Table Of Content(1)
1
ANKARA ÜNİVERSİTESİ BASIMEVİ. ANKARA- 1980
PROF. DR. DOGAN AKSAN
HER YÖNÜYLE
DİL
(ANA ÇİZGİLERİYLE
DİLBİLİM)
il. Cilt
TÜRK DİL KURUMU YAYINLARI
tl" R K D İ L K R Y A Y 1 N L A R 1 : 439-2
T U UMU
HER YÖNÜYLE DİL
(Ana Çizgileriyle Dilbilim)
Cilt
il.
Sayfa
Cildin Önsözü 7
il.
BÖLÜM: DİLİN İNCELENMESİ, ARAŞTIRMALAR,
111.
İNCELEMELER .. .. . .. .. .. . .. . . . .. . .. . .. . .. . . .. .. . . 11
.
1. SESBİLİM, DALLARI, KONULARI 11
a) Akustik Sesbilim ............................ 14
.
b) Fizyolojik Sesbilim ........................... . 17
Söyleyiş Sesbilimi ............................ 24
c) .
ç) Dil Seslerinde Değişmeler ve Gelişmeli Sesbilim .. 48
d) Dinleyiş Sesbilimi 58
e) Görevsel Sesbilim 63
f) Biçimsel Sesbilim 79
2. BİÇİMBİLİM .. . . .. . .. . . . . . . . . . .. . .. .. . ... .. .. .. .. 83
.
a) Eski Çalışmalar ..... ...
. . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
b) Yeni Çalışmalar .. . . . .. .. .. . .. . .. . . .. . .. . . .. .. 11
O
3. DİZİMBİLİM .. . .. . . . . . .. .. . .. ... .. .. ... . . ... . ... . . 123
a) Eski Çalışmalar .. . .. .. . .. . .. .. .. .. .. .. .. . . . .. . 123
b) Yeni Çalışmalar .. .. . ... . . .. ... .. .. .. .. .. .. .. . 128
DİZİNLER . . . . .. . . .. . . . . .. . .. .. . .. .. . . .. . .. . .. . . . . .. 153
.
/
II. CİLDİN ÖNSÖZÜ
Dille ilgilenenlere, dilseverlere, dilbilim öğrenimi görenlere ve hu
alanda uzmanlaşma yolunda ilk adımları atacaklara yararlı olmak ama·
cıyla hazırlanan kitabımızın I. cildi Dil ve Yeryüzündeki Diller bölüm·
lerinden oluşmakta, hu cilt, Dilin İncelenmesi - Araştırmalar konu
il.
suna ayrılmış bulunmaktadır. Seshilimin çeşitli dallarıyla hiçimhilim
ve dizimhilime değindiğimiz hu ciltte, önceden, anlambilime de yer ve·
rilmesi düşünülmüşken sonradan, basım işlerinin genellikle uzaması ve
konuya gösterilen ilgi nedeniyle, bu alanla birlikte sözcükbilim, adbilim,
anlatımbilim ve öteki alanların III. cilde bırakılması gerekmiştir.
İlkinde olduğu gibi, bu ciltte de ele alınan konular için yararlanılan
kaynaklarla daha geniş bilgi almak üzere baş vurulabilecek kaynaklar
her bölümün sonundaki kaynakçalarda verilmiş, sık geçen çalışmalar
için kullanılan kısaltmalar da yine orada gösterilmiştir.
Konuların işlenmesi sırasında Türkçeye gereken önemin verilerek
elden geldiğince Türkçeden örneklerin gösterilmesi, çeşitli yöntemlerin
dilimize uygulanması, ayrıca, değişik alanlarda yurdumuzda yapılan
çalışmaların tamtılması, özellikle öğretim ve Türkoloji çalışmaları açı
sından yararlı görülmüştür.
Her geçen gün yeni kavı·amların belirdiği dilbilim alanındı;ı, bütün
dünyada bir terim bolluğu, bunun yanında - bir ölçüde de olsa - terim
kargaşasının bulunduğu söylenebilir. Birçok dilbilim kavramına yeni
yeni karşılık bulunan yurdumuzda bu durum daha da ileri evrededir:
aynı kavram için 2-3 ayrı Türkçe terim ku11anı1dığına rastlanmakta,
kimi kez bunların yabancıları yeğlenmekte, kimi kez de batı dillerinden
biriyle öğrenim görenlerce, o dildeki karşılığın benimsenmesi olağan
sayılmaktadır. İşte biz, bu durumu göz önünde tutarak konulan işlerken
I. ciltte olduğu gibi, genelleşmiş olan, yeğledimiz Türkçe terimin yanında,
sırasıyla Fransızca, İngilizce 've Almanca terimleri de göstermeyi, bütün
bu terimlere, kitabın arkasındaki dizinde yer vermeyi uygun gördük.
Ancak hemen belirtelim ki, fizyolojik sesbilim ve geleneksel dilbilim kav
ramlarında, Türkçelerinin yanında Latince terimleri göstermek bize daha
doğru göründü.
DOGAN AKSAN
8
Dilhilgisi kavram ve sorunları, günümüze gelinceye değin ve günü·
müzde, her zaman dilbiliminkilerle İç içe ve çoğu kez aynı olmuştur.
Bu nedenle biz, kitabımızın seshilim, biçimbilim ve dizimbilim konula·
nnın geleneksel ve modern çalışmaları da İçerecek yolda işlendiği hu
cildinde dilbilgisine ayrı bir yer verip konuları dilhilgisi çerçevesi içinde
işlemektense dilbilim konularını incelerken geleneksel dilhilgisi kavram·
larını da ele almayı uygun bulduk. Böylelikle, dünyada bugüne değin
dil çalışmalarında büyük yer tutan dilhilgisine de gereğince yer vermeye
çalıştık.
Hiç kuşku yok ki, pek çok eksiğimiz kaldı. Ancak okuyuculanmı·
zın, hunların çoğunu, konuları ana çizgileriyle verme, gereksiz ayrıntı·
lara inmeme konusundaki kaygımıza bağışlayacaklarını umuyoruz.
Titiz bir inceleme sonucunda bize uyanlarıyla yararlı olan değerli
meslektaşımız Prof. Dr. Özcan Başkan'a, hasım için gerekli çizimleri
yapan dostumuz Orhan İşgüven'e, teknik yardımları için arkadaşımız
Orhan Parlar'a, Ankara Üniversitesi Basımevi İşletme Şefi Faruk
Çınar'la değerli iş arkadaşlarına olan gönül borcumuzu burada özellikle
dile getirmek istiyoruz.
Ankara, Aralık 1979
KISALTMALAR
(Kaynak kısaltmaları ıçın, her bölümün sonundaki kaynakçalara
bakınız!)
a.a. aynı anlamda
Alın. Almanca
Ar. Arapça
a.y. aynı yer
hkz. bakınız
Far. Farsça
Fr. Fransızca
İng. İngilizce
I.ö. İsadan önce
İ.s. İsadan sonra
İtalyanca
İt.
krş. karşılaştırınız
Lat. Latince
örn. örneğin
sayfa
8.
s.g.y. sözü geçen yer
Yun. Yunanca
yz. yüzyıl
vh. ve başkaları
