز ؛تسا ناسآ ناگمه يارب نآ مهف
تاراهبع يرهاهظ ياهنعم رد دهیابن نیارباهنب ؛تهسا اهنآ زا نیهنچ ههب اهنآ يریگارف تروص رد سکره و تسا راوتسا
دروهخرب هنایارگرهاظ و هنایارگدومج ،نتم اب و درک فقوت .دبایی م تسد لیوأت رد یتفایهر
هدرهک نایب اسر و حیرص رایسب ار هاگدید نیا یجیهلا .درک درهکیور ههس یهلقع لهیوأت دش هتفگ هک روط نامه اما
:تسا ار يا ههناگادج فدهه هیره هک دوش یم لماش ار یلیوأت
یلع تاهیبنت و قفاقحلل تلایثمت اهرثکا نا رهاظلا لب« :دنکی م هدروآرب
یهلع دوهمجلا و اههرهاوظ یهلع فوهقولا یغبنی لا قفاقدلا :انعم قمع هب لین ياتسار رد یحو نتم لیوأت )فلا
.)60 :1ج ،1425 ،یجیهلا( ».... اهردابتم لهیوأت عوهن نیرهت جیار دیاش یسانش لیوأت زا عون نیا
:لاثم يارب .تسا هتشاد ملاسا ناهج رد ار دربراک نیرت هدرتسگ و دشاب
1396 ناتسمز و زییاپ ،مهدجیه هرامش ،متشه لاس )یشهوژپ یملع( ،یقیبطت تایهلا /112

ضراهعملا دهنع یعمهسلا لهیوأت يا لهیوأتلا بجی....یلقن نبهذهی تانهسحلا نا« ۀیآ هب هراشا اب دارم رهوگ رد وا

.)269 :4ج ،1425 ،یجیهلا( »یلقعلا قفاوی امب یلقعلا :دنکی م لیوأت ار نآ هنوگن یا »تائیسلا
تافههص ثههحب رد لههیوأت زا مههسق نههیا زراههب ۀههنومن سفن رد خسار و هکلم هب یمدآ يارب هاگره هنسح لعف
4
.تسا يربخ ههک دوهش یهم سفن رد یتینارون ثودح ثعاب ،دوش لدبم
و )5/ ههط( » يوتهسا شرهعلا یهلع نمحرهلا« ۀیآ هب وا يانعم ار نیا و دوش یم تائیس زا بانتجا و ترفن بجوم
و ّبر تهیؤر ياهنعم رد و دهنز یهم لاثم ربمایپ زا یثیدح )378 :1372 ،یجیهلا( دنادی م تائیس باهذا یحیولت
نوهتم نیا رهاظ هب دیابن تسا دقتعم شرع رب ادخ ياوتسا ههیلا« ههیآ رد ههقطان سفن هب »بیطلا ملک« لیوأت زین و
ياهنعم دانتهسا و اههنآ رهاهظ ههب مازهتلا ارهیز ؛درک سمت و« رد مهلق لهیوأت و )10 / رطاهف( »... بهیطلا ملکلا دعصی
مزلتههسم دههنوادخ هههب ... و ندوههبی ههفرم ،اوتههسا يرهاههظ ههکفلام و لاهعف لوهقع ههب )1/ مهلق( »نورطسی ام و ملقلا
لهقع حیرهص مهکح فلاهخ ،نهیا و تسوا ندوب ینامسج . تهسا مهسق نهیا يارهب يرایسب ياه هنومن هلمجزا درجم
:تسا لقع هب هعجارم ،هار نیرتهب و تسا اهب اهی رگید ۀیآ اب هیآ یفانت زا نخس اجنیا رد تسا حضاو
و هحیرهصلا لوهقعلا یهضتقم یلا راصی نا بجاولاف« .)685و294 :نامه( تسین یلقع ۀدعاق
)61 :نامه( »هحیحصلا ءارلاا :ضراعت لح ياتسار رد یحو نتم لیوأت )ب
،لهقع هب عوجر نیا رگا یتح دیوگ یم هکنیا بلاج و هتهشاذگ رانک ای کرت ،يرهاظ يانعم ،فلا درکیور رد
:دوش یهتنم ،تسا نآ زا ردابتم هچنآ و ملاک رهاظ کرت هب هدهمآ شیهپ ضراهعت لهیلد هب ،درکیور نیا رد اما ؛دش یمن
)نامه( »ردابتملا ،فر و رهاوظلا کرت یلا يّدا نا و« ياهنعم زا یهلقع یعطق نومضم و نتم يرهاظ يانعم نیب
ماهگنه رد رهاوهظ و ردابتم کرت زاوج زا وا تقیقحرد تحارهص هب دارم رهوگ رد یجیهلا .دوش یم لودع يرهاظ
نهیا یهیارچ وا زا رهگا و دهیوگ یم نخس لقع اب ضراعت رهاهظ تافاهضتقا اهی رهاهظ کرت ،درکیور نیا رد ار لیوأت
:دیوگی م نینچ ،دوش ایوج زاوج :دنادی م
» تاهیلقعلا رفاهس و دهبملا لاوحا یف لقعلا للاقتسلا« » رهاهظ ياهضتقم و رهاظ کرت رگم تسین ...لیوأت اما«
)نامه( نیا دنک یم هفاضا همادا رد وا هتبلا ؛)556 :1372 ،یجیهلا(
لهقن هب زاین نودب و - یللاقتسا وحن هب لقع ،وا رظنزا هنرگو دشاب عنتمم ،نآ مزاول ای رهاظ نیا هک تسا یلاح رد
–
رگید يدراوم زین و یسانشادخ هب طوبرم روما یخرب رد :تسین زیاج رهاوظ زا لودع ،تلاح نیا ریغ رد
.دسری م تخانش هب )نامه( »تسین زیاج شکرت ،یلیلد هب دشابن عنتمم ات«
تفر رتارف رهاظ زا دیاب ینایحو نتم لیوأت رد نیاربانب زا رهگید يرایهسب نوچمه زین یجیهلا ،رتهب ترابع هب
ههک تسا یضراعت لیلد هب یهاگ ،رهاظ زا نتفررتارف نیا و نهیا ،دهناد یهم تهجح ار رهاوهظ هچرگا یملاسا يامکح
تهسا يرت قیمع يانعم هب ندیسر يارب یهاگ و هداد يور لهیلد فلاهخ ،رهاهظ ههک تهسا یماگنه ات رهاوظ تیجح
ههجوت دهیاب ههتبلا ؛تهسا ههتفهن يرهاظ يانعم سپ رد هک زا عوهجر و فارصنا ،ضراعت ماگنه رد .دشابن لقع یعطق
ياهنعم ههک تهسین اهنعم نیا هب يورارف و رذگ نیا تشاد هاهگنآ دنک یم دیکأت ماهللاا قراوش رد وا .تسا زیاج رهاظ
تسا نآ يارو هکلب ؛دشاب رهاظ فلاخم و ضراعم ،ینطاب یهلقع يا هدهعاق اهب یهلقن لهیلد هی اهی یلقن لیلد ود هک
5
.نآ اب وسمه لاح نیع رد یلو ارهیز ؛درهک لهیوأت لهقع عفن هب ار لقن دیاب ،دوش ضراعم
ههک تسا نیا دنک یم هجوم ار لیوأت زا لکش نیا هچنآ :دماجنای م نیضیقن عامتجا هب و تسا لاحم اهنآ عمج
نآ زا یهحو ملاهک هک دبم لاوحا و دبم تخانش رد لقع و یهههلقع لهههیلد وا ناهههیلقن نلایهههلد ضراهههعت اذا«
113 / یجیهلا قازرلادبع میکح زادنام شچ رد یسانشل یوأت

نآ ءارو رد هک تسا هدش عقاو دوجو زا هبترم نیرت يرهاظ زا لقتهسم ،یلقع روما ریاس رد زین و دوش یم رداص هاگیاج
ههب ءیش نیا تقیقح هک دراد رارق دوجو زا يرگید بتارم .تسا ربتعم زین نآ ياهدروآت سد و تسا عرش
ار یهلیزنت ریهس یناهیحو نوتم هک روط نامه .دیآ یم رامش زا لودهع دهیابن ترورهض ههب ههکنیا هجوت نایاش هتکن
رد و دنوهش یهم رهاهظ تاهملک بهلاق رد اهت دهننک یم یط يانعم ياج هب يزاجم يانعم لامعتسا ۀباثم هب ار ظفل رهاظ
نآ رد ههچنآ و هداهم ملاع ،دنریگ یم رارق اه ناسنا سرتسد دراد دیکأت هتکن نیا رب نیهلأتملاردص .تشناد هژاو یقیقح
تادوههجوم بههلاق رد و یههط ار یههلیزنت ریههس زههین تههسا :يزاجم هن و تسا یقیقح نانچمه ییاهل امعتسا نینچ هک
؛دهنا ه دهش ریذپک رد ام يارب و دنا هدرک ادیپ روهظ ینامسج و تازاههجم هههّلک هذههه ّنا :لوههقی نا ...زوههجی لاههف«
و یهلقع وهحن هب دنچره - يدوعص دنیارف رد رگا نیاربانب »هههقیقحلا یههلع اهههلمحی نا هههیلع بههجی لههب تاراعتههسم
رهگید بهتارم و حوطس و دوش روبع بلاق نیا زا - يرظن .)276 :1378 ،نیهلأتملاردص(
رد یهجیهلا . تهسا هداد خر لهیوأت ،دیآ تسد هب تقیقح ياهنعم تهفگ دهیاب يربخ تافص ۀرابرد بیترت نیدب
و سهخا دوهجو ههب لفاق يدوجوم ره يارب ماهللاا قاروش یناهعم یهگمه ... و اوتهسا يارهب لایتسا و دی يارب تردق
ههل دهحاولا یهشلا نا« : تهسا هتهشون و هدش فرشا دوجو بههتارم و یکههشت ثههحب رد اردههص رههظن .دههنای ههقیقح
زا ریس نیا .)214 :5ج ،1425 ،یجیهلا( »دوجولا یف راوطا ار وا رهظن نهیا یبوهخ هب تادوجوم يارب یلوط ياهدوجو
فرهشا ههب و دوهش یهم عورهش سخا زا هک یسانشدوجو ییاهنعم تهقیقح لایتهسا اهی تردق رد ًلاثم ؛.دنک یم هّجوم
ههک دسرب قیاقحلا هقیقح هب ات دراد همادا ،دسر یم فرشلااف بیترت هب هک دراد يددعتم تایّلجت هک دراد دوجو يدحاو
.تسا یهانتیلا و هنارکی ب ۀصرع ی تهقیقح نآ يرهاهظ تروص و هولج اهنت ،نداتسیا ای و دی
نخهس رهاظ کولس زا هک اجنآ دارم رهوگ رد یجیهلا تاهیلجت نهیا زا هیره ذخا تسا حضاو و تسا ییانعم
.دراد هراشا انعم نیمه هب ،دیوگ یم . ...يزاجم هن تسا یقیقح يانعم ذخا ،ددعتم
رهاهظ هار وا .دیوگ یم نخس نطاب و رهاظ هار ود زا وا زا یهلوا ههکنیا و ههلزتعم و هرعاشا هب هراشا اب یجیهلا
هار . تخانهش ار ادهخ نآ اهب ناوهت یهم هک دناد یم یهار ار راههظا هرعاهشا زا ،دهننآ ناهقفاوم زا یمود و لیوأت نارکنم
هدوهمیپ لهقع ياهپ اهب ههک تهسا للادتسا هار وا دزن رهاظ سایق و ي ر ،یلمع لفاسم رد هک دنک یم تریح و بجعت
،یهجیهلا( تسین رادروخرب ینادنچ تبوعص زا و دوش یم ههقح فراهعم و نهید لوصا رد و دنناد یم ربتعم ار لقع و
تخانهش اهت ناسنا ینلاقع ریس ،نیا ساسا رب .)34 :1372 ار لهقع ي ر ،تهسا نآ تهیجح و لهقع دورو هاهگنزب هک
رهاهظ زا يورارهف مزلاهم هک دوش یم بوسحم لیوأت ادخ !دنهنی من یعقو
ههب ههک یلیوأهت ؛تهساهنآ تهقیقح تخانهش و تادوجوم بهجوم ههک تهسا لیوأت هب اهنآ ییانتعا یب ،وا رظن رد
ناهمه ههک دوهش یم یهتنم ءایشا قیاقح تخانش و نتسناد :دوشی م هیبشت و میسجت هب ندروآي ور
.تسا دوجولاب جاو تللاهض ههب ناشیا ۀماع و میسجت رفک هب ناشیا رتشیب«
،تهسا نیهقی شا هرهمث ههک قهیرط نیا رد هکنیا بلاج باوهبا ّدهس ههک دوب نآ ببس هب نیا و دندش راتفرگ هیبشت
باهب زا اههنت یبن شقن و تسا لقع ۀدهع رب یلصا ۀفیظو .)47 :1372 ،یجیهلا( »...هدرک قلاطلاای لع لیوأت
:تسا ییادزت لفغ تادوجوم يرظن لیوأت )ج
؛تهسین للادتهسا و رهاهظ هار داشرا يارب ءایبنا تثعب« يا هژهیو یهسانش یتسه رب ینتبم ،لیوأت زا درکیور نیا
رهبمغیپ ندوهمن ههب فوقوم ،هار نیا نتفای هک ینعم نیا هب ییاردهص زادهنا مهشچ زا رثأهتم هک - یجیهلا رظنزا .تسا
نارهبمغیپ راهک ...يدمآ مزلا رود يدوب نینچ رگا هک دشاب و نیرههتن ییاههپ رد ،هداههم ملاههع رد ءیههش رههه - تههسا
1396 ناتسمز و زییاپ ،مهدجیه هرامش ،متشه لاس )یشهوژپ یملع( ،یقیبطت تایهلا /114

هبیطلا هملکلا )فلا رادهیب تهلفغ باوهخ زا ار همه هک دشاب نیمه هار نیا رد
– –
ملاک ملع رد مامتان هتبلا يا هتشون هک هبیطلا هملکلا لا وا ،دهنک رادهیب ار رهصبلا حیحهص ۀهتفخ هک یسک ...دننک
لاا هلا لا هبیط ۀملک حرش رد رثا نیا فلؤم تیاور هب ،تسا .)34 :1372 ،یجیهلا( »...دنیبب ار ءایشا دوخ رصب هب هلاحم
ار باتک نیا بلاطم تسا هتشاد رظن رد یجیهلا .تسا للها نیا
... دهناجنگب )للها لاا هلا لا فورح دادعت هب( لصف هدزاود رد رگید یلیوأت ياتسار رد یلیوأت -
.)103 :1391 ،یجیهلا( اهت فوهسلیف هک یسانشدوجو ریس نیا هک تسنیا مهم
ههلا لا سکره« هک )ص(مرکا ربمایپ ثیدح هب هراشا اب وا مهه یعوهن ههب ،دههد یهم بیترت دوجو تقیقح هب ندیسر
ثیدهح نهیا لهیوأت هب »دوش یم تشهب لخاد ،دیوگب للها لاا عهقاو رگید یلیوأت ۀمدقم هکنیا مه و تسا لیوأت شدوخ
ۀهیآ نهیا ققحت ار ربمایپ یلصا دارم و تسا هتخادرپ فیرش ههب لدبم یسانشدوجو نیا هک انعم نیا هب ؛)تقد( دوش یم
.)125 :نامه( دنادی م یمدآ دوجو تکلمم رد هفیرش تقیقحرد .دوش یم نتم يانعم مهف يارب یکیتونمره شور
ناهیب نیهمه یباهتک نیهنچ نتشون زا ار دوخ ۀزیگنا وا .تسا لیوأت رد لیوأت اجنیا رد
:دنادی م )ص(مرکا ربمایپ ۀههجاوم شور ،یملاهسا نافوهسلیف ههکنیا ههب هجوت اب
اذهه عهضو نهم یلهصلاا اندوهصقم نا یهلا انرهشا دق و« مههف و ) تاهیاور و تاهیآ زا مهعا( یهنید نوهتم اب ار دوخ
– –
لا« هملک هقیقحب قطنتلا و یلاعت للها هفرعم وه امّنا باتکلا رهب دهیاب ،دنا هداد رارق یسانشدوجو ،ینید فراعم و دیاقع
قفاهقحب قهقحت دهقف اههب ههقیقح قهطنی نهم یهتلا »للها لاا هلا ۀهباثم هب دوخ یسانشدوجو ریس نیا هک درک دیکأت مهم نیا
.)نامه( »هقیقحلا هنجلا یف لوخدلل هبجوملا هسمخلا فراعملا . تهسا یهنید فراهعم اب ههجاوم رد نانآ یکیتونمره شور
اهب و ملاهک رد ضاهیف هک ار یباتک هک تساجنیا بلاج ياهنعم ههب لین يارب یسانشدوجو هک دنا هدیقع نیا رب اهنآ
ههب دهیاقع هناگجنپ لوصا و هیهلا هقح فراعم نایب درکیور نوههچمه یههخرب .تههسا شخبرهمث و دههیفم ،یههحو قهیمع
و دوهجو زا نآ تاراهبع نیزاهغآ رد ،دروآ یهم رد شراگن نهیا رد دهمآراک شور اههنت ار یهسانشدوجو نیهلأتملاردص
عاوهنا رد ثهحب ،تیهام لاوحا .دیوگ یم نخس نآ قحاول دههنک ی ههم دهیکأت رعاههشم ۀههمدقم رد وا . دهننادی ههم صوهصخ
یهکی یهجیهلا ههک تسا یبلاطم ... و تدحو ماسقا ،لقع تهسا تایهلا يانبریز و تمکح دعاوق ساسا یسانشدوجو
یهنلاقع ياههداینب ناوهنع ههب ار اههنآ ناهیب يرگید زا سپ ههک تهفگ نخهس نآرق ینطاب قیاقح زا ناوت یم هاگنآ اهنت و
حرهط زا سهپ وا هکنیا رت بلاج .دناد یم مزلا یهلا فراعم تهناک اهمل و« : دهشاب یهسانشدوجو اهم ههشیدنا و رکف نابز
تهیهام اهی دوهجو تلاهصا عازهن دراو ،دوهجو رد یثحابم و هیهللاا لفاسملا ینبم و هیمکحلا دعاوقلا ّسا دوجولا هلئسم
ناهیم يرواد هب دامادریم و اردصلام رظن حرط اب و دوش یم داهعملا مهلع و دهیحوتلا مهلع یحر هیلع رودی يذلا بطقلا
؟دنیزگی م رب ار لوق مادک یجیهلا اما ؛دنیشنی م ود نآ .)4 :1420 ،نیهلأتملاردص( »...داسجلاا و حاورلاا رشحو
رهه عماهج رهثا نیا رد وا تارابع تفگ دیاب باوج رد ههک دناد یم يروحم ار یسانشدوجو ،ترابع نیا رد وا
نهیا ههب ؛تسا تیهام تلاصا زین و دوجو تلاصا ي ر ود .دخرچی م نآ لوح فراعم بایسآ
هاوهگ یهخرب و دهنهد یهم تداهش نیا رب یخرب هک بیترت ذهخا شیوهخ داتسا زا ار شور نیا زین یجیهلا ضایف
6
یم شلات ،تیاهنرد وا هکنیا لمأت روخرد هتکن یلو ؛ دننآ نیارباهنب ؛تهسا هدراذهگ شیاهمن ههب دوهخ راثآ رد و هدرک
نتهسناد یهظفل و رهظن ود نیا نایم تدحو يرارقرب اب دنک ؛تههسا اردههص زا رثأههتم یههسانششور رد وا تههقیقحه ههب
.دهد همتاخ زیگناربث حب ۀلئسم نیا هب ،عازن نیهمه ههب ؛دوهش رتهدرتسگ ثحب نیا تسا مزلا ،ورن یازا
رد یهجیهلا رهظن یتهسردان و یتهسرد ام فده نونکا :میریگیم یپ ملاک رد یجیهلا ۀتشاگن هس رد ار نآ روظنم
115 / یجیهلا قازرلادبع میکح زادنام شچ رد یسانشل یوأت

ینادواهج تاهجن و صلاهخ هک مهد بیترت نیقی هجو رب باهب نهیا رد وا خهش رهظن اهی عازهن نهیا نتسناد یظفل
مدهق ههب تداعهس لیهصحت هار و تهسین نهکمم نآ نودب ياهنعم ههب و تهیهام و دوهجو تلاصا ثحب هکلب ؛تسین
.)21 :1372 ،یجیهلا( »...درپس ناوت نآ ۀظحلام و ساهسا ،یهجیهلا رهظن رد یسانشدوجو ياه ثحب ،رتهب
رد هدهش هدوهمیپ یهشم هخ ناهمه زهین باهتک نیا رد لامتهشا ،دوبن نینچ رگا اریز ؛تسا دیاقع ثحابم ياه هیاپ
زا فرههح یههفرطزا یههنعی ؛تههسا ظوههحلم ناههمیا ۀیامرههس .تشادی من یهجو ،ثحابم نیا رب هبیطلا هملکلا باتک
– –
يدهیلقت هن و یقیقحت دیاقع لوصا هرود ی شراگن نامیا ۀیامرس و دارم رهوگ )ب
نایدهتبم هژیو هب ناگمه تداعس نماض هک يوحن هب ؛تسا ۀیامرهس باهتک ۀهمدقم رد ،یجیهلا تیاور هب نیاربانب
و لکهش ،یهسانشادخ ثهحابم رد هژیو هب ،یفرطزا و دشاب روهظنم ههب نامیا ۀیامرس و دارم رهوگ ۀتشاگن ود ره ن، امیا
زیاهمت زا یهنعی ؛تسا هناسانشدوجو ًلاماک ،ثحابم لیامش . تهسا ههتفای شراهگن نایدهتبم يارهب و ینید دیاقع نییبت
ههب دوهجولا بجاو تابثا اب و دوش یم زاغآ تیهام و دوجو دیاقع تایرورض ۀدنریگربرد ار نامیا ۀیامرس وا هک هژیو هب
.دبایی م دورو بجاو لاعفا و تافص ثحب ناوهنع چیه هب و دنادب دیاب ناملسم هک یتایرورض ؛دناد یم
ههب یملاک باتک هس نیا شراگن رد یجیهلا هک یشور .درک رظنف رص نآ زا دیابن و ناوتی من
رد . دههد یهم رهبخ ملاک هب وا هاگن عون زا ،تسا هتفرگ راک بهض ههب ههک رهگید يا هلاهسر ههینید دیاقع رد هک ...«
،ناهشندوب یهملاک ثهیح زا یملاک لفلاد هب دامتعا ،وا رظن رد ،دهشاب رهصحنم و دوهب عرسا شمهف هب و برقا يدتبم
یفاهک ،ههجو چیه هب ینید فراعم و ینیقی قیاقح مهف يارب نآ زا رهتمک ناهمیا لوصح رد هک هیداقتعا ۀیرورض لفاسم
رهب تواهفتم تارابع اب یجیهلا هک تسا يرما نیا .تسین .)همدقم :1362 ،یجیهلا(»...دوبن يزجم
نهم ههیملاکلا لفلادهلا یهلع دامتعلاا نا« :دنک یم دیکأت نآ لمتشم ار شباتک ،دیاقع هناگجنپ لوصا زا تیعبت هب وا
» ههینیدلا دهفاقعلا لیهصحت یهف دجم ریغ هیملاک یه ثیح لهصف 10 رهب لمتشم )دیحوت( لوا باب .دنک یم باب 5 رب
.)61 :1 ج ،1425 ،یجیهلا( ياوهتحم اهب و یفهسلف ًلاماهک لیامهش و لکش اب هک تسا
،یهملاک ياهه ل لادتهسا ندوهب یلدج هب هراشا نمض وا .دوشی م نودم ،یسانشدوجو ياهث حب
یهسک يارهب ار تایهیدب هب یهتنم ِینیقی نیهارب هب سمت نامه ،،حم یسانشدوجو ياه ثحب نیا هکنیا بلاج
،تهسا قهیقحت هاهگراب ههب دیلقت يداو زا یقرت ناهاوخ هک رد« ههک دهناد یهم دفاقع تایرورض ار نآ یجیهلا هک تسا
.دنادی م ریذپانب انتجا و يرورض .»!دوبن يزجم نآ زا رتمک ،نامیا لوصح
یناهههربلا للادتههسلاا و رههظنلا نیناوههق یههلا عههجری و« رد هعماج ماوع تسا مزلا ،وا رظن رد دهد یم ناشن نیا
ههیعطقلا ههیناهربلا تامدهقملا یلع ینتبملا نیقیلل بجوملا یهسانشدوجو ثحابم بطاخم ات دنشاب تفرعم زا یحطس
یهلا دهیلقتلا ،یهضح نع یقرتلا دارا نمل ،هفرصلا هیلقعلا هک یمیکح زا .تسین راظتنا زا رود يرما نیا و دنریگ رارق
.)نامه( »...لیصحتلا هورذ تهفرعم هک ومه ؛تسا نیهلأتملاردص بتکم ۀدرورپ تسد
يارهب اههنت ،ناهملکتم ياه للادتسا وا دزن هکنیا بلاج رهب ارهنآ و دهناد یم هقف یلوا و یلصا يانعم ار داعم و دبم
مزلا ییاهناوت ههک ناهنآ ؛تهسا دیفم هرصاق لوقع نابحاص زا هزورهما هچنآ و دناد یم ینیع بجاو يدرخ بحاص ره
:دنرادن ار نیقی هب ندیسر يارب دههن یهم ماهن یفاهفک بهجاو ار دوش یم ردابتم نهذ هب هقف
لوهقعلا یلع ًلاامجا دفاقعلا ظفح وه امّنا ،اهاودج لب« .)55 :1381 ،نیهلأتملاردص(
[ ]
یلیصفتلا نیقیلا هجرد یلا غولبلا یلع هرداقلا ریغلا هرصاقلا مراد اهنب « دراد یهم راههظا یجیهلا زین دارم رهوگ رد
.)نامه( »یلیصحتلا قیقحتلا و یهلا فراعم لوصح و نید لوصا لیصحت ۀرابرد يا هلاسر
1396 ناتسمز و زییاپ ،مهدجیه هرامش ،متشه لاس )یشهوژپ یملع( ،یقیبطت تایهلا /116

زا ههک یلماهک و دهشابن وا رد اهنف هک دسر یقاب دوجوم هب یلقع - يدوهش لیوأت -
لاهس یهجیهلا دزهن ،دشاب هتشادن رثا و هناشن یصقن چیه یناهسفن تروریهص و یهنلاقع ریهس ، لهیوأت عوهن نیا رد
–
.)34 :1372 ،یجیهلا( تسا نطاب هار ،یهلقع لهیوأت اب یلقع يدوهش لیوأت توافت .تسا نام وت
هبفاهش زا هک یلماک ،دسر یم قلطم لماک هب هک سک نآ .تسا نتسناد و نتفای ای و لوصح و لوصو نیب توافت
و هنر شیارهب وا زج رگید ،تساربم ینادقف و قن ره تادوهجوم زا روهبع و رذگ دنچره زین یلقع لیوأت رد
و دوش یم لصاو وا هب و قراف همه زا هجیتنرد ؛درادن ییوب ههشیدنا تحاهس و رظن رد رذگ نآ ،تسا دوجولا بجاو ات
رورهس و تذل رد قرغ ،بوبحم اب یگناگی و برق نیا زا ههب يوهسام زا یلمع يورارف روظنم انعم نیا رد اما ؛تسا
و دوهب دههاوخ قرغتهسم ،تذهل نیا رد هراومه و دوش یم :تسا دنوادخ
و دهننک یم دای نآ زا تداعس اب امکح هک تسا تذل نیمه هار و دیهسر ناوهت ادخ هب نآ زا هک تسا یهار ،نطاب هار«
.)نامه :کر( دنمانی م قحلا یف ءانف ار نآ افرع نتسناد زا و تسناد ناوت ار يادخ وا هب هک تسا یهار ،رهاظ
:میرگنب ین رگا .)34 :1372 ،یجیهلا( »ندیسر هب ات تسا رایسب هار
. دوهش یهم متهخ یهسانش ییاهبیز ههب انعم نیا رد لیوأت ياج هتسد ود رد نآ قلعتم بسح رب زین ار لیوأت نیا
دزهن يردهق ههب ییاهبیز و تذهل نهیا هک تساجنیا بلاج ینایحو نتم ملاع رد نطاب و تقیقح فشک یکی :دریگ یم
ندیسر ار ءایبنا تثعب زا ضرغ وا هک دراد تیمها یجیهلا ههک تادوهجوم نطاهب و تقیقح دوهش و فشک يرگید و
کولهس رد لقع نوچ وا رظن رد .دناد یم تّذل نیا هب مدرم اهب ار نآ یهجیهلا ههک هار نهیا .تهسا قح ترضح نامه
تهسا مزلا سهپ ،تهسا ناوتان و درادن یللاقتسا نطاب هار کولهس لهباقم رد ،دهنک یهم یهفرعم ینطاهب کولس ناونع
تیادهه ار یهمدآ اهت دنشاب قح ترضح بناج زا ینایداه رهاهظ هار رد هچنآ فلاخرب یجیهلا .دریگ یم رارق يرهاظ
لوصو هک يدصقم ؛دنناسر شیوخ ییاهن دصقم هب و دننک ،دیوگ یم نخس نآ ملعت و میلعت تیلباق و تبوعص مدع زا
،ههلأتم میهکح نهیا دزهن .تسا جاهتبا و تذل نیرق ،نآ هب ،دوهش یهم لاهس دهیاع نطاب کولس رد هچنآ تسا دقتعم
7
.تسا نیمه زین راگدرورپ دیعو و دعو و فیلکت تمکح وا . تهسین شرتهسگو رشن و ملعت و میلعت لباق و یناگمه
ار مدرهم هک تسا نیمه لسر و ءایبنا تثعب زا ضرغ« ۀرهمز زا ینتهسناد ههن تهسا ینتفای هک ار فراعم لیبق نیا
تقایهس یهمظع ۀهبترم نهیا هب و دننک توعد تذل نیا هب و هدرهک جراهخ ،تهسا مزلا نآ يرهیگارف هک یعرش میلاعت
مدرهم ،عراهش دیعو و دعو و عرش تسایس رگا سپ ...دننک موزههل رههب و هتههسناد مههلظ ار نآ عههضومریغ رد ناههیب یههتح
هار نهیا رهکف ههب یهسک ،يدنارن هار نیا هب ًارهق و ًاربج ار :تسا هدرک دیکأت نلاهاان دزن لیوأت نیا ندنامروتسم
.)36 :نامه( »داتفا یتسناوتن داهقتعا ساهنلا فّلکی نا لا و اذه بتکی نا بجی لاو«
یکولهس ههچرگا نطاهب لیوأت ،یجیهلا زادنا مشچ رد ریغ یف هتبثا نم و یعرشلا میلعت نم وه سیل لذل و اذه
،رهت قهیمع یلو )34 :نامه( رهاظ کولس رب فقوتم ،تسا »...مههلظ دههقف هههلها هههمتک نههم ّنا اههمکملظ دههقف هعههضوم
هارمه ،فراع دوجو رد یسانش ییابیز تارمث اب و رت يداینب .)214 :5ج ،1425 ،یجیهلا(
فراهع دوهجو رد لهیوأت تارهمث ههک تساجنیا رد .تسا فلاخرهب یهلقع يدوهش لیوأت نابطاخم بیترت نیدب
رهظن و موههفم خنهس زا نوچ یلقع لیوأت .دنوش یم نایامن ار نآ مههف يارب مزلا تیلها هک دنتسه یناسک یلقع لیوأت
ورهملق اهما ؛دهبای یهم روههظ هشیدنا تحاس رد اهنت ،تسا رهب مهه ؛تهسا مهلظ رهاهظم زا اجبان نامتک ای نایب .دنراد
یهمدآ دوهجو ،) یهلقع يدوههش( لیوأت زا مسق نیا روهظ .دارفا رب مه و تقیقح
!شای گدرتسگ ۀمه اب تسا اهت دهنک یم یفن هبترم هب هبترم ار ایشا هک یسک نیاربانب